Murawy, àki, zio oroêla, wrzosowiska, zaroêla Przygotowano i opublikowano ze Êrodków Unii Europejskiej Natura 2000 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny TOM 3.
Murawy, àki, zio oroêla, wrzosowiska, zaroêla Przygotowano i opublikowano ze Êrodków Unii Europejskiej Natura 2000 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny TOM 3.
Murawy, àki, zio oroêla, wrzosowiska, zaroêla. Natura 2000 podr cznik metodyczny. Tom 3. Praca zbiorowa pod redakcjà prof. Jacka Herbicha Wydawca: Ministerstwo Ârodowiska ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa www.mos.gov.pl Mapy opracowanie czystorysów: Wojciech Mróz Fotografia na ok adce: Joanna Perzanowska Pozosta e fotografie: autorzy tekstów, je eli w podpisie nie zaznaczono inaczej ISBN 83-86564-43-1 Warszawa 2004 r. Nak ad 1350 egz. Korekta i redakcja techniczna: Ma gorzata Juras Sk ad, amanie i druk: Naj-Comp s.j. ul. Minerska 1, 04-506 Warszawa e-mail: studio@najcomp.com.pl Zalecany sposób cytowania: Herbich J. (red.). 2004. Murawy, àki, zio oroêla, wrzosowiska, zaroêla. Natura 2000 podr cznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 3., s. 101 lub: Herbichowa M. 2004. Wilgotne wrzosowiska z wrzoêcem bagiennym Erica tetralix. W: Herbich J. (red.). Murawy, àki, zio oroêla, wrzosowiska, zaroêla. Natura 2000 podr cznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 3., s. 25 29.
Spis treêci Spis treêci Przedmowa G ównego Konserwatora Przyrody.....................................................5 Przedmowa Dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Ârodowiska............................7 1. Wspó pracownicy Jacek Herbich............................................................9 2. Cz Êç ogólna Jacek Herbich..............................................................12 2.1. Przedmiot i cel opracowania..........................................................12 2.2. Szczegó owy opis siedliska przyrodniczego................................................13 2.3. Tryb pracy.......................................................................17 2.4. Wyst powanie gatunków z II Za àcznika Dyrektywy Siedliskowej i I Za àcznika Dyrektywy Ptasiej w poszczególnych siedliskach przyrodniczych...............................................18 2.5. Bibliografia......................................................................20 2.6. Syntetyczna informacja o typach siedlisk przyrodniczych opracowanych w poradniku...................22 3. Cz Êç szczegó owa....................................................................25 4010 Wilgotne wrzosowiska z wrzoêcem bagiennym Erica tetralix Maria Herbichowa.......................27 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Jolanta Kujawa-Pawlaczyk..32 4060 Wysokogórskie borówczyska ba ynowe (Empetro-Vaccinietum) Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska........49 *4070 ZaroÊla kosodrzewiny (Pinetum mugo) Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska........................54 4080 Subalpejskie zaroêla wierzby lapoƒskiej lub Êlàskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) Krzysztof Âwierkosz, Wojciech Mróz......................................................63 Ska y wapienne i neutrofilne z roêlinnoêcià pionierskà (Alysso-Sedion) Krzysztof Âwierkosz...............74 *6120 Ciep olubne Êródlàdowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Jolanta Kujawa-Pawlaczyk............80 6150 Wysokogórskie murawy acydofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyle yska Ênie ne (Salicion herbaceae) Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska.....................................................89 6170 Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyle yska Ênie ne (Arabidion coeruleae) Joanna Perzanowska, Wojciech Mróz....................................................105 *6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciep olubne murawy z Asplenion septentrionalis-festucion pallescentis) Joanna Perzanowska, Jolanta Kujawa-Pawlaczyk...................................117 *6230 Bogate florystycznie górskie i ni owe murawy bliêniczkowe (Nardetalia p aty bogate florystycznie) Joanna Perzanowska...............................................................140 6410 Zmiennowilgotne àki trz Êlicowe (Molinion) Zygmunt Kàcki, Tomasz Za uski........................159 6430 Zio oroêla górskie (Adenostylon alliariae) i zio oroêla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Wojciech Mróz...177 6440 àki selernicowe (Cnidion dubii) Tomasz Za uski, Zygmunt Kàcki................................185 6510 Ni owe i górskie Êwie e àki u ytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Leszek Kucharski, Joanna Perzanowska...............................................................192 6520 Górskie àki konietlicowe u ytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) Joanna Perzanowska, Krzysztof Âwierkosz, Wojciech Mróz.....................................................212 4. Aneksy............................................................................221 Aneks 1. S ownik.....................................................................223 Aneks 2. System klasyfikacji jednostek fitosocjologicznych.........................................230 Aneks 3. Indeks taksonów...............................................................234 Aneks 4. Indeks syntaksonów............................................................241 3
Murawy, àki, zio oroêla, torfowiska, zaroêla *Ska y wapienne i neutrofilne z roêlinnoêcià pionierskà (Alysso-Sedion) Siedlisko priorytetowe Definicja Siedliska pionierskie ska wapiennych i neutrofilnych (bazalty, zieleƒce) z du ym udzia em sukulentów, roêlin jednorocznych oraz mszaków, wyst pujàce na siedliskach suchych, o bardzo ubogiej pokrywie glebowej. RoÊlinnoÊç tych siedlisk jest zaliczana do zwiàzku Alysso-Sedion. Kod Physis: 34.11 Charakterystyka A. Opis siedliska g ównego typu Siedlisko o charakterze po udniowo-zachodnioeuropejskim, stàd w Polsce wyst pujà tylko kresowe, zubo a e jego odmiany. Notowane bardzo rzadko, jak dotàd tylko na obszarze Sudetów, Pogórza i Przedgórza Sudeckiego, gdzie prawdopodobnie osiàga pó nocno-wschodnià granic zasi gu. Obejmuje pionierskà roêlinnoêç ska wapiennych i neutrofilnych, z udzia em gatunków ciep olubnych i jednorocznych oraz sukulentów. Wi kszoêç siedlisk na ska ach o bogatej morfologii i du ej liczbie szczelin zajmujà pokrewne w ekologii i sk adzie gatunkowym siedliska chasmofitów (na ska ach bazaltowych i zieleƒcowych 8220, na ska ach wapiennych 8210), z du ym udzia em paproci, stàd sà one cz Êciej notowane i zauwa ane podczas badaƒ terenowych. Pomi dzy tymi typami siedlisk zachodzi wiele podobieƒstw, zarówno w sk adzie gatunkowym, jak i fizjonomii, jednak w siedlisku 6110 szczelinowe paprocie stanowià tylko domieszk, a ich miejsce zajmujà rojniki i rozchodniki. Nawapienna murawa ze zwiàzku Alysso-Sedion z udzia em per ówki orz sionej i rozchodników. Fot. K. Âwierkosz 74
*Ska y wapienne i neutrofilne z roêlinnoêcià pionierskà Podzia na podtypy Siedlisko to jest s abo zbadane, stàd obecnie wyró niamy tylko jeden jego podtyp 1. wyst pujàcy w trzech ró niàcych si fizjonomicznie odmianach 6110-1 Pionierskie zbiorowiska ska neutrofilnych Pogórza i Przedgórza Sudetów Charakteryzuje si on obecnoêcià roêlin zielnych (sukulentów, roêlin jednorocznych, kserofitów), z niewielkim udzia- em roêlin zarodnikowych. Podtyp ten rozwija si na bazaltach i zieleƒcach o niewielkim stopniu nachylenia, ma charakter Êwiat olubny i wyst puje w pi trze pogórza. Umiejscowienie siedliska w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej Nale àce tu zbiorowiska roêlinne, pomimo publikacji ukazujàcych si w prasie ogólnopolskiej, zosta y pomini te w ostatnim systematycznym opracowaniu zbiorowisk roêlinnych Polski. Klasyfikacja tych zbiorowisk przedstawia si nast pujàco: Klasa Koelerio glaucae-corynephoretea canescentis Rzàd Sedo-Scleranthetalia zbiorowiska górskich gruzowisk skalnych Zwiàzek Alysso alyssoidis-sedion albi termofilne ogródki wapienne pi tra pogórza i regla dolnego Zespo y: Saxifrago-Poetum compressae zespó skalnicy trójpalczastej i wiechliny sp aszczonej Sempervivetum soboliferi zespó rojownika pospolitego Cerastietum pumili zespó rogownicy drobnej prawdopodobnie tak e Allio montani-sedetum zespó czosnku skalnego i rozchodnika bia ego Bibliografia MUCINA L. & KOLBEK J. 1993. Koelerio-Corynephoretea. In: GRABHERR G. & MUCINA L. (eds.) Die Pflanzengesellschaften Österreichs. Teil. I. Anthropogene Vegetation. pp. 493 521. Gustav Fischer Verlag, Jena Stuttgart New York. KOLBEK J. 1978. Klasse: Sedo-Scleranthetea Br.-Bl 55 em. Muller 61 In: OBERDORFER E. (ed.) Süddeutsche Pflanzengesellschaften. T. 2. 2 Aufl. pp. 13 85. Gustav Fisher Verlag, Stuttgart New York. SZCZ ÂNIAK E. 1998. Murawy ze zwiàzku Alysso-Sedion Oberd. et Th. Müll. 1961 na Pogórzu Wa brzysko-bolkowskim. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., Ser. B. 47: 177 193. SZCZ ÂNIAK E. 2000. Murawy kserotermiczne pó nocno-zachodniej cz Êci Sudetów Ârodkowych. Manuskrypt rozprawy doktorskiej. Instytut Botaniki Uniwersytetu Wroc awskiego. ÂWIERKOSZ K. 1994. The association Saxifrago-Poetum compressae in Lower Silesia, south-western Poland. Fragm. Flor. Geobot. 39(2) : 639 652. Krzysztof Âwierkosz 75
Murawy, àki, zio oroêla, torfowiska, zaroêla 1 76 B. Opis podtypu *Pionierskie zbiorowiska ska neutrofilnych Pogórza i Przedgórza Sudetów Siedlisko priorytetowe Kod Physis: 34.11 Cechy diagnostyczne Cechy obszaru Siedlisko spotykane jest bardzo rzadko w pi trze pogórza i regla dolnego Sudetów (dotychczas znane z Pogórza Kaczawskiego, Wa brzysko-bolkowskiego, Gór Bardzkich i Sowich). Notowane by o na po ogich ska ach bazaltowych, zieleƒcach i wapieniach, o nachyleniach od 0 do 50, na siedliskach suchych, z inicjalnà glebà o mià szoêci nieprzekraczajàcej 10 cm (Szcz Êniak 1998), o wystawach po udniowych lub zbli onych. Fizjonomia i struktura zbiorowiska Niskie murawy z przewagà sukulentów (rojownika pospolitego Jovibarba sobolifera, rozchodnika bia ego Sedum album, r. ostrego S. acre, r. szeêciorz dowego S. sexangulare i S. maximum), wiechliny sp aszczonej Poa compressa oraz roêlin jednorocznych z rodzaju rogownica (r. drobna Cerastium pumilum, r. drobnokwiatowa C. brachypetalum, r. pi ciopr cikowa C. semidecandrum), wiosnówki pospolitej Erophila verna, piaskowca macierzankowego Arenaria serpyllifolia. Murawy sà jedno- lub dwuwarstwowe, a pokrycie warstwy zielnej wynosi od 10 do 100%. Udzia mchów i porostów waha si w szerokich granicach, w zale noêci od odmiany. W warstwie tej szczególnie zaznacza si wyst powanie p onnika w osistego Polytrichum piliferum oraz z boroga czerwonawego Ceratodon purpureus. Reprezentatywne gatunki RoÊliny naczyniowe Rojownik pospolity Jovibarba sobolifera, rozchodnik bia y Sedum album, smagliczka kielichowata Alyssum alyssoides, skalnica trójpalczasta Saxifraga trydactylites, rogownica drobna Cerastium pumilum, czosnek skalny Allium montanum, wiechlina sp aszczona Poa compressa, rozchodnik wielki Sedum maximum, rozchodnik ostry Sedum acre, rozchodnik szeêciorz dowy Sedum sexangulare. Mchy i porosty Brachythecium albicans, Tortula muralis, Bryum argenteum, Polytrichum piliferum, Ceratodon purpureus, Hypnum cupressiforme, Cladonia fimbriata. Odmiany ZmiennoÊç siedliska nie jest jeszcze dostatecznie rozpoznana obecnie mo emy wyró niç trzy jego odmiany ró niàce si fizjonomià i dominacjà poszczególnych grup ekologicznych. Odmiana z przewagà sukulentów (Jovibarba sobolifera, Sedum spp. kod Physis 34.112) jest cz sto spotykana na obszarze Pogórza Kaczawskiego oraz Wa brzysko-bolkowskiego, rzadziej w Górach Sowich i na przedgórzu Karkonoszy. Nale àce do niej murawy rozwijajà si tak e prawdopodobnie na wapieniu triasowym w rezerwacie Ligota Dolna, jednak potwierdzenie tego faktu wymaga uzupe nienia dokumentacji fitosocjologicznej stanowiska. Luêne murawy z dominacjà traw kserotermicznych (zw aszcza wiechliny sp aszczonej Poa compressa kod Physis 34.1132) rozwijajà si g ównie na pod o ach wapiennych, a w postaciach zubo a ych tak e lokalnie na bazaltach i koronach murów, jednak jej odmiany synantropijne nie sà siedliskiem podlegajàcym ochronie w ramach sieci Natura. Najrzadziej spotykanà jest odmiana z dominacjà roêlin jednorocznych (g ównie z rodzaju rogownica Cerastium kod Physis 34.114), której dobrze wykszta cone p aty zanotowano jak dotàd w Górach Bardzkich (Szcz Êniak 1999, 2000). Fizjonomicznie odmiany te ró nià si iloêciowoêcià i udzia- em poszczególnych gatunków, jednak ich sk ad florystyczny jest stosunkowo podobny. Najbardziej charakterystyczne sà p aty z dominacjà rojownika i rozchodników, przypominajàce na pozór przydomowe ogródki alpejskie. Mo liwe pomy ki Przy wi kszych nachyleniach ska wyst pujà postaci przej- Êciowe do siedlisk paproci szczelinowych (8210, 8220), mo liwe do odró nienia tylko poprzez szczegó owà analiz fitosocjologicznà. Podobny problem dotyczy tak e siedlisk gruzowisk krzemianowych (8150) oraz nawapiennych (8160), z którymi opisywany podtyp jest blisko zwiàzany fizjonomicznie i florystycznie. Niejasne sà na razie zwiàzki opisywanych siedlisk pionierskich z naskalnymi murawami z kostrzewà bladà (typ 6190 na siedliskach kwaênych i bazaltach oraz typ 6210 na ska- ach wapiennych). Z regu y obecnoêç kostrzewy bladej Festuca pallens, nawet w niewielkiej domieszce, traktowana jest jako wyraêna wskazówka w kierunku wyst powania muraw. Nale y jednak pami taç, e wiele gatunków siedlisk pionierskich jest obecnych tak e w bardziej zaawansowanych sukcesyjnie zbiorowiskach murawowych. Przy niewielkich nachyleniach siedlisk, w warunkach nieco wi kszego uwilgotnienia i g bszej pokrywy glebowej, pojawiajà si postacie przejêciowe do typowych muraw kserotermicznych zaliczanych do siedliska 6210. Postacie te odznaczajà si zwi kszonym udzia em traw i termofilnych bylin charakterystycznych dla muraw kserotermicznych, takich jak tymotka Boehmera Phleum phleoides, chaber nadreƒski Centaurea stoebe, lucerna sierpowata Medicago falcata, cieciorka pstra Coronilla varia, lebiodka pospolita
*Ska y wapienne i neutrofilne z roêlinnoêcià pionierskà Origanum vulgare i inne. Murawy takie sà wy sze i bujniejsze, a ich ruƒ z regu y pokrywa pod o e skalne w 80 100%, sà wi c atwe do odró nienia nawet dla laika. Identyfikatory fitosocjologiczne Zaliczane tu siedliska opisywane sà w ramach rz du Sedo- Scleranthetalia Br.-Bl. 1955, którego wyst powanie w Polsce nie by o jak dotàd zauwa ane w opracowaniach syntetycznych. Zwiàzek Alysso alyssoidis-sedion albi Zespo y: Saxifrago-Poetum compressae zespó skalnicy trójpalczastej i wiechliny sp aszczonej Sempervivetum soboliferi zespó rojownika pospolitego Cerastietum pumili zespó rogownicy drobnej prawdopodobnie tak e Allio montani-sedetum zespó czosnku skalnego i rozchodnika bia ego Dynamika roêlinnoêci Spontaniczna Siedlisko silnie nara one na zmiany czynników klimatycznych, stàd na znanych stanowiskach zachodzà du e fluktuacje w jego sk adzie gatunkowym. Najwa niejszym czynnikiem ekologicznym wp ywajàcym na stan siedliska jest re- im wodny d ugotrwa a susza na poczàtku sezonu wegetacyjnego mo e spowodowaç okresowe zanikanie niektórych elementów siedliska (g. terofitów) lub niewykszta cenie si nasion u traw i bylin w tym sezonie. W sk adzie gatunkowym wyst puje wiele roêlin anemochorycznych; wiele z nich pojawia si przejêciowo i sporadycznie. Szczególnie dotyczy to jednorocznych terofitów, które sà notowane tylko w krótkim okresie swojej wegetacji (zwykle na prze omie maja i czerwca, jednak niektóre gatunki pojawiajà si na krótko w kwietniu lub maju). Jest to tak e siedlisko otwarte na ciàg e próby kolonizacji przez nowych przybyszów, stàd w zdj ciach fitosocjologicznych notuje si wiele elementów przypadkowych, nale àcych do ró nych grup ekologicznych, które w kolejnych sezonach wegetacyjnych zanikajà. Dynamika roêlinnoêci w siedlisku jest znaczna, jednak stanowi naturalny sk adnik jego konstytucji ekologicznej. Powiàzana z dzia alnoêcià cz owieka Wiele stanowisk siedliska posiada wybitne walory krajoznawcze i jest wykorzystywanych jako punkty widokowe. Takie stanowiska sà silnie nara one na eutrofizacj i synantropizacj obserwuje si na nich stopniowe wkraczanie gatunków obcych i zniekszta canie siedliska zwiàzane z wydeptywaniem, paleniem ognisk oraz wzbogacaniem siedliska w azot i inne nutrienty. Sukulenty wyst pujàce w takich miejscach, szczególnie rojownik, sà na masowà skal zrywane i przenoszone do upraw ogrodowych, co powoduje ich szybkie wymieranie na wielu stanowiskach. Istotnym zagro eniem dla niektórych stanowisk jest inwazja rozchodnika kaukaskiego, który w szybkim tempie opanowuje rozleg e powierzchnie skalne, powodujàc zanikanie rodzimych gatunków naskalnych. Siedliska przyrodnicze zale ne lub przylegajàce Siedlisko graniczy z innymi siedliskami o charakterze kserotermicznym zwykle z siedliskiem zajmowanym przez szczelinowe paprocie (8210, 8220-2) oraz (w miejscach gdzie sukcesja jest bardziej zaawansowana) z murawami kserotermicznymi (6210, 6190). W otoczeniu ogródków wapiennych (wyst pujà one z regu y na bardzo ograniczonej powierzchni) spotykane sà tak e inne siedliska z za- àcznika I Dyrektywy Siedliskowej, takie jak piargi i go oborza (8150, 8160), lasy klonowo-lipowe (*9180) oraz yzne buczyny (9130). Rozmieszczenie geograficzne i mapa rozmieszczenia Do tej pory znane z Pogórza i Gór Kaczawskich, Kotliny Kamiennogórskiej, Pogórza Wa brzysko-bolkowskiego, Gór Sowich, Bardzkich i pogórza Karkonoszy. Zasi g potencjalny obejmuje ca e Sudety, Pogórze i Przedgórze Sudeckie, dlatego trzeba podjàç dalsze badania nad rozmieszczeniem opisywanego podtypu. Tu tak e nale à prawdopodobnie murawy z wapiennego wzgórza k. Ligoty Dln. na Opolszczyênie. Wyst powanie podtypu w Polsce pd. i pd.-wsch. jest wàtpliwe z uwagi na jego po udniowo-zachodni charakter. Znaczenie ekologiczne i biologiczne Siedlisko wyst pujàce na terenie Sudetów, w pi trach pogórza i regla dolnego. 1 77
Murawy, àki, zio oroêla, torfowiska, zaroêla 1 78 Wysoka wartoêç wynika z: bardzo ograniczonego zasi gu terytorialnego w Polsce i wysokiego stopnia zagro enia zniszczeniem; sk adu florystycznego, w którym biorà udzia gatunki lokalnie rzadkie i zagro one wymarciem w regionie oraz gatunki obj te ochronà gatunkowà; jest to siedlisko o bardzo interesujàcej biologii i ekologii, którego elementy sà doskonale dostosowane do skrajnie niekorzystnych warunków. Gatunki z za àcznika II Dyrektywy Siedliskowej Brak. Gatunki z za àcznika I Dyrektywy Ptasiej Nie stwierdzono. Stany, w jakich znajduje si siedlisko Stany uprzywilejowane Stanowiska wyst pujàce na ska ach pozbawionych ingerencji cz owieka. Inne obserwowane stany W miejscach o intensywnej penetracji zachodzi wydeptywanie p atów siedliska i ekspansja gatunków synantropijnych. Tendencje do przemian w skali kraju i potencjalne zagro enia Siedlisko zagro one wskutek presji turystycznej (wydeptywanie, eutrofizacja, synantropizacja) oraz przez narastajàcà tendencj do pozyskiwania kopalin. Na siedliskach wtórnych (opuszczone kamienio omy) najwi kszym zagro eniem jest naturalna sukcesja i zacienianie istniejàcych stanowisk. Na niektórych stanowiskach obserwuje si inwazj gatunków obcych geograficznie (np. rozchodnika kaukaskiego Sedum spurium), które powodujà w szybkim tempie istotne zniekszta cenia sk adu gatunkowego. U ytkowanie gospodarcze i potencja produkcyjny Potencjalne êród a wydobycia cennych kopalin (wapienie, bazalty), a wi c zagro enia dla dalszego utrzymywania si siedliska sà bardzo powa ne. Ochrona Przypomnienie o wra liwych cechach Siedlisko bardzo rzadkie, o ograniczonym areale wyst powania. Siedlisko wielu rzadkich gatunków roêlin i zwierzàt. Siedlisko Êwiat olubne, zanika w warunkach zacienienia ska i odkrywek skalnych. Nara one na zniszczenie w wyniku dzia alnoêci górniczej. Gatunki charakterystyczne dla siedliska sà wra liwe na wydeptywanie oraz eutrofizacj i synantropizacj. Zalecane metody ochrony Ochrona Êcis a dobrze wykszta conych p atów rozwijajàcych si w optymalnych warunkach (brak zagro enia zacienieniem i penetracjà cz owieka). Ochrona czynna na siedliskach zagro onych zacienieniem poprzez rozwój drzewostanu w sàsiedztwie stanowisk (g ównie na siedliskach wtórnych, które jednak, z uwagi na rzadkoêç wyst powania typu, równie powinny byç przedmiotem ochrony). Konieczne jest prowadzenie badaƒ inwentaryzacyjnych we wszystkich planowanych punktach wydobycia kopalin, jeêli wyst pujà tam ods oni te ska y lub Êciany skalne. Odsuwanie szlaków turystycznych od najcenniejszych stanowisk siedliska, które sà przedmiotem intensywnej presji turystycznej (dogodne usytuowanie stanowisk jako punktów widokowych, miejsca biwakowania i palenia ognisk, eutrofizacja, wkraczanie gatunków synantropijnych). Inne czynniki mogàce wp ynàç na sposób ochrony Stanowiska rzadkich gatunków roêlin naczyniowych, mszaków i porostów oraz naskalnej fauny bezkr gowej. Po o enie w pobli u ucz szczanych miejsc o du ej presji (g ównie masowa turystyka piesza). Przyk ady obszarów obj tych dzia aniami ochronnymi Niewielkie fragmenty siedliska chronione sà w ramach rezerwatu Wàwóz Lipa, byç mo e tak e Ligota Dolna oraz (specyficzna postaç, której pochodzenie uwarunkowane jest nasycaniem ska granitowych w glanem wapnia wymywanym z zaprawy murów zamkowych) w rezerwacie Góra Chojnik (Karkonoski PN). Jednak wiele rezerwatów, w których siedlisko to by o reprezentowane (np. Ska ki Stoleckie ) nie spe ni o swojego zadania i siedlisko uleg o tam zanikowi. Inwentaryzacje, doêwiadczenia, kierunki badaƒ Typ siedliska stosunkowo s abo znany, choç jego rozmieszczenie i zró nicowanie jest przedmiotem badaƒ prowadzonych od 10 lat. Nale y jednak dokonaç szczegó owego rozpoznania ekologii siedliska, a tak e zintegrowaç badania z ró nych dziedzin wiedzy (florystyczne, faunistyczne, geologiczne) prowadzone na wybranych obiektach. Monitoring naukowy Nie ma wskazaƒ do regularnego monitoringu, natomiast na znanych stanowiskach wskazany jest nieregularny monitoring fitosocjologiczny w odst pach 5 10-letnich, w formie powtarzalnych badaƒ terenowych.
*Ska y wapienne i neutrofilne z roêlinnoêcià pionierskà Bibliografia KWIATKOWSKI P. 1995. Szata roêlinna projektowanego rezerwatu leênego Wàwóz Lipy na Pogórzu Kaczawskim (Sudety Zachodnie). Ochrona Przyr. 52: 167 184. SENDEK A., BABCZY SKA-SENDEK B. 1989. Charakterystyka geobotaniczna rezerwatu Ligota Dolna na Opolszczyênie. Zeszyty Przyrodnicze OTPN. 26: 3 24. SZCZ ÂNIAK E. 1998a. Szata roêlinna pó nocno-zachodniej cz - Êci Pogórza Wa brzyskiego. III. Zbiorowiska nieleêne. Acta Univ. Wrat. No 2036, Prace Bot. 74: 9 37. SZCZ ÂNIAK E. 1998b. Saxifrago-Poetum compressae (Kreh 1945) Gehu et Leriq 1957 i Cerastietum pumili Oberd. et Th. Mull. in Th. Mull 1961 na Dolnym Âlàsku. Mat. Konf. i Symp. 51 Zjazdu PTB, Gdaƒsk. ÂWIERKOSZ K. 1993. Flora i roêlinnoêç murów miasta Wroc awia. Acta Univ. Wrat. Pr. Bot. 53: 19 58. ÂWIERKOSZ K. 1994. Zbiorowiska roêlinne Góry Chojnik eksklawy Karkonoskiego Parku Narodowego. Cz Êç II. Zbiorowiska nieleêne. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 13(2) : 37 53. Krzysztof Âwierkosz 1 79