Spisz w XII i XIII wieku

Podobne dokumenty
Fragment ceramiki z Jaworek Przyczynek do kontaktów Rusi Szlachtowskiej

MONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( )

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 CZĘŚĆ 1. ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7

PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII DLA KLASY IV I PÓŁROCZE

3 Religie Rola Rzymu Ośrodki kulturowe po upadku Rzymu 4 Schemat społeczeństwa Pojęcia

Język wykładowy polski

Badania archeologiczne mogą potwierdzić lub zaprzeczyć tego typu lokalizację.

1. Przemiany religijne i polityczne w Europie od średniowiecza do. a. Historia polityczna, kultura polityczna i ideologia wczesnego

PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum

WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

TURYSTYKA HISTORYCZNA I DZIEDZICTWO EDYCJA 2017/2018, I STOPIEŃ PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2016 rok

1 Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe Edycja PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA STANOWISKU POZNAŃ NR 3 IDENTYFIKACJA POŁOŻENIA RELIKTÓW KOLEGIATY MARCINA IGNACZAKA PLAC KOLEGIACKI PW. ŚW.

Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. redakcja Andrzej Paczkowski

projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe edycja PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018

1 Turystyka historyczna i dziedzictwo kulturowe edycja PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Z HISTORII DLA KLASY I. Zakres wymagań

HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA V. Imię:... Nazwisko:... Data:...

Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2014/2015

Uniwersytet Wrocławski

2-letnie studia dzienne magisterskie

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

INSTYTUT HISTORII KUL MINIMUM PROGRAMOWE DLA MISH - STUDIA DRUGIEGO STOPNIA Rok akademicki 2011/2012

Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011

Genealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne)

Polska w czasach Bolesława Chrobrego. Historia Polski Klasa V SP

6. Rozwijanie umiejętności pracy z różnorodnymi źródłami historycznymi.

EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013

Sprawdzian nr 1. Rozdział I. Początek wieków średnich. 1. Na taśmie chronologicznej zaznacz i zapisz datę, która rozpoczyna średniowiecze.

SPIS TREŚ CI. Wykaz skrótów Wstęp Rozdział pierwszy

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII DLA KLASY IV. I semestr

Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

STUDIA NIESTACJONARNE PIERWSZEGO STOPNIA TERMINY ZAJĘĆ I PLAN STUDIÓW W ROKU AKADEMICKIM

Kryteria oceniania- historia klasa I

PLAN STUDIÓW W UKŁADZIE SEMESTRALNYM

Historia (Archiwistyka i Zarządzanie Dokumentacją; Dokumentalistyka; Regionalistyka) Studia niestacjonarne 2. stopnia (zaoczne)

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2016/2017

zachodniopomorskie info

Łatwość zadań dla zdających z województwa pomorskiego

7. W przypadku wątpliwości ostateczna, wiążąca interpretacja postanowień niniejszego Regulaminu należy do organizatora.

I ROK Forma zajęć/ liczba godzin Sposób zaliczenia ECTS. seminarium/ 60h zaliczenie na ocenę 15. seminarium/ 60h zaliczenie na ocenę 15

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2019 rok

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA

Kolonie józefińskie: Barcice. Biczyce Dolne. Biegonice. Chełmiec. Dąbrówka. Gaboń. Gaj. Gołkowice. Juraszowa. Kadcza. Łącko. Mokra Wieś.

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.

Zakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury

Przedmioty specjalizacji zawodowej (do wyboru jedna z dwóch specjalizacji - zob. zał )

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

48. Proszę omówić sytuację w Rzeczypospolitej po drugim rozbiorze. 49. Proszę opisać przebieg insurekcji kościuszkowskiej i jej skutki. 50.

Detal architektoniczny widoczny ale czy znany

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

Zespół I. Karta pracy

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok

Szlaki handlowe w średniowieczu między Wisłą a Pilicą

Zakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury

Zakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury

KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1

Skała Podolska / Skała nad Zbruczem

1. Propagowanie i rozwój zainteresowania historią, z uwzględnieniem historii lokalnej.

Miasteczko Galicyjskie Nowy Sącz, 5 lipca 2013 roku

Kurs Przodownika Turystyki Górskiej PTTK Kolonizacja Wołoska

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2017 rok

Scenariusz lekcji j. polskiego w kl. LP. Temat lekcji: Łacińskie, ale polskie- kroniki średniowieczne i ich twórcy. Opracowany przez mgr Edytę Góral

Przedmiotowy System Oceniania kl II

EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII

Publikacje dostępne w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej, Rynek 14, Gniezno

Spis treści. Wstęp... DZIAŁ PIERWSZY. USTRÓJ POLSKI DO 1795 R... 1

HISTORIA KLASA II LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce

Program studiów dziennych I stopnia (licencjackich) na kierunku ZARZĄDZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM (rok I-III)

Karpaty łączą - mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej

ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa

ARKUSZ II - MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

Historia. (na podstawie Wikipedii) Strona 1

Nowa funkcja w starych murach rewitalizacja terenów fortecznych jako szansa na rozwój i promocję regionu (na wybranych przykładach)

Ilość godzin 30. Zaliczenie: 1. Praca pisemna 2. Test końcowy 3. Aktywność na zajęciach

Zakres treści i kryteria oceniania.

RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE

I rozbiór Polski

Egzamin maturalny z historii styczeń 2003 r. Arkusz III - starożytność i średniowiecze

Instytut Historii Kierunek - Historia Plan studiów II stopnia z historii w trybie stacjonarnym

KRYTERIA OCENIANIA Z HISTORII W KLASIE II GIMNAZJUM

Poziom P-podstawowy PPponadpodstawowy. Zadanie 1 P (0-5) Wpisz we wskazane na mapie miejsca nazwy plemion zamieszkujących ziemie polskie w X wieku.

Wezwania organu do usunięcia naruszenia prawa

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2015 rok

Trzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków. pod redakcją Leszka Wiatrowskiego. Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia

Spis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320)

EGZAMIN W TRZECIEJ KLASIE GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2014/2015

Mojemu synowi Michałowi

Wykopaliska na Starym Mieście Published on Kalisz (

Transkrypt:

Spisz w XII i XIII wieku Spiš v 12. a 13. staročí, redakcja Miroslav Števík, Ľubovnianske múzeum, Stará Ľubovňa, 2011, ss. 328 Nakładem muzeum w Starej Lubowli ukazała się książka, która swą tematyką odnosi się do obszaru Spisza. Ujmując rzecz ściślej jest to zbiór tekstów, który stanowi pokłosie międzynarodowej konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 25-27 września 2009 r. Miała miejsce w Żakowcach i zorganizowana była przez muzea w Starej Lubowli i Niedzicy. Publikacja zawiera 21 artykułów, których zakres tematyczny koncentruje się mniej więcej wokół problematyki Spisza w średniowieczu i okresie nowożytnym. Miroslav Števík przedstawił krótki zarys omawianej tematyki, jak również wyjaśnił powód zorganizowania konferencji (s. 7-14), tzn. 800. letnia rocznica pierwszego zapisu obejmującego te ziemie (1209). Zapoznał również czytelników z autorami wystąpień i programem zjazdu naukowego. Następnie wydrukowany został krótki list (s. 15), napisany przez Katarínę Krullovą burmistrza Żakowiec, który zawiera podziękowania dla organizatorów konferencji. Jozef Sulaček opisał społeczeństwo Żakowiec od 1918 do 1948 roku (s. 16-34). W świetle dokumentów ludność w głównej mierze składała się z obywateli, którzy deklarowali swą niemieckość i wyznanie ewangelickie. Po II wojnie światowej, wraz ze zmianą ustroju zmieniły się również stosunki narodowościowe. Ludność deklarująca swą niemieckość odeszła (lub została do tego zmuszona), natomiast na jej miejsce napłynęła fala osadnictwa z najbliższej okolicy. Kolejny autor Ján Olejník przedstawił mieszkańców Spisza w ramach kultury materialnej i duchowej (s. 35-64). Nakreślił rozwój dziedzictwa kulturowego i duchowego ludności regionu od wczesnego średniowiecza po czasy dzisiejsze. Wedle analizy czynności fizyczne były związane z duchowością miejscowej społeczności. Obie te sfery były mocno ze sobą związane i się przeplatały. Tematem następnego tekstu, którego autorem jest Guy Cassagnet, jest znaczenie zakonów w chrześcijaństwie, w czasach średniowiecza (s. 65-78). Opisuje on działania benedyktynów i cystersów we wczesnośredniowiecznej zachodniej Europie. Wątkiem przenikania chrześcijaństwa na Spisz we wczesnym średniowieczu zajął się Michal Slivka (s. 79-87). Poddał analizie przede wszystkim źródła pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych. Niestety, jak wskazuje autor są one jeszcze mało 462

wystarczające. Wydaje się jednak, że obrzędy pogańskie trwały dosyć długo, już w czasie rozwoju na tym terenie chrześcijaństwa. Następny tekst napisał György Rácz. Dotyczy kwestii wyboru duchownego przełożonego nad obszarem Spisza na początku XIV wieku (s. 88-97). Dokument z 1301 roku stał się podstawą do rozważań na temat używania tytułu magister we wczesnośredniowiecznej i średniowiecznej Słowacji. Kolejny artykuł autorstwa Miroslava Števíka traktuje o Kapitule Spiskiej oraz osadzie o nazwie Štefkovce w XIII w. (s. 98-103). W swej pracy autor poruszył m.in. zagadnienie założenia miejscowości. Jednocześnie postuluje historyczne badania nad funkcjonowaniem wsi. Osadnictwem Sasów na terenie Spisza w XIII-XIV wieku, w świetle zachowanych dokumentów, zajął się Ivan Chalupecký (s. 104-112). Jednakże jak twierdzi powołując się na odpowiednie dokumenty kolonizacja niemiecka na Spiszu jest obecna już w XII w. Nowi mieszkańcy otrzymywali od władców liczne przywileje. Jednocześnie wielokrotnie osiedlali się w pobliżu już istniejących miejscowości. Następnym jest po raz kolejny Miroslav Števík, który tym razem zajął się tematyką udokumentowanego w źródłach zaniku bądź wyludnienia miejscowości na górnym Spiszu w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym (s. 113-147). Badacz poddał analizie 23 osady, co do których w źródłach pisanych można mówić o zaniku bądź wyludnieniu. W świetle przedstawionej przez niego analizy w połowie XVI w. istnieje mniejsza ilość osad, niż w wieku XIV. Wskazuje również na pewne czynniki, które potęgowały ten stan. Chodzi tu o rozmiar osad (mniejsze częściej ulegały zanikowi), ich usytuowanie w niekorzystnych warunkach geograficznych, klimatycznych i glebowych. Poza tym w niewielkim stopniu wpływ na to miały zdarzenia losowe w postaci wojny, czy też innej klęski. Następny tekst autorstwa Attili Zsoldosa dotyczy praw majątkowych na Spiszu obowiązujących w XIII i XIV wieku (s. 148-159). W związku z dużym tyglem kulturowym mającym miejsce w tym regionie można mówić o specyfice w ramach przepisów prawnych. W swej pracy autor porównuje przywileje prawne pomiędzy różnymi grupami. Daje również przykłady sporów majątkowych. Kolejny autor Peter Labanc opisał stosunki społeczne na terenie Spisza podczas panowania ostatnich władców z rodu Arpadów (s. 160-179). W świetle przedstawionych informacji rysuje się obraz konfliktów na tym terenie za czasów Władysława IV i uspokojenie napięć społecznych podczas panowania ostatniego władcy z tej dynastii Andrzeja III. Na temat najważniejszych szlacheckich domen majątkowych na terenie Spisza piszą Miroslav Števík oraz Jozef Česla (s. 180-195). Przedstawione informacje ukazują, iż najstarsze nadania majątków ziemskich na Spiszu można odnosić już do początków XIII wieku. Dzięki zabiegom monarchy obszary peryferyjne na Spiszu podlegały kolonizacji, a jej nasilenie ma miejsce od połowy XIII w. Jednocześnie od przełomu wieków władca nie mógł już nadawać wielkich majątków ziemskich z braku ziemi. Następny tekst Ryszarda Grzesika traktuje o przemianach państwa i społeczeństwa polskiego podczas XII i XIII wieku (s. 196-206). Autor wskazuje na to, iż pomimo tego, że w tym okresie miały miejsce podziały terytorialne, można mówić o pewnej 463

464

konsolidacji państwowości już w XIII w. W tym czasie kształtują się nowe warstwy społeczne, które w dużej mierze biorą udział w życiu kulturowym i religijnym Polski. Kolejny autor Barna Ábrahám podjął studia nad starszą historiografią węgierską (s. 207-217). Poddał analizie teksty napisane przez badaczy w XIX i XX w. (do 1945 r.), traktujące o społeczności i etniczności mieszkańców Spisza w średniowieczu i okresie nowożytnym: Niemców, Węgrów, Słowian i Sasów. Tematyką Walonów na tym obszarze zajął się Miloš Marek (s. 218-242). Podane informacje wskazują na osadnictwo tej grupy ludności już w XII wieku, pomimo tego, że pierwsze zapiski odnośnie społeczności walońskiej mają miejsce dopiero wiek później. Na osadnictwo romańskich Walonów wskazują również nazwy miejscowości, które przetrwały do naszych czasów. Kronikami i dziennikami okresu nowożytnego, które dotyczą terenów Spisza zajął się Ilpo Tapani Piirainen (s. 243-254). Przedstawił on kroniki pochodzące z XV- XVII oraz późniejsze dzienniki do XIX wieku. Przeglądem XVI i XVII. wiecznym zamków na Spiszu, a w głównej mierze Lubowli oraz Podolińca zajęli się Beata Wierzbicka i Piotr Wierzbicki (s. 255-297). Autorzy przyjęli początek analizy dla XVI wieku, ponieważ dopiero od tego czasu można mówić o kompletnej lustracji tych zamków. Zagadnienie przemian architektonicznych zamku Dunajec w Niedzicy naświetlił Piotr M. Stępień (s. 298-314). Z tekstu wynika, że ten niewątpliwie ważny obiekt był wielokrotnie przebudowywany, a większość właścicieli mogła zostawić w nim swoją cząstkę (od XIV do XX w.). Zamkiem lubowelskim w świetle XVIII. wiecznego przekazu zajął się Filip Fetko (s. 315-324). Ten niewątpliwie ważny dokument ukazuje stan budynku i podgrodzia w XVIII wieku. Wydaje się, że w tym okresie podgrodzie było ważniejsze od samego zamku. Ostatnim jest krótki artykuł autorstwa Bożeny Mściwujewskiej-Kruk i Ryszarda Kruka o prasie lokalnej, która swą tematyką obejmuje obszar Sądecczyzny i Spisza. Jest to niejako przyczynek do spojrzenia na kondycję miejscowego piśmiennictwa na tym terenie. Po krótkim przeglądzie materiałów zawartych w publikacji chciałbym zwrócić uwagę na trzy zagadnienia, które można przenieść na tereny ziem polskich. Słusznie zwrócił uwagę Michal Slivka, w swym tekście na temat przenikania chrześcijaństwa na Spisz, na niewystarczający stan badań, w tym archeologicznych. Przy braku źródeł pisanych historycy muszą posiłkować się ustaleniami m.in. archeologów. Pod tym względem również nasz najbliższy obszar jest bardzo słabo zbadany. Niestety na szeroko rozumianym Podhalu badania koncentrowały się głównie na spektakularnych założeniach obronnych (por. J. Poleski 2006; E. Śmigas-Kudzia 2007). W związku z tym prawie nic nie wiemy o przenikaniu religii chrześcijańskiej na teren Podhala. Jedynie wzmianka u Długosza o nieudanej fundacji klasztoru cystersów w Ludźmierzu, w latach 30. XIII wieku (J. Poleski 2006, s. 36; Roczniki Długosza 1973, s. 337-338) pozwala na przypuszczenie o próbach chrystianizacyjnych w tym czasie górskich terenów południowej Polski. Kolejnym niezwykle ciekawym artykułem jest praca Miroslava Števíka o zaniku miejscowości na terenie Spisza. Wskazuje on na kilka czynników, które powodują ten 465

proces. Być może na najbliższym nam obszarze również możemy mówić o pewnych wyludnieniach. Chodzi tu o osady Rusinów w Szlachtowej i Jaworkach, gdzie w XV-XVI w. osiedliła się ludność przybyła ze wschodu. Zaludnili oni wsie, które wcześniej zajęte były przez miejscową ludność (zob. B. A. Węglarz 2011, s. 213). W związku z tym rodzi się pytanie, czy przed osadnictwem rusińskim nie doszło na tym terenie do jakiegoś wyludnienia? Teza ta może być jednakże potwierdzona badaniami historycznymi i archeologicznymi. W swym tekście o osadnictwie walońskim na Spiszu Miloš Marek posłużył się m.in. nazwami miejscowości wskazujących na tę grupę ludności. Wydaje się, że tego typu zabieg, czyli badania nad toponomastyką mogą dać dobre rezultaty (zob. J. Batko 1990). Nazewnictwo miejscowe przetrwało w tradycji językowej grup zamieszkujących dany teren od średniowiecza. W związku z tym przy studiach historycznych (i archeologicznych) nad tym okresem można posługiwać się tymi wskazówkami (M. Wawrzczak 2009). Na koniec należy przyjrzeć się samej publikacji. Książka jest ładnie wydana, a teksty są przejrzyste. Wydaje się jednak, że należy zwrócić uwagę redaktorowi na pewną niekonsekwencję, która w sposób niewielki, acz moim zdaniem istotny, zaburza tę harmonię. Chodzi o streszczenia zamieszczone po każdym tekście. Czasami są one w wielu językach np. angielskim, niemieckim, francuskim. Po niektórych tekstach brak jest streszczeń w języku polskim. Myślę, że jest to odczuwalny brak. Dlatego też część osób może nie sięgnąć po książkę ze względu na brak zrozumienia, przez co moim zdaniem naprawdę dobra pozycja, może nie trafić do czytelnika polskiego. Pomijając ten drobny mankament chciałbym wszystkich zachęcić do przeczytania tekstów zawartych w tej publikacji. Maciej Wawrzczak Szczawnica Literatura: Batko J. 1990 Słownik toponimii pienińskich, Szczawnica. Poleski J. 2006 Przyczynek do poznania wczesnośredniowiecznego osadnictwa w polskiej części Karpat Zachodnich dolina Dunajca i Raby, [w:] J. Gancarski (red.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno, s. 33-75. Roczniki Długosza 1973 Jana Długosza Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga siódma. Księga ósma, tłum. J. Mrukówna, oprac. K. Pieradzka, t. IV, Warszawa. Śmigas-Kudzia E. 2007 Stan badań archeologicznych nad zamkami średniowiecznymi w południowo-zachodniej Małopolsce, [w:] J. Gancarski (red.), Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno, s. 183-207. Wawrzczak M. 2009 Sztolnie w Jarmucie. Historia, domysły, fakty, Prace Pienińskie, t. 19, s. 23-40. Węglarz B. A. 2011 Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej, Pruszków. 466