Echa Przeszłości 14,

Katarzyna Żebrowska-Gieszczyńska "Historia, Archiwistyka, Informacja naukowa. Prace dedykowane Profesorowi Bohdanowi Ryszewskiemu", pod red. Marzeny Wigoń, Olsztyn 2009 : [recenzja] Echa Przeszłości 14, 198-201 2013

198 Polemiki, recenzje i omówienia Rafał Kubicki swoją monografią umożliwił korzystanie innym badaczom z ogromnego m ateriału źródłowego. Je st to niewątpliwie atutem książki, zasłużenie już nagradzanej (otrzymała ona główną nagrodę w edycji książki pomorskiej za rok 2012 w kategorii opracowania naukowe) i pozytywnie komentowanej. Je st to wartościowe, bogate w przemyślane i trafne konkluzje opracowanie jednego z najmniej poznanych dotychczas aspektów działalności gospodarczej zakonu krzyżackiego, prowadzonej w P rusach (do roku 1545). A n n a K o ło d zie jc zy k (Olsztyn) H istoria, A rchiw istyka, Inform acja naukowa. P race dedykowane Profesorow i B oh dan ow i R yszew skiem u, pod red. Marzeny Swigoń, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2009, ss. 282, 4 strony fotografii. W 2009 r. na rynku wydawniczym ukazała się książka zatytułowana H isto r ia, A r c h iw is ty k a, I n fo r m a c ja n a u k o w a. P ra ce d e d y k o w a n e P ro fe so ro w i B o h d a n o w i R y s z e w s k ie m u pod redakcją Marzeny Swigoń. Je st to zbór prac uczniów, przyjaciół i współpracowników pow stały by uczcić podwójny jubileusz siedemdziesiątych piątych urodzin i pięćdziesięciolecia pracy naukowej Profesora Ryszewskiego. Profesor Bohdan Stanisław Ryszewski urodził się 9 września 1934 r. we Włocławku. S tudia n a Uniwersytecie M ikołaja K opernika w Toruniu ukończył w 1958 r., dwanaście lat później uzyskał doktorat, a w 1984 r. tytuł naukowy doktora habilitowanego na podstawie rozprawy P ro b le m y i m e to d y b a d a w c ze a r c h iw is ty k i. W 1990 r. mianowany został profesorem nadzwyczajnym, a następnie w 1995 r. otrzymał profesurę tytularną z rąk prezydenta RP. W swojej bogatej karierze zawodowej pełnił liczne funkcje, m.in. dyrektora Biblioteki UMK w Toruniu, kierownika Zakładu Archiwistyki, a także zastępcy dyrektora Instytutu Historii i Archiwistyki UMK. Z kolei w Olsztynie był dyrektorem Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM, a także kierownikiem Zakładu, następnie Katedry Archiwistyki UWM. Przez wiele la t był członkiem S enatu obu uczelni. Był także założycielem i redaktorem naczelnym czterech serii wydawniczych. Obszary badań i zainteresowań Profesora Bohdana Ryszewskiego rozciągają się szeroko na historię, historię obyczajów, dworów i ziem iaństw a, inform atykę archiw alną i historyczną, bibliotekoznawstwo, ale przede wszystkim je s t wybitnym współtwórcą współczesnej polskiej archiwistyki. Omawiana praca została podzielona na cztery części. W części pierwszej, zatytułowanej O P rofesorze B o h d a n ie R y szew s k im, nakreślono sylwetkę Szanownego Jubilata. Otwiera ją tekst Marzeny Swigoń P rofesor B o h d a n S ta n is ła w R y sz e w s k i - o życiu, p ra c y i p r o m o w a n iu p r a c d o kto rskich, która zamieściła

Polemiki, recenzje i omówienia 199 również W yka z p r a c d o kto rsk ic h n a p isa n y c h p o d k ie r u n k ie m P rofesora. Autorka rozpoczyna od przedstawienia życiorysu Profesora. Następnie włącza wykaz piętnastu prac doktorskich powstałych pod kierunkiem Szanownego Jubilata i przywołuje własne wspomnienia, związane głównie z sem inarium doktorskim. Następnie Anna Zeglińska w tekście P ro fe so r B o h d a n R y s z e w s k i - j u b i le u szo w e re fle k sje u c z n ió w o M is tr z u przywołuje refleksje i wspomnienia związane z Profesorem - M istrzem. A utorka opisuje okres olsztyński Profesora Ryszewskiego, a więc la ta 1998-2008, w działalności naukowo-dydaktycznej oczami Jego uczniów. Należy w tym miejscu podkreślić, że Profesor Bohdan Ryszewski utworzył w Olsztynie uniwersytecki ośrodek studiów i badań z zakresu archiw istki, początkowo w ram ach Wyższej Szkoły Pedagogicznej, a następnie z chwilą jego powołania - w Uniwersytecie Warmińsko- M azurskim. W y b itn y u m y sł, n ie k w e s tio n o w a n y a u to r y te t w sw o je j d zie d zin ie, s z a n o w a n y d y d a k ty k i w y c h o w a w c a m ło d z ie ż y a k a d e m ic k ie j, M is tr z k ilk u s e t a d e p tó w a r c h iw is ty k i, h is to r ii o ra z b ib lio te k o z n a w s tw a i in fo r m a c ji n a u k o w e j - tak właśnie widzi Profesora Bohdana Ryszewskiego autorka. Dołącza do tego portretu W yk a z p r a c m a g iste rsk ic h n a p is a n y c h p o d k ie r u n k ie m P rof. d r hab. B o h d a n a R yszew skie g o, p ro f. zw., stanowiący kontynuację (poz. 186-296) wykazu zamieszczonego w pracy A r c h iw is ty k a i b ib lio te k o zn a w s tw o. P ra ce d e d y k o w a n e P ro fe so ro w i B o h d a n o w i R y s z e w s k ie m u, W arszawa 1997. Osobą przywołującą wspomnienia o Profesorze w tekście zatytułowanym P ro fe so r B o h d a n R y s z e w s k i - d y r e k to r I n s ty tu tu H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U n iw e rsy te tu W a rm iń sk o -M a zu rsk ie g o w O lszty n ie jest Zoja Jaroszewicz-Pieresławcew. A utorka przywołuje tu la ta 2002-2004, kiedy to Dostojny Ju b ila t pełnił funkcję dyrektora In sty tu tu H istorii i Stosunków Międzynarodowych. A utorka i zarazem współpracowniczka z tego okresu poru sza kilka kwestii, a mianowicie dobór kadry naukowo-dydaktycznej, ra to wanie stru k tu ry organizacyjnej jednostki oraz rozpoczęcie prac, zm ierzających do uzyskania przez Wydział Humanistyczny upraw nień do nadaw ania stopnia doktora habilitowanego w dziedzinie n a u k hum anistycznych w dyscyplinie historia. A utorka uzupełnia fakty własnym i spostrzeżeniam i, dotyczącymi współpracy z Profesorem. Kolejną osobą wspominającą pracę z Profesorem jest Roman Majka, opisujący W k ła d P ro fe so ra B o h d a n a R y szew s k ie g o w k o m p u te r y z a c ję A r c h i w u m G e n e ra ln e g o Z g r o m a d z e n ia Ś w ię te g o M ic h a ła A r c h a n io ła. Autor opisuje wpływ Profesora na jego drogę naukową i pracę jako archiwisty. Szczególnie wiele miejsca poświęca um iejętnem u łączeniu tradycyjnych metod pracy w archiwach z nowoczesnymi, ze szczególnym uwzględnieniem komputeryzacji. Część pierwszą tomu zamyka tekst przyjaciela Profesora Ryszewskiego, Sławomira Kalembki pt. N a to r u ń s k ie j u c z e ln i - k o le d z y i p ro fe so ro w ie, opisujący okres wspólnych studiów. A utor wspom ina tu wspólnych kolegów, w ykładowców i związane z nimi wydarzenia przywołując niektóre wydarzenia, ale przede w szystkim klim at kształcenia akadem ickiego n a Uniwersytecie Mikołaja K opernika w Toruniu.

200 Polemiki, recenzje i omówienia Część druga tomu, najobszerniejsza, zatytułow ana H is to r ia, jest zbiorem dw unastu artykułów z tej dziedziny. Otwiera ją artykuł Stanisław a Achremczyka pt. O sw a ja n ie k r a jo b r a z u k u ltu r o w e g o po 1945 r. Autor opisuje Prusy Wschodnie tuż po zakończeniu działań wojennych jako miejsce niełatwe do rozpoczęcia życia w czasie pokoju. Zwraca uwagę m.in. na zróżnicowanie narodowościowe, kulturowe, religijne. Podkreśla rolę, jak ą w tym procesie adaptacji w nowym otoczeniu i nowej sytuacji odegrały kościoły, cmentarze, cytuje w spom nienia osadników. Z kolei D anuta i Norbert Kasparkowie prezentują P r z y c z y n e k d o d y s k u sji o n a ro d o w o ści K o p e r n ik a w p ie r w s z e j p o ło w ie X I X w ie k u. Kolejny artykuł w tej części to D iecezja w a r m iń s k a w św ie tle re la tio s ta tu s z 1 7 4 5 ro k u autorstw a Andrzeja Kopiczki. Autor omawia relację o stanie biskupstwa, którą Stolicy Apostolskiej złożył bp Adam Stanisław Grabowski, a dotyczyła ona m.in. kościoła katedralnego, kapituły katedralnej, przywilejów Kościoła i biskupstw a warmińskiego, informacji o szpitalu dla ubogich, kapituły kolegiackiej w Dobrym Mieście. Ponadto odnotowano i scharakteryzowano w tym dokumencie pokrótce m iasta warmińskie, a także duszpasterzy, prowadzone księgi, szkolnictwo ze szczególnym uwzględnieniem kolegiów jezuickich, klasztorów, Sem inarium Papieskiego. A utor wskazuje, że to źródło historyczne, choć m iejscami ogólne i w tórne wobec innych dokumentów, zaw iera również ciekawe informacje oddające ducha tam tych czasów. Autorem kolejnego artykułu przedstawiającego P o c h o d ze n ie k a n c e la r y j ne d o k u m e n tó w k r ó la W a cła w a z 1 2 9 4 ro k u d la k la s z to r ó w c y ste rsk ic h w M o g ile i H e n r y k o w ie - p r ó b a o k r e śle n ia m ie jsc a re d a k c ji i m u d a c ji, jest Andrzej Wałkówski. Autor poddaje drobiazgowej analizie, w szczególności paleograficznej, dwa dokum enty i próbuje znaleźć odpowiedź n a postawione py tania badawcze. Należy zaznaczyć, że wywód został zilustrowany fotografiami ułatw iającym i dostrzeżenie różnic i podobieństw rą k pisarzy. Z kolei Alojzy Szorc w artykule M a r c in K r o m e r (1 5 1 2-1 5 8 9 ) - d y p lo m a ta i z n a w c a s p r a w p r u s k ic h przedstaw ia sylwetkę biskupa w szczególności w kontekście jego dwóch dzieł P o lo n ii, umownie nazywanych historyczną i geograficzno-ustrojową. N astępnie M aria K orybut-m arciniak przybliża działalność T o w a rzy stw a W sp ie r a n ia N ie d o s ta tn ic h U czn ió w U n iw e rsy te c k ic h w W iln ie, natom iast Izabela Lewandowska w tekście H isto r y c y w obec m e to d y o ra l h isto ry. P r z e g lą d p o ls k ie j lite r a tu r y n a u k o w e j omawia technikę badawczą zwaną historią bądź tradycją ustną. Autorem kolejnego artykułu jest Krzysztof Łożyński, który przedstaw ia ważne źródło historyczne jakim jest I n w e n ta r z p r z y ję c ia d w o ró w sta r o s tw a g r o d zie ń sk ie g o z 1 5 7 8 ro k u ja k o źró d ło d o d zie jó w d o m e n y h o s p o d a r s k ie j w W ie lk im K s ię s tw ie L ite w s k im w X V I w ie k u. Z kolei Anna Bogdanowicz nakreśla S tr u k tu r ę z a r z ą d u d ó b r n a p r z y k ła d zie w y b ra n y c h m a ją tk ó w p r u s k ic h. Autorka opiera się tu na archiwach rodowo- -majątkowych rodu Dohna, majątków Chałupki, Dębowy Gaj, rodziny Saurm y z Jelcza oraz Hochbergów z Książa, natom iast Wojciech Klas przedstawia D z ia ła ln o ś ć p u b lic z n ą K o ś c ie lsk ic h h e r b u O g o ń c zy k o d k o ń c a X V I I I d o X X

Polemiki, recenzje i omówienia 201 w ie k u, wzbogacając tekst tablicą genealogiczną. Kolejny tekst, autorstw a Ariusza Małka, traktuje o B ia ło s to c k im r y n k u p r a c y w la ta c h 1 9 4 4-1 9 5 6. Tę część tomu zamyka artykuł Janusza Paw laka P o lity k a n a ro d o w o ścio w a P o l s k i w la ta c h 1 9 1 8-1 9 2 6 w obec m n ie jszo śc i ży d o w sk ie j. W trzeciej części tomu, zatytułowanej A r c h iw is ty k a, zamieszczono cztery artykuły. Otwiera ją tekst Kazimierza Ł ataka przedstawiający A r c h iw u m k la s z to r u k a n o n ik ó w r e g u la rn y c h la te r a ń s k ic h w K r a k o w ie. Je st to, jak podk reśla autor, pierwsza, syntetyczna próba opisu bogatego w m ateriały źródłowe archiwum krakowskiego klasztoru Bożego Ciała kanoników regularnych laterańskich. Kolejna autorka K atarzyna Kubicka porusza P ro b le m p r z e c h o w y w a n ia i a r c h iw iz a c ji a k t lu ź n y c h n a p r z y k ła d z ie d o ln e j k a n c e la r ii m ia s ta G d a ń s k a (w X V I I - X V I I I w.). Swoimi badaniam i poszerza ona wiedzę na tem at funkcjonowania kancelarii miejskich okresu staropolskiego, zaś Rafał Leśkiewicz prezentuje W yb ra n e p r o b le m y d o ty czą c e b a d a n ia p ro c e só w a rch i- w o tw ó rc zy c h n a p r z y k ła d z ie z a s o b u a rc h iw a ln e g o O d d z ia łu I n s ty tu tu P a m ię c i N a r o d o w e j w P o z n a n iu. Autor omawia pokrótce zasób poznańskiego oddziału In sty tu tu Pam ięci Narodowej, a następnie przechodzi do przypom nienia istoty i korzyści płynących z badania procesów archiwotwórczych. Tę część P ra c d e d y k o w a n y c h P ro fe so ro w i B o h d a n o w i R y s z e w s k ie m u kończy artykuł Beaty Wacławik, która analizuje A k t a W y d z ia łu F ilo zo fic zn e g o U n iw e rsy te tu w K r ó le w c u p rze c h o w y w a n e w A r c h iw u m P a ń s tw o w y m w O lszty n ie. Autorka omawia akta powstałe na Wydziale Filozoficznym Albertyny od momentu erygow ania U niw ersytetu, dokonując przeglądu poszczególnych grup akt. O statnia, czwarta część tomu pt. In fo r m a c ja n a u k o w a. I n fo r m a ty k a h i s to r y c z n a jest zbiorem czterech prac z tego zakresu. Rozpoczyna ją M aria Śliwińska tekstem pt. O d in fo r m a c ji lo k a ln e j d o in fo r m a c ji g lo b a ln e j, M arzena Swigoń przedstaw ia rozważania zatytułowane I n fo r m a c ja a in fo r m a c ja n a u k o w a, natom iast Krzysztof Narojczyk prezentuje Ź r ó d ła i c h a r a k te r d a n y c h w iz u a liz a c ji h is to r y c z n y c h, wskazując na konieczność rozbudowy w arsztatu historyka o możliwości, jakie stw arzają nowe technologie, szczególnie w zakresie wizualizacji. Zarówno tę część, jak i cały tom zamyka artykuł A rtura Rusowicza pt. P a k ie t b a z d a n y c h d o ty c zą c y c h s ta lin iz m u w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k im w la ta c h 1 9 4 7-1 9 5 2. Autor omawia bazy danych jako narzędzia m ające ułatw ić grom adzenie i opracowywanie danych osobowych, związanych z tem atem stalinizm u na Warmii i M azurach. Ponadto w aneksie zamieszczono fotografie, które stanowią dopełnienie tej jakże interesującej i potrzebnej publikacji. K a ta r z y n a Z e b r o w s k a - G ie s zc zy ń sk a (Olsztyn)