PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA SPOSÓB KARMIENIA- A ROZWÓJ APARATU ARTYKULACYJNEGO I FUNKCJI KOMUNIKACYJNYCH W dzisiejszych czasach logopeda nie kojarzy się już z kimś, kto tylko koryguje wady wymowy. Większość rodziców już wie, że do logopedy mogą zgłosić się ze swoim noworodkiem w celu oceny aparatu artykulacyjnego, bądź też co robić by nasza pociecha w przyszłości poprawnie mówiła. Najlepiej by było, gdyby nasze nowo narodzone dziecko zostało przebadane pod kątem logopedycznym, już na oddziale noworodkowym. Największą uwagę należałoby zwrócić na niemowlęta urodzone z grup ryzyka, np. problemy w czasie ciąży (choroby, leki, ciążą zagrożona, używki- wszelakie), dzieci urodzone z trudnościami okołoporodowymi, z małą ilością punktów uzyskanych w skali Apgar, kiedy dziecko śpi z otwartymi ustami, kiedy występują problemy z karmieniem piersią. Wczesna interwencja zwiększa szansę dziecka na prawidłowy rozwój, gdyż: W pierwszym okresie dzieciństwa wykształcenie zdolności mowy ma o wiele większe znaczenie niż późniejsze ćwiczenia, ponieważ po 4 r. ż. partie mózgu odpowiadające z a rozwój mowy osiągają dojrzałość (E. Stecka Zaburzenia mowy u dzieci warszawa 2001). CO POWINNO NIEPOKOIĆ RODZICÓW NIEMOWLAKA: gdy niemowlę śpi z otwartą buzią, gdy trzyma język na zewnątrz jamy ustnej, gdy dziecko oddycha przez usta- dziecko staje się bardziej podatne na przeziębienia, gdyż wdycha powietrze ustami, a jest ono suche i chłodne oraz zanieczyszczone; powietrze wdychane przez nos, jest oczyszczone i nawilżone; bardzo ważne jest również to, że otwarta buzia nie sprzyja kształtowaniu się prawidłowego zgryzu, gdy języczek jest zbyt duży/ mały, kiedy nie jest zaokrąglony, tylko sercowaty- może to świadczyć o skróconym wędzidełku podjęzykowym, ma 2 miesiące i nie budzi się przy głośnych dźwiękach; ma 3-4 miesiące a nie reaguje na bodźce dźwiękowe, ma 2-3 miesiące i nie głuży (wydaje dźwięki nieświadome, przypadkowe, najczęściej krtaniowe- związane z pozycja leżenia); ma 6 m-cy i nie gaworzy (świadome wydawanie dźwięków, zabawa głosem, najczęściej są to ciągi sylab, np. tatata, dadada, mamamama), po ukończeniu 1 r. ż. nie wypowiada ani jednego słowa (znaczącego), np. mama/tata. Bardzo ważne jest aby rodzice/ opiekunowie pamiętali o tym, żeby: mówić do dziecka używając poprawnego, dorosłego języka, NIE SPIESZCZAĆ, np. Daś mi jąćkie tylko mówimy Dasz mi rączkę?,
należy budować proste zdania, poprawne pod względem gramatycznym i semantycznym, stosować tzw. kąpiel słowną - czyli opisywać czynności, które się przy nim lub z nim wykonuje, śpiewać, czytać bajki, bawić się razem, zwracać uwagę na to jak dziecko je (należy zwrócić uwagę czy dziecko nie połyka zbyt dużych kęsów, czy się nie krztusi, nie dławi pokarmem, czy nie przetrzymuje pokarmu w ustach, tak by zrobił się miękki, a potem rozgniata go językiem), zwracanie się do dziecka utrzymując z nim kontakt wzrokowy, stosowanie jasnych, krótkich poleceń, powtarzanie ich, gdy zachodzi taka potrzeba, mówienie wolno, wyraźnie, prostymi zdaniami, umiejętne przekształcanie komunikatów dziecka (nawet najdrobniejszych) w sensowny tekst, w przypadku niewłaściwej wymowy dziecka- podawanie prawidłowego wzorca wypowiedzi, motywowanie do pracy- stosowanie wzmocnień pozytywnych, chwalenie za najmniejsze pozytywne zachowania, zwłaszcza komunikacyjne. Rozwój mowy zależy od wielu czynników (budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, od funkcjonowania układu nerwowego, od słuchu oraz środowiska w którym dziecko się wychowuje). Jednym z nich jest także sposób karmienia. Powszechnie znana jest opinia, że najlepsze jest karmienie piersią. Jest ono niezbędne do prawidłowego rozwoju Mleko matki bogate jest w wiele dobroczynnych substancji odżywczych oraz przeciwciał, bogate w odpowiednią kompozycję białek, cukrów, tłuszczów niezbędnych do budowy tkanki mózgowej i potrzebnych w przemianach ustrojowych. Zawiera enzymy, hormony, czynniki wzrostu i żywe komórki, które przyczyniają się do szybszego dojrzewania i prawidłowego rozwoju organizmu dziecka. Mleko matki ma zawsze odpowiednią temperaturę i jest sterylne. Należy również zwrócić uwagę na bardzo ważną rzecz, a mianowicie na to, że podczas karmienie piersią umożliwia prawidłowy rozwój mięśni języka, warg, żuchwy. Poprawnie wpływa na sprawność aparatu artykulacyjnego, co sprawia, że poszczególne głoski będą poprawnie artykułowane. KARMIENIE NATURALNE, A KARMIENIE SZTUCZNE Karmienie naturalne jest bardziej korzystne dla dziecka. ZALETY: Z mlekiem matki do organizmu dziecka dostają się przeciwciała. Zabezpiecza to dziecko przed zakażeniami górnych dróg oddechowych. Zmniejsza ilość biegunek. Dzieci znacznie lepiej trawią pokarm matki. Pokarm ten zabezpiecza przed kolkami. Tworzy się więź emocjonalna pomiędzy matką a dzieckiem.
Dziecko podczas ssania obserwuje artykulatory matki. Należy cały czas mówić do dziecka i utrzymywać kontakt wzrokowy. Dziecko ćwiczy aparat artykulacyjny. Dziecku usprawnia się język, pionizuje. Dziecko obejmuje ustami brodawkę matki, a jego język cofa się i unosi do podniebienia miękkiego. Dziecko wykonuje naprzemienne ruchy żuchwą. Najpierw żuchwa obniża się i idzie do przodu, a potem unosi się i idzie do przodu. Dziecko wykonuje ruchy ssąco- żujące (a przy karmieniu butelką tylko ssące). Dziecko może oddychać przez nos, nie przerywając ssania. A przy butelce przerywa. Bardzo ważne jest by dziecko leżało płasko podczas karmienia. Matka przystawia dziecko do piersi w pozycjach: a) siedzącej; b) leżącej; c) spod pachy. BUTELKA * Przy karmieniu butelką pozycja powinna być spionizowana. * Bardzo ważny jest kształt smoczka- powinien być zbliżony do kształtu brodawki. * Smoczek z kilkoma dziurkami, by pokarm nie był wlewany do buzi, by dziecko włożyło trochę wysiłku w ssanie. Pokarm powinien skapywać kroplami. * Dziecko wkłada smoczek do buzi, żuchwa z językiem opuszcza się, policzki się wciągają, potem żuchwa podnosi się. SĄ TO TYLKO RUCHY SSĄCE BEZ ELEMENTÓW ŻUJĄCYCH * Dziecko ssie i oddycha na zmianę. Może to doprowadzić do nawykowego oddychania przez usta. * Może zdeformować się zgryz. * Dziecko może mieć problemy z połykaniem typu dorosłego. * W konsekwencji- wada wymowy. Do 6 m.ż. podajemy tylko pierś. Po tym czasie zaczynamy dokarmiać dziecko łyżeczką (inne źródła od 4 m.ż.). - w ten sposób stymulujemy mięsień okrężny ust. Łyżeczka musi być mała i płaska. Bardzo ważne jest by dziecko samo ściągało pokarm, by nie był on wlewany do ust. Staramy się stymulować usta poprzez pocieranie o górną wargę lub dziąsła.
Starsze niemowlę, które potrafi już gryźć, powinno mieć jak najwięcej okazji ku temu. Warto dawać chrupki kukurydziane (od 7-8 m.ż.), skórkę od chleba, kawałek miękkiego jabłka, banana itp. Dziecko w ten sposób uczy się gryzienia, żucia i połykania. W ten sposó ćwiczy sobie mięśnie artykulacyjne. Sssmoczki.. Co do używania smoczków (uspokajaczy) opinie są podzielone. Jeśli dziecko nie jest płaczliwe i jeśli daje się uspokoić bez podawania smoczka, to nie starajmy się za wszelką cenę go podawać. Jeżeli zaś trudno się dziecku bez niego obyć (np. jeśli zaczyna ssać kciuk), to pozwólmy maluchowi ssać smoczek. Należy jednak pamiętać, żeby podawać go jak najrzadziej, jak najkrócej i odstawić go, gdy maluch skończy 8 m-cy (wtedy- z reguływygasa silny odruch ssania). POŁYKANIE Połykanie nie jest tak łatwą czynnością, na jaką wygląda. W tym procesie jest zaangażowanych wiele mięśni jamy ustnej, gardła oraz język. Kęs najpierw powinien zostać odgryziony, następnie przeżuty (żuchwą, a nie roztarty językiem), następnie dzięki ruchom języka i gardła połknięty. Kęs nie wpada do żołądka, jest on przesuwany. Są 2 etapy połykania: 1. Ustny- zależny od naszej woli, ma indywidualny czas trwania. 2. Przełykowy- nie zależny od naszej woli, pokarm przesuwamy do jamy gardłowej i dalej do przełyku. TYPY: # Niemowlęcy (infantylny)- język leży płasko, często wsuwa się między wałki dziąsłowe dochodzi do zespolenia językowo- gardłowego. Napina się mięsień okrężny ust a nie żwacze. # Dojrzałe (dorosłe)- pojawia się ok. 3 r. ż. Czubek języka unosi się do wałka dziąsłowego. Zęby są zwarte, nie napina się mięsień okrężny ust, tylko żwacze. CO UTRUDNIA PRZEKSZTAŁCENIE TYPU NIEMOWLĘCEGO: Papkowate jedzenie Długotrwałe karmienie smoczkiem. Ssanie smoka, palca. Obgryzanie paznokci. Jeśli będziemy przestrzegać higieny karmienia, konsekwentnie wdrażać do stosowania odpowiedniej higieny jamy ustnej, będziemy obserwować sposób oddychania, odgryzania,
żucia i połykania, jeśli będzie mówić do dzieci nie używając tzw. języka niań - czyli nie będziemy spieszczać, jeśli będziemy w odpowiednim czasie podawać dziecku produkty stałe jest duże prawdopodobieństwo, że unikniemy wielu spotkań z logopedą, a mowa naszego dziecka będzie rozwijać się poprawnie. Opracowała: mgr Wioletta Balińska logopeda Literatura: 1. Logopedia - Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2014, 2. E. Stecka Zaburzenia mowy u dzieci Warszawa 2001, 3. Michalak-Widera Będę wielkim mówcą, 4. Michalak-Widera Zaczynam mówić, 5. W. Wianecka Słucham i uczę się mówić, 6. E. Bieroński, A. Żywot Powtarzam, rozumiem, nazywam,