Komentarz FOR do Programu Budowy Kapitału, przedstawionego 4 lipca 2016 r. przez wicepremiera M. Morawieckiego Autorzy: Aleksander Łaszek Rafał Trzeciakowski Wojciech Zając 04.07.2016
Co dalej z OFE? Przekształcenie OFE w IKE to dobry kierunek. Niebezpieczeństwem jest pokusa przejęcia środków w OFE przez sektor publiczny. Przekształcenie OFE w IKE jednoznaczne uznanie środków zgromadzonych w OFE za środki prywatne to właściwy kierunek. Brak jeszcze szczegółów propozycji. Ograniczenie tych funduszy do krajowych akcji, będzie szkodliwe dla przyszłych emerytów. Duża pula środków w OFE stanowi pokusę dla polityków. Ewentualne przejęcie środków w OFE przez sektor publiczny zwiększy i tak nadmierne upolitycznienie gospodarki. Zapowiedź przeniesienia części środków z OFE do Funduszu Rezerwy Demograficznej, to zapowiedź nacjonalizacji. Taki transfer może prowadzić do wzrostu wydatków publicznych kosztem wzrostu długu ukrytego i większych obciążeń finansów publicznych w przyszłości. Sam pomysł Pracowniczych Programów Kapitałowych jest dobrym kierunkiem, ale kluczowe będą rozwiązania szczegółowe. Obawy budzi rola przewodnia państwowego Polskiego Funduszu Rozwojowego, do którego wszyscy będą automatycznie zapisywani. Dopiero po 2 latach pojawi się możliwość wyboru innej instytucji zarządzającej oszczędnościami. Pozostałe pomysły rządu dotyczące wzrostu oszczędności i inwestycji (obniżenie podatku Belki, dedykowane obligacje), stoją w sprzeczności z innymi działaniami rządu (podatek bankowy, wzrost konsumpcji finansowanej wzrostem długu publicznego, obniżenie wieku emerytalnego).
Więcej państwa w gospodarce? Środki w OFE powinny pozostać w prywatnych rękach. Przejęcie ich przez sektor publiczny zwiększy i tak już nadmierne zaangażowanie państwa w spółkach giełdowych. 180 160 140 120 100 80 Wartość akcji Skarbu Państwa i OFE (mld zł) 90,98 OFE Skarb Państwa * Aktualnie Skarb Państwa dysponuje kapitałem 79,4 mld zł co odpowiada 8,81 % kapitalizacji GPW. ** OFE dysponują 90,98 mld zł aktywów na GPW co odpowiada 10,1% kapitalizacji giełdy. 60 40 79,40 79,40 20 - Skarb Państwa (8,81%) Skab Państwa + OFE (18,91%) Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych stooq.pl
Więcej państwa w gospodarce? Środki w OFE powinny pozostać w prywatnych rękach. Przejęcie ich przez sektor publiczny zwiększy i tak już nadmierne zaangażowanie państwa w spółkach giełdowych. Zaangażowanie OFE w spółki z WIG20 Spółka Liczba zaangażowanych OFE Udział OFE na koniec 2015 r. Udział SP SUMA Spółka Liczba zaangażowanych OFE Udział OFE na koniec 2015 r. Udział Sp SUMA ASSECOPOL 12 40,14% 40,14% BZWBK 11 16,76% 16,76% PKNORLEN 12 34,87% 27,52% 62,39% TAURONPE 12 15,27% 30,06% 45,33% PKOBP 11 30,49% 31,39% 61,88% PEKAO 11 13,84% 13,84% LPP 12 29,36% 29,36% CYFRPLSAT 12 13,74% 13,74% CCC 12 28,87% 28,87% ORANGEPL 12 12,11% 12,11% ALIOR 12 25,58% 25,0*% 50,58% PGE 12 11,71% 57,39% 69,10% MBANK 12 21,37% 21,37% LOTOS 11 17,75% 53,19% 70,94% ENEA 12 19,22% 51,50% 70,72% PGNIG 12 9,36% 70,40% 79,76% KGHM 12 19,07% 31,79% 50,86% ENERGA 12 7,47% 51,52% 58,99% PZU 11 19,04% 34,19% 53,23% EUROCASH 7 6,30% 6,30% *25% udziałów kontroluje PZU Źródło: PAP
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF Środki z OFE znowu mogą posłużyć do ukrycia rosnącego długu Ostry wzrost wydatków publicznych realizowany przez obecny rząd jest finansowany rosnącym długiem publicznym. Zapowiadane 35 mld zł (ok. 2% PKB) przeniesione z OFE do FRD umożliwi ukrycie rosnących zobowiązań państwa. 53% 52% 51% 50% 49% 48% 47% 52,0% 51,3% 51,7% 51,6% 52,5% 50,7% 52,0% 49,1% 50,4% 2015 2016 2017 2018 2019 prognoza długu z 2016 (PiS) Dług publiczny (%PKB) prognoza długu z 2015 (PO-PSL) Rząd PiS wykorzystuje przejściowy spadek długu po przejęciu środków OFE przez rząd PO-PSL do wzrostu wydatków publicznych finansowanych ponownym wzrostem zadłużenia. Nadmierny optymizm założeń rządowych oraz niepewna sytuacja w gospodarce światowej mogą sprawić, że wzrost długu będzie większy niż zakłada rząd.
Polska (PiS) Słowacja (2017) Bułgaria (2020) Austria (2033) Rumunia (2030) Finlandia (2027) Malta (2027) Estonia (2026) Litwa (2026) Łotwa (2025) Węgry (2022) Cypr (2018) Słowenia (2016) Luksemburg Szwecja (aktualny) Portugalia (2016) Czechy (2041) Polska (2040) Chorwacja (2038) Niemcy (2031) Belgia (2030) Dania (2030) Hiszpania (2027) Holandia (2024) Francja (2023) Włochy (2022) Grecja (2021) W.Brytania (2046) Irlandia (2028) Miliony 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 Demografia to problem tu i teraz Premier Morawiecki podkreśla, że relacja osób powyżej 65 lat do osób w wieku produkcyjnym z obecnych 1:4 wzrośnie w 2050 do 1:1. Jednak demografia już jest problemem, a nie dopiero w odległym 2050 roku. Obniżenie wieku emerytalnego pogłębi problem. 0-1 -2-3 -4-5 Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym do 2040 roku obecnie obowiązujące podnoszenie wieku emerytalnego cofnięcie podnoszenia wieku emerytalnego Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS Liczba osób w wieku produkcyjnym spadnie do 2040 roku o 2,4 mln. Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni wiek emerytalny, spadek ten sięgnie aż do 4,5 mln. Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz komunikat FOR z 8 XII 2015 o wieku emerytalnym -2,4-4,5 70 68 66 64 62 60 58 56 Obietnica Planowany wiek emerytalny kobiet Aktualny docelowy wiek emerytalny W nawiasach planowany rok wprowadzenia. Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych Finnish Centre for Pensions Jeżeli przywrócony zostanie poprzedni wiek emerytalny (65 lat dla mężczyzn i 60 dla kobiet), to Polska będzie miała najniższy planowany wiek emerytalny kobiet w UE. Zniesienie obowiązku szkolnego 6-latków o rok opóźnia wchodzenie Polaków na rynek pracy.
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych NBP Proponowane obniżenie podatku Belki symboliczne. Rząd PiS zwiększył koszt kredytów dla przedsiębiorstw o 0,44 pkt. proc. wprowadzając podatek bankowy. Teraz rząd proponuje obniżenie kosztów kredytu zmniejszając podatek Belki o mniej niż 0,10 pkt. proc. 4% 3% 2% 1% 0% Obniżenie z 0,29% do 0,19%? 1,24% ile obywatel dostaje za depozyt* 0,44% 1,44% 0,29% 3,41% ile przedsiębiorstwo płaci za kredyt** podatek bankowy marża banku*** podatek Belki * Średnie oprocentowanie nowych i renegocjowanych depozytów złotowych gospodarstw domowych w maju 2016 ** Średnie oprocentowanie nowych i renegocjowanych kredytów złotowych dla przedsiębiorstw niefinansowych w maju 2016 *** obejmuje koszty (płace pracowników, sieć oddziałów, rezerwy na niespłacane kredyty, etc.) oraz zysk banku
Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych MF Obligacje państwowe finansują konsumpcję Retoryka PiS mówi o wzroście inwestycji, ale w praktyce rząd zwiększa deficyt, by stymulować konsumpcję. 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% -2,5% Deficyt sektora finansów publicznych (%PKB) 2016 2017 2018 Realizowany program Rodzina 500+ czy zapowiadane obniżenie wieku emerytalnego zwiększają konsumpcję oraz deficyt sektora finansów publicznych. Zachęty dla gospodarstw domowych do kupowania obligacji nie tworzą oszczędności, a pozwalają rządowi finansować konsumpcję. -3,0% prognoza deficytu z 2015 (PO-PSL) prognoza deficytu z 2016 (PiS)
Inwestycje, zamiast przyspieszać, zwalniają W I kwartale 2016 roku inwestycje spadły. Częściowo odpowiada za to spadek inwestycji państwa spowodowany zakończeniem perspektywy budżetowej UE. To jednak nie cała historia, inwestycje przedsiębiorstw również spadły. Dynamika inwestycji w stosunku do analogicznego kwartału roku poprzedniego 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% Źródło: Opracowanie własne FOR na podstawie danych GUS Szczegółowe źródła i uzasadnienie patrz komunikat FOR z 2 VI 2016 o spadku inwestycji W warunkach niepewności co do polityki regulacyjnej i podatkowej, przedsiębiorstwa wstrzymują się z inwestycjami. W ciągu ostatnich dwóch kwartałów odsetek firm uznających niepewność za barierę dla rozwoju był najwyższy od początku pomiarów. Niepewność stała się najczęściej wskazywanym powodem wstrzymywania się z realizacją znaczących inwestycji.