PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr l 1995 PRZYDATNOŚĆ RUTYNOWYCH BADAŃ PSZCZÓL Z OSYPU ZIMOWEGO Aleksandra Hartwig, Grażyna Topolska Pracownia Chorób Owadów Użytkowych, Katedra Epizootiologii, Wydział Weterynarii SGGW, ul. Grochowska 272, 03-849 Warszawa Streszczenie Celem pracy było ustalenie jaki wpływ na wykrycie choroby w rodzinach pszczelich ma okres pobrania materiału, liczebność badanej próby oraz sposób przygotowania materiału do badań. Wykazano, że w celu stwierdzenia lub wykluczenia nosemozy lub amebozy w pasiece należy pobierać do badań całe osypy pod koniec zimowli. Do przygotowywania preparatów mikroskopowych nie jest konieczne odcinanie odwłoków z badanych pszczół. Słowa kluczowe: Nosema apis, Malpighamoeba mellijicae, wykrywanie, osyp, próba. WPROW ADZENIE W okresie wiosny rodziny pszczele atakowane sa przez pasożytnicze pierwotniaki Nosema apis Zander i MaLpighamoeba melli.ficae Prell. Występowanie chor6b w pasiece można stwierdzić przy pomocy badania osypu zimowego. W pracach r6żnych autor6w panuje znaczna dowolność w określaniu wielkości badanej pr6by. B a i l e y i in. (1983) badali po 10 pszcz6ł, G l i ń s k i (1981) zaleca badanie 10-30 pszcz6ł, M o r s e (1978) poleca wysyłanie do badania 200 pszcz6ł. Instrukcja obowiązująca w Polsce (Min. Roln. 1966 r.) zaleca badanie 30-60 pszcz6ł z osypu zimowego. Celem pracy było ustalenie jaki wpływ na wykrycie choroby w rodzinach pszczelich ma okres pobrania materiału, liczebność badanej pr6by oraz sposób przygotowania materiału do badań. MATERIAŁ I METODY Materiał do badań stanowiły próby pszczół i osypy zimowe nadesłane przez pszczelarzy z centralnej Polski w roku 1992 i 1994. Zbadano 98 prób z 11 pasiek oraz 150 osyp6w zimowych, z piećdziesieciopniowej pasieki, pobranych 10 stycznia, 11 lutego i 3 marca. Przed pobraniem osyp6w pszczoły podmieciono 3 grudnia. 71
Pszczołom z małych pr6b (do 60 pszczół) odcinano odwłoki, kt6re homogenizowano z woda (0,5 ml na 1 szt.) w porcelanowym moździerzu. Pr6by pszczół liczace powyżej 60 osobników dzielono na p6ł. Pszczołom z pierwszej połowy odcinano odwłoki, które homogenizowano, natomiast pszczoły z drugiej polowy homogenizowano w całości. Zawsze zachowywano taką sama proporcję wody. Przy bardzo dużych pr6bach (powyżej 100 pszczół) po zbadaniu losowo wybranych 100 pszcz6ł i nie stwierdzeniu w nich spor i cyst pasożytów badano pozostałe pszczoły (X osobników) homogenizując je w całości. Osypy badano homogenizując całe osobniki. Intensywność inwazji określano w preparatach mikroskopowych (kropla homogenatu oglądana w mikroskopie przy pow. 4oo-krotnym). Oceniano średnią liczbę spor w polu widzenia. WYNIKI Łącznie przebadano 98 pr6b z 11 pasiek (Tabela 1). Pr6b liczących do 30 pszcz6ł (I gr.) było 6, w tym w l stwierdzono spory N. apis. Pr6b liczących 31-59 pszcz6ł (II gr.) było 18, w tym w 2 stwierdzono spory. Pr6b liczących 60-100 pszcz6ł (III gr.) było 19, w tym w 9 stwierdzono spory N. apis. Pr6b liczących powyżej 100 pszcz6ł (IV gr.) było 55, w tym w 34 stwierdzono spory N. apis. Występowanie spor N.apis i cyst M.mellijicae w próbach pszczół Occurence of N.apis spores and M.mellijicae cysts in bee sampies Tabela Grupa Liczba pszczół w Liczba prób - No. of sampies prób próbie Group of No. of bees per całkowita ze sporami z cystami sampies sample totał with spores with cysts I poniżej 30 below 30 6 l 3 II 30-59 18 2 1 III 60-100 19 9 2 IV powyżej 100 above 100 55 34 2 Razem - Total 98 46 8 72
Badanie w kierunku występowania cyst Malpighamoeba mellificae wykazało obecność w poszczególnych grupach 3, 1, 2, 2 prób z wynikiem pozytywnym. Stopień stwierdzonej inwazji był bardzo niski (0-1 cysty w polu widzenia) więc w dalszej analizie tej części badań pasożytem tym nie zajmowano się. W Tabeli 2 analizowano III i IV grupę prób ponieważ jedynie tu materiał był na tyle liczny, że każdą próbę można było podzielić na dwie równe części liczące 30-50 pszczół każda (wielkość próby najczęściej polecana do badań). Nie stwierdzono różnic w wykrywalności spor N. apis w próbach z odwłoków i całych pszczół. W grupie III próby liczyły 60-100 pszczół, czyli 2 x 30-50 pszczół. Spory N. apis stwierdzono w 9 próbach, przy tym jedynie w 4 przypadkach obie części próby wykazały wynik pozytywny. W 2 przypadkach jedynie w pierwszej części próby a w 3 przypadkach jedynie w drugiej części próby stwierdzono spory. W grupie IV próby liczyły powyżej 100 pszczół czyli 2 x 50 + X pszczół. Spory N. apis stwierdzono w 34 przypadkach. W 14 przypadkach obie części próby wykazywały wynik pozytywny. W 9 przypadkach jedynie pierwsza część próby, a w 4 przypadkach jedynie druga cześć próby wykazywała wynik pozytywny. W 7 przypadkach wynik pozytywny stwierdzono dopiero po przebadaniu trzeciej części pszczół liczącej X osobników, stopień inwazj i był tu jednak niski (0-1 spor w polu widzenia). W pozostałych próbach, które wykazywały obecność spor stopień inwazji był średni (1-13 spor w polu widzenia). Na 43 próby, w których wykazano obecność spor N. apis, gdyby badano tylko 30-50 pszczół jedynie w 18 przypadkach (42 %) otrzymany wynik byłby na pewno dodatni. W 25 przypadkach (58 %) otrzymany wynik mógłby być ujemny mimo iż w całej próbie znajdowały się pszczoły wykazujące obecność spor N. apis. Trzykrotne badanie osypów z 50 rodzin (Tabela 3) wykazało obecność 56 osypów małych (poniżej 200 pszczół). Była to naj liczniejsza grupa w drugim okresie badania kiedy to w 14% osypów stwierdzono spory N. apis. Osypy średnie (200-399 pszczół) stanowiły naj liczniej sza grupę - 75 szt. w całym badaniu. W osypach tych spory pasożytów stwierdzono we wszystkich okresach badania: w pierwszym okresie w 13% osypów, w drugim - w 20% osypów i w trzecim - w 58% osypów. Osypów dużych (400-750 pszczół) było 19. Spory N. apis stwierdzono w nich tylko w trzecim okresie badań, w 20% osypów. Inwazja wyraźnie nasilała się w miarę upływu zimowli. W osypach średnich i małych w drugim i trzecim okresie badań stwierdzono cysty M. mellificae. 73
...,J ~ Tabela 2 Rozmieszczenie spor N. apis w próbach różnych wielkości Distribution of N.apis spores in bee sampies of different size Rozmieszczenie spor w próbie Distribution of spores in sample Liczba prób z takim Grupa prób Liczba pszczół w Liczba prób ze wynikiem Group of próbie sporami l-sza połowa próby I1-ga połowa próby No. of sampies with samp\cs No. oc bees per No. of sampies Pozostałe (X) (30-50) pszczół (30-50) pszczół this result sample with spores pszczół I-st half of sample I1-nd half of sample Rest (X) bees (30-50) bees (30-50) bees 60-100 + + 4 III 2 x (30-50) 9 + - 2 - + 3 rv powyżej 100 + + 14 above 100 + - 9 34 2 x 50 + X - + 4 X>O - - + 7 + + 18 (42%) Razem 43 + - Total - + 25 (50%) - - +
Tabela 3 Występowanie spor N.apis i cyst M.mellijicae w osypach zimowych Occurence of N.apis spores and M.mellijicea cysts in winter bee hive sheddings Termin pobrania osyp6w Date of bee hive sheddings collection Wielkość osypu Liczba 10 I 11 II 3111 (szt.pszczól) osypów No. of bees per No. of bee Osypy z Osypy z Osypy z bee hive hive Liczba pasozytarni (%) Liczba pasozytarni (%) Liczba pasozytarni (%) shedding sheddings osypów Bee hive sheddings osypów Bec hive sheddings osypów Bee hive shcddings No. of bee with parasites (%) No. of bee with parasites (%) No.ofbee with parasites (%) hive hive hive sheddings N.apis M.tnell. sheddings N.apis M.mell. sheddings N.apis M.tnell. Poniżej 200 below 200 56 12 8-28 14 3,5 16 3,5-200 - 399 75 31 13-20 15 5 24 54 4 400-750 19 7 - - 2 - - 10 20 - -J 1JI
WNIOSKI Przeprowadzone badanie osypów zimowych wykazało, że najwięcej spor pasożytów znajdowało się w materiale pobranym w okresie luty-marzec. Badając wpływ wielkości próby na wyniki udowodniono, że wynik badania małych prób (20-30 pszczół) często nie odzwierciedla stanu zdrowia rodziny. Można otrzymać wynik negatywny pomimo obecności pasożytów w badanej rodzinie. W celu stwierdzenia lub wykluczenia nosemozy w pasiece należy do badań pobierać całe osypy pod koniec zimowli (luty, marzec). W przypadku stwierdzenia ujemnego wyniku w 100 wybranych pszczołach wskazane jest badanie pozostałej części osypu. Odcinanie odwłoków badanych pszczół przy przygotowywaniu preparatów mikroskopowych nie jest konieczne. LITERATURA B a i I e y L., B a II B., P e r r y 1. (1983) - Association of viruses with two protozoal pathogens of the honey bee. Ann.apll.Biol., 103: 13-20. G I i ń s k i Z., R z e d z i c kij. (1981) - Choroby pszczół. PWN Warszawa, 151. M o r s e R., (1978) - Honey bee pests, predactors and diseases. Comell University Press, 328. Instrukcja Nr 2 Min.Rol. z dnia 15 września 1966 r. (Nr wet.zp-656izł-l/66.) VALUE OF STANDARD TESTJNG OF WINTER BEE HlVE SHEDDlNG A. H a r t w i g, G. T o P o I s k a Summary During spring honey bee colonies are often parasited by Nosema apis Zańder and Malpighamoeba mellificae Prell. Occurence of these diseases can be detected by checking the winter bee hive shedding for parasites presence. The aim of the work was to establish how such factors as quantity of sample, time of sample coliecting and way of material preparation influence detectability of the diseases. 98 sam ples from 14 apiaries and 150 winter bee hive sheddings from 50 hives apiary formed the materia I to the investigations. The winter sheddings were taken from the hives three times (101, l 1lI, 3111). The abdomens of the bees from smali bee sampies (below 60 bees) were cut off and grindedwith water (0,5 mi per bee). Each large sample (above 60 bees) was devided intotwo parts. The material to the investigation was formed by the cut off abdomens - the first part of the sample, by whole bees - the second part of the sample. I the case of very large sampies (above 100 bees) if the investigations of 100, chossen by chance, bees gave the negative results the rest of bees (X bees) were investigated (the whole bees were grinded). The whole bees from the winter bee hive sheddings were grinded for investigations. The results showed that the materia I to investigations for Nosema apis or 76
Malpighamoeba presence should be formed by the who le winter bee hive sheddings taken from the apiaries in the end of overwintering (february, march). The cutting off abdomens to investigations is unnecessary. Keywords: Nosema apis, Malpighamoeba mellificae, investigation, shedding, sample. 77