(Republika Finlandii) Podstawowe informacje o państwie Finlandia republika. Stolicą kraju są Helsinki. Powierzchnia Finlandii to 338 000 km 2, a zamieszkuje ją 5,3 mln obywateli. Finlandia graniczy lądowo z trzema państwami: Szwecją, Norwegią i Rosją, a przez morze z Estonią. Językami urzędowymi są fiński i szwedzki. Finlandia wstąpiła do Unii Europejskiej 1 stycznia 1995 roku. Flaga Godło Waluta Finowie, od 1 stycznia 2002 r., posługują się walutą euro. Hymn Maamme (fin. Mój kraju) - to hymn państwowy Finlandii. 1
2
Sztuka Finlandii Położenie i dramatyczna historia Finlandii wywarły wpływ na ukształtowanie sztuki, która na przestrzeni wieków rozwijała się w kręgu wpływów szwedzkich, rosyjskich i niemieckich. W epoce średniowiecza, na przełomie XIII i XIV w. wzniesiono gotyckie zamki w Turku, Wyborgu i Hämeenlina; ważnym zabytkiem jest także romańskogotycka katedra w Turku (XIII-XV w.). Poza większymi ośrodkami, na wsiach i w małych miasteczkach powstawały niewielkie kościółki z kamienia, których wnętrza były zdobione malowidłami o motywach roślinnych i figuralnych (Hattula XIV w., Savvo XV w.). W XVI i XVII w. sztuka renesansu i baroku znalazła odbicie w architekturze świeckiej (zamek Louhisaari w Askainen) i urbanistyce (założenia miejskie z fortyfikacjami, np. w Hamina i Suomenlinna). Wykształcił się też wówczas typ wiejskiego kościoła drewnianego na planie centralnym z wolno stojącą dzwonnicą. W drugiej połowie XVIII w. działał malarz Mikael Toppelius, który w licznych kościołach finlandzkich (np. w Antrea i Haukipudas) wykonał barokowe dekoracje ścienne. Do najważniejszych budowli klasycyzmu należały dwór królewski w Vaasa oraz ratusz w Raumaa. Od 1816 r., pod kierunkiem architekta J. Engela rozpoczęto przebudowę centrum Helsinek, wzniesiono według jego projektu monumentalne klasycystyczne budowle, między innymi: senat, uniwersytet z biblioteką i kościół św. Mikołaja. W drugiej połowie XIX w. w malarstwie zaznaczył się nurt realistyczny, zwłaszcza w tematyce rodzajowej, przedstawiającej sceny z życia codziennego (R. Ekman) i pejzażowej (W. Holmberg). Na Katedra w Turku przełomie stuleci, i następnie w sztuce XX w., artyści fińscy dążyli do łączenia w swojej twórczości narodowej tradycji z inspiracjami zachodnioeuropejskimi kierunkami awangardowymi od impresjonizmu do abstrakcjonizmu: grupa Septem, wybitny malarz i grafik A. Gallén-Kallela oraz wszechstronny rzeźbiarz W. Aaltonen. W nowoczesnej architekturze fińskiej widoczne są również tendencje zarówno do nawiązania do tradycji lokalnych (np. stosowanie drewna w połączeniu z cegłą i kamieniem) i łączenia z naturalnym Senat 3
krajobrazem, jak i do zastosowania nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych i przestrzennych. Nowy kierunek zapoczątkował E.Saarinen (dworzec w Helsinkach, 1909-16), który wraz z synem Eero pracował później w Stanach Zjednoczonych, a rozwinął najwybitniejszy architekt fiński A. Aalto (nowe centrum Helsinek, 1952-70). Jego koncepcje podjęli między innymi: T. Jäntti i Y. Lindegren (stadion olimpijski w Helsinkach, 1955). Ciekawym rozwiązaniem urbanistycznym jest miasto ogród Tapiola k. Helsinek (Kaija i Heikki Sirén, 1955). Cenione na całym świecie jest współczesne fińskie wzornictwo przemysłowe odznaczające się funkcjonalnością i pięknem formy, wyróżniają się zwłaszcza projekty mebli z giętego drewna i wikliny, wyroby ze szkła i ceramiki oraz tkaniny. 4
Kuchnia Nad morzem Bałtyckim, w krainie 60 tysięcy jezior, wśród rozległych lasów, bagien i torfowisk żyją Finowie naród szanujący naturę i to, co daje ona ludziom. A natura Finów nie rozpieszcza 1/3 kraju (Laponia) leży w kole podbiegunowym, zimy są długie, mroczne i mroźne. W takich warunkach niełatwo jest uprawiać ziemię, hodować bydło czy pielęgnować sady, nic więc dziwnego, że o jedzeniu w Finlandii mówi się z szacunkiem. Kuchnia fińska jest bodaj najskromniejsza ze wszystkich krajów skandynawskich - prosta, treściwa i solidna, w tradycyjnej swej wersji mało urozmaicona. W dawnych czasach, gdy niełatwo było pozyskać jedzenie, Finowie zwracali uwagę przede wszystkim na to, by pożywienie dało siłę do pracy, a nie sprawiało przyjemność. Szczególnie chętnie jadało się potrawy zapiekane i jednogarnkowe dzisiaj nie ma to już dużego znaczenia, ale dawniej było istotne, by potrawy nie stygły za szybko w zimnym klimacie. Dania takie przyrządzano z rzepy, brukwi, ziemniaków i kaszy, z dodatkiem ryb lub mięsa (dziczyzny, w którą do dziś obfitują fińskie lasy, poza tym wołowiny i wieprzowiny). Wśród tradycyjnych fińskich dań najbardziej popularne są do dzisiaj: karjalanpaisti, czyli duszone mięso z cebulą (specjalność wschodniej części kraju - Karelii), kalekukko, czyli pieczony pieróg z mąki żytniej, nadziewany rybą, a także lanttulaatikko - brukiew zapiekana ze śmietaną, podawana na Boże Narodzenie do gotowanej w całości szynki. Finowie chętnie jedzą także mielone mięso: a to w formie klopsików (lihapullat), a to w postaci sosu, którym polewa się ziemniaki lub powszedni już dzisiaj makaron. Popularne są też bliny (blinies), jedna z pamiątek po XIX-wiecznej rosyjskiej okupacji. Wśród fińskich specjalności trzeba też wymienić twarde, płaskie, żytnie chlebki z dziurą w środku (hapanleipä ) dawniej nawlekało się je na kołki wbite pod sufitem izby i tak przechowywało. Do posiłków chętnie pije się mleko, zarówno surowe, jak i kwaśne; wielkie przywiązanie żywią także Finowie do kawy. Wody w Finlandii nie brakuje, toteż jada się tam bardzo dużo ryb, zarówno morskich, jak i słodkowodnych. Do ulubionych ryb bałtyckich należą łosoś i śledź: łososie najchętniej jada się wędzone lub to z kolei pamiątka po 600 latach okupacji szwedzkiej solone i przyprawione koperkiem (touresuolattu lohi); śledzie jada się zarówno świeże, jak i solone, wędzone lub marynowane (lasimestarin silli). Z ryb słodkowodnych największym uznaniem cieszą się szczupaki, okonie i sielawy, odławia się także raki. Lasy dostarczają nie tylko zwierzyny, ale także grzybów i owoców: oprócz powszechnie znanych malin, jeżyn, czarnych jagód i żurawin, Finowie chętnie jadają też jagody mniej znane w innych częściach Europy moroszki (podobne do malin, ale o żółtym kolorze) i bażyny (podobne do borówek amerykańskich). Z leśnych jagód robi się desery, w tym kisiele (znów o rosyjskich 5
korzeniach), a także produkuje rozmaite przetwory, z których największym uznaniem cieszy się dżem jagodowo-malinowy. Informacja istotna dla wielbicieli czekolady znane na całym świecie czekoladki i cukierki firmy Fazer pochodzą właśnie z Finlandii. Wynalazki: sauna. 6
Kalendarz świąt w Finlandii 1 6 28 30 wielkanoc Nowy Rok Św. Trzech Króli Dzień Kalewali (święto fińskiej kultury) Styczeń Styczeń Luty Marzec/Kwiecień Wigilia Święto Pracy Kwiecień 1 Święto Pracy (Vappu) Maj 4 Zielone Świątki Święto Flagi Maj/Czerwiec Czerwiec 12 Dzień Helsinek Czerwiec 21/22 Noc Świętojańska Czerwiec 1 Wszystkich Św. Listopad 6 Dzień Niepodległości Grudzień 25 Boże Narodzenie Grudzień 26 Boże Narodzenie Grudzień 1 stycznia: Nowy Rok. 6 stycznia: Święto Trzech Króli. 28 lutego: Dzień Kalewali (święto fińskiej kultury). Marzec/ kwiecień: Wielki Piątek, Niedziela Wielkanocna oraz Poniedziałek Wielkanocny. 30 kwietnia: Wigilia Święta Pracy. 1 maja: Międzynarodowe Święto Pracy (Vappu). Maj/czerwiec: Zielone Świątki. 4 czerwca: Święto Flagi. 12 czerwca Dzień Helsinek (upamiętnia założenie stolicy Finlandii w 1550 roku). 21/22 czerwca: Noc Świętojańska. 1 listopada: Wszystkich Świętych. 6 grudnia: Dzień Niepodległości (upamiętnia odzyskanie przez Finlandię niepodległości w 1917 roku). 25-26 grudnia: Boże Narodzenie. 7
Boże Narodzenie w Finlandii Prezenty pod choinkę przynosi Święty Mikołaj, choinka, najczęściej naturalna, jest bardzo skromnie udekorowana. W Wigilię, Finowie zanim usiądą do stołu, wybierają się do sauny. Na wigilijnym stole można zwykle zobaczyć pieczone prosię, ryby i sałatkę śledziową, a na deser podaje się pudding ryżowy. Do jednej z miseczek wrzuca się migdał. Ten, kto go znajdzie, będzie miał szczęście przez cały nadchodzący rok. Fińskim napojem świątecznym jest grog - napój z czerwonego wina z ziołami, rodzynkami i migdałami. Słowniczek fiński Hei, minun nimeni on Sanna. Mikä sinun nimesi on? Jussi. Mistä olet kotoisin? Helsingistä. Entä sinä? Turusta. Minkä ikäinen olet? Neljätoista. Moi! Nähdään! Kyllä. Ei. En ymmärrä. Minä rakastan sinua. Kiitos. Anteeksi. Saisinko jäätelön kiitos? polski Cześć, nazywam się Sanna. A ty? Jussi. Skąd jesteś? Z Helsinek, a ty? Z Turusta. Ile masz lat? Czternaście. Do widzenia. Cześć. Tak. Nie. Nie rozumiem. Kocham Cię. Dziękuję. Przepraszam. Poproszę o lody. 8