ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI RAPORT ROCZNY 2013

ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI WARSZAWA, 2014

RAPORT AKCEPTUJĄ: Lp. Nazwisko i imię Funkcja Podpis 1. Pan Marek Pirsztuk Główny Lekarz Weterynarii 2. Pan Marek Posobkiewicz p.o. Głównego Inspektora Sanitarnego 3. Pan Tadeusz Kłos Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa 4. 5. Pan Stanisław Kowalczyk Pan Adam Jasser Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2

SPIS TREŚCI Spis treści WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ 1. KONTROLE URZĘDOWE PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z PLANEM W 2013 R... 6 1.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW)... 6 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego... 6 1.1.2. Prawo paszowe... 8 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt... 14 1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych... 25 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ)... 27 1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności... 29 1.1.7. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt... 31 1.1.8. Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami... 34 1.1.9. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej... 35 1.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 40 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności... 40 1.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA... 50 SEKTOR NASIENNICTWA... 62 1.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH... 62 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych... 62 1.5. INSPEKCJA HANDLOWA... 83 1.5.1 Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2013... 83 1.5.2. Kontrole pozaplanowe... 85 ROZDZIAŁ 2. OGÓLNA ZGODNOŚĆ Z PRZEPISAMI W PRZYPADKU PRZEDSIĘBIORCÓW I PRODUKTÓW... 86 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA... 86 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego... 86 2.1.2. Sektor prawa paszowego... 113 2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna... 121 2.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 122 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności... 122 2.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA... 152 Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach... 159 SEKTOR NASIENNICTWA... 175 2.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH... 176 2.4.1. Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych... 176 2.5 INSPEKCJA HANDLOWA... 200 2.5.1. Jakość produktów badania organoleptyczne i fizykochemiczne... 201 2.5.2. Zawartość netto środków spożywczych... 207 2.5.3. Prawidłowość oznakowania środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością... 207 2.5.4. Aktualność terminów przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości... 211 2.5.6. Legalność działania przedsiębiorców... 211 2.5.7. Działania podjęte w odniesieniu do przedsiębiorców, u których stwierdzono nieprawidłowości.. 211 2.5.8 Dostarczanie wskazówek lub informacji podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa żywnościowe oraz konsumentom... 212 2.5.9. Specjalne inicjatywy w zakresie kontroli... 213 ROZDZIAŁ 3. AUDYTY PRZEPROWADZANE ZGODNIE Z ART. 4 UST. 6 ROZPORZĄDZENIA 3

(WE) NR 882/2004... 215 3.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA... 215 3.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA... 219 3.3. INSPEKCJA HANDLOWA... 222 3.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH... 222 ROZDZIAŁ 4. DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZAPEWNIENIE SKUTECZNEGO DZIAŁANIA SŁUŻB KONTROLI URZĘDOWYCH... 225 4.1. DZIAŁANIA SZKOLENIOWE... 225 4.1.1. Inspekcja Weterynaryjna (IW)... 225 4.1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna... 226 4.1.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 231 4.1.4. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 233 4.1.5. Inspekcja Handlowa... 239 4.2. ZMIANY W ORGANIZACJI LUB ZARZĄDZIE URZĘDÓW WŁAŚCIWYCH... 240 4.2.1. Inspekcja Weterynaryjna... 240 4.2.2. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 240 4.3. NOWE USTAWODAWSTWO... 241 4.3.1. Inspekcja Weterynaryjna... 241 4.4. KONTROLE WEWNĘTRZNE... 242 4.4.1. Inspekcja Weterynaryjna... 242 4.4.1. Państwowa Inspekcja Sanitarna... 253 4.4.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 260 4.4.4 Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych... 263 4.5 LABORATORIA URZĘDOWEJ KONTROLI ŻYWNOŚCI... 265 4.5.1. Inspekcja Weterynaryjna... 265 4.5.2 Państwowa Inspekcja Sanitarna... 267 4.5.3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa... 270 4.5.4. Inspekcja Handlowa... 271 ROZDZIAŁ 5. PODSUMOWANIE OGÓLNEJ SKUTECZNOŚCI SYSTEMU KONTROLI URZĘDOWYCH W POLSCE... 273 4

WSTĘP W raporcie przedstawiono zbiorcze dane uzyskane od organów sprawujących urzędową kontrolę w Polsce. Kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności i sprawowaniu urzędowej kontroli odgrywają 2 Inspekcje: Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Weterynaryjna. Dodatkowo uwzględniono dane z pozostałych Inspekcji działających w wąskich precyzyjnie określonych obszarach tj. Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych, Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Ww. raport sporządzono w oparciu o Decyzję Komisji 2008/654/WE z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wytycznych dla pomocy państwom członkowskim w sporządzaniu rocznego sprawozdania dotyczącego zintegrowanego wieloletniego krajowego planu kontroli, przewidzianego w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Niezależnie od ww. raportu do Komisji Europejskiej przesłano w stosownych terminach inne szczegółowe raporty dot. urzędowej kontroli. Do sporządzenia ww. raportu wykorzystano dane uzyskane od poszczególnych organów urzędowej kontroli za 2013 r., oficjalne formularze statystyczne (druki MZ-48 Sprawozdanie z działalności w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku dział 1, druk GUS RRW-5 Sprawozdanie z działalności i stanu sanitarnego obiektów w zakresie higieny artykułów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego ), dane z realizacji planów pobierania próbek i badania żywności, a także planów kontroli podmiotów prowadzących produkcję i obrót żywnością. 5

Rozdział 1. Kontrole urzędowe przeprowadzane zgodnie z Planem w 2013 r. 1.1.INSPEKCJA WETERYNARYJNA (IW) 1.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Plany kontrolne Organy Inspekcji Weterynaryjnej odgrywają podstawową rolę w zakresie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Inspekcja Weterynaryjna sprawuje nadzór nad pozyskiwaniem, chowem, wytwarzaniem, oczyszczaniem, ubojem, rozbiorem, przetwarzaniem, pakowaniem, przepakowywaniem, przechowywaniem oraz transportem produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Kontrole urzędowe podmiotów prowadzących ww. działalności są planowane i przeprowadzane przez organy IW szczebla powiatowego. Kontrole urzędowe planowane były przez powiatowych lekarzy weterynarii (PLW) w oparciu o Instrukcję Głównego Lekarza Weterynarii (GLW) Nr GIWbż 500-2/11 z dnia 1 września 2011 r. w sprawie określenia na podstawie analizy ryzyka częstotliwości kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych urzędowym nadzorem IW, która wdraża postanowienia art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Zgodnie z tą instrukcją każdy zakład produkujący żywność pochodzenia zwierzęcego jest oceniany i przyporządkowywany do jednej z trzech kategorii, a częstotliwość kontroli kompleksowych zakładu zależy od grupy ryzyka, do której został on przyporządkowany: -niskie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz do roku), -średnie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 6 miesięcy), -wysokie ryzyko (kontrola nie mniej niż raz na 3 miesiące). Ponadto, w 2013 r. Inspekcja Weterynaryjna realizowała również szczegółowe programy kontroli przewidziane na mocy następujących przepisów prawa wspólnotowego: - dyrektywy Rady 96/23/WE z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie środków monitorowania niektórych substancji i ich pozostałości u żywych zwierząt i w produktach 6

pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. WE L 125, z 23.05.1996 z późn. zm.) - zalecenia Komisji 2006/794/WE z dnia 16 listopada 2006r. w sprawie monitorowania poziomu tła dioksyn, dioksynopochodnych PCB i niedioksynopochodnych PCB w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 322, z 22.11.2006). Liczba kontroli planowanych Zgodnie z informacjami przekazanymi przez powiatowych lekarzy weterynarii w 2013 r. przeprowadzono 117 876 kontroli (kompleksowych lub wycinkowych) podmiotów sektora spożywczego. Ze względu na przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego, pod nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej znajdowało się 179 122 podmiotów sektora spożywczego. Na 5 830 zatwierdzonych przedsiębiorstw skontrolowano 5 243, z 68 zakładów zatwierdzonych korzystających z krajowych środków dostosowujących, o których mowa w art. 10 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 853/2004 skontrolowano 63, natomiast z 173 224 podmiotów podlegających jedynie obowiązkowi rejestracji skontrolowano 28 733. Należy wyjaśnić, że ww. kontrole nie obejmują kontroli stałych w zakładach prowadzących ubój zwierząt rzeźnych lub rozbiór i przetwórstwo mięsa zwierząt łownych w trakcie trwania procesów produkcyjnych. Realizacja specyficznych programów przewidzianych prawem wspólnotowym Krajowy program monitoringu obecności substancji niedozwolonych oraz pozostałości chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierząt i w żywności pochodzenia zwierzęcego (ang. NRCP National Residue Control Plan). W 2013 roku w ramach programu pobrano do badań ogółem 29 197 próbek (obejmujących program target i suspect ). Materiał do badań, zgodnie z planem był pobierany w gospodarstwach i rzeźniach. Obejmował również produkty pochodzenia zwierzęcego pochodzące z krajów trzecich lub innych krajów członkowskich. Szczegółowe wyniki z realizacji programu wraz z planem monitoringu na rok 2014 zostały przekazane Komisji Europejskiej - za pośrednictwem Krajowego Laboratorium Referencyjnego PIWet- PIB w Puławach, przy użyciu bazy danych Sanco Residue. Krajowy program badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-pcb) i niedioksynopodobnych PCB (ndl-pcb) u zwierząt i w 7

produktach pochodzenia zwierzęcego. Badania w roku 2013 w ramach programu wykonano w Zakładzie Radiobiologii PIW- PIB w Puławach. Laboratorium jak i zastosowana metoda badawcza spełniają wymagania określone Rozporządzeniem Komisji (UE) nr 252/2012. W badaniach zastosowano metodę kapilarnej chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdzielczą spektrometrią mas (HRGC-HRMS). Program badań w roku 2013 został przeprowadzony na podstawie Instrukcji GLW Nr GIWlab-83-1/2013 z dnia 18 stycznia 2013 r. wydanej przez Główny Inspektorat Weterynarii, w której uszczegółowiono tryb postępowania organów Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie: sposobu pobierania próbek, rodzaju i wielkości próbek, kierunku prowadzonych badań, trybu postępowania w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnego poziomu dioksyn, furanów i dl-pcb oraz sposobu prowadzenia dokumentacji z wykonywanych czynności. Zakresem badań monitoringowych zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Komisji Europejskiej 1259/2011, obowiązującego od stycznia 2012 r., objęte są cztery grupy halogenowych węglowodorów aromatycznych: 7 toksycznych kontenerów polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn (2,3,7,8-PCDD), 10 kongenerów polichlorowanych dibenzofuranów (2,3,7,8- PCDF) i 12 kongenerów dioksynopodobnych PCB ( dl- PCB) oraz 6 kongenerów niedioksynopodobnych PCB (ndl-pcb). Łącznie w każdej próbce analizowano zawartość 35 kongenerów dioksyn, furanów i PCB. 1.1.2. Prawo paszowe Plany kontrolne W 2013 roku częstotliwość kontroli podmiotów sektora paszowego w ramach realizacji Planu Urzędowej Kontroli Pasz była określana odgórnie przez Główny Inspektorat Weterynarii zgodnie z poniższą tabelą: Tabela 1 Plan Urzędowej Kontroli Pasz w 2013 r. Typ zakładu sektora paszowego Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Liczba podmiotów nadzorowanych w 2013 roku 8 Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2013 roku 163 161 286 278 Zatwierdzeni wytwórcy karm 80 74

Typ zakładu sektora paszowego wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków spożywczych (np. młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) Wytwórcy pasz leczniczych Liczba podmiotów nadzorowanych w 2013 roku Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2013 roku 62 59 128 113 121 105 1 023 858 232 203 253 194 511 451 1 048 685 5 672 4 749 60 56 wprowadzanych do obrotu Dystrybutorzy pasz leczniczych 39 32 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierzat przeznaczonych do produkcji żywności art. 2 rozporządzenia (WE) 183/2005) Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja pierwotna) Podmioty zajmujące się transportem pasz Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne potrzeby 571 213 24 811 161 076 4 054 3 733 1 468 3 833 214 Ogólne zasady prowadzenia urzędowych kontroli są określone w Instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWhig-500-4/08 z dnia 1 kwietnia 2008 r. w sprawie metodologii urzędowych kontroli http://www.wetgiw.gov.pl/index.php?action=art&a_id=3238. Opisane w niej założenia oraz procedury mogą być równie zastosowane w trakcie prowadzenia urzędowych kontroli przedsiębiorstw sektora paszowego. Częstotliwość kontroli podmiotów zajmujących się zbieraniem, transportowaniem, 9

przechowywaniem, operowaniem, przetwarzaniem oraz wykorzystaniem lub usuwaniem ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego określa Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWpuf.513utyl.1/2005 z dnia 27 stycznia 2005 r. w sprawie procedur obowiązujących przy kontroli zagospodarowania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego w zakładach utylizacyjnych, spalarniach i podmiotach będących w posiadaniu surowców kategorii 1, 2 lub 3*. Tabela 2 Częstotliwość kontroli okresowych podmiotów, o których mowa w w/w instrukcji * Rodzaj działalności podlegającej kontroli Zakład przetwórczy kategorii 1 Zakład przetwórczy kategorii 2 i 3 Zakłady przeprowadzające czynności pośrednie na ubocznych produktach pochodzenia zwierzęcego i magazyny produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego Spalarnie Podmioty zajmujące się transportem usługowym produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych Podmioty wykorzystujące uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego zgodnie z art. 18 R 1069/2009 Podmioty zajmujące się wytwarzaniem karm dla zwierząt domowych Zakłady technicznego wykorzystania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego Podmioty wykorzystujące mączki mięsno kostne jako nawozy organiczne i polepszacze gleby Podmioty wykorzystujące przetworzone białka pochodzenia zwierzęcego do produkcji środków żywieni zwierząt dla zwierząt gospodarskich Podmioty zajmujące się żywieniem zbiorowym (odpadki cateringowe) Punkty kontroli granicznej (BIP) Częstotliwość kontroli okresowych 1 raz/miesiąc 4 razy/rok 2 razy /rok 2 razy /rok 1 raz/rok 1 raz/rok 2 razy /rok 1 raz/rok po dokonaniu analizy ryzyka, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata Zgodnie z zaleceniami Planu Urzędowej Kontroli Pasz 1 raz/rok wspólnie z Inspekcją Sanitarną po zawarciu przez Powiatowego Lekarza Weterynarii stosownego porozumienia z tą Inspekcją po dokonaniou analizy ryzyka, z reguły nie rzadziej niż raz na dwa lata 2 razy/rok - prowadzą inspektorzy d.s higieny środków spożywczych Rzeźnie, zakłady rozbioru i przetwórnie mięsa czerwonego, białego, ryb, jaj i zakłady mleczarskie * podana tabelarycznie ilość kontroli określa minimalną ich ilość. Jednakże Powiatowy Lekarz Weterynarii samodzielnie na podstawie analizy ryzyka poprzednich kontroli określa częstotliwość wizyt u poszczególnych podmiotów. Dane zawarte w tabeli nie uwzględniają kontroli sprawdzających realizacją wydanych zaleceń. 1) Zakres zrealizowania założeń w zakresie częstotliwości lub intensywności oraz charakteru kontroli urzędowych ustalone w krajowym planie kontroli. W obowiązujących w 2013 roku krajowych przepisach prawnych prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i/lub wprowadzania do obrotu pasz 10

wymagało rejestracji lub zatwierdzenia przez właściwego terytorialnie Powiatowego Lekarza Weterynarii. Ewidencję tych podmiotów prowadzi Główny Lekarz Weterynarii i publikuje na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii: http://www.wetgiw.gov.pl/pasze/. Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem pasz i pasz leczniczych w żywieniu zwierząt sprawuje w Polsce Inspekcja Weterynaryjna. W 2013 roku było 592 002 podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym, w tym 1 166 podmiotów działało na podstawie zatwierdzenia wydanego przez powiatowego lekarza weterynarii, a 590 836 podmiotów działało na podstawie rejestracji. W 2013 r. poddano urzędowej kontroli 39 965 podmiotów sektora paszowego, u których przeprowadzono łącznie 49 550 kontroli urzędowych. Tabela 3 Liczba podmiotów działających na rynku pasz oraz liczba podmiotów poddanych urzędowej kontroli (inspekcji) w 2013 roku Typ zakładu sektora paszowego Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Zatwierdzeni wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierzat gospodarskich innych niż przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych Zarestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków spożywczych (np. młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) Liczba podmiotów nadzorowanych w 2013 roku 11 Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2013 roku 163 161 286 278 80 74 62 59 128 113 121 105 1 023 858 232 203 253 194 511 451 1 048 685 Zarejestrowani dystrybutorzy 5 672 4 749

Typ zakładu sektora paszowego pasz (obrót detaliczny) Wytwórcy pasz leczniczych wprowadzanych do obrotu Liczba podmiotów nadzorowanych w 2013 roku Liczba podmiotów poddanych kontroli w 2013 roku 60 56 Dystrybutorzy pasz leczniczych 39 32 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierzat przeznaczonych do produkcji żywności art. 2 rozporządzenia (WE) 183/2005) Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja pierwotna) Podmioty zajmujące się transportem pasz Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne potrzeby 571 213 24 811 161 076 4 054 3 733 1 468 3 833 214 Tabela 4 Liczba urzędowych kontroli (inspekcji) podmiotów działających na rynku pasz w 2013 roku Typ zakładu sektora paszowego Liczba dokonanych kontroli w 2013 roku Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych 783 do obrotu dla przeżuwaczy Zatwierdzenie wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierząt gospodarskich innych niż 1 457 przeżuwacze Zatwierdzeni wytwórcy karm wprowadzanych do obrotu dla zwierząt domowych 297 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla przeżuwaczy 134 Zarejestrowani wytwórcy pasz wprowadzanych do obrotu dla zwierząt gospodarskich innych niż 249 przeżuwacze Zarejestrowani wytwórcy karm wprowadzanych 267 do obrotu dla zwierząt domowych Zarejestrowani producenci materiałów paszowych pozyskanych przy produkcji środków 1 208 spożywczych (np. młyny, browary) Zatwierdzeni wytwórcy pasz niewprowadzanych do obrotu 334 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 367 Zatwierdzeni dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 862 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót hurtowy) 884 Zarejestrowani dystrybutorzy pasz (obrót detaliczny) 5 931 Wytwórcy pasz leczniczych wprowadzanych do obrotu 90 Dystrybutorzy pasz leczniczych 43 Hodowcy zwierząt gospodarskich (żywienie zwierzat przeznaczonych do produkcji żywności 27 154 art. 2 rozporządzenia (WE) 183/2005) 12

Typ zakładu sektora paszowego Liczba dokonanych kontroli w 2013 roku Wytwórcy materiałów paszowych (produkcja pierwotna) 4 290 Podmioty zajmujące się transportem pasz 1 561 Producenci ekologiczni produkujący pasze na własne potrzeby 222 2) Kontrole bieżące Kontrole bieżące były wykonane w przypadkach stwierdzenia w obrocie pasz niespełniających wymogów prawa paszowego. 3) Specjalne działania kontrolne poświęcone wybranemu zagadnieniu Przeprowadzono również kontrole tematyczne związane z audytem FVO dotyczącym nadzoru nad paszami., który odbył się w Polsce w 2013 roku. W ramach prowadzonych działań skontrolowano w szczególności następujące rodzaje podmiotów sektora paszowego: - wytwórnie pasz stosujące w produkcji kokcydiostatyki; - podmioty wytwarzające jednocześnie dodatki paszowe oraz produkty techniczne (np. huty, kopalnie itp.); - podmioty sektora rolno-spożywczego przeznaczające część swojej produkcji na cele paszowe (np. młyny, browary, gorzelnie, piekarnie, wytwórnie makaronów itp.); - podmioty prowadzące jednocześnie obrót dodatkami lub materiałami paszowymi oraz produktami technicznymi (np. tłuszczami paszowymi i technicznymi); - gospodarstwa stosujące w żywieniu zwierząt produkty pochodzące z przemysłu rolnospożywczego (np. młóto browarniane, makuchy rzepakowe, pieczywo itp.); - podmioty zajmujące się suszeniem materiałów paszowych; - zakłady tłuszczowe (sprzedające np. makuchy rzepakowe). 4) Kontrole urzędowe przeprowadzone poza planem Kontrole wynikały również z informacji od podmiotów gospodarczych, obywateli (skargi, wnioski) wpływających do poszczególnych szczebli Inspekcji Weterynaryjnej. Dokonywane były także w oparciu o informacje umieszczane na stronach internetowych 13

przedsiębiorstw sektora paszowego (w zakresie prawidłowości etykietowania pasz i umieszczanych na etykietach oświadczeniach). 1.1.3. Systemy kontroli i procedury dotyczące ochrony zdrowia zwierząt i zwalczania chorób zakaźnych zwierząt W ramach wykonywanych przez Inspekcję Weterynaryjną zadań z zakresu ochrony zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt w 2013 r. prowadzone były badania monitoringowe m.in. w zakresie brucelozy bydła (B. abortus), brucelozy owiec i kóz (B. melitensis), gruźlicy bydła wywołanej przez Mycobacterium bovis, przenośnych gąbczastych encefalopatii przeżuwaczy (TSE), enzootycznej białaczki bydła, klasycznego pomoru świń u świń i dzików, pryszczycy, choroby pęcherzykowej świń, grypy ptaków, choroby niebieskiego języka, gorączki Q, zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy/otrętu bydła (Infectious bovine rhinotracheitis/infetious pustular vulvovaginitis IBR/IPV) oraz wścieklizny lisów wolno żyjących zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z późn. zm.). W zakresie choroby niebieskiego języka szczegółowy monitoring realizowany był zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie wprowadzenia programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na rok 2013.. Ponadto, w 2013 roku prowadzone były również kontrole takich jednostek chorobowych jak: salmonelloza u drobiu oraz choroba Aujeszkyego u świń, w ramach programów zwalczania choroby Aujeszkyego oraz programów zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur hodowlanych, kur niosek, brojlerów, indyków hodowlanych oraz indyków rzeźnych. 14

Tabela 5 Liczba wykonanych badań monitoringowych (kontrolnych) w kierunku poszczególnych jednostek chorobowych w 2013 r. Nazwa choroby Gatunek Liczba przebadanych stad Pryszczyca Liczba przebadanych zwierząt Bydło 3 193 3 489 Świnie 215 306 Choroba pęcherzykowa świń Klasyczny pomór świń Świnie 3 396 3 784 Świnie 7 611 10 155 Dziki X 13 916 Bydło X 318 849 TSE (BSE/Scrapie) Owce X 17 616 Kozy X 2 747 Gruźlica bydła Bydło X 1 199 078 Bruceloza bydła Bydło 78 400 586 320 Bruceloza kóz i owiec Owce i kozy 4 230 17 914 Enzootyczna bydła białaczka Bydło 87 043 664 370 Wścieklizna lisów wolno żyjących Lisy X 21 560 Choroba języka niebieskiego Bydło 2 523 10 371 Owce 1 486 8 449 IBR/IPV Bydło 2 053 5 226 Gorączka Q Bydło 281 712 Owce i kozy 1 238 4 420 W wyniku przeprowadzonych badań w 2013 roku: stwierdzono 20 stad (52 zwierzęta) z dodatnim wynikiem badania mikrobiologicznego w kierunku izolacji Mycobacterium bovis; stwierdzono 162 przypadki wścieklizny u zwierząt dzikich oraz 42 przypadki wścieklizny u zwierząt domowych; stwierdzono 1 przypadek gąbczastej encefalopatii bydła; nie uzyskano wyniku dodatniego w kierunku choroby pęcherzykowej świń; 15

nie uzyskano wyniku dodatniego w kierunku pryszczycy; nie uzyskano wyników dodatnich w kierunku klasycznego pomoru świń. Na podstawie art. 57 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z późn. zm.) Główny Lekarz Weterynarii opracował programy zwalczania i monitorowania niektórych chorób zakaźnych zwierząt, które były realizowane w 2013 r., a także przedłożył je do Komisji Europejskiej w celu uzyskania współfinansowania ich realizacji zgodnie z przepisami decyzji Rady 2009/470/WE w sprawie wydatków w dziedzinie weterynarii. W 2013 r. realizowano, zgodnie z założeniami, następujące programy: zwalczania wścieklizny (Rabies), zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy BSE), program mający na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby, zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych, niosek i brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i rzeźnych, wykrywania zakażeń spowodowanych wirusem choroby niebieskiego języka (Bluetongue), mający na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Dodatkowo w 2013 roku prowadzony był Program mający na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Program został wprowadzony ze względu na wykrycie na terytorium Białorusi w czerwcu i lipcu 2013 roku ognisk ASF. Program miał na celu wczesne wykrycie zakażeń wirusem wywołującym afrykański pomór świń oraz zapobieganie przenoszenia się wirusa z obszarów państw Europy Wschodniej, poprzez m.in. następujące działania: badania laboratoryjne próbek pobranych od świń i dzików przeprowadzane na 16

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; działania mające na celu wzmocnienie środków bioasekuracji na drogowych przejściach granicznych z Białorusią i Ukrainą; prowadzenie kampanii informacyjnych dla podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną przez Inspekcję Weterynaryjną związaną z produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego oraz pasz, rolników, myśliwych, władz samorządowych oraz społeczeństwa mającej za zadanie podnieść świadomość oraz uwrażliwić społeczeństwo na zagrożenie, jakie wynika z wystąpienia ognisk ASF na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; prowadzenie szkoleń przypominających dla lekarzy weterynarii i personelu pomocniczego mających za zadanie przypomnieć oraz utrwalić wiedzę teoretyczną i praktyczną odnośnie afrykańskiego pomoru świń, co będzie nieodzowne w przypadku wystąpienia afrykańskiego pomoru świń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; w ramach kampanii informacyjnej oraz szkoleniowej przeprowadzono 873 szkolenia, przeszkolono 21 778 osób oraz rozdystrybuowano 409 165 ulotek. W ramach Programu wyznaczono następujące strefy: -Strefa I - strefa buforowa o najwyższym ryzyku wystąpienia ASF czyli wszystkie powiaty położone w odległości 40 km od granicy z Białorusią; -Strefa II - strefa o wysokim ryzyku wystąpienia ASF czyli powiaty graniczące z Federacją Rosyjską oraz Ukrainą, a także powiaty o wysokim pogłowiu trzody chlewnej oraz tam gdzie są zlokalizowane międzynarodowe porty lotnicze lub morskie; -Strefa III obszar obejmujący terytorium reszty Polski (poza strefą I i II). Tabela 6 Wyniki prowadzonego monitoringu w kierunku ASF u świń i dzików w 2013 roku. Strefa Liczba świń domowych, od których pobrano próbki Liczba dzików, od których pobrano próbki Liczba badań ELISA PCR inne Liczba wyników dodatnich u świń domowych Liczba wyników dodatnich u dzików Strefa I 920 5 052 278 5 976 7 0 0 Strefa II 487 2 106 181 2 590 3 0 0 Strefa III 127 4 037 48 4 171 0 0 0 Ogółem w 2013 roku 1 534 11 195 507 12 737 10 0 0 17

Ponadto w 2013 r. kontynuowano program zwalczania choroby Aujeszkyego u świń (ChA), którego realizacja począwszy od 2011 roku, jest finansowana wyłącznie ze środków budżetu państwa. Komisja Europejska zakończyła współfinansowanie programu zwalczania ChA we wszystkich państwach członkowskich, prowadzących przedmiotowy program. W ramach programu zwalczania ChA na terytorium Polski, w 2013 r. przeprowadzono badania monitoringowe w stadach wolnych od tej choroby. Ponadto, w stadach zakażonych wirusem ChA kontynuowano zwalczanie tej choroby. Od początku realizacji programu w 2008 r. liczba stad zakażonych wirusem choroby Aujeszkyego, stwierdzonych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej systematycznie spada. W 2008 r. stwierdzono 12 659 stad zakażonych, w 2009 r. 4 352, w 2010 r. 1239, w 2011 r. 444, w 2012 r. 248, natomiast w 2013 r. - 188. W 2013 r. utworzono 42 regiony wolne od wirusa choroby Aujeszkyego u świń. Regiony te obejmowały łącznie 191 powiatów zlokalizowanych w 11 województwach. Do końca 2013 r. wojewódzcy lekarze weterynarii utworzyli i zgłosili do Głównego Lekarza Weterynarii w sumie 82 regiony wolne od wirusa choroby Aujeszkyego, położone w 16 województwach. W skład ww. regionów wchodzi łącznie 340 powiatów, których łączna powierzchnia wynosi ok. 281 771 km 2. Stanowi to 90,34% całego obszaru lądowego Polski. Program zwalczania wścieklizny (Rabies) Celem realizacji programu jest wyeliminowanie przypadków wścieklizny u zwierząt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W 2013 r. liczba przypadków wścieklizny stwierdzona u zwierząt uległa zmniejszeniu z 257 w 2012 r. do 204 w 2013 r. Większość przypadków wścieklizny w 2013 r. wystąpiła w woj. małopolskim (58 przypadków), woj. podkarpackim (121 przypadków) oraz woj. lubelskim (20 przypadków). W 2013 r. wojewódzcy lekarze weterynarii przeprowadzili na terenie administrowanych przez siebie województw doustne szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie. Wiosenna akcja szczepień objęła całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za wyjątkiem województwa dolnośląskiego i lubuskiego, natomiast jesienna akcja szczepień objęła terytorium wszystkich województw. 18

Tabela 7 Dawki szczepionki przeciwko wściekliźnie wyłożone w 2013 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Całkowita liczba dawek szczepionki Średnia liczba dawek szczepionki/km 2 Akcja wiosenna 5 764 833 Średnio 20 a) Akcja jesienna 6 346 811 Średnio 20 a) a) na obszarze części województwa lubelskiego, mazowieckiego, podlaskiego, śląskiego i warmińskomazurskiego oraz na obszarze całego województwa małopolskiego i podkarpackiego wyłożono 30 dawek szczepionki/km 2 Program zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy BSE) Celem realizacji programu jest wykrycie przypadków BSE w populacji bydła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prowadzenie programu jest elementem systemu kontroli przenośnych gąbczastych encefalopatii przeżuwaczy. Monitorowanie BSE odbywa się zgodnie z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 999/2001 z dnia 22 maja 2001 r. ustanawiającego zasady dotyczące zapobiegania, kontroli i zwalczania niektórych przenośnych gąbczastych encefalopatii, a w szczególności z art. 6 oraz załącznikiem III rozdział A tego rozporządzenia oraz zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z późn. zm.). Od 1 lipca 2011 r., zgodnie z decyzją wykonawczą Komisji z dnia 17 czerwca 2011 r. nr 2011/358/UE zmieniająca decyzję 2009/719/WE upoważniającą niektóre państwa członkowskie do zmiany swoich rocznych programów monitorowania BSE, 25 państw członkowskich, w tym Rzeczpospolita Polska, zostało upoważnionych do podniesienia wieku bydła badanego w kierunku BSE, powyżej 72 miesiąca życia dla bydła przeznaczonego do uboju w celu spożycia przez ludzi, jak również powyżej 48 miesiąca życia dla bydła padłego oraz należącego do innych grup ryzyka. Od 1 stycznia 2014 r., zgodnie z decyzją wykonawczą Komisji z dnia 4 lutego 2013 r. nr 2013/76/UE zmieniająca decyzję 2009/719/WE upoważniającą niektóre państwa członkowskie do zmiany swoich rocznych programów monitorowania BSE, Rzeczpospolita Polska zadecydowała o podniesieniu wieku kwalifikującego do badania w kierunku BSE bydła przeznaczonego do uboju w celu spożycia przez ludzi na wiek powyżej 96 miesiąca życia. Dla zwierząt z grupy ryzyka bydła wiek kwalifikujący do badania w kierunku BSE pozostał niezmieniony próby pobierane są od 19

bydła powyżej 48 miesiąca życia. W 2013 r. program był realizowany na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2012 r. w sprawie wprowadzenia programu zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła na 2013 r. (Dz. U. z 2012 poz. 1517). W ramach realizacji programu w 2013 r. zbadano 318 849 szt. bydła. W wyniku realizacji programu stwierdzono 1 przypadek BSE na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Program mający na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby, Celem realizacji programu jest wykrycie, przy pomocy badań serologicznych, zakażeń wirusami grypy ptaków u różnych kategorii drobiu oraz wsparcie systemu wczesnego wykrywania ww. wirusów, a także udokumentowania wolności kraju/regionu/gospodarstwa od grypy ptaków. Program jest realizowany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. U dzikich ptaków w ramach monitoringu w 2013 r. prowadzony był monitoring bierny. W ramach Programu mającego na celu wykrycie występowania zakażeń wirusami wywołującymi grypę ptaków (Avian influenza) oraz poszerzenie wiedzy na temat ryzyka wystąpienia tej choroby w 2013 roku liczba przeprowadzonych badań laboratoryjnych metodą HI wyniosła 17210, testem PCR 20 W ramach prowadzonego programu w 2013 r. nie stwierdzono wyników dodatnich u drobiu ani u dzikich ptaków. Program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach drobiu (hodowlanych, niosek, brojlerów) gatunku kura (Gallus gallus) oraz w stadach indyków hodowlanych i rzeźnych Od 2007 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach hodowlanych gatunku kura (Gallus gallus). Celem programu w roku 2013 było dalsze ograniczenie występowania 5 serotypów Salmonella: S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Virchow oraz S. Hadar w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus liczących przynajmniej 250 ptaków, aby do końca 2013 r. osiągnąć cel wspólnotowy wyznaczony w art. 1 ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 200/2010 z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 20

2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do celu unijnego ograniczenia częstości występowania serotypów Salmonella w dorosłych stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus (Dz. Urz. UE L 61 z 11.03.2010 r., s. 1), tj. poniżej 1 % dorosłych stad kur hodowlanych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem. Wartość procentowa dorosłych stad hodowlanych gatunku Gallus gallus, liczących przynajmniej 250 ptaków, zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem w 2011 r. wyniosła 1,74 %, w 2012 r. 1,84 %, natomiast w 2013 r. odsetek zakażonych dorosłych stad hodowlanych wyniósł 1,73 %, tym samym cel unijny nie został osiągnięty. Od 2008 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2013 r. Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus) był kontynuowany, tak aby możliwe było osiągnięcie celu unijnego określonego w art. 1 ust. 1 rozporządzenia 517/2011 z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do unijnego celu ograniczenia częstości występowania niektórych serotypów Salmonella w stadach kur niosek gatunku Gallus gallus oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 i rozporządzenie Komisji (UE) nr 200/2010 (Dz. Urz. UE L 138 z 26.05.2011, str. 45). W 2011 r. odsetek zakażonych dorosłych stad kur niosek wyniósł 3,71 %, natomiast w 2012 r. wyniósł 2,84 %,, a więc był wyższy niż ostateczny cel unijny, przewidujący obniżenie częstotliwości występowania pałeczek Salmonella do poziomu 2 % lub mniej. W związku z powyższym, Polska w 2013 r. kontynuowała realizację Krajowego programu zwalczania pałeczek Salmonella w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus). W 2013 r. odsetek dorosłych stad zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem wyniósł 2,40 %. Oznacza to osiągnięcie pośredniego celu unijnego (redukcja poziomu zakażeń o co najmniej 10% w skali roku), określonego w art. 1 ust. 1 rozporządzenia 517/2011. Od roku 2009 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest realizowany Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura (Gallus gallus). Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 200/2012 z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie unijnego celu ograniczenia występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium w stadach brojlerów zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 21

Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 71 z 9.3.2012, str. 31), w którym określono cel unijny i system badań konieczny do sprawdzenia osiągnięcia celu unijnego. W latach 2011-2012 wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła odpowiednio 0,50 % i 0,28 %. Program był kontynuowany w 2013 r. Wartość procentowa stad brojlerów gatunku kura (Gallus gallus), objętych programem z wynikiem dodatnim wyniosła w 2013 r. 0,19%. W świetle powyższego, zakładany cel unijny został osiągnięty. Od roku 2010 prowadzone są programy zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych i indyków rzeźnych. Celem programów jest ograniczenie występowania w dorosłych stadach indyków hodowlanych liczących przynajmniej 250 sztuk drobiu oraz w stadach indyków rzeźnych serotypów Salmonella mających największe znaczenie dla zdrowia publicznego do poziomu wskazanego w art. 1, ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) nr 1190/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie unijnego celu ograniczenia występowania Salmonella Enteritidis i Salmonella Typhimurium w stadach indyków zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. L 340 z 13/12/2012, str. 29). W latach 2010-2011 nie stwierdzono wyniku dodatniego w kierunku S. Enteritidis i/lub S. Typhimurium w stadach indyków hodowlanych. W 2012 r. na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych stwierdzono w badaniach właścicielskich oraz urzędowych 5 stad indyków hodowlanych z wynikiem dodatnim w kierunku S. Typhimurium, a w 1 stadzie stwierdzono S. Enteritidis. Program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach indyków hodowlanych był kontynuowany w 2013 r. i nie stwierdzono wyniku dodatniego w kierunku S. Enteritidis i/lub S. Typhimurium w stadach indyków hodowlanych. W świetle powyższego, zakładany cel unijny określony w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1190/2012 został osiągnięty. W przypadku stad indyków rzeźnych w 2011 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,45 %. W 2012 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,29 %. W 2013 r. wartość procentowa stad indyków rzeźnych zakażonych serotypami Salmonella objętymi programem z wynikiem dodatnim wyniosła 0,27 %. 22

W świetle powyższego, zakładany cel unijny, odnoszący się do stad indyków rzeźnych, określony w rozporządzenia Komisji (UE) nr 1190/2012, został osiągnięty. Program wykrywania zakażeń spowodowanych wirusem choroby niebieskiego języka (Bluetongue) Obowiązek realizacji programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka wynika z art. 4 rozporządzenia nr 1266/2007 z dnia 26 października 2007 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących dyrektywy Rady 2000/75/WE w odniesieniu do kontroli, monitorowania, nadzoru i ograniczeń przemieszczeń niektórych zwierząt należących do gatunków podatnych na zarażenie chorobą niebieskiego języka (Dz. Urz. UE L 283 z 27.10.2007, str. 37, z późn. zm.). W 2013 r. program był realizowany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie wprowadzenia programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na 2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 561) i obejmował bierny nadzór kliniczny i aktywny nadzór laboratoryjny. W 2013 roku ujemne wyniki badań uzyskane w programie wykrywania, występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka, a także bierny nadzór kliniczny w kierunku choroby niebieskiego języka u zwierząt pochodzących z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, udowodniły, że choroba ta nie występuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W 2013 r. zakończyła się realizacja programu mającego na celu wykrycie występowania czynników zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich, a rozpoczęła II edycja tego programu pod nazwą programu mającego na celu poszerzenie wiedzy o ryzyku wystąpienia chorób zakaźnych wywołujących straty w rodzinach pszczelich. Przedmiotowy program, który współfinansuje Unia Europejska, jest realizowany na obszarze województwa lubelskiego w latach 2013 2014 i obejmuje następujące jednostki chorobowe pszczół: zgnilec amerykański pszczół, zgnilec europejski pszczół, warroza, roztocza Tropilaelaps, 23

mały chrząszcz ulowy (Aethemida tumida), nosemoza, wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV), ostry paraliż pszczół (ABPV). Celem programu było zbadanie poziomu zainfekowania rodzin pszczelich województwa lubelskiego powyższymi jednostkami chorobowymi i dokonanie na tej podstawie oceny zagrożenia wystąpienia tych chorób na terenie całego kraju, a także w dłuższej perspektywie czasowej dokonanie oceny wpływu tych chorób na zjawisko obumierania rodzin pszczelich w Polsce i w Unii Europejskiej. W trakcie pierwszego etapu programu skontrolowano 3207 rodzin w 190 pasiekach zlokalizowanych na obszarze województwa lubelskiego. Na podstawie analizy sporządzonej przez Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach stwierdzono następujący odsetek rozprzestrzenia się w/w chorób pszczół w skontrolowanych pasiekach: - warroza 99,5 %, - wirus zdeformowanych skrzydeł (DWV) - 96,3 %, - wirus ostrego paraliżu pszczół (ABPV) 30 %, - zgnilec europejski pszczół 4,7 % - nosemoza próbki pobrano w 7 pasiekach, w 6 stwierdzono chorobę, - zgnilec amerykański pszczół 0 %, - mały chrząszcz ulowy 0 %, - roztocza Tropilaelaps 0 %. Raporty z realizacji programów w 2013 r. zostały przekazane do Komisji Europejskiej w formie sprawozdań półrocznych, rocznych oraz sprawozdań finansowych. W odniesieniu do wysoce zjadliwej grypy ptaków wyniki badań w trybie on-line są przekazywane do Komisji Europejskiej. Ponadto, w przedsiębiorstwach produkcyjnych sektora akwakultury przeprowadzane są kontrole urzędowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 października 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie sektora akwakultury (Dz. U. z 2008 r. Nr 190, poz. 1167). Kontrole są przeprowadzane z częstotliwością zależną od statusu epizootycznego oraz poziomu zagrożenia. W 2012 r. przeprowadzono 1604 kontroli urzędowych i pobrano 285 24

próbek do badań w kierunku chorób zakaźnych zwierząt akwakultury podlegających obowiązkowi zwalczania. W 2013 r. w jednej enklawie uznanej za wolną od wirusowej posocznicy krwotocznej (VHS) i zakaźnej martwicy układu krwiotwórczego ryb łososiowatych (IHN) stwierdzono VHS, w związku z czym enklawa ta utraciła status enklawy wolnej od tej choroby. W chwili obecnej w Polsce jest 20 enklaw i 1 strefa uznane za wolne od IHN oraz 19 enklaw i 1 strefa uznane za wolne od VHS, na podstawie przedłożonych Komisji Europejskiej oświadczeń o uznaniu stref i enklaw położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za wolne od tych chorób, zgodnie z art. 60a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342). 1.1.4. Plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych Plany gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt są opracowywane na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. 2008 nr 218 poz. 1397 ze zm.) oraz Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania (Dz. U. nr 218, poz. 1397). Główny Lekarz Weterynarii posiada opracowane plany gotowości dla zwalczania następujących chorób zakaźnych zwierząt: pryszczyca (FMD) klasyczny pomór świń (CSF) afrykański pomór świń (ASF) choroba pęcherzykowa świń (SVD) gąbczasta encefalopatia bydła (BSE) rzekomy pomór drobiu Newcastle Disease (ND) wysoce zjadliwa grypa ptaków Highly pathogenic avian influenza (HPAI) wirusowa posocznica krwotoczna ryb łososiowatych (VHS) choroba niebieskiego języka (Bluetongue Disease). Osiem pierwszych wymienionych powyżej planów gotowości powstało lub zostało zaktualizowanych w ramach projektu PHARE 0006.04 PL weterynaryjny system laboratoriów i kontroli chorób zakaźnych. W ich opracowaniu brali udział eksperci z krajów 25

starej Unii Europejskiej. Współpraca z tymi ekspertami była gwarantem zgodności zastosowanych procedur ze standardami oraz przepisami obowiązującymi w UE. Plan gotowości zwalczania choroby niebieskiego języka został opracowany w 2009 r. głównie w związku z rozprzestrzenieniem się tej choroby w Europie i został przesłany do Komisji Europejskiej. Plany gotowości dla tych chorób, przedstawione przez Polskę, uzyskały zatwierdzenie Komisji. Decyzje zatwierdzające te plany to: Decyzja Komisji 2004/435/EC z 29 kwietnia 2004r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania pryszczycy, Decyzja Komisji 2004/431/EC z 29 kwietnia 2004r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania klasycznego pomoru świń, Decyzja Komisji 2007/24/EC z 22 grudnia 2006 r. zatwierdzająca pewne plany gotowości zwalczania rzekomego pomoru drobiu oraz wysoce zjadliwej grypy ptaków. Realizując procedury wynikające z krajowych przepisów, wszystkie dziewięć planów gotowości przekazano do województw i powiatów, które w oparciu o nie przygotowały odpowiednio wojewódzkie i powiatowe plany gotowości zwalczania poszczególnych w/w chorób zakaźnych. W związku z niestabilną sytuacją epizootyczną związana z ASF w krajach sąsiadujących z Polską i występowaniem zagrożenia przeniesienia tej choroby do Polski oraz zintensyfikowaniem prac związanych z zabezpieczeniem kraju przed ASF i zaangażowaniem w te prace pracowników Wydziału Zwalczania Chorób Zakaźnych Zwierząt Głównego Inspektoratu Weterynarii prace prowadzone w 2013 roku nad opracowaniem nowych planów gotowości zwalczania chorób zakaźnych zwierząt uległy spowolnieniu. Planuje się ukończenie prac do końca 2014 roku. Projekt nowych planów gotowości obejmuje: część ogólną (dokument główny), która zawiera wszystkie elementy wspólne każdego planu gotowości zwalczania chorób zwierząt m.in.: informacje na temat tworzenia planów gotowości i reagowania kryzysowego, zasad finansowania zwalczania chorób zakaźnych, informacje o łańcuchu decyzyjnym, organizacji Krajowego Zespołu Kryzysowego przy Głównym Lekarzu Weterynarii, zadania Głównego Lekarza Weterynarii, Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii oraz Powiatowego Lekarza Weterynarii; część szczegółową (suplementy) w formie załączników, dotyczących poszczególnych 26

jednostek chorobowych. 1.1.5. Nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt (IRZ) Liczba przeprowadzonych kontroli bydło W roku 2013 Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 17 765 siedzib stad bydła, tj. 3,10% takich siedzib stad. Powyższe wyniki dotyczą kontroli identyfikacji i rejestracji bydła, przeprowadzonych w gospodarstwach zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1034/2010 z 15 listopada 2010 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1082/2003 w odniesieniu do kontroli dotyczących wymogów w zakresie identyfikacji i rejestracji bydła. W 7 098 siedzibach stad, na 17 765 poddanych kontroli, zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt. W stosunku do 198 siedzib stad, w których odnotowano nieprawidłowości, zastosowano sankcje zgodnie z rozporządzeniem Komisji 494/98/WE z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w przypadku bydła. Tabela 8 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad bydła do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2013 r. Parametr analizy ryzyka Waga 1. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. 60 2. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. utrzymywanie we właściwy sposób paszportów. 30 3. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. prawidłowość oznakowania zwierząt. 140 4. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji zwierząt w 2012 r. - stwierdzono obecność nie oznakowanych dorosłych sztuk zwierząt. 50 5. Status epizootyczny - stado zablokowane. 100 6. Zgłoszenia przemieszczeń zwierząt do ARiMR w terminie 8-30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia. 20 7. Zgłoszenia przemieszczeń zwierząt do ARiMR w terminie powyżej 30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia. 100 8. Procent zamówionych duplikatów kolczyków dotyczył więcej niż 10% sztuk zwierząt utrzymywanych w siedzibie stada w 2012 r. 150 9. Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz prowadzenia 100 miejsc gromadzenia zwierząt. 10. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi od 1 do 5 sztuk zwierząt. 11. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi od 6 do 50 sztuk zwierząt. 27 50 150

Parametr analizy ryzyka Waga 12. Siedziby stad, w których pogłowie bydła wynosi powyżej 50 sztuk zwierząt. 20 13. Procent zgłoszonych przemieszczeń zwierząt do siedziby stada o nieznanym numerze identyfikacyjnym dotyczył więcej niż 15% bydła utrzymywanego w 170 siedzibie stada w 2012 r. 14. Procent zgłoszonych ubojów gospodarczych zwierząt dotyczył więcej niż 15% bydła utrzymywanego 150 w siedzibie stada w 2012 r. 15. Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat. 150 16. Gospodarstwa, w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2012 r. nie została przeprowadzona 50 z przyczyn nie wynikających z winy producenta. 17. W trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2012 r. stwierdzono celowe naruszenia. 200 18. Niewykonanie decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 2012 roku. 250 Liczba przeprowadzonych kontroli - owce i kozy W 2013 r. Inspekcja Weterynaryjna skontrolowała 680 siedzib stad owiec tj. 3,95% takich siedzib stad i kóz oraz 30 859 sztuk zwierząt z ww. gatunków. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1505/2006 z dnia 11 października 2006 r. wdrażającym rozporządzenie Rady (WE) nr 21/2004 w zakresie minimalnego poziomu kontroli prowadzonych w związku z identyfikacją i rejestrowaniem owiec i kóz Inspekcja Weterynaryjna przeprowadza kontrole 3% siedzib stad owiec i kóz oraz 5% pogłowia zwierząt z ww. gatunków każdego roku w skali kraju. W 189 siedzibach stad na 680 poddanych kontroli zostały stwierdzone nieprawidłowości w zakresie identyfikacji lub rejestracji zwierząt. W stosunku do 18 siedzib stad z 189, w których odnotowano nieprawidłowości, zostały zastosowane sankcje. Tabela 9 Parametry analizy ryzyka dla wyboru siedzib stad owiec i kóz do kontroli identyfikacji i rejestracji w 2013 r. Lp. Parametr analizy ryzyka Waga 1. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. prawidłowość prowadzenia księgi rejestracji. 65 2. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. prawidłowość oznakowania zwierząt. 100 3. Wyniki kontroli identyfikacji i rejestracji prowadzonych w 2012 r. utrzymywanie we właściwy sposób dokumentów 5 przewozowych. 4. Status epizootyczny - stado zablokowane. 100 5. Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie 8-30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia. 6. Zgłoszenia dotyczące przemieszczeń zwierząt w terminie późniejszym niż 30 dni roboczych od zaistnienia zdarzenia. 7. Sprzedaż zwierząt podmiotowi prowadzącemu działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt oraz prowadzenia miejsc gromadzenia zwierząt. 28 20 100 80

Lp. Parametr analizy ryzyka Waga 8. Zgłoszenia urodzeń zwierząt do ARiMR w terminie późniejszym niż 6 miesięcy. 90 9. Brak dokonywania spisu owiec/kóz w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy i nie przekazywanie wyników tego spisu do ARiMR. 100 10. Brak kontroli w gospodarstwie w ciągu dwóch ostatnich lat. 150 11. Gospodarstwa, w których kontrola wymogów wzajemnej zgodności w 2012 r. nie została przeprowadzona z przyczyn nie wynikających z winy producenta. 12 W trakcie kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze IRZ w 2012 r. stwierdzono celowe naruszenia. Niewykonanie decyzji wydanej przez dyrektora Oddziału Regionalnego ARiMR nakazującej usunięcie uchybień stwierdzonych w trakcie kontroli w 2012 roku. 50 200 250 1.1.6. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności Od lutego 2009 r. powiatowi lekarze weterynarii przeprowadzają kontrole wymogów wzajemnej zgodności w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A). Od stycznia 2011 r. kontrole wymogów wzajemnej zgodności zostały rozszerzone o kontrole obejmujące przestrzeganie wymogów w zakresie wprowadzania do obrotu, składowania i przechowywania pasz dla zwierząt, posiadania i przechowywania weterynaryjnych produktów leczniczych, wprowadzania na rynek żywności i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz zgłaszania podejrzenia wystąpienia niektórych chorób zwierzęcych (pryszczyca, choroba niebieskiego języka, choroba pęcherzykowa świń), tzw. obszar B. Zaś od stycznia 2013 r. w zakres kontroli wymogów wzajemnej zgodności został włączony obszar C obejmujący kontrole dobrostanu zwierząt, na który składają takie elementy, jak właściwe obchodzenie się ze zwierzętami, warunki utrzymania, obsada na jednostce powierzchni oraz stopień przystosowania się zwierząt do warunków, w których przebywają. Wymogi te dotyczą posiadaczy bydła, świń, owiec, kóz, drobiu, zwierząt koniowatych, jeleniowatych i futerkowych. 29

Tabela 10 Sprawozdanie z kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A i B, przeprowadzonych w 2013 r. Okres sprawozdawczy 2013 2013 rok Obszar A Obszar B Obszar C 1. Liczba wytypowanych gospodarstw 24 178 7 612 9 990 2. Liczba skontrolowanych gospodarstw 24 149 7 605 9 977 3. Liczba nieskontrolowanych gospodarstw 29 8 16 4. Liczba kontroli sprawdzających 2 497 356 1 5. Liczba kontroli dodatkowych 6 071 72 53 6. Liczba gospodarstw, w których stwierdzono niezgodności 14 338 582 493 7. Liczba raportów wprowadzonych do PA 31 907 7 956 10 126 8. Liczba skontrolowanych zwierząt (obszar A) 8.1 Bydło 399 313 8.2 Owce 52 728 8.3 Kozy 5 088 8.4 Świnie 469 867 8.5 Razem 926 996 W 2013 roku Inspekcja Weterynaryjna przeprowadziła kontrole w zakresie wymogów wzajemnej zgodności w 41 731 gospodarstwach utrzymujących zwierzęta z gatunku bydło, owce, kozy i świnie, w tym w 24 149 gospodarstwach w obszarze identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), w 7 605 gospodarstwach w obszarze zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt (obszar B) oraz w 9 977 gospodarstwach o zakresie dobrostanu zwierząt. Ponadto, pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej skontrolowali 2 854 gospodarstw w ramach kontroli sprawdzających usunięcie uchybień stwierdzonych podczas kontroli wymogów wzajemnej zgodności w obszarze A i B w 2012 r. Ponadto, przeprowadzono 6 192 dodatkowych kontroli u producentów będących beneficjentami 30

płatności bezpośrednich w zakresie wymogów wzajemnej zgodności. 1.1.7. Kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt Inspekcja Weterynaryjna prowadzi nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt. W ramach realizowanego nadzoru, prowadzone są corocznie kontrole dobrostanu podczas uboju w rzeźniach, podczas transportu oraz w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta, w szczególności cielęta, świnie oraz kury nieśne. Kontrole przestrzegania przepisów o ochronie zwierząt podczas uboju (w rzeźniach) Odnośnie nadzoru nad dobrostanem zwierząt podczas uboju w rzeźniach do 15 kwietnia 2013 r. obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW-1/10 z dnia 12 stycznia 2010 r. w sprawie postępowania przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach natomiast od 15 kwietnia 2013 r. weszła w życie instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr Nr GIWz.420 31/13 z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie postępowania przy przeprowadzaniu kontroli w rzeźniach pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych w tym zakresie kontrolach. Nadzór nad rzeźniami pod względem dobrostanu Organy Inspekcji Weterynaryjnej w 2013 r. sprawowały nadzór nad 1027 rzeźniami bydła, świń, owiec, kóz i domowych zwierząt jednokopytnych oraz drobiu. Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Wyniki kontroli dobrostanu w rzeźniach wykonanych w 2013 r. przedstawia poniższa tabela. Podczas kontroli dobrostanu zwierząt w rzeźni kontrolowane jest spełnianie wymagań strukturalnych, zapewnienie zwierzętom odpowiedniej opieki na terenie rzeźni, a także sposób postępowania ze zwierzętami przed oraz podczas uboju. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to brak pisemnych procedur operacyjnych dotyczących działań związanych z uśmiercaniem zwierząt, brak informacji o dacie i godzinie przybycia zwierząt oraz maksymalnej obsady w kojcach w magazynie żywca, brak informacji o konserwacji urządzeń 31

do unieruchamiania zwierząt. Tabela 11 Roczny raport z kontroli rzeźni pod względem dobrostanu zwierząt okres sprawozdawczy: 2013 kraj (kod): Polska Liczba rzeźni zarejestrowanych na terenie kraju: Liczba rzeźni skontrolowanych na terenie kraju: Liczba kontroli przeprowadzanych na terenie kraju: Liczba rzeźni, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju: Liczba rzeźni poddawanych rekontroli, w których stwierdzono nieprawidłowości na terenie kraju: 1027 893 1705 275 137 Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt podczas transportu W 2013 r. w zakresie nadzoru nad dobrostanem zwierząt w transporcie obowiązywała instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.420/AW- 62/11 z dnia 7 października 2011 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy: zatwierdzaniu przewoźników oraz środków transportu drogowego wykorzystywanych do przewozu zwierząt, kontroli przewoźników, przeprowadzaniu kontroli wykonywania transportu drogowego zwierząt pod względem ich dobrostanu oraz w sprawie raportowania z przeprowadzonych w tym zakresie kontroli. Liczba przeprowadzonych kontroli W 2013 r. było zarejestrowanych 3735 przewoźników. Natomiast do przewozu zwierząt w czasie powyżej 8 godzin w ciągu roku dopuszczonych było 1370 środków transportu drogowego. Zgodnie z przepisami, odpowiednia kontrola powinna być prowadzona 32

przy załadunku oraz rozładunku zwierząt, podczas transportu drogowego, w miejscach docelowych, w punktach skupu, miejscach wysyłki, punktach kontroli i punktach przeładunku. Kontrole obejmują przede wszystkim zgodność środków transportu z wymaganiami, zdolność zwierząt do transportu oraz czas transportu zwierząt. W 2013 r. pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej skontrolowali 362 323 środków transportu zarówno w miejscu załadunku oraz miejscu docelowym jak i w punktach kontroli. w trakcie powyższych kontroli stwierdzono 1 176 nieprawidłowości. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt w gospodarstwach Plany kontrolne W 2013 r. obowiązywała Instrukcja Głównego Lekarza Weterynarii Nr GIWz.400/AW-46/2010 z dnia 23 sierpnia 2010 r. w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt z elementami zwalczania chorób zakaźnych. Zgodnie, z powyższą instrukcją kontrola dobrostanu zwierząt w gospodarstwach powinna objąć 5% gospodarstw w ciągu roku. Inspekcja Weterynaryjna kontroluje gospodarstwa utrzymujące zwierzęta, sprawdzając przestrzeganie przepisów o ochronie zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarstw utrzymujących świnie, cielęta i kury nieśne. Dodatkowo, fermy utrzymujące co najmniej 750 loch lub 2000 świń powyżej 30 kg podlegają kontroli co najmniej raz na 2 lata. Ponadto, zgodnie z poleceniem Głównego Lekarza Weterynarii od 2012 r. powiatowi lekarze weterynarii są zobowiązaniu do przeprowadzenia w ciągu roku kontroli we wszystkich fermach utrzymujących zwierzęta futerkowe. Kontrole gospodarstw pod względem dobrostanu W poniższej tabeli znajdują się dane dotyczące liczby gospodarstw, liczby skontrolowanych gospodarstw oraz liczby gospodarstw, w których stwierdzono nieprawidłowości podczas kontroli przeprowadzonych w 2013 r. 33

Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Tabela 12 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Wolny wybieg Kury nioski Cielęta Świnie Brojlery Kl. Ściółka wzbogaco ne Liczba gospodarstw 386 471 421 486 460 371 218 4 066 Liczba skontrolowanych gospodarstw 190 200 249 20 063 15 346 1 195 Liczba gospodarstw w których stwierdzono nieprawidłowości 30 28 20 3 377 2 808 187 Tabela 13 Raport z kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie Liczba gospodarstw Liczba skontrolowanych gospodarstw Liczba gospodarstw w których stwierdzono nieprawidłowości Bydło z wyjątkiem cieląt Owce Kozy Kury z wyjątkie m K niosek i brojleró w Ptaki bezgrzebi eniowe K Kaczki Gęsi Zwierzę ta futerko we Indyki 582 585 8 246 9 321 768 70 426 1 248 899 1136 25 563 680 597 345 33 158 396 825 325 4 425 149 114 31 0 19 42 118 8 I 1.1.8. Kontrola weterynaryjna w handlu zwierzętami Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 grudnia 2003 roku o kontroli weterynaryjnej w handlu, PLW przeprowadzają kontrole weterynaryjne przesyłek zwierząt wprowadzanych z Polski do handlu wewnątrzunijnego, jak również przeprowadzają w miejscu przeznaczenia niedyskryminujące kontrole przesyłek zwierząt wprowadzonych w ramach handlu wewnątrzunijnego do Polski. W roku 2013, w związku z wprowadzaniem zwierząt z państw członkowskich UE do Polski, dokonano niedyskryminujących kontroli: 817 przesyłek bydła, 6370 przesyłek świń, 34

5 przesyłek owiec i kóz, 77 przesyłek koni. Jednocześnie, w związku z wysyłką zwierząt z Polski do innych państw członkowskich, w roku 2013 przeprowadzono kontrole: 2311 przesyłek bydła, 740 przesyłek świń, 126 przesyłek owiec i kóz, 1049 przesyłek koni. W ramach nadzoru nad wprowadzaniem zwierząt do handlu oraz nad obrotem zwierzętami, Inspekcja Weterynaryjna sprawuje również stały nadzór m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, targowiskami oraz miejscami gromadzenia zwierząt. W roku 2013 nadzorem takim objętych było: 100 miejsc gromadzenia zwierząt, 2960 podmiotów prowadzących działalność w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt, 753 podmiotów zajmujących się organizowaniem targów, wystaw, pokazów i konkursów. 1.1.9. Systemy kontroli i procedury dotyczące weterynaryjnej kontroli granicznej Weterynaryjna kontrola graniczna dotyczy wszystkich przesyłek zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz pasz wprowadzanych na terytorium UE z krajów trzecich i jest przeprowadzana na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590, ze zm.) oraz ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz.1045, ze zm.). W/w kontrole urzędowe przeprowadzane są w 11posterunkach weterynaryjnej kontroli granicznej, natomiast pasze i pasze lecznicze niezawierające materiałów pochodzących z tkanek zwierząt dodatkowo na czterech innych przejściach granicznych wyznaczonych rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na mocy decyzji Głównego Lekarza Weterynarii z dnia 20 grudnia 2012r., z dniem 1 styczna 2013r. Graniczny Inspektorat Weterynarii w Hrebennem został włączony w strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Koroszczynie a Graniczny Inspektorat Weterynarii w Świnoujściu został włączony w 35

strukturę Granicznego Inspektoratu Weterynarii w Szczecinie. W roku 2013 liczba przeprowadzonych kontroli kształtowała się następująco: Tabela 14 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2013 r. w ramach procedury importu Graniczny Inspektorat Weterynarii Liczba kontroli przesyłek produktów 2012 2013 Zmiana (2012rok = 100%) Liczba kontroli przesyłek zwierząt 2012 2013 Zmiana (2012 rok = 100%) Liczba przesyłek odrzuconych 2012 2013 Bezledy 53 62 55 27-1 Dorohusk 1793 2279 1 1 - - Gdańsk 711 664 - - 7 3 Gdynia 1415 1925 - - 22 16 Korczowa 1124 1015 197 198-2 Koroszczyn, Terespol 2083 13365 239 238 17 18 Kuźnica Białostocka 138 192 10 6 4 2 Warszawa Okęcie 287 446 179 516 4 9 Szczecin 2036 2436 - - 7 7 RAZEM 17634 22384 681 986 62 58 Tabela 15 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2013 r. w ramach procedury tranzytu (w tym tranzytu z czasowym składowaniem w składach celnych) Liczba skontrolowanych przesyłek tranzyt wjazd oraz tranzyt wyjazd (produkty, zwierzęta) Bezledy 130 Graniczny Inspektorat Weterynarii Dorohusk 669 Gdańsk - Gdynia 7 Korczowa 227 Koroszczyn, Terespol 319 Kuźnica Białostocka 125 Warszawa-Okęcie - Szczecin - Razem 1477 36

Tabela 16 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek wprowadzonych w 2013 r. w ramach procedury reimportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii 2012 2013 Zmiana (2012 rok = 100%) Bezledy 2 7 Dorohusk 5 9 Gdańsk 13 5 Gdynia 23 7 Korczowa 5 - Koroszczyn, Terespol 22 36 Kuźnica Białostocka 5 11 Warszawa Okęcie 1 - Szczecin - - RAZEM 77 75 Tabela 17 Dane dotyczące liczby skontrolowanych przez granicznych lekarzy weterynarii przesyłek w 2013 r. w ramach procedury eksportu Liczba skontrolowanych przesyłek Graniczny Inspektorat Weterynarii 2012 2013 Zmiana (2012 rok = 100%) Bezledy 694 1054 Dorohusk - - Gdańsk 63 176 Gdynia 110 27 Korczowa 1361 1143 Koroszczyn, Terespol 3809 3217 Kuźnica Białostocka 394 467 Warszawa Okęcie - - Szczecin - 16 RAZEM 6431 6100 37

Realizacja krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich przedstawia się następująco: Tabela 18 Wyniki krajowego planu monitoringu pozostałości w żywności pochodzenia zwierzęcego wwożonej z krajów trzecich za rok 2013 Liczba Graniczny Inspektorat Weterynarii pobranych prób wyników dodatnich Bezledy 6 - Dorohusk 5 - Gdańsk 32 - Gdynia 40 - Korczowa 4 - Koroszczyn 5 - Kuźnica Białostocka - - Warszawa-Okęcie 5 - Szczecin 49 - Razem 141 0 Liczba W 2013 r. kontrole wzmocnione produktów pochodzenia zwierzęcego były zarządzane przez Komisję Europejską, w ramach systemu TRACES. Polska, jako państwo członkowskie ma obowiązek wypełniać wszystkie kontrole wzmocnione zarządzone przez Komisję Europejską jeśli tylko przesyłka, na którą jest nałożona kontrola wzmocniona pojawi się w polskim posterunku weterynaryjnej kontroli granicznej. Kontrole graniczne dobrostanu zwierząt Prowadzone są zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt wwożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej. Liczba przeprowadzonych kontroli dobrostanu zwierząt W 2013 roku Graniczni Lekarze Weterynarii w weterynaryjnych punktach kontroli granicznej na terenie Polski przeprowadzili 4588 kontroli dobrostanu przesyłek zwierząt. W trakcie tych kontroli stwierdzono uchybienia w 34 przesyłkach, co stanowi 0,74 % wszystkich przesyłek kontrolowanych zwierząt. Najwięcej uchybień stwierdzono w marcu (10 przesyłek 29,41 % wszystkich uchybień), lutym (6 przesyłek 17,64 % wszystkich uchybień), czerwcu (4 przesyłki 11,76 % wszystkich uchybień). Nieprawidłowości zostały stwierdzone 38

w przesyłkach następujących gatunków zwierząt - świnie (18 przesyłek); bydło (11 przesyłek); inne (5 przesyłek). Najczęściej stwierdzone uchybienia dotyczyły: przekroczenia limitu temperatury; przekroczenia norm czasowych podróży; nieprawidłowego planowania podróży braku systemu nawigacji określonego w Rozporządzeniu Rady 1/2005; nieprawidłowego lub niekompletnego wypełniania dziennika podróży; brak wymaganej dokumentacji dla przewoźnika i kierowcy. Poniższe wykresy przedstawiają dane dotyczące kontroli dobrostanu zwierząt. Wykres 1 Kontrole dobrostanu zwierząt w 2013 Wykres 2 Procent skontrolowanych gatunków zwierząt w 2013 39

Wykres Procentowy udział negatywnych wyników kontroli w 2013 Raport za rok 2013 zawierający dane liczbowe dotyczące wyników wykonywania zasad dotyczących przywozu z krajów trzecich mięsa i mleka przeznaczonych do indywidualnego spożycia, zgodny z załącznikiem V rozporządzenia Komisji (WE) 206/2009 z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie wprowadzania do Wspólnoty osobistych przesyłek produktów pochodzenia zwierzęcego i zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 136/2004, został wysłany do Komisji Europejskiej pocztą elektroniczną dnia 29 kwietnia 2014 r. pismem o nr GIWbip.-605-5/14(15). 1.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA 1.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności Liczba obiektów objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2013 r. W roku 2013 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej obejmowały nadzorem 380 951 obiekty żywności, żywienia i przedmiotów użytku, w tym: 22 545 obiekty produkcji żywności, w tym: 827 wytwórni lodów, 3111 automatów do lodów, 45 wytwórni tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi, 5697 piekarni, 3150 ciastkarni, 1113 przetwórnie owocowo-warzywne i 40

grzybowe, 79 browarów i słodowni, 133 wytwórni napojów bezalkoholowych i rozlewni piwa, 127 wytwórni naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, 775 zakładów garmażeryjnych, 542 zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego, 167 wytwórni makaronów, 432 wytwórni wyrobów cukierniczych, 191 wytwórni koncentratów spożywczych, 40 wytwórni octu, majonezu i musztardy, 72 wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek, 138 wytwórni suplementów diety, 21 wytwórni środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego, 67 wytwórni substancji dodatkowych, 18 cukrowni oraz 5800 innych wytwórni żywności, 222 323 obiektów obrotu żywnością, w tym: 148 410 sklepy spożywcze (w tym 44782 super i hipermarketów), 18 469 kiosków spożywczych, 1697 kioski na targowiskach sprzedające mięso, 4810 kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze, 11 534 magazynów hurtowych, 10 577 obiekty ruchome i tymczasowe oraz 21 562 innych obiektów obrotu żywnością, 26 539 środków transportu żywności, 77 733 zakłady żywienia zbiorowego otwarte, w tym m.in.: 42 560 zakładów małej gastronomii, 39 483 zakładów żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym: 905 stołówki pracownicze, 2010 bufetów przy zakładach pracy, 2125 stołówki w domach wczasowych, 1027 bloków żywienia w szpitalach, 157 kuchni niemowlęcych, 254 bloków żywienia w sanatoriach i prewentoriach, 1695 bloków żywienia w domach opieki społecznej, 1096 stołówki w żłobkach i domach małego dziecka, 10 797 stołówek szkolnych, 678 stołówek w bursach i internatach, 2464 stołówki na koloniach, półkoloniach i obozach, 10 730 stołówki w przedszkolach, 352 stołówek w domach dziecka i młodzieży, 120 stołówek studenckich, 788 stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych, 894 zakłady usług cateringowych oraz 3391 inne zakłady żywienia, 4099 wytwórni i miejsc obrotu przedmiotami użytku, w tym m.in.: 729 wytwórni materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W porównaniu do 2012 roku nastąpił wzrost liczby obiektów, w których Państwowa Inspekcja Sanitarna przeprowadza urzędowe kontrole. 41

Plany kontrolne Państwowej Inspekcji Sanitarnej W celu zapewnienia skutecznego działania służb kontroli urzędowych jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają urzędowe kontrole żywności zgodnie z kompetencjami określonymi w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171 poz. 1225 z późn. zm.) oraz ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985r. (Dz. U. z 2006r. Nr 122 poz. 851 z późn. zm.) w oparciu o rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. Sposób przeprowadzania kontroli oparty jest o procedury kontroli opracowane i wprowadzone zarządzeniami Głównego Inspektora Sanitarnego nr 35 i 36 z dnia 28 października 2006 r. zaktualizowanymi w 2012 r. zarządzeniami nr 90 i 91 z dnia 18 lipca 2012 r.: - PK/HŻ/01 Urzędowa kontrola żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością, - PK/NG/01 Kontrola jakości zdrowotnej przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością, - PP/NB/01 Pobieranie próbek do badań w ramach nadzoru bieżącego, oraz w oparciu o: - Wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 września 2012 r. do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2013 roku, - Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej na 2013 rok. Ponadto w niektórych jednostkach Państwowej Inspekcji Sanitarnej w poszczególnych województwach wdrożono system zarządzania jakością zgodny z normą PN-EN ISO 9001:2000 oraz wymogami normy PN-EN-ISO/IEC 17020: 2006 Ogólne kryteria działania różnych rodzajów jednostek kontrolujących, w związku z czym opracowuje się i wdraża procedury wewnętrzne i instrukcje robocze dotyczące funkcjonowania Państwowej Inspekcji 42

Sanitarnej, które są na bieżąco aktualizowane i uzupełniane. Urzędowe kontrole w obiektach produkcji i obrotu żywnością w poszczególnych województwach w roku 2013 były realizowane na podstawie harmonogramów kontroli opracowanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych oraz Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych w ramach zasadniczych przedsięwzięć wojewódzkiej i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na 2013 r. Harmonogramy Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych zostały zaakceptowane i zatwierdzone przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego oraz w przypadku Wojewódzkich i Granicznych Stacji Sanitarno Epidemiologicznej przez Głównego Inspektora Sanitarnego. W procesie planowania rocznego w poszczególnych organach PIS uwzględniano następujące elementy: rodzaj produkowanych lub wprowadzanych do obrotu środków spożywczych, w tym ocenę jakości zdrowotnej żywności (wyniki badań producenta, wyniki badań próbek pobranych w ramach urzędowej kontroli i monitoringu); rodzaj zakładu (produkcja, obrót, żywienie zbiorowe); znaczenie zakładu, zasięg produkcji (liczba konsumentów, znaczenie lokalne, regionalne, przeznaczenie żywności produkowanej w zakładzie np. dla wrażliwych grup konsumentów); strukturę zakładu i stan zakładu; ocenę stanu sanitarnego z roku 2012 (analiza stwierdzonych niezgodności, rodzaje niezgodności); podjęte działania represyjne (mandaty, decyzje); przedmiot prowadzonego postępowania administracyjnego, terminowość usuwania nieprawidłowości; własne systemy kontroli (GHP, GMP, HACCP); sygnały i skargi wnoszone przez konsumentów; ocenę potencjalnego ryzyka, na które narażona może być żywność w procesie produkcji lub w obrocie. Liczba kontroli Dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli zostały zestawione w tabeli 43

zamieszczonej poniżej. Łącznie w 2013 roku przeprowadzono 331 998 kontroli. W 2013 roku zaplanowano 183 115 kontroli podmiotów sektora spożywczego objętych nadzorem PIS, z czego zrealizowano 149 886 kontrole, co stanowi ok. 84,23% zrealizowanych kontroli planowych. Głównymi przyczynami niezrealizowania blisko 16% założeń kontrolnych było: zawieszenie działalności zakładów w okresie poprzedzającym termin ustalonych działań kontrolnych; likwidacja części zakładów w ciągu 2013 roku; powstawanie nowych obiektów, które obejmowane były nadzorem sanitarnym, co skutkowało koniecznością prowadzenia licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z wnioskami przedsiębiorców o zatwierdzenie zakładu; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF; innymi działaniami kontrolnymi prowadzonymi na polecenie Głównego Inspektora Sanitarnego; prowadzenie licznych działań kontrolnych nieplanowanych związanych z interwencjami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu lub niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności; braki kadrowe (urlopy, zwolnienia chorobowe, rotacja kadr); braki zasobów m.in. środków transportu. Oprócz kontroli planowych organy PIS przeprowadziły 183 834 kontroli nieplanowych, w tym, m.in.: 47 222 kontroli sprawdzających, 53 735 kontroli interwencyjnych oraz 24 754 kontroli akcyjnych. 44

Tabela 19 Liczba kontroli przeprowadzonych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w podziale na województwa w 2013 r. Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli dolnośląskie 14571 11039 75,7 17183 6017 4216 1558 28222 kujawskopomorskie 9349 7819 83 9513 2375 1641 2083 17332 lubelskie 11230 9876 94 9294 3772 1558 376 19170 lubuskie 3066 2293 74,79 4672 1465 533 573 6965 łódzkie 12 586 9 077 72,1 12 429 2 254 3 073 3 729 21 506 małopolskie 20686 17777 86,00 18499 4413 4738 1771 34554 mazowieckie 14467 10526 83,2 19735 5249 3539 1246 30261 opolskie 4501 3626 80 3843 1276 899 514 7469 podkarpackie 8 661 7 396 88,9 7 863 1 829 762 2 194 15 259 podlaskie 8960 8216 95,85 3471 1021 805 397 11687 pomorskie 11901 9586 85,15 12351 2026 21095 568 21937 45

Województwo Liczba zaplanowanych kontroli w zakładach Liczba przeprowadzonych kontroli planowanych % realizacji planu kontroli Liczba kontroli nieplanowanych Liczba rekontroli w tym Liczba kontroli interwencyjnych Liczba kontroli akcyjnych Łączna liczba przeprowadzonych kontroli śląskie 25773 20510 80 24185 5237 3985 3501 44695 świętokrzyskie 4648 3795 81,6 3956 1034 876 212 7751 warmińsko - mazurskie 8311 7446 88,8 9406 3036 1945 912 16852 wielkopolskie 14789 12728 86,1 13691 2710 1413 2175 26419 zachodnio - pomorskie 9616 8176 92,58 13743 3508 2657 2945 21919 Podsumowanie 183 115 149 886 84,23 183 834 47 222 53 735 24 754 331 998 46

Rekontrole miały na celu sprawdzenie: wykonanie zaleceń pokontrolnych, sposobu usunięcia stwierdzonych uchybień, skuteczności nałożonych sankcji karnych. Kontrole interwencyjne zostały przeprowadzone w związku ze: 1) skargami zgłaszanymi przez konsumentów dot. niewłaściwego stanu sanitarnego obiektu, niewłaściwej jakości zdrowotnej żywności lub podejrzenia zatruć pokarmowych. Interwencje najczęściej dotyczyły: wprowadzania do obrotu środków spożywczych o zmienionych cechach organoleptycznych oraz po upływie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości (m.in. wędlin, mięsa, pieczywa, przetworów mleczarskich, ciastek z kremem), nieprawidłowego przechowywania środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie (poza urządzeniem chłodniczym, brak segregacji w urządzeniach chłodniczych, temperatura przechowywania żywności niezgodna z deklarowaną przez producenta), niewłaściwych warunków sanitarno-technicznych w obiektach, zgłoszenia faktu wystąpienia dolegliwości żołądkowo-jelitowych po spożyciu różnych środków spożywczych, w tym potraw gastronomicznych, niewłaściwego składowania odpadów, wprowadzania do obrotu środków spożywczych bez oznakowania lub nieprawidłowo oznakowanych, wprowadzania do obrotu mięsa i wędlin z nielegalnego uboju oraz dokonywania rozbioru mięsa na terenie sklepu, nieprawidłowego żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, braku właściwego zabezpieczenia obiektu przed szkodnikami, niewłaściwej higieny personelu. Konsumenci najczęściej składali skargi na następujące grupy obiektów: sklepy spożywcze, w tym super i hipermarkety, piekarnie, ciastkarnie, kioski, punkty małej gastronomii, 47

zakłady żywienia zbiorowego otwarte, zakłady żywienia zbiorowego zamknięte, hurtownie, obiekty ruchome. Osobom zgłaszającym skargę udzielano pisemnej odpowiedzi o wynikach przeprowadzonej kontroli oraz o ewentualnych działaniach pokontrolnych w przypadku potwierdzenia się wnoszonych uwag. W przypadku podejrzenia zatruć pokarmowych ściśle współdziałano z Sekcją Epidemiologii. Przeprowadzone kontrole sprawdzające (rekontrole) zazwyczaj wykazały poprawę stanu sanitarnego obiektów. 2) otrzymanymi powiadomieniami w ramach funkcjonowania systemu RASFF o nieprawidłowej jakości żywności mogącej znajdować się w obrocie. Informacje przesyłane były bezpośrednio z Krajowego Punktu Kontaktowego (KPK) oraz za pośrednictwem PWIS. W każdym przypadku powiadomienia natychmiast przesyłano do właściwych Państwowych Powiatowych Inspektorów Sanitarnych celem podjęcia działań wyjaśniających i zaradczych zmierzających do wycofania produktów niebezpiecznych z obrotu handlowego. Za każdym razem informacje zwrotne o wynikach podjętych czynności kontrolnych przekazywano do KPK oraz właściwym PWIS. Kontrole akcyjne stanowią stały element rocznego planu pracy działalności organów nadzoru sanitarnego nad żywnością i żywieniem i wynikały z zaleceń GIS. Ponadto Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne podejmowały kontrole akcyjne z własnej inicjatywy, w tym: kontrole w ramach akcji letniej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów letniego wypoczynku młodzieży; kontrole w ramach akcji zimowej - dotyczyły obiektów znajdujących się w miejscowościach wypoczynkowych i przy trasach turystycznych oraz w miejscach zgromadzeń ludności; kontrole sanitarne obiektów zimowego wypoczynku młodzieży; kontrole w super i hipermarketach oraz dużych sklepach spożywczych w okresach przedświątecznych. 48

Podsumowanie przeprowadzonych kontroli Dzięki regularnym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy PIS oraz dzięki rosnącej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP - stan sanitarno-techniczny obiektów żywności i żywienia systematycznie poprawia się. Pracownicy wykonujący urzędowe kontrole prowadząc działania związane z egzekwowaniem przestrzegania przez podmioty obowiązujących przepisów prawa starają się również przekazywać rzetelną wiedzę w zakresie przeprowadzanych kontroli. Podobnie jak w latach ubiegłych w okresie letnim pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzali szczegółowe kontrole obiektów żywnościowo-żywieniowych zlokalizowanych przy trasach komunikacyjnych oraz w miejscowościach wypoczynkowych i turystycznych. Kontrole odbywały się również w dni wolne od pracy (soboty, niedziele i święta) z uwzględnieniem różnych pór dnia, poza urzędowymi godzinami pracy PIS. Kontrole obejmowały także domy wypoczynkowe, miejsca pobytu dzieci i młodzieży (kolonie letnie i obozowiska) oraz sanatoria itp. Działania podjęte w czasie kontroli sanitarnych przeprowadzonych w związku ze zgłoszonymi interwencjami polegały, w przypadku stwierdzenia obecności w sprzedaży towarów uznanych jako niebezpieczne dla zdrowia, na spowodowaniu wycofania z obrotu zakwestionowanych towarów, powiadomieniu właściwych organów i instytucji o zaistniałym zagrożeniu dla zdrowia ludzkiego. W trybie pilnym podejmowano działania kontrolno represyjne w przypadku wnoszonych informacji/skarg ze strony ludności, a także ze strony organów państwowych i instytucji na niewłaściwe warunki higieniczno sanitarne w obiektach i zagrożenia bezpieczeństwa żywności. W przypadkach wskazujących na zatrucia pokarmowe, przeprowadzano wywiady epidemiologiczne, pobierano do badań próbki żywności i wymazy do badań sanitarnych. W udokumentowanych przypadkach wydawano decyzje o odsunięciu od pracy osób chorych, nosicieli, itp. w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem chorób zakaźnych, a także wstrzymywano działalność produkcyjno usługową w uzasadnionych przypadkach. Wykonanie zaleceń weryfikowano podczas kontroli sprawdzających (rekontroli). Partie żywności niebezpiecznej dla zdrowia zabezpieczano lub wycofywano z obrotu. Ponadto Powiatowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne monitorowały zwroty zakwestionowanych towarów. Wobec sprawców zaistniałych zatruć/nieprawidłowości podejmowano działania ustalone prawem. W przypadku podania danych osobowych przez osobę wnoszącą interwencję każdorazowo udzielana była 49

pisemna odpowiedź. W przypadku otrzymania powiadomienia w ramach systemu RASFF podejmowane były działania mające na celu sprawdzenie występowania w obrocie kwestionowanego produktu. W przypadku jego stwierdzenia następowało wycofanie z obrotu. Każdorazowo postępowanie w takich przypadkach prowadzone jest zgodnie z obowiązującą procedurą RASFF. Zakwestionowane produkty objęte powiadomieniami zostały zwrócone do dostawców bądź poddane procesowi utylizacji. Inne działania podejmowane w wyniku kontroli doraźnych to: wydanie decyzji zatwierdzających zakład, zakwalifikowanie obiektu do wypoczynku dzieci i młodzieży, wydanie doraźnych zaleceń, wydanie decyzji nakazujących poprawę warunków sanitarnych, wydanie decyzji o wstrzymaniu działalności, wydanie decyzji o wstrzymaniu wprowadzania do obrotu i/lub wycofaniu z obrotu, wydanie świadectwa jakości zdrowotnej, ukaranie mandatem, sporządzenie wniosku o ukaranie do odpowiedniego organu. Brak poprawy lub poprawa niezadowalająca ze strony podmiotów w zakresie stanu sanitarnego bądź technicznego zakładu stanowiły podstawę do wyznaczenia danego zakładu ponownie do wzmożonego nadzoru w kolejnym roku. W niektórych wypadkach konieczne było przeprowadzanie kontroli we współpracy z przedstawicielami Policji i Straży Miejskiej. Ponadto PIS utrzymuje stały kontakt służbowy i współpracę z innymi organami urzędowej kontroli żywności głównie Inspekcją Weterynaryjną oraz urzędami np. Strażą Rybacką, Urzędem Skarbowym, Izbą Celną. Część kontroli planowanych nie odbyła się w związku koniecznością podejmowania przez Państwową Inspekcję Sanitarną szeregu działań mających na celu zapobieganiu wystąpienia sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia pojawiających się na terenie kraju i UE. 1.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA Rejestracja przedsiębiorców prowadzących obrót lub konfekcjonowanie środków ochrony roślin odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o środkach roślin oraz w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. 50

Na dzień 31 grudnia 2013 roku łączna liczba przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin wyniosła 5 843. Zgodnie z ewidencją obrót środkami ochrony roślin na terenie kraju prowadzony był w 6 991 punktach sprzedaży. W stosunku do 2012 roku nastąpił wzrost liczby punktów sprzedaży środków ochrony roślin o 190 (2,79%). Konfekcjonowanie środków ochrony roślin prowadzone jest w 31 punktach zlokalizowanych w 8 województwach. W stosunku do ogólnej liczby 6 991 punktów obrotu środkami ochrony roślin, 337 stanowią hurtownie środków ochrony roślin. Na terenie kraju zlokalizowanych jest 6 654 sklepów prowadzących sprzedaż detaliczną środków ochrony roślin. Punkty obrotu środkami ochrony roślin prowadzą sprzedaż środków w różnym asortymencie. Spośród wszystkich zarejestrowanych punktów obrotu 2 944 (tj. 42,1%) prowadzi obrót w pełnym zakresie, w tym również środkami zaliczanymi do bardzo toksycznych i toksycznych dla człowieka. W ramach nadzoru sprawowanego nad przestrzeganiem przepisów w zakresie obrotu i stosowania środków ochrony roślin pracownicy PIORiN wykonywali czynności kontrolne zgodnie z zasadami określonymi w instrukcji dotyczącej zasad kontroli z zakresu ochrony roślin i techniki, wprowadzonej 24 maja 2013 r. zarządzeniem Nr 5 Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa w sprawie zasad kontroli z zakresu ochrony roślin i techniki. W okresie sprawozdawczym Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przeprowadziła 31 749 kontrole, w tym 546 kontroli sprawdzających. Największy udział miały kontrole w miejscach stosowania środków ochrony roślin (kontrole typu B) 72,6%, następnie kontrole w zakresie obrotu i konfekcjonowania (kontrole typu A) 19,55% ogólnej liczby kontroli. Pozostałe kontrole (typu C, D oraz inne) stanowiły odpowiednio: 2,86%, 2,18% i 2,79%. Tabela 20 Rodzaj i liczba przeprowadzonych kontroli i rekontroli Rodzaj kontroli Kontrole Rekontrole Ogółem Procentowy udział poszczególnych rodzajów kontroli (%) A kontrole w punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i zaprawiania materiału siewnego, w hurtowniach, magazynach, punktach obrotu detalicznego, na targowiskach i w innych miejscach, gdzie jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym 6 129 81 6 210 19,55 51

Rodzaj kontroli Kontrole Rekontrole Ogółem Procentowy udział poszczególnych rodzajów kontroli (%) B kontrole w gospodarstwach prowadzących towarową produkcję roślinną, w magazynach płodów rolnych, w strefach ochronnych źródeł i ujęć wody, na terenie uzdrowisk, otulin parków narodowych i rezerwatów oraz w innych miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może być ograniczone lub zabronione C kontrole w jednostkach upoważnionych przez wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa do prowadzenia badań sprawności technicznej opryskiwaczy D kontrole u przedsiębiorców/podmiotów prowadzących szkolenia w zakresie ochrony roślin 22 596 455 23 051 72,6 901 8 909 2,86 693 1 694 2,18 inne kontrole 884 1 885 2,79 Razem 31 203 546 31 749 100 W latach 2008-2009 zauważalna była tendencja spadkowa w liczbie przeprowadzanych kontroli i rekontroli ogółem. W latach 2011-2012 liczba kontroli wyraźnie zwiększyła się z powodu prowadzenia przez PIORiN kontroli wymogów wzajemnej zgodności. W 2013 roku nastąpił spadek ogólnej liczby przeprowadzonych kontroli (o 15,2% mniej niż w roku poprzednim), jednakże należy uznać, że ich liczba w dalszym ciągu utrzymywała się na wyższym poziomie w stosunku do liczby kontroli przeprowadzanych w latach 2008-2010. Kontrole typu A W ramach sprawowanego nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy o środkach ochrony roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG, Inspekcja objęła czynnościami kontrolnymi miejsca, w których jest lub może być prowadzona działalność w zakresie obrotu i konfekcjonowania środków ochrony roślin. W wyniku przeprowadzenia w 2013 roku 6 129 kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 678 nieprawidłowości. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to nieumieszczanie w dokumentacji dotyczącej dystrybuowanych środków ochrony roślin numeru partii i daty produkcji, brak szkolenia w zakresie doradztwa oraz oferowanie środków niedopuszczonych do obrotu oraz przeterminowanych. Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 400 zaleceń pokontrolnych, 90 mandatów karnych, 26 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 51 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. 52

Tabela 21 Szczegółowe zestawienie liczby kontroli typu A w rozróżnieniu na miejsca prowadzenia kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Ogółem Zrealizowanych Niezrealizowanych Wnioski do sądu Odpowiedzialność karna Mandaty Decyzje o opłacie sankcyjnej hurtownie śor 466 19 84 66 18 2 23 8 punkty detaliczne śor 4499 60 269 216 53 1 56 12 punkty konfekcjonowania śor 25 0 29 26 3 0 3 0 miejsca produkcji śor 4 0 1 1 0 0 0 0 miejsca gdzie może być prowadzona niedozwolona sprzedaż śor (targowiska, kwiaciarnie, itp.) punkty obrotu zaprawionym materiałem siewnym 671 1 7 7 0 2 3 5 382 1 2 2 0 0 0 0 inne 82 0 8 2 6 0 5 1 Ogółem 6 129 81 400 320 80 5 90 26 Kontrole przeprowadzane były zarówno w miejscach zewidencjonowanych przez Inspekcję w rejestrach przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin, tj. w hurtowniach, punktach obrotu detalicznego, punktach konfekcjonowania środków ochrony roślin i miejscach produkcji środków ochrony roślin, jak również w innych miejscach, w których jest lub może być prowadzony obrót środkami ochrony roślin i zaprawionym materiałem siewnym (np. targowiska, kwiaciarnie itp.). Przedmiotem tych kontroli było sprawdzenie czy prowadzenie działalności w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin jest zgodne z wymogami określonymi w ustawie o środkach ochrony roślin oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1107/2009 i w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z przyjętymi na rok 2013 wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, największa częstotliwość kontroli przypadała na punkty obrotu hurtowego. Średni wskaźnik częstotliwości kontroli hurtowni wyniósł 1,38% natomiast punktów obrotu detalicznego 0,67%. 53

Kontrole typu B ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI W ramach nadzoru nad prawidłowością stosowania środków ochrony roślin w 2013 roku inspektorzy PIORiN przeprowadzili 22 596 kontroli, w tym 455 rekontroli (Tabela 1.3.). W porównaniu z rokiem 2012, w którym przeprowadzono 27 075 takich kontroli, ich liczba zmalała o 4 479 kontroli (tj. o 16,54 %). Kontrole stosowania środków ochrony roślin przeprowadzano w gospodarstwach konwencjonalnych z produkcją roślinną oraz w gospodarstwach będących w systemie Integrowanej Produkcji, w miejscach zaprawiania materiału siewnego, wykonywania zabiegów fumigacji, w magazynach płodów rolnych, w miejscach, gdzie stosowanie środków ochrony roślin może podlegać ograniczeniom lub może być zabronione, a także w innych miejscach stosowania środków ochrony roślin. Tabela 22 Liczba kontroli typu B oraz ich wyniki w zależności od miejsca kontroli Liczba wydanych zaleceń pokontrolnych Odpowiedzialność karna Typ kontroli Liczba kontroli Liczba rekontroli Ogółem Zrealizowanych Niezrealizowanych Wnioski do sądu Mandaty Gospodarstwa rolne 1-15 ha produkcja konwencjonalna Gospodarstwa rolne >15 ha produkcja konwencjonalna 8496 247 1309 845 461 4 439 10183 191 853 575 279 4 325 Gospodarstwa IP 1-15 ha 2131 3 12 6 6 0 4 Gospodarstwa IP >15 ha 570 3 5 1 4 0 0 Miejsca fumigacji 320 6 32 24 8 0 19 Miejsca zaprawiania materiału siewnego Pozostałe miejsca stosowania środków ochrony roślin 185 0 1 2 0 0 1 711 5 28 17 10 0 14 Razem 22596 455 2240 1470 768 8 802 Przedmiotem kontroli było sprawdzenie wykonania, przez stosujących środki ochrony roślin, obowiązków wynikających z ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. Sprawdzano przede wszystkim ukończenie szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin oraz posiadanie aktualnego zaświadczenia o ukończeniu ww. szkolenia (21 027 kontroli), poprawność prowadzenia dokumentacji wykonywanych zabiegów (20 741 kontroli), sprawność techniczną sprzętu do wykonywania zabiegów i posiadanie dokumentów potwierdzających tę 54

sprawność ( 20 522 kontrole) oraz wykonywanie zabiegów ochrony roślin zgodnie z zaleceniami zawartymi w etykiecie stosowania środka ( 20 155 kontroli). Integrowana Produkcja Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2013 roku rozpoczęła dziesiąty rok sprawowania nadzoru nad systemem Integrowanej Produkcji. Certyfikacją IP w Polsce objęto 18 316,9 ha upraw. Powierzchnie upraw sadowniczych i warzywniczych stanowiły odpowiednio 17 595,1 ha i 305,3 ha. Największy udział w ogólnej powierzchni miały sady jabłoniowe (87,2 %). Powierzchnia upraw objętych certyfikacją, w stosunku do 2012 roku, zwiększyła się o 2 874 ha. W 2013 roku certyfikowano łącznie produkcję 583 095,7 ton płodów rolnych, z czego 88,2 % stanowiły jabłka. Największą produkcję w systemie IP odnotowano w województwach: mazowieckim (48,7 % całkowitej certyfikowanej produkcji), łódzkim (22,2%) i świętokrzyskim (8,2 %). W stosunku do roku 2012 produkcja objęta certyfikacją zwiększyła się o 8 489,3 tony. Szczegółowe dane dotyczące certyfikacji Integrowanej Produkcji przedstawiono w poniższych tabelach. Tabela 23 Certyfikacja IP w 2013 r. w podziale na poszczególne uprawy Ogółem Certyfikacja prowadzona zgodnie z alternatywnymi programami ochrony roślin opracowanymi pod kątem wymagań i norm Federacji Rosyjskiej Certyfikowany gatunek Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowa nej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowa nej produkcji (t) Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowa nej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowa nej produkcji (t) jabłka, 2273 15 966,9 514 146,7 61 501,0 17034,0 gruszki, 85 257,3 6 149,0 2 12,0 660,0 porzeczki i czerwone, czarne 109 423,7 2 584,6 0 0,0 0,0 maliny, 65 230,4 1 243,0 0 0,0 0,0 śliwki, 20 82,7 481,1 0 0,0 0,0 brzoskwinie i morele, 3 7,2 126,0 0 0,0 0,0 55

Ogółem Certyfikacja prowadzona zgodnie z alternatywnymi programami ochrony roślin opracowanymi pod kątem wymagań i norm Federacji Rosyjskiej Certyfikowany gatunek Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowa nej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowa nej produkcji (t) Liczba wydanych certyfikatów Wielkość certyfikowa nej powierzchni upraw (ha) Wielkość certyfikowa nej produkcji (t) borówki wysokie, 10 19,0 77,3 0 0,0 0,0 wiśnie, 181 489,8 6 116,2 0 0,0 0,0 truskawki, 47 118,2 1 402,3 0 0,0 0,0 Razem owoce: 2793 17 595,1 532 326,1 63 513,0 17694,0 pomidory pod osłonami, 16 60,2 26 108,0 0 0,0 0,0 buraki ćwikłowe, 9 31,6 1 586,0 0 0,0 0,0 marchew, 39 109,5 4 626,0 0 0,0 0,0 kapusta głowiasta, 4 15,0 590,0 0 0,0 0,0 kalafior, 1 3,0 60,0 0 0,0 0,0 cebula, 7 79,0 3 431,7 0 0,0 0,0 ogórki pod osłonami 1 7,0 1 750,0 0 0,0 0,0 Razem warzywa: 77 305,3 38 151,7 0 0,0 0,0 ziemniaki 28 416,6 12 618,0 0 0,0 0,0 Razem rolnicze: 28 416,6 12 618,0 0 0,0 0,0 ogółem 2898 18 316,9 583 095,7 63 513,0 17694,0 W gospodarstwach z Integrowaną Produkcją przeprowadzono 2 642 kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP. Uchybienia stwierdzono u 50 producentów. Badania pozostałości pestycydów w produktach roślinnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin sprawowanej przez PIORiN w 2013 roku, podobnie jak w latach minionych, pobierano próby płodów rolnych (2 905 prób), aby poddać je analizie pod kątem obecności pozostałości środków ochrony roślin. Celem badań było sprawdzenie przestrzegania, przez producentów rolnych, zasad prawidłowego stosowania środków ochrony roślin. 56

Badania pozostałości środków ochrony roślin prowadzone były w Centralnym Laboratorium Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Toruniu, laboratoriach Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, Białymstoku, Trzebnicy, Rzeszowie i w Sośnicowicach oraz w laboratorium Zakładu Badania Bezpieczeństwa Żywności w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Tabela 24 Ilość prób płodów rolnych przesłanych do badania w rozbiciu na poszczególne laboratoria w 2013 roku Rodzaj płodów rolnych IOR-PIB IO CL Toruń Razem Warzywa 626 291 262 1 179 Owoce 533 321 339 1 193 Uprawy rolnicze 55 388-443 Nasiona roślin strączkowych 2 - - 2 Nasiona oleiste 66 - - 66 Rośliny cukrodajne 22 - - 22 Razem 1 304 1 000 601 2 905 SEKTOR ZDROWIA ROŚLIN NADZÓR FITOSANITARNY Plany kontrolne Kontrole dotyczące występowania organizmów kwarantannowych, regulowanych oraz kontrole dokumentów były prowadzone przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa, zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Przy planowaniu brano pod uwagę spełnienie zdrowotnościowych wymagań specjalnych dla określonego materiału roślinnego, jak również konieczność przeprowadzenia w ciągu 1 roku co najmniej jednej kontroli dokumentów u podmiotów wpisanych do rejestru przedsiębiorców. Liczba przeprowadzonych kontroli Rejestracja występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych (tj. organizmów, których zwalczanie regulowane jest odrębnymi przepisami i wytycznymi Unii Europejskiej) była prowadzona przez wojewódzkie inspektoraty ochrony roślin i nasiennictwa na 57

tych samych zasadach jak w latach ubiegłych. Kontrole zdrowotności były realizowane w oparciu o wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w tym w szczególności do planu pracy wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa na rok 2013. W zakresie kontroli uwzględniono również zdrowotnościowe wymagania specjalne dla roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów. W 2013 roku w skali całego kraju pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa wykonali łącznie 118 496 kontroli zdrowotności pod kątem występowania organizmów kwarantannowych i regulowanych. Kontrolami zdrowotności objęto m.in. uprawy roślin, produkty roślinne i przedmioty w przechowalniach i magazynach, w miejscach przeładunku, na giełdach i targowiskach. Ogółem kontrolom poddano 88 856 ha upraw roślin, 473 942 t, 633 127 664 szt. i 2 029 788 m3 roślin, produktów roślinnych i przedmiotów. W poszczególnych województwach liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności była zróżnicowana i zależała od skali produkcji, rodzaju upraw, produktów roślinnych lub przedmiotów, na danym terenie. W 2013 r., najwięcej kontroli zdrowotności przeprowadzono w województwach: mazowieckim 13 664, lubelskim 13 132, wielkopolskim 11 052 i łódzkim 9 750. Najmniej kontroli wykonano w województwach: zachodniopomorskim 3 292, opolskim 3 887 i warmińsko-mazurskim 4 060. Tabela 25 Zestawienie kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2013 r. Lp. Województwo Ogólna liczba kontroli zdrowotności Wolumen produkcji roślin, produktów roślinnych i przedmiotów poddanych kontroli ha tony sztuki m 3 1 dolnośląskie 8 705 7 569 9 663 37 871 762 175 017 2 kujawsko-pomorskie 6 385 5 210 33 978 41 537 780 198 976 3 lubelskie 13 132 5 580 32 806 19 368 366 62 125 4 lubuskie 5 473 8 003 4 510 49 198 314 99 137 5 łódzkie 9 750 9 746 61 175 224 961 303 233 234 6 małopolskie 7 718 3 670 6 841 21 630 809 67 341 7 mazowieckie 13 664 5 233 24 904 29 903 132 137 125 8 opolskie 3 887 4 806 9 953 15 370 632 140 236 9 podkarpackie 8 788 2 825 3 772 3 282 430 161 645 58

Lp. Województwo Ogólna liczba kontroli zdrowotności Wolumen produkcji roślin, produktów roślinnych i przedmiotów poddanych kontroli ha tony sztuki m 3 10 podlaskie 4 961 2 761 8 070 5 627 810 107 404 11 pomorskie 4 147 9 466 141 949 505 015 140 949 12 śląskie 9 079 2 832 8 445 33 134 538 150 603 13 świętokrzyskie 4 403 2 150 3 164 4 458 928 101 407 14 warmińsko-mazurskie 4 060 2 571 21 943 2 312 457 31 172 15 wielkopolskie 11 052 10 265 50 275 130 921 322 143 322 16 zachodniopomorskie 3 292 6 171 52 495 13 043 066 80 096 Razem 118 496 88 856 473 942 633 127 664 2 029 788 59

dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 26 Liczba kontroli zdrowotności roślin, produktów roślinnych i przedmiotów wykonanych w 2013 roku pod kątem występowania wybranych organizmów kwarantannowych i regulowanych ORGANIZM KWARANTANNOWY/REGULOWANY Apple proliferation mycoplasm 110 214 815 137 367 170 1 231 73 839 157 54 152 84 122 190 72 4 787 Bursaphelenchus xylophilus 1 122 357 1 769 731 1 655 1 188 1 514 899 1 291 646 275 1 529 447 468 1 998 461 16 350 Chrysanthemum stund viroid 5 3 6 4 54 2 25 7 1 14 2 9 0 9 4 20 165 Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus 1 966 1 673 1 915 1 317 1 860 1 810 2 331 702 946 1 163 1 555 1 335 1 039 1 310 2 931 1 225 25 078 Diabrotica virgifera virgifera 661 471 501 412 517 233 774 222 288 717 143 467 239 141 886 173 6 845 Ditylenchus destructor 0 146 378 43 81 64 146 97 21 104 345 35 15 268 278 354 2 375 Globodera rostochiensis 362 530 1 473 714 1 176 653 1 155 210 561 307 428 400 306 420 1 298 604 10 597 Monilinia fructicola 241 522 1 626 503 746 196 1 835 241 1 519 346 156 652 163 269 378 230 9 623 Pepino mosaic virus 28 22 34 38 40 3 42 2 8 48 1 28 10 0 48 0 352 Phytophthora ramorum 1 169 380 1 056 679 581 870 1 282 611 717 379 284 1 080 272 358 686 332 10 736 Plum pox virus 213 462 1 806 198 690 231 1 190 140 1 079 95 123 543 74 197 632 104 7 777 Synchytrium endobioticum 993 732 1 765 1 225 1 226 699 1 213 838 730 1 209 970 1 633 402 1 394 1 687 995 17 711 60

dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie RAZEM ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI ORGANIZM KWARANTANNOWY/REGULOWANY Tomato spotted wilt virus 42 82 499 94 110 80 72 82 44 168 0 22 73 64 21 30 1 483 Xanthomonas campestris pv. phaseoli 26 20 68 1 46 5 11 0 54 0 0 0 22 0 33 0 286 61

SEKTOR NASIENNICTWA Monitoring GMO W roku 2013 kontynuowany był monitoring konwencjonalnego materiału siewnego w kierunku występowania domieszek nasion genetycznie zmodyfikowanych. Przebadano 67 prób materiału siewnego kukurydzy. 1.4. INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO - SPOŻYWCZYCH 1.4.1. Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Plany kontrolne Tematy kontroli planowych określone zostały w Rocznym ramowym planie kontroli, opracowywanym na podstawie analizy ryzyka opartej na wynikach kontroli z poprzednich lat, propozycjach zgłaszanych przez MRiRW, instytucje współpracujące z IJHARS oraz wojewódzkie inspektoraty JHARS. Zgodnie z Rocznym ramowym planem kontroli na 2013 rok kontrole planowe dotyczyły: 1. jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w zakresie zgodności z obowiązującymi przepisami oraz deklaracją producenta, w tym: świeżych owoców (m.in. jabłek, gruszek, truskawek brzoskwiń i nektaryn) oraz warzyw (m.in. sałaty, pomidorów, papryki, ogórków, marchwi, cebuli, kapusty), przetworów z mięsa czerwonego (kiełbas, wędzonek, pasztetów, konserw w tym wyrobów produkowanych z mięsa czerwonego i drobiowego, wyrobów podrobowych, produktów blokowych), przetworów mlecznych (śmietany, śmietanki, tłuszczów mlecznych, serów podpuszczkowych w tym serów pleśniowych, mleka, mlecznych napojów fermentowanych, serów twarogowych, serków 62

smakowych), tłuszczów do smarowania (miksów tłuszczowych, margaryn i tłuszczów do smarowania X %), przetworów owocowych (kompotów, przetworów owocowych pasteryzowanych w syropie oraz w zalewie), przetworów rybnych (konserw i marynat, ryb mrożonych, wędzonych i solonych), wyrobów garmażeryjnych (dań gotowych z dodatkiem mięsa oraz mrożonych wyrobów kulinarnych), jaj, mięsa drobiowego i jego przetworów (wędzonek, kiełbas w tym kiełbas z dodatkiem mięsa czerwonego, wędlin podrobowych, produktów blokowych), makaronu (z dodatkiem składnika jajecznego i bez dodatku składnika jajecznego), wyrobów cukierniczych (kakao, czekolad, wyrobów w czekoladzie), miodu (miodów wielokwiatowych i jednoodmianowych), oliwy z oliwek, napojów spirytusowych (wódki, wódki smakowej, likierów), fermentowanych napojów winiarskich, 2. znakowania artykułów rolno-spożywczych, w tym: pieczywa, koncentratów spożywczych, lodów, napojów bezalkoholowych, syropów owocowych, przetworów mlecznych, 3. certyfikacji chmielu i produktów chmielowych, wina z winogron pochodzącego z upraw własnych, produktów posiadających chronione nazwy pochodzenia, produktów ekologicznych, 4. warunków chowu i tuczu gęsi, 5. wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, 6. obecności GMO w pomidorach, surowcach sojowych (wyroby garmażeryjne), 7. zadań związanych z nadzorem nad klasyfikacją tusz wołowych i wieprzowych w systemie EUROP oraz prawidłowością raportowania danych rynkowych dotyczących wołowiny, 8. wprowadzania do obrotu mięsa pochodzącego z bydła w wieku do dwunastu miesięcy, 9. zwalniania z obowiązku znakowania jaj przeznaczonych bezpośrednio do przetwórstwa spożywczego, 10. importowanych artykułów rolno-spożywczych. Wszystkie kontrole określone w Rocznym ramowym planie kontroli zostały zrealizowane w 100%. 63

Kontrole pozaplanowe Poza kontrolami określonymi w Rocznym ramowym planie kontroli Inspekcja przeprowadziła kontrole doraźne, zlecone w 2013 roku przez Głównego Inspektora JHARS. Tematyka tych kontroli obejmowała: 1. jakość handlową kiełbas grillowych, 2. znakowanie przetworów mięsnych oznakowanych jako domowe, wiejskie, babuni itp., 3. jakość handlową przetworów mięsnych kwestionowanych przez władze niemieckie, 4. jakość handlową mięsa czerwonego i jego przetworów w związku z podejrzeniem zafałszowania surowcem pochodzenia końskiego, 5. jakość handlową przetworów mięsnych wyróżnionych znakiem PDŻ, 6. jakość handlową przetworów mlecznych i wyrobów seropodobnych, 7. jakość handlową preparatu mlecznego, 8. jakość handlową przetworów rybnych, 9. jakość handlową napoju alkoholowego, 10. jakość handlową jaj, 11. pochodzenie produktów chmielowych stosowanych do produkcji piwa, 12. prawidłowość wprowadzania do obrotu nawozów zawierających azotan amonowy w ilości powyżej 16 %. W związku z informacjami o występowaniu w obrocie produktów zawierających mięso końskie, które nie zostało ujęte w wykazie składników znajdujących się na etykiecie i jednocześnie zawierających nieprawdziwą informację o obecności wyłącznie mięsa wołowego, Komisja Europejska na podstawie Decyzji 2013/98/UE z dnia 19 lutego 2013 r. zaleciła wszystkim państwom członkowskim przeprowadzenie skoordynowanego planu kontroli. Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych, jako koordynator w zakresie urzędowych kontroli żywności wprowadzanej do obrotu lub etykietowanej jako zawierająca wołowinę, zgodnie z decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zlecił kontrole doraźne w tym zakresie. 64

Ponadto w ramach kontroli planowych oraz doraźnych Inspekcja JHARS sprawdzała: -jakość handlową produktów polskich wprowadzanych do obrotu na rynek czeski i kwestionowanych przez czeskie służby kontrolne, ze względu na brak spełnienia wymagań jakości handlowej (informacje o tych produktach zamieszczane są na stronie internetowej uruchomionej przez Czeskie Ministerstwo Rolnictwa oraz czeską służbę kontroli), -źródło pochodzenia soli stosowanej do produkcji artykułów rolno-spożywczych. Kontrole doraźne przeprowadzane były również z inicjatywy wojewódzkich inspektorów JHARS i dotyczyły głównie jakości handlowej: przetworów mlecznych, przetworów z mięsa czerwonego i drobiowego, przetworów owocowych i warzywnych, przetworów rybnych, przetworów zbożowych oraz pieczywa i bułki tartej, margaryn i tłuszczów do smarowania, tłuszczów roślinnych, miksów tłuszczowych, makaronów, świeżych owoców i warzyw, wyrobów ciastkarskich i cukierniczych, wyrobów garmażeryjnych, przypraw, herbaty, skrobi ziemniaczanej. Ponadto przeprowadzono kontrolę prawidłowości wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin. Kontrole IJHARS w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego I. Kontrole w zakresie znakowania artykułów rolno-spożywczych - kontrole w zakresie bezprawnego stosowania odniesień do rolnictwa ekologicznego w znakowaniu produktów nieekologicznych a)walka z bezprawnym znakowaniem produktów konwencjonalnych oznaczeniami nawiązującymi do ekologicznej metody produkcji W 2013 r. na zlecenie Głównego Inspektora JHARS wojewódzkie inspektoraty JHARS przeprowadziły planowe kontrole jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w 1712 podmiotach, w ramach których sprawdzano m.in. oznakowanie produktów nieekologicznych w zakresie bezprawnego stosowania odniesień do rolnictwa ekologicznego. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości dotyczących bezprawnego znakowania 65

produktów nieekologicznych terminami nawiązującymi do ekologicznej metody produkcji, wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali 12 decyzji administracyjnych wymierzających kary pieniężne na łączną kwotę 119 300 zł. W 2013 r. wojewódzkie inspektoraty JHARS przeprowadziły 193 kontrole w zakresie prawidłowości wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, w ramach których sprawdzano m.in. czy oznakowanie nawozów lub ww. środków nieprzeznaczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym, zawiera terminy takie jak ekologiczny, bio lub eko, sugerujące możliwość ich stosowania w rolnictwie ekologicznym. Przeprowadzono dwie kontrole doraźne w podmiocie prowadzącym dystrybucję nawozów, w związku z podejrzeniem, że nawozy nieprzeznaczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym, zostały przez ten podmiot oznakowane w sposób sugerujący możliwość ich stosowania w rolnictwie ekologicznym. W wyniku tych kontroli, wojewódzki inspektor JHARS wymierzył podmiotowi w drodze decyzji administracyjnej karę pieniężną w wysokości 3000 zł, na podstawie ustawy z dnia 25.06.2009 r. o rolnictwie ekologicznym. Ponadto, przeprowadzona została jedna kontrola u producenta nawozów znakowanych w sposób sugerujący możliwość ich stosowania w rolnictwie ekologicznym. W wyniku tej kontroli wojewódzki inspektor JHARS, na podstawie ustawy z dnia 10.07.2007 r. o nawozach i nawożeniu, ukarał producenta mandatem karnym w wysokości 500 zł. II. Kontrole u producentów ekologicznych a)liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi W 2013 r., WIJHARS przeprowadziły kontrole łącznie u 1,3 % ekologicznych producentów rolnych (tj. 336 z 25944) wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. WIJHARS przeprowadziły kontrole w 336 gospodarstwach rolnych, w tym 136 kontroli w ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nadzoru nad produkcją ekologiczną oraz 200 kontroli w ramach nadzoru nad produkcją ekologiczną i w związku z wykonywaniem przez IJHARS uprawnień jednostki certyfikującej w związku z cofnięciem przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi upoważnienia jednej z jednostek certyfikujących. W ramach realizacji kontroli WIJHARS w uzasadnionych przypadkach pobierały 66

próbki, celem zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin i na obecność GMO. WIJHARS pobrały łącznie 27 próbek produktów z ekologicznych gospodarstw rolnych, w tym 25 próbek w celu zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin i 2 próbki w celu wykrycia obecności GMO. W wyniku analizy 27 próbek pobranych do badań laboratoryjnych w 2 z nich stwierdzono obecność niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin (ditiokarbaminianów). Jednostki certyfikujące podjęły działania przewidziane przepisami prawa wobec znajdujących się pod ich kontrolą producentów, z gospodarstw których pochodziły te próbki (poprzez ograniczenie certyfikatu na te produkty), mające na celu zapobiegnięcie sprzedaży produktów z odniesieniem do ekologicznej metody produkcji. Nie stwierdzono obecności GMO w badanych próbkach produktów ekologicznych. b) liczba kontroli przeprowadzonych przez WIJHARS w przetwórniach produktów ekologicznych. W 2013 roku WIJHARS przeprowadziły kontrole w 50 przetwórniach ekologicznych i u ich podwykonawców (tj. w 16,03 % z 312 przetwórni znajdujących się w systemie kontroli, wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r.). WIJHARS pobrały łącznie 7 próbek przetworzonych produktów rolnych w celu zbadania obecności niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin. W wyniku analizy próbek pobranych do badań laboratoryjnych w 2 z nich stwierdzono obecność niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin (ditiokarbaminianów). W związku ze wspomnianymi nieprawidłowościami Wojewódzki Inspektor JHARS we Wrocławiu wszczął dwa postępowania administracyjne mające na celu wymierzenie przetwórcy kary pieniężnej. III. Kontrole jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym Liczba skontrolowanych w 2013 roku jednostek certyfikujących oraz zakres kontroli, stwierdzone nieprawidłowości i zastosowane sankcje. W 2013 r. wykonano łącznie 8 audytów jednostek certyfikujących. W związku z cofnięciem przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi upoważnienia jednej z jednostek certyfikujących, przeprowadzono, w trybie audytów doraźnych, audyty w 7 jednostkach 67

certyfikujących ukierunkowane na weryfikację prawidłowości obejmowania przez nie kontrolą producentów ekologicznych, którzy wcześniej znajdowali się pod kontrolą jednostki, której odebrano upoważnienie. Oprócz ww. audytów przeprowadzono 1 pełny audyt planowy. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości Główny Inspektor JHARS przekazał objętej nim jednostce certyfikującej, wnioski pokontrolne obligujące do podjęcia działań eliminujących nieprawidłowości oraz zobowiązał ją do przekazania i wdrożenia harmonogramu działań naprawczych w celu wyeliminowania zidentyfikowanych nieprawidłowości. Ponadto, w związku z analizą danych przekazanych przez jedną z jednostek certyfikujących, Główny Inspektor JHARS nakazał jej przygotowanie programu działań naprawczych, w związku z licznymi powtarzającymi się nieprawidłowościami w zakresie zadań wykonywanych w rolnictwie ekologicznym oraz nałożył na nią, w wyniku stwierdzonych uchybień, karę w wysokości 25 000 zł. W związku z dodatkowymi obowiązkami Inspekcji JHARS, wynikającymi z odebrania upoważnienia jednej z jednostek certyfikujących oraz przejęciem przez Inspekcję JHARS uprawnień do prowadzenia kontroli producentów ekologicznych pozostających poza kontrolą tej jednostki certyfikującej, odstąpiono od wykonania innych audytów planowych w jednostkach certyfikujących, przewidzianych w rocznym ramowym planie kontroli na 2013 r. W ramach oceny prawidłowości działań prowadzonych przez jednostki certyfikujące w zakresie udzielonych im upoważnień, przeprowadzono monitoring stron internetowych wszystkich jednostek certyfikujących w zakresie rzetelności zamieszczanych na nich wykazów, obejmujących dane o skontrolowanych producentach ekologicznych. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, dotyczącymi danych zamieszczonych na ww. stronach internetowych, Główny Inspektor JHARS nakazał jednostkom certyfikującym wykonanie odpowiednich działań naprawczych. W ramach tych działań, jednostki certyfikujące obowiązane zostały m.in. do zgłoszenia zbiorów danych osobowych do rejestracji Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych, zgodnie z wymaganiami określonymi w tym zakresie w ustawie o ochronie danych osobowych oraz do zamieszczania przez jednostki certyfikujące na ich stronach internetowych, informacji o wielkości produkcji w rozbiciu na poszczególnych producentów ekologicznych. W 2013 r. Główny Inspektor JHARS wydał 5 decyzji administracyjnych 68

wymierzających jednostkom certyfikującym kary pieniężne na łączną kwotę 31 000 zł. IV. Współpraca IJHARS z innymi organami urzędowej kontroli żywności w celu zapewnienia skuteczności nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i produkcją ekologiczną W celu zapewnienia skuteczności nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nad produkcją ekologiczną IJHARS, na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym, współpracowała z Inspekcją Handlową, Inspekcją Weterynaryjną oraz Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Szczegółowe warunki i sposób współpracy przy sprawowaniu wspomnianego nadzoru, określają porozumienia zawarte pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS i szefami pozostałych inspekcji. Informacje o współpracy GIJHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego z różnymi instytucjami przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 27 Informacje dotyczące współpracy GIJHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego z różnymi instytucjami w 2013 r. Lp. Nazwa instytucji Zakres współpracy Podstawa współpracy 1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Inspekcja Handlowa W ramach sprawowania nadzoru w zakresie wprowadzania do obrotu detalicznego produktów rolnictwa ekologicznego. Wymiana informacji mająca na celu zwiększenie skuteczności kontroli obu Instytucji; kontrola znakowania w zakresie ochrony produktów rolnictwa ekologicznego. Porozumienie z dnia 21 grudnia 2009 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 2. Inspekcja Weterynaryjna W ramach sprawowania nadzoru nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym i produkcją ekologiczną w zakresie pasz Porozumienie z dnia 18 lutego 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Głównym Lekarzem Weterynarii 3. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa W ramach sprawowania nadzoru nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym i produkcją ekologiczną w zakresie materiału siewnego, nasion oraz wegetatywnego materiału nasadzeniowego. Porozumienie z dnia 1 lipca 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa 4. Polskie Akredytacji Centrum Wymiana informacji w sprawie prowadzenia kontroli (audytów) upoważnionych jednostek certyfikujących w zakresie rolnictwa ekologicznego i dotyczących produktów ChNP, ChOG, GTS Porozumienie z dnia 29 grudnia 2010 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Dyrektorem Polskiego Centrum Akredytacji 69

Lp. Nazwa instytucji Zakres współpracy Podstawa współpracy Przekazywanie informacji o stwierdzonych przypadkach wykrycia w Instytut Ogrodnictwa w 5. produktach ekologicznych Skierniewicach 6. 7. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Główny Statystyczny Urząd niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym środków ochrony roślin Wymiana informacji w sprawie prowadzenia kontroli u producentów ekologicznych Przekazywanie danych dotyczących rolnictwa ekologicznego Pismo z dnia 13 maja 2012 r. (znak: GI-BRE-re-074-1/11 oraz z dnia 25 maja 2012 r. (znak: ZBBŻ-30/2012) Porozumienie z dnia 19 grudnia 2011 r. pomiędzy Głównym Inspektorem JHARS a Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 8. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Departament Promocji i Komunikacji Przygotowywanie dla MRiRW sprawozdania ze sprawowanego przez Głównego Inspektora JHARS nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym oraz nadzoru nad produkcją ekologiczną, a także systemu ChNP, ChOG, GTS. Współpraca w zakresie opiniowania projektów aktów prawnych, współpraca w zakresie organizacji szkoleń. 9. Euro Consultants Udział w projekcie Better Training for Safer Food Initiative Quality schemes (organic farming and geographical indications). porozumienie Pozostałe obszary działalności Inspekcji JHARS w zakresie rolnictwa ekologicznego: 1) Liczba wniosków skierowanych do Głównego Inspektora JHARS o udostępnienie wykazu producentów w rolnictwie ekologicznym. W 2013 r. Główny Inspektor JHARS rozpatrzył pozytywnie 175 wniosków o udostępnienie informacji odnośnie producentów ekologicznych i produkcji ekologicznej, w tym 157 wniosków dotyczących udostępnienia wykazu producentów ekologicznych i 18 wniosków o udostępnienie danych statystycznych z zakresu rolnictwa ekologicznego w Polsce. Wykazy udostępniono zarówno osobom prywatnym jak i przedstawicielom firm, głównie w celu nawiązania współpracy z producentami produktów rolnictwa ekologicznego, natomiast opracowania danych statystycznych udostępniono osobom prywatnym, instytucjom 70

naukowym, szkołom wyższym oraz organom administracji. Ponadto, w 2013 r. w związku z cofnięciem upoważnienia jednej z jednostek certyfikujących Główny Inspektor JHARS udostępnił 27 wykazów producentów ekologicznych, którzy znajdowali się pod kontrolą IJHARS, a którzy byli wcześniej objęci kontrolą tej jednostki. 2) Liczba upoważnień wydanych przez Głównego Inspektora JHARS uprawniających do przywozu produktów ekologicznych z państw trzecich Wydawanie importerom upoważnień do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich ma na celu potwierdzenie, że w stosunku do przywożonych produktów ekologicznych objętych upoważnieniem spełnione są warunki, w zakresie równoważności metod produkcji oraz środków kontroli, o których mowa w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego. W 2013 r. Główny Inspektor JHARS wydał w drodze postępowania administracyjnego 8 decyzji administracyjnych, w tym: 5 decyzji upoważniających do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich (Arabska Republika Egiptu, Chińska Republika Ludowa, Republika Białorusi, Republika Chile), 3 decyzje uchylające upoważnienie do importu produktów rolnictwa ekologicznego z Chińskiej Republiki Ludowej i Republiki Indonezji. 3) Liczba wydanych decyzji administracyjnych dotyczących zezwoleń na odstępstwa od zasad produkcji metodami ekologicznymi Decyzje administracyjne zezwalające na zastosowanie przewidzianych prawem odstępstw od zasad produkcji obowiązujących w rolnictwie ekologicznym, wydawane są na 71

podstawie wniosków składanych przez zainteresowanych producentów ekologicznych do wojewódzkich inspektorów JHARS, właściwych ze względu na miejsce prowadzenia działalności lub do Głównego Inspektora JHARS. W 2013 r. wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali ogółem 2093 decyzje administracyjne dotyczące odstępstw od zasad produkcji metodami ekologicznym, w tym 2007 decyzji zezwalających na zastosowanie odstępstw i 86 decyzji odmawiających zastosowania odstępstw. Główny Inspektor JHARS w 2013 r. wydał 2 decyzje w związku z odwołaniami producentów ekologicznych od decyzji wojewódzkich inspektorów JHARS dotyczących odstępstw, utrzymujące w mocy decyzje wojewódzkich inspektorów JHARS. 4) Organizacja egzaminów na inspektora rolnictwa ekologicznego Zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym od dnia 1 stycznia 2011 r. kontrole u producentów ekologicznych mogą przeprowadzać wyłącznie osoby wpisane do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego. Warunkiem wpisu do rejestru jest m. in. posiadanie wiedzy niezbędnej do przeprowadzenia kontroli u producentów ekologicznych, potwierdzonej egzaminem zdanym przed komisją kwalifikacyjną powołaną przez Głównego Inspektora JHARS. a) liczba egzaminów z uwzględnieniem rodzaju specjalizacji W 2013 r. Główny Inspektor JHARS zorganizował 6 egzaminów umożliwiając osobom ubiegającym się o wpis do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego sprawdzenia wiedzy z zakresu wszystkich 6 specjalizacji. W ramach poszczególnych specjalizacji odbyło się od 3 do 4 egzaminów, zgodnie z tabelą poniżej. 72

Tabela 28 Liczba egzaminów przeprowadzonych w zakresie poszczególnych specjalizacji w 2013 r. Rodzaj specjalizacji Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt 4 Zbiór ze stanu naturalnego 3 Pszczelarstwo 3 Produkty akwakultury i wodorosty morskie 3 Przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz lub drożdży Wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich Razem 3 3 19 Liczba egzaminów w zakresie poszczególnych specjalizacji W 2013 r. kandydaci na inspektorów rolnictwa ekologicznego przystępowali do egzaminów łącznie 360 razy. Zdający uzyskali łącznie 196 uprawnień do kontroli, z czego 102 przypadki stanowiły odnowienia uprawnień w związku z upływem 3 lat od dnia zdania egzaminu (tabela poniżej). W wyniku egzaminów do rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego wpisano 48 nowych inspektorów. Tabela 29 Liczba osób, które zdały egzamin w zakresie poszczególnych specjalizacji w 2013 r. Lp. Rodzaj specjalizacji Liczba osób wpisanych do Rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego w zakresie poszczególnych specjalizacji 1. Ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt 98 2. Zbiór ze stanu naturalnego 24 3. Pszczelarstwo 10 4. Produkty akwakultury i wodorosty morskie 7 5. Przetwórstwo produktów ekologicznych oraz produkcja pasz lub drożdży 28 6. Wprowadzanie na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich 29 Razem 196 73

Ponadto, Główny Inspektor JHARS w 2013 r. wydał w drodze postępowania administracyjnego 2 decyzje administracyjne dotyczące skreślenia z rejestru inspektorów rolnictwa ekologicznego dwóch inspektorów rolnictwa ekologicznego, w zakresie specjalizacji ekologiczna uprawa roślin i utrzymanie zwierząt. Powyższe decyzje zostały wydane na podstawie ustaleń z kontroli, przeprowadzonych przez inspektorów wojewódzkich inspektoratów JHARS w ekologicznych gospodarstwach rolnych, w trakcie których stwierdzono nieprawidłowości świadczące o nierzetelnym prowadzeniu kontroli przez wspomnianych inspektorów rolnictwa ekologicznego. Kontrole realizowane w ramach systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności Pierwszym polskim produktem zarejestrowanym w 2007 roku w unijnym systemie chronionych nazw pochodzenia (ChNP), chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG) i gwarantowanych tradycyjnych specjalności (GTS) była bryndza podhalańska. Do chwili obecnej Komisja Europejska zarejestrowała 36 polskich nazw. Wśród nich jest 9 chronionych nazw pochodzenia, 18 chronionych oznaczeń geograficznych i 9 gwarantowanych tradycyjnych specjalności. Ostatnią zarejestrowaną nazwą jest jagnięcina podhalańska ChOG. Tym samym, Polska zajmuje 8 miejsce wśród innych państw Unii Europejskiej, pod względem liczby zarejestrowanych nazw jako ChNP, ChOG, GTS. 1. Kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 343 z 14.12.2012 r., s. 1), produkty, których nazwy zostały zarejestrowane jako ChNP, ChOG, GTS podlegają kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją, która przeprowadzana jest przed wprowadzeniem produktu do obrotu. W Polsce szczegółowe zasady kontroli oraz podział kompetencji w tym zakresie reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68, ze zm.). Kontrola zgodności ma na celu sprawdzenie czy produkt wytwarzany jest zgodnie 74

z wymaganiami specyfikacji. Polega ona na sprawdzeniu stanu faktycznego na miejscu, sprawdzeniu odpowiednich dokumentów (prowadzonych przez producenta rejestrów poszczególnych etapów produkcji) i/lub przeprowadzeniu wywiadu z producentem w celu uzyskania niezbędnych informacji pozwalających na ocenę stanu faktycznego. Zgodnie z ww. ustawą do kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją wyznaczone są wojewódzkie inspektoraty jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz jednostki certyfikujące upoważnione przez ministra właściwego ds. rynków rolnych do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG lub będących GTS, ze specyfikacją i akredytowane na zgodność z normą PN-EN 45011 Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących system certyfikacji wyrobów. Wyboru organu kontrolnego dokonuje producent. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że producenci w większości wypadków, jako organ kontrolny sprawdzający zgodność procesu produkcji ze specyfikacją, wybierają wojewódzkie inspektoraty JHARS. W przypadku, gdy kontroli dokonuje WIJHARS jest ona przeprowadzana zgodnie z zasadami oceny jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, o której mowa w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (tekst jednolity Dz. U. z 2005 roku Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.). W myśl art. 31 ust. 2 ustawy o jakości handlowej ocena polega na sprawdzeniu, czy artykuły rolno-spożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej określone w przepisach o jakości handlowej oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta. Koszty kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją pokrywane są przez producenta. Koszty liczone są na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 lutego 2009 r. w sprawie stawek opłat za dojazd do miejsca oceny, czynności związane z dokonaniem oceny, badania laboratoryjne i wydawanie świadectw jakości handlowej oraz sposobu i terminu wnoszenia tych opłat (Dz. U. z 2009 r. Nr 36, poz. 282). W przypadku, gdy kontrola wykaże zgodność procesu produkcji ze specyfikacją, wojewódzki inspektor JHARS wydaje świadectwo jakości. Jednolite podejście wojewódzkich inspektoratów JHARS w kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją zapewniają programy kontroli Głównego Inspektora JHARS oraz Instrukcja przeprowadzania kontroli zgodności procesu produkcji produktu 75

rolnego lub środka spożywczego ze specyfikacją (BRE-06-IR-01). W przypadku kontroli przeprowadzanych przez jednostki certyfikujące zastosowanie mają procedury jednostki regulujące sposób przeprowadzania, częstotliwość oraz koszty kontroli. Procedury te oceniane są przez Polskie Centrum Akredytacji, a skuteczność kontroli jednostek sprawdzana jest przez organy IJHARS w ramach sprawowanego nadzoru. Jednolity tryb kontroli zgodności ze specyfikacją zapewniają plany kontroli poszczególnych produktów, które opracowywane są przez jednostki, a następnie zatwierdzane przez Głównego Inspektora JHARS, co ma na celu uzyskanie jednolitego podejścia kontrolnego jednostek certyfikujących. Jednostka certyfikująca po zakończeniu kontroli i stwierdzeniu zgodności ze specyfikacją wydaje certyfikat zgodności. Zakres i częstotliwość kontroli zależą od specyfiki procesu produkcji danego produktu (np. od ilości etapów produkcji, stopnia przetworzenia). W przypadku produktów regionalnych (ChOG, ChNP) kontroluje się przede wszystkim te elementy, które świadczą o związku produktu z regionem. Natomiast w przypadku produktów tradycyjnych (GTS) szczególną uwagę przykłada się do kontroli tych etapów produkcji, z których wynika szczególny charakter i właściwości produktu. Poddanie się kontroli zgodności procesu produkcji produktu ze specyfikacją i otrzymanie świadectwa jakości lub certyfikatu zgodności, upoważnia producenta do używania nazwy zarejestrowanej przez Komisję Europejską jako chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowana tradycyjna specjalność oraz symbolu właściwego dla systemu jakości. 1.2. Liczba kontroli przeprowadzonych na wniosek producenta W 2013 roku, w systemie ChNP, ChOG, GTS ważnych było 386 świadectw jakości i certyfikatów zgodności (tabela poniżej). Część z tych dokumentów została wydana w latach poprzednich na okres dłuższy niż rok, dzięki czemu w roku 2013 były one nadal ważne. Utrzymanie zgodności produktów ze specyfikacją zostało potwierdzone przez kontrole, realizowane w ramach nadzoru nad producentami. W roku 2013, po przeprowadzeniu kontroli na wniosek producentów, wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali 188 świadectw jakości potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów posiadających nazwy zarejestrowane jako ChNP, ChOG, GTS 76

ze specyfikacją. Wojewódzkie inspektoraty JHARS w 2013 roku przeprowadziły kontrole następujących produktów: rogal świętomarciński, wielkopolski ser smażony, andruty kaliskie, olej rydzowy, oscypek, redykołka, bryndza podhalańska, jabłka łąckie, obwarzanek krakowski, kołacz śląski, pierekaczewnik, miód z Sejneńszczyzny/ Łoździejszczyzny, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, podkarpacki miód spadziowy, ser koryciński swojski. W 2013 roku jednostki certyfikujące upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i akredytowane na zgodność z normą 45011 wydały 100 certyfikatów zgodności po przeprowadzeniu kontroli następujących produktów: truskawka kaszubska, suska sechlońska, kiełbasa myśliwska, kiełbasa jałowcowa, kabanosy, wiśnia nadwiślanka, fasola wrzawska, miód kurpiowski, miód drahimski, jabłka łąckie, 77

obwarzanek krakowski, jabłka grójeckie. Tabela 30 Liczba ważnych świadectw jakości i certyfikatów zgodności wg stanu na dzień 31 grudnia 2013 roku. Lp. Nazwa produktu Oznaczenie Liczba świadectw jakości Liczba certyfikatów zgodności 1 Bryndza podhalańska ChNP 13-2 Oscypek ChNP 47-3 Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich ChOG 5-4 Rogal świętomarciński ChOG 97-5 Wielkopolski ser smażony ChOG 4-6 Andruty kaliskie ChOG 3-7 Pierekaczewnik GTS 2-8 Olej rydzowy GTS 1-9 Staropolski miód pitny trójniak GTS 1-10 Wiśnia nadwiślanka ChNP - 33 11 Truskawka kaszubska ChOG - 50 12 Miód kurpiowski ChOG - 11 13 Redykołka ChNP 17-14 Obwarzanek krakowski ChOG 9 1 15 Kiełbasa lisiecka ChOG 8-16 Podkarpacki miód spadziowy ChNP 14-17 Jabłka łąckie ChOG 11-18 Miód drahimski ChOG 5 19 Kołacz śląski ChOG 15-20 Chleb prądnicki ChOG 1-21 Kiełbasa myśliwska GTS 1-78

Lp. Nazwa produktu Oznaczenie Liczba świadectw jakości Liczba certyfikatów zgodności 22 Kabanosy GTS 1-23 Miód z Sejneńszczyzny ChNP 2-24 Ser koryciński swojski ChOG 11-25 Fasola wrzawska ChNP 10 26 Suska sechlońska ChOG 9 27 Jabłka grójeckie ChOG 4 SUMA 263 123 SUMA świadectw jakości i certyfikatów zgodności 386 2. Nadzór nad jednostkami certyfikującymi IJHARS sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi, które są akredytowane zgodnie z normą europejską 45011 i upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją. Według stanu na dzień 31.12.2013 roku, upoważnienia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi posiadało pięć jednostek certyfikujących: 1) PNG Sp. z o.o., 2) COBICO Sp. z o.o., 3) Biocert Małopolska Sp. z o.o., 4) TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o., 5) Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Główny Inspektor JHARS w ramach nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi dokonuje kontroli w ich siedzibach oraz u producentów kontrolowanych przez te jednostki. Ponadto, w celu uzyskania jednolitego podejścia kontrolnego wszystkich upoważnionych jednostek certyfikujących i wojewódzkich inspektoratów JHARS, Główny 79

Inspektor JHARS opiniuje i zatwierdza plany kontroli poszczególnych produktów opracowywane przez jednostki certyfikujące. Podczas kontroli w siedzibie jednostki dokonuje się sprawdzenia, czy upoważniona jednostka certyfikująca: posiada i stosuje właściwe procedury kontroli i certyfikacji produktów, posiada biuro wyposażone w odpowiednie środki techniczne, dysponuje odpowiednio wykwalifikowanymi inspektorami, przeprowadza czynności kontrolne w sposób rzetelny, skuteczny i obiektywny. Podstawowym celem kontroli u producentów jest sprawdzenie czy jednostka certyfikująca przeprowadza kontrole zgodności procesu produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG, GTS ze specyfikacją w sposób rzetelny, skuteczny i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora JHARS planami kontroli. W 2013 roku, GIJHARS przeprowadził 2 kontrole w siedzibach jednostek certyfikujących i 5 kontroli sprawdzających u producentów w zakresie prawidłowości kontroli zgodności procesu produkcji ze specyfikacją zrealizowanych przez upoważnioną jednostkę certyfikującą. Nieprawidłowości związane z przeprowadzaniem kontroli przez inspektora jednostki certyfikującej, dotyczyły m.in.: nierzetelnego wypełniania protokołów kontroli oraz nieprzestrzegania zasad przeprowadzania kontroli (braku odnotowania w protokole kontroli informacji o występujących nieprawidłowościach dotyczących np.: niekompletnych rejestrów produkcyjnych lub rejestrów obrotu towarowego, braku etykiet), pominięcia niektórych zagadnień podlegających kontroli, nieczytelnego wypełniania protokołów. Nieprawidłowości wynikające z winy producenta, dotyczyły m.in.: niezapewnienia możliwości odtworzenia łańcucha produkcyjnego (brak odpowiednich rejestrów produkcyjnych, brak etykiet lub brak nadzoru nad etykietami, brak dokumentacji finansowej umożliwiającej określenie ilości produktu wprowadzonego do obrotu), 80

brak konstruktywnej komunikacji w grupie producentów, co utrudnia lub uniemożliwia właściwy nadzór nad jakością produktu. 2.1 Zalecenia pokontrolne W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami jednostki certyfikujące zostały zobowiązane do podjęcia działań mających na celu wyeliminowanie stwierdzonych nieprawidłowości oraz wprowadzenia działań zapobiegawczych. Zalecenia pokontrolne przekazane jednostkom dotyczyły w szczególności egzekwowania od producentów prowadzenia odpowiedniej dokumentacji, na podstawie której możliwe byłoby prześledzenie ścieżki produktu. Skuteczność wdrożonych przez jednostkę rozwiązań będzie sprawdzana podczas kontroli przeprowadzanych w 2014 roku. Urzędowe kontrole dotyczące chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności. Zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolnospożywczych (tekst jednolity Dz. U. z 2005 roku Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.), do zadań IJHARS należy urzędowa kontrola artykułów rolno-spożywczych posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS, która wynika z artykułu 36 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 343 z 14.12.2012 r., s. 1). Kontrole mające na celu ochronę zarejestrowanych nazw jako ChNP, ChOG, GTS zaplanowane zostały w Rocznym Ramowym Planie Kontroli dla WIJHARS na 2013 rok. W ramach tego zadania realizowane są kontrole w następujących zakresach: 1. Kontrola przestrzegania przez producentów posiadających certyfikaty zgodności lub świadectwa jakości wymagań specyfikacji w produkcji produktów posiadających zarejestrowane nazwy. 2. Kontrola znakowania, która ma na celu wyeliminowanie z rynku produktów bezprawnie znakowanych chronionymi nazwami lub nazwami imitującymi nazwy chronione. Celem 81

tej kontroli jest zapewnienie, że zarejestrowane nazwy są chronione przed wykorzystywaniem ich w celach komercyjnych, przed zawłaszczeniem, imitacją lub aluzją oraz wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić w błąd konsumentów co do prawdziwego pochodzenia produktu. W 2013 roku inspektorzy IJHARS podczas przeprowadzania kontroli jakości handlowej produktów rolno-spożywczych uwzględniali aspekty związane z rejestracją nazw jako ChNP, ChOG lub GTS, w tym zarówno nazw polskich jak i zagranicznych. Oprócz kontroli planowych zostały również przeprowadzone kontrole doraźne. W przypadku zidentyfikowania produktu, który oznakowany jest w sposób naruszający przepisy o ochronie zarejestrowanych nazw, wojewódzcy inspektorzy JHARS mogą wydać odpowiednią decyzję oraz karę pieniężną lub złożyć zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W 2013 roku stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły zarejestrowanych nazw: jabłka grójeckie (ChOG), oscypek (ChNP), redykołka (ChNP) oraz kiełbasa lisiecka (ChOG). W wyniku tych kontroli stwierdzono bezprawne wykorzystywanie zarejestrowanych nazw w przypadku: jabłek grójeckich, oscypka, redykołki. Producenci zostali pouczeni o zasadach stosowania chronionych nazw oraz w przypadku oscypka i redykołki, zostało złożone do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Prokuratura nie wszczęła postępowania w tej sprawie. Działania mające na celu usprawnienie funkcjonowania systemu ChNP, ChOG, GTS W ramach działań mających na celu podniesienie efektywności systemu ChNP, ChOG, GTS oraz zwiększenia świadomości, zarówno wśród producentów, jak i konsumentów, podejmowane są m.in następujące inicjatywy: spotkania z producentami, podczas których omawiane są zasady kontroli, najczęściej stwierdzane nieprawidłowości, możliwości rozwoju itp., teoretyczne i praktyczne szkolenia dla wojewódzkich inspektoratów JHARS i upoważnionych jednostek certyfikujących, wprowadzanie i doskonalenie procedur, instrukcji, wytycznych ujednolicających podejście kontrolne. 82

1.5. INSPEKCJA HANDLOWA Kontrole urzędowe w zakresie jakości handlowej środków spożywczych przeprowadzone na etapie handlu detalicznego. 1 Kontrole zostały przeprowadzone na podstawie art. 3 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, art. 3 ust. 1 pkt 1,2, 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz.U. z 2014 r., poz. 148 t.j.) i art. 17 ust. 3 z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2014 r. poz. 669, t.j.). Kontrole zostały przeprowadzone w oparciu o Plan kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2013 zatwierdzony przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także plany własne wojewódzkich inspektoratów IH. Podejmowano także kontrole nieplanowe. Zakres kontroli obejmował ocenę jakości handlowej żywności 2, a także sprawdzenie legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. Badania w większości realizowanych kontroli były ukierunkowane na sprawdzenie prawidłowości oznakowania opakowań jednostkowych oraz znakowania w miejscu sprzedaży środków spożywczych oferowanych bez opakowań luzem oraz na ujawnianie zafałszowań środków spożywczych. Oprócz środków spożywczych kontrolowano prawidłowość oznakowania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz prawidłowość i rzetelność oznakowania karmy dla zwierząt towarzyszących. Realizując zalecenia KE zwiększono liczbę kontroli z zakresu rolnictwa ekologicznego min. 5 proc. ogółu kontroli w obszarze żywności 1.5.1 Realizacja Planu kontroli Inspekcji Handlowej na rok 2013 Plan kontroli na 2013 r. został w pełni zrealizowany. Przewidywał on przeprowadzenie 2 320 1 Organami właściwymi do przeprowadzenia kontroli jakości handlowej środków spożywczych na etapie handlu detalicznego są wojewódzkie inspektoraty Inspekcji Handlowej (IH) kierowanej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), zaś na etapie produkcji i w imporcie wojewódzkie inspektoraty Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. 2 Jakość handlowa nie obejmuje wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych. 83

kontroli w 18 tematach realizowanych kwartalnie (16 tematów) lub całorocznie (2 tematy). Przeprowadzono 2 688 kontroli, tj. o 15,9 proc. więcej. Uwzględniając miejsca dystrybucji: 236 kontroli przeprowadzono w hurtowniach, 829 w placówkach należących do dużych sieci handlowych (magazynach centralnych oraz hiper- i supermarketach), 1449 w sklepach detalicznych nienależących do sieci handlowych, 140 w placówkach prowadzących sprzedaż na odległość, 28 na targowiskach, 6 w lokalnych zakładach produkcyjnych prowadzących bezpośrednio sprzedaż detaliczną wytworzonych produktów oraz 140 kontrole w lokalach gastronomicznych. Wszystkie planowe kontrole przeprowadzone zostały na miejscu w obiekcie handlowym. W zakresie tematycznym obejmowały: jakość handlową środków spożywczych, spośród takich grup jak: mleko i produkty mleczne, w tym: masło, produkty z mleka koziego i owczego; surowe mięso i wyroby mięsne oraz przetwory mięsne; dżemy, powidła, konfitury galaretki, syropy; oleje roślinne, w tym oliwa z oliwek; wyroby winiarskie oraz drinki alkoholowe alkopopy ; jaja spożywcze; jakość handlową mrożonek, takich jak: mrożone produkty rybołówstwa, mrożone owoce i warzywa, mrożone wyroby kulinarne (garmażeryjne); jakość handlową produktów bezglutenowych; oznakowanie i identyfikowalność produktów rolnictwa ekologicznego; obrót produktami posiadającymi chronione oznaczenia ChOG, ChNP, GTS; jakość i oznakowanie w miejscu sprzedaży pieczywa i wyrobów garmażeryjnych oferowanych luzem, w tym pod kątem umieszczania informacji dla konsumentów o alergenach; funkcjonowanie usług gastronomicznych i sklepów detalicznych w sezonie wakacyjnym w rejonach o nasilonym ruchu turystycznym oraz w małych miastach i wsiach; obrót wyrobami tytoniowymi i alkoholowymi; obrót oraz oznakowanie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością; Podczas realizacji 2 688 kontroli wynikających z ww. Planu kontroli Inspekcji Handlowej na 2013 rok w 1 333 kontrolach (49,6 proc.) stwierdzono różnego rodzaju nieprawidłowości. 84

1.5.2.Kontrole pozaplanowe Kontrole pozaplanowe zajmowały znaczące miejsce w działalności Inspekcji Handlowej stanowiąc 69 % kontroli ogółem. W niektórych przypadkach obejmowały one cały kraj, jak np. kontrola interwencyjna wołowiny w zakresie ujawniania zafałszowania koniną. Większość kontroli dotyczyła jednak rynków lokalnych. Były to najczęściej kontrole o charakterze interwencyjnym, wynikające ze skarg konsumentów lub podmiotów gospodarczych, a także własnego rozeznania inspektoratów o negatywnych zjawiskach występujących na rynkach lokalnych. 85

Rozdział 2. Ogólna zgodność z przepisami w przypadku przedsiębiorców i produktów 2.1. INSPEKCJA WETERYNARYJNA 2.1.1. Higiena produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami Do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami prawa żywnościowego stosowane były przez urzędowych lekarzy weterynarii ujednolicone wzory list kontrolnych SPIWET: lista kontrolna SPIWET kontrola okresowa ogólne wymagania dla zakładów zatwierdzonych i zarejestrowanych, do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzeniu (WE) nr 178/2002, rozporządzeniu (WE) nr 852/2004; lista kontrolna SPIWET 00 - kontrola stała i doraźna do weryfikacji zgodności zakładów z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004, (WE) nr 853/2004, (WE) nr 1774/2002, przepisach odnośnie dodatków do żywności, wraz z listami kontrolnymi dot. sekcji I, II, V, VI, VIII, IX, X, XI rozporządzenia 853/2004. Ocena zgodności zakładów w odniesieniu do poszczególnych wymagań określonych prawem oparta była o klasyfikację: pozytywna negatywna, przy czym ocena negatywna w odniesieniu do kryterium wymienionego w liście kontrolnej wymagała szczegółowego opisu w odpowiedniej rubryce znajdującej na końcu formularza kontrolnego oraz ustalenia daty usunięcia uchybień. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie: liczby podmiotów sektora spożywczego w poszczególnych kategoriach działalności będących pod nadzorem IW w 2013 r. (włącznie z podmiotami działającymi sezonowo oraz podmiotami, które prowadziły działalność, ale zakończyły ją w ciągu roku 86

sprawozdawczego), liczby podmiotów, które zostały skontrolowane w 2013 r., liczby podmiotów, u których były stwierdzone nieprawidłowości w odniesieniu do wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych oraz wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, wymagań dla transportu, zagospodarowania odpadów żywnościowych, ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym SRM, wymagań dla wody, higieny osobistej pracowników i szkoleń, zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania, zachowania łańcucha chłodniczego, obróbki cieplnej, wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych, traceability i znakowania, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu 853/2004 oraz decyzji administracyjnych wydanych w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami. 87

nadzorowanych skontrolowanych wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia wymagań dla transportu zagospodarowania odpadów żywnościowych, UPPZ, w tym SRM jakości wody higieny osobistej pracowników i szkoleń zabezpieczenia przed szkodnikami i ich zwalczania zachowania łańcucha chłodniczego obróbki cieplnej wymagań dla opakowań i materiałów opakowaniowych traceability i znakowania systemu HACCP specyficznych wymagań określonych 853/2004 ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 31 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 1 Liczba obiektów w których stwierdzono niezgodności w odniesieniu do: Rodzaj obiektu 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Razem (02+30) 01 178050 33793 4302 2594 1055 767 1212 1828 899 223 49 272 966 1794 1531 Razem (03+07+14+15+16+17+18+19+2 0+21+22+23+ 24+25+28+29) 02 5830 5243 1568 989 468 514 127 446 319 112 15 162 628 1099 310 Razem (04+05+06) 03 174 167 36 16 5 10 6 13 8 3 0 3 32 39 5 Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) 04 145 140 33 15 5 8 5 13 8 3 0 3 26 33 5 05 28 26 3 1 0 2 1 0 0 0 0 0 6 6 0 Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) 06 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 88

Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 07 2015 1944 970 722 361 388 58 304 180 86 12 109 473 754 242 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g 08 1453 1414 711 543 263 288 41 224 126 63 9 75 348 559 187 -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08a 785 758 349 303 132 157 17 108 67 25 0 20 117 263 99 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) -działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) -działy przetwórstwa mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S V) - działy prowadzące produkcję tłuszczów zwierzęcyh i skwarek (S XII) 08 b 1110 1076 346 259 123 127 26 101 52 32 1 39 166 249 72 08c 585 564 117 81 32 42 11 36 24 20 0 14 66 86 31 08 d 883 856 353 235 120 126 29 110 60 20 10 40 194 293 68 08e 433 414 92 66 25 31 14 40 16 11 3 12 60 78 24 08f 293 281 39 34 13 17 4 15 97 1 0 6 20 37 15 '- działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) 08g 206 198 30 22 11 18 5 8 7 1 0 0 14 34 7 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e 09 650 626 239 165 84 88 18 86 45 26 3 39 115 176 62 -działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) 09a 193 188 98 63 31 42 3 32 18 11 0 16 26 65 24 89

-działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S II) 09 b 484 462 148 102 58 61 11 61 32 16 2 30 77 108 42 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) 09c 270 258 56 37 25 22 5 24 16 6 0 13 29 39 17 -działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S VI) - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e i/lub 10f -działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 09 d 370 359 80 59 29 27 5 26 9 7 2 8 41 53 24 09e 180 169 36 22 17 18 3 20 9 7 0 10 24 28 11 10 12 12 3 5 2 3 1 4 2 2 1 2 3 3 3 10a 4 4 2 2 1 1 1 2 2 1 1 1 2 2 2 10 b 12 12 4 5 2 3 1 4 2 2 1 2 3 3 3 -działy składujące w warunkach chłodniczych 10c 5 5 2 2 1 2 0 2 1 1 1 1 1 1 1 -działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych -działy prowadzące obróbkę jelit, żołądków i pęcherzy zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c i/lub 11d 10 d 6 6 3 3 2 2 1 3 2 1 1 2 3 3 3 10e 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 f 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 42 40 13 8 6 8 2 5 2 2 0 2 7 9 7 90

- dział obróbki dziczyzny 11a 23 22 6 2 1 3 1 3 0 1 0 1 1 4 2 - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) 11 b 32 29 7 3 1 5 0 4 1 1 0 2 4 7 3 -działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) 11c 29 27 5 5 5 7 1 2 2 1 0 1 4 6 3 - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 11 d 21 18 7 2 1 2 0 2 0 0 0 1 3 1 1 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) 12 22 22 9 3 1 7 3 4 3 3 0 1 4 10 0 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 13 144 139 47 29 15 11 2 10 8 2 0 2 19 30 6 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki przetwórnie (S VIII) 16 8 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki zamrażalnie (S VIII) 17 8 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S VIII) 18 21 21 14 6 1 4 2 6 4 0 0 1 4 11 1 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) 19 275 256 129 74 32 33 15 35 39 12 0 28 38 111 16 20 298 287 131 69 24 39 3 21 24 3 3 8 42 73 21 Punkty odbioru mleka (S IX) 21 2552 2128 231 80 32 4 36 40 43 7 0 0 4 45 17 Zakłady pakowania jaj (S X) 22 452 401 50 19 11 31 7 25 17 1 0 12 32 62 7 91

Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) 23 5 5 2 1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) 24 11 11 2 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) 25 6 6 1 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami zwierzęcymi i skwarkami (S XII) Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) 26 12 12 4 2 2 2 2 1 0 0 0 0 1 2 0 27 44 43 18 14 7 7 3 4 5 1 0 4 9 13 3 Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) 28 2 2 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 2 1 1 Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem (31+32+33+34+35+36+37+38+3 9+40+41+42+43+44+45+46) Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c 29 3 3 1 1 0 2 0 0 1 0 0 1 1 1 0 30 172220 28550 2734 1605 587 253 1085 1382 580 111 34 110 338 695 1221 31 58 53 20 20 7 7 2 6 5 0 0 1 6 14 5 -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych 31a 48 43 17 15 5 7 1 5 5 0 0 1 6 12 5 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31 b 34 31 8 10 2 2 1 1 1 0 0 0 2 5 1 31c 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 92

Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI 32 10 10 3 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 -działy prowadzące ubój drobiu 32a 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków Zakłady produkujace na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków 32 b 9 9 4 1 2 0 0 1 0 0 0 0 2 5 0 32c 2 2 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 33 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33 b 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 33c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i 34 41 35 7 2 1 1 0 1 0 0 0 0 1 5 0 35 52 35 4 1 0 0 1 1 2 0 0 0 0 3 1 36 113 55 4 1 0 2 0 3 0 1 0 0 6 7 0 37 2042 1762 506 373 145 159 60 147 99 21 6 53 206 398 60 93

ograniczoną Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią 38 6466 2642 55 48 24 16 50 122 19 1 1 10 33 28 20 Gospodarstwa produkcji mleka 39 153718 19149 2015 1099 390 31 895 1005 426 83 27 45 13 180 1077 Zakłady będace gospodarstwami, na terenie których dokonuje się uboju zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek własny Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) 40 54 33 12 10 1 1 0 0 0 0 0 0 0 3 0 41 766 227 10 0 0 0 0 2 0 0 0 0 16 0 27 Fermy jaj konsumpcyjnych 42 1239 902 27 16 4 30 18 24 17 0 0 1 13 10 2 Punkty odbioru jaj 43 12 8 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzecego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji 44 4697 2031 14 12 4 0 2 22 0 2 0 0 0 10 1 45 1641 517 4 3 1 2 1 4 0 2 0 0 30 14 1 Punkty skupu dziczyzny 46 1311 1091 53 18 8 4 55 44 12 1 0 0 14 18 27 Inne 47 1072 246 2 0 0 6 0 1 0 0 0 1 3 4 0 94

Tabela 32 Stan sanitarny obiektów w zakresie higieny produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego część 2 Liczba spraw rozstrzygniętych decyzjami administracyjnymi, wydanymi: Rodzaj obiektu zgodnie z art. 54 ust.2 lit.a rozp.882/2004 1 ) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.b rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.c rozp.882/200 4 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.d \rozp.882/20 04 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.e rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.f rozp.882/2004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.g rozp.882/2 004 1) zgodnie z art. 54 ust.2 lit.h rozp.882/2 004 1) na podstawie przepisów ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego 2) Razem (02+30) 01 3390 1568 100 55 362 57 4 2925 47097 Razem (03+07+14+15+16+17+18+19+20+21+22+23+ 24+25+28+29) 02 2399 186 81 47 121 23 4 2167 41259 Razem (04+05+06) 03 33 14 1 21 2 0 0 21 247 Chłodnie składowe wolnostojące (S 0) 04 31 14 1 21 2 0 0 20 212 Zakłady przepakowywania - niezależne (S 0) 05 2 0 0 0 0 0 0 1 33 Rynki hurtowe - z wyłączeniem produktów rybołówstwa (S 0) 06 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Razem zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08 i/lub 09 i/lub 10 i/lub 11 i/lub 12 i/lub 13 i/lub 26 i/lub 27 07 2014 159 70 19 102 21 0 2056 39805 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 08a i/lub 08b i/lub 08c i/lub 08d i/lub 08e i/lub 08f i/lub 08g 08 1260 98 37 10 74 14 0 1447 22687 95

-działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08a 675 38 11 0 29 8 0 1320 20566 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S I) 08b 376 39 17 4 21 4 0 73 691 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S I) 08c 88 7 2 3 4 2 1 37 257 -działy przetwórstwa mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S VI) 08d 423 40 20 1 23 4 0 104 773 - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych (S V) - działy prowadzące produkcję tłuszczów zwierzęcyh i 08e 127 25 11 6 20 1 0 43 260 skwarek (S XII) 08f 45 7 1 0 1 0 0 18 118 '- działy prowadzące obróbkę jelit, pęcherzy i żołądków (S XIII) 08g 31 1 1 0 0 0 0 11 56 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 09a i/lub 09b i/lub 09c i/lub 09d i/lub 09e 09 704 54 32 21 28 7 0 586 15916 -działy prowadzące ubój drobiu i/lub zajęczaków (S II) -działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub 09a 504 23 9 1 8 5 0 545 16577 zajęczaków (S II) 09b 179 25 21 25 18 3 0 46 1152 -działy składujące w warunkach chłodniczych (S II) -działy przetwórstwa mięsa drobiowego i/lub 09c 47 4 5 0 5 2 0 4 846 zajęczaków (S VI) 09d 98 24 9 11 4 0 0 13 466 - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków (S V) 09e 59 17 12 13 8 0 0 10 388 96

Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 10a i/lub 10b i/lub 10c i/lub 10d i/lub 10e i/lub 10f 10 11 1 1 0 0 0 0 5 25 -działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) 10a 5 0 1 0 0 0 0 2 17 -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych (S III) -działy składujące w warunkach chłodniczych -działy przetwórstwa mięsa zwierząt dzikich 10b 9 0 1 0 0 0 0 5 27 10c 0 0 0 0 0 0 0 0 14 utrzymywanych w warunkach fermowych 10d 9 0 1 0 0 0 0 5 10 - działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10e 0 0 0 0 0 0 0 0 15 -działy prowadzące obróbkę jelit, żołądków i pęcherzy zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych 10 f 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady zatwierdzone, w których funkcjonują działy wymienione w 11a i/lub 11b i/lub 11c i/lub 11d 11 22 1 0 0 0 1 0 8 910 - dział obróbki dziczyzny - działy prowadzące rozbiór dziczyzny (S IV) 11a 4 0 0 0 0 1 0 3 572 11b 7 0 0 0 0 1 0 7 330 -działy prowadzące przetwórstwo dziczyzny (S IV) 11c 15 0 0 0 0 1 0 5 54 - działy składujące w warunkach chłodniczych (S IV) 11d 4 0 0 0 0 0 0 2 19 97

Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM (S V) 12 9 3 2 0 1 0 0 0 34 Zakłady zatwierdzone prowadzące wyłącznie przetwórstwo mięsa (S VI) 13 60 7 2 0 0 0 0 5 98 Zakłady wysyłki - żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady oczyszczania żywe mięczaki dwuskorupowe (S VII) 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Statki przetwórnie (S VIII) Statki zamrażalnie (S VIII) Rynki hurtowe i aukcje produktów rybołówstwa (S 16 0 0 0 0 3 0 0 0 3 17 0 0 0 0 3 0 0 0 3 VIII) 18 9 0 1 0 1 0 0 0 17 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa produktów rybołówstwa (S VIII) 19 136 8 3 2 4 2 0 18 272 Zakłady zatwierdzone przetwórstwa mleka (S IX) 20 110 4 6 3 5 0 4 35 487 Punkty odbioru mleka (S IX) 21 55 0 0 0 0 0 0 24 280 Zakłady pakowania jaj (S X) 22 36 1 0 2 0 0 0 10 119 Zakłady produkcji jaj płynnych (S X) Zakłady zatwierdzone przetwórstwa jaj (S X) Zakłady przetwórcze - żabie udka i ślimaki (S XI) Zakłady zajmujące się wyłącznie tłuszczami 23 0 0 0 0 0 0 0 1 7 24 1 0 0 0 1 0 0 1 8 25 0 0 0 0 0 0 0 0 2 zwierzęcymi i skwarkami (S XII) 26 6 0 0 0 0 0 0 0 11 98

Zakłady prowadzące wyłącznie obróbkę jelit i/lub pęcherzy i/lub żołądków (S XIII) 27 15 0 3 0 1 0 0 5 56 Zakłady odbierające surowce lub produkujące żelatynę (S XIV) Zakłady odbierające surowce lub produkujące kolagen (S XV) Razem (31+32+33+34+35+36+37+38+39+40+41+42+43+44+ 28 3 0 0 0 0 0 0 0 5 29 2 0 0 0 0 0 0 1 4 45+46) 30 991 1382 19 8 241 34 0 758 5838 Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 31a lub 31b lub 31c 31 20 0 0 0 3 0 0 3 298 -działy prowadzące ubój zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych -działy prowadzące produkcję MM lub MOM lub SWM 31a 15 0 0 0 3 0 0 2 285 31b 10 0 0 0 1 0 0 3 16 z mięsa zwierząt gospodarskich kopytnych 31c 1 0 0 0 0 0 0 0 4 Zakłady produkujące na rynek krajowy 2), w których funkcjonują działy 32a lub 32b lub 32c 32 2 0 0 0 1 0 0 1 10 -działy prowadzące ubój drobiu 32a 0 0 0 0 0 0 0 0 2 99

działy prowadzące rozbiór mięsa drobiowego i/lub zajęczaków 32b 3 0 0 0 1 0 0 1 12 -działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa drobiowego i/lub zajęczaków 32c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady produkujace na rynek krajowy 2), których funkcjonują działy 33a lub 33b lub 33c w 33 0 0 0 0 0 0 0 0 0 działy prowadzące ubój zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych działy prowadzące rozbiór mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z 33a 0 0 0 0 0 0 0 0 0 wyłączeniem zajęczaków 33b 0 0 0 0 0 0 0 0 0 działy prowadzące produkcję MM i/lub MOM i/lub SWM z mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, z wyłączeniem zajęczaków 33c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinnozwierzęcą) Zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i 34 6 0 0 0 0 0 0 1 22 produkty pszczele 35 3 0 0 0 0 0 0 0 23 Zakłady prowadzące składowanie produktów pochodzenia zwierzęcego bez wymagań temperaturowych 36 6 0 0 0 1 0 0 0 52 Zakłady prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną 37 429 49 17 7 41 14 0 80 823 100

Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią 38 36 2 1 0 6 0 0 11 1618 Gospodarstwa produkcji mleka Zakłady będace gospodarstwami, na terenie których dokonuje się uboju zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu pozyskania mięsa na użytek 39 441 1320 0 0 176 17 0 628 1208 własny 40 0 0 0 0 0 0 0 0 19 Statki rybackie (z wyłączeniem statków przetwórni i statków zamrażalni) 41 1 0 0 0 1 0 0 0 96 Fermy jaj konsumpcyjnych 42 4 9 1 0 1 3 0 6 123 Punkty odbioru jaj 43 0 0 0 0 0 0 0 0 1 Podmioty prowadzące transport produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka 44 3 0 0 0 6 0 0 14 923 Podmioty zajmujące się obrotem lub pośrednictwem w obrocie produktami pochodzenia zwierzecego, z wyłączeniem obrotu prowadzonego w ramach produkcji 45 9 2 0 1 3 0 0 8 441 Punkty skupu dziczyzny Inne 46 31 0 0 0 2 0 0 6 181 47 2 4 1 0 0 0 2 18 1024 101

zbadano ogółem mikrobiologicznych chemicznych dających wynik niezgodny mikrobiologiczne Salmonella sp. Listeria sp. pozostałe chemiczne azotany, azotyny polifosforany dodane Grupa A** liczba NC [liczba NC potwierdzonych] *** Grupa B1** Grupa B2** dioksyny organoleptyczne radionuklidy inne ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Poniższa tabela podaje zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe (Zakłady Higieny Weterynaryjnej). Wyniki dotyczą badań wykonanych w ramach urzędowego nadzoru. Tabela 33 Zestawienie wyników badań laboratoryjnych środków spożywczych oraz wyniki badań środowiskowych w zakresie zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych wykonanych przez laboratoria urzędowe w ramach nadzoru urzędowego Liczba próbek w tym w tym Rodzaj próbek 0 1 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Uprawnione laboratoria (wyznaczone ZHW i inne laboratoria zatwierdzone wyznaczone do przeprowadzania badań urzędowych) 01 101 264 71 189 30 075 3 331 3 186 841 980 1 365 96 0 0 15 74 3 3 11 1 37 Mięso z wyłączeniem mięsa drobiowego (w tym podrobywątroba, nerki**) 02 17 818 7 187 10 631 226 176 31 32 113 35 0 0 0 37 1 1 0 0 15 Produkty mięsne 03 18 950 18 238 712 689 686 22 645 19 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 Mięso drobiowe (w tym podroby- wątroba, nerki**) 04 12 957 6 530 6 427 672 652 570 14 68 14 0 0 2 10 2 0 6 0 0 102

Produkty z mięsa drobiowego 05 1 601 1 594 7 59 59 38 5 16 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Świeże produkty rybołówstwa 06 1 092 113 979 18 2 0 2 0 7 0 0 0 0 0 2 0 0 9 Przetworzone produkty rybołówstwa 07 2 095 1 679 416 51 41 0 41 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 Mięczaki i skorupiaki 08 174 160 14 2 2 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Mleko surowe 09 4 931 3 219 1 712 372 369 0 0 369 3 0 0 0 3 0 0 0 0 0 Produkty mleczne 10 7 050 7 040 10 217 217 0 14 203 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Miód 11 168 0 168 10 0 0 0 0 10 0 0 0 10 0 0 0 0 0 Jaja spożywcze 12 743 136 607 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Produkty jajczarskie 13 128 125 3 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 Tłuszcze zwierzęce 14 1 021 209 812 6 6 2 1 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Mięso mielone i wyroby mięsne 15 4 864 4 847 17 452 452 53 50 349 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wyroby garmażeryjne 16 2 004 1 910 94 59 54 7 42 5 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 Próbki do badań sanitarnych 17 17 191 17 191 0 427 427 78 134 215 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inne środki spożywcze 18 350 338 12 12 12 11 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inne matryce - mocz, krew, tk. tłuszczowa, woda ** 19 8 127 673 7 454 58 31 28 0 3 26 0 0 13 13 0 0 0 1 0 Dodatkowo w ubiegłym roku Inspekcja Weterynaryjna nałożyła: - 2 153 mandaty karne na łączną kwotę 409 590 zł. - 2 027 kar pieniężnych na łączną kwotę 3 444 408 zł. - 208 spraw skierowano do organów ścigania z powodu podejrzenia popełnienia przestępstwa. 103

Występowanie, charakter i przyczyny niezgodności Analiza przypadków niezgodności w odniesieniu do głównych sektorów zajmujących się produktami pochodzenia zwierzęcego przedstawia się następująco. A. Sektor mięsa czerwonego W 2013 r. nadzorem IW objętych były 1 423 zakłady zajmujące się: ubojem zwierząt domowych kopytnych, rozbiorem i przetwórstwem mięsa tych zwierząt, rozbiorem i przetwórstwem mięsa zwierząt łownych oraz zwierząt hodowlanych dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych. Kontrolami urzędowymi objęto 1 371 zakładów. Jakość mięsa czerwonego Laboratoria urzędowe wykonały 44 657 analiz mięsa czerwonego i jego produktów w ramach kontroli urzędowej, z czego 32 391 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 12 266 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych uzyskano 1 374 wyniki niezgodne ze względu na zanieczyszczenia mikrobiologiczne i 35 ze względu na zanieczyszczenia chemiczne. B. Sektor mięsa drobiowego W 2013 r. nadzorem IW objętych było 660 zakładów zajmujących się ubojem, rozbiorem i przetwórstwem mięsa drobiowego, jak również króliczego, z czego skontrolowano 636 zakładów. Jakość mięsa drobiowego W laboratoriach urzędowych wykonano 14 558 analiz mięsa drobiowego i jego produktów w ramach urzędowej kontroli, z czego 8 124 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 6 434 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły odpowiednio 711 oraz 14 zbadanych próbek. 104

C. Sektor produktów rybołówstwa W 2013 roku pod nadzorem IW znajdowało się 275 zakładów przetwórstwa produktów rybołówstwa, z czego skontrolowano 256 zakładów. Liczba statków rybackich objętych nadzorem IW w 2013 roku wynosiła 782 (766 statków zarejestrowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004, 8 statków przetwórni i mroźni), z czego 239 zostało skontrolowane. Jakość produktów rybołówstwa Laboratoria urzędowe w ramach kontroli urzędowej przebadały 1 092 próbek pobranych z ryb, z czego 113 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 979 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 2 i 7 zbadanych próbek. W odniesieniu do przetworów rybnych w 2013 roku wykonano 2 095 urzędowych analiz, z czego 1 679 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 416 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 41 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W odniesieniu do mięczaków i skorupiaków w ramach kontroli urzędowych wykonano 174 analizy, z czego 160 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 14 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 43 próbek w odniesieniu do zanieczyszczeń mikrobiologicznych. D. Sektor mleczarski Na 298 zatwierdzonych zakładów przetwórstwa mleka skontrolowanych zostało 287 obiektów. W odniesieniu do przechowywania (punkty odbioru mleka) mleka surowego nadzorem IW były 2 552 podmioty z czego 2 128 zostało skontrolowanych. Liczba gospodarstw produkcji mleka wynosiła 153 718, z czego 19 149 zostało skontrolowanych. 105

Jakość mleka W roku sprawozdawczym laboratoria urzędowe wykonały w ramach kontroli urzędowej 11 981 analiz mleka i jego produktów, z czego 10 259 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 1 722 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych. Niezgodności dotyczyły odpowiednio 589 i 3 próbek. E. Przetwórstwo jaj W 2013r. nadzorem IW objętych były 452 zakłady pakowania jaj, z czego zostało skontrolowane 401 zakładów. W 2013 r. nadzorem IW objętych było 16 zakładów przetwórstwa jaj, przy czym wszystkie zakłady zostały skontrolowane. Nadzorem objęte było także 1 239 ferm kur niosek, z czego poddano kontroli 902 fermy. Jakość jaj konsumpcyjnych W laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowej 871 analiz jaj konsumpcyjnych i produktów jajecznych, z czego 261 w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych i 610 w kierunku zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 1 ze względu na zanieczyszczenia chemiczne. Weryfikacja zgodności z wymaganiami prawa żywnościowego innych podmiotów sektora spożywczego przedstawiała się następująco: F. Miód i produkty pszczele Na 52 zakłady konfekcjonujące lub przetwarzające miód i produkty pszczele, skontrolowano 35 podmiotów. W 2013 roku w laboratoriach urzędowych wykonano w ramach kontroli urzędowych 168 analiz miodu, które dotyczyły zanieczyszczeń chemicznych, przy czym niezgodności dotyczyły 10 próbek. 106

G. Chłodnie składowe Z nadzorowanych 145 chłodni składowych skontrolowanych zostało 140 obiektów. H. Zakłady wytwarzające żywność złożoną (roślinno-zwierzęcą) podmiotów. Z nadzorowanych 41 zakładów wytwarzających żywność złożoną skontrolowano 35 I. Podmioty prowadzące sprzedaż bezpośrednią Z nadzorowanych 6 466 podmiotów skontrolowano 2 642 podmioty. J. Podmioty prowadzące działalność marginalną, lokalną i ograniczoną Z nadzorowanych 2 042 podmiotów prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną skontrolowano 1 762 podmioty. K. Transport produktów pochodzenia zwierzęcego (w tym mleka) W 2013 roku pod nadzorem IW znajdowało się 4 697 podmiotów zajmujących się transportem produktów pochodzenia zwierzęcego, kontrole dotyczyły działalności 2 031 podmiotów. Z analizy występujących nieprawidłowości wynika, że największy odsetek stwierdzanych uchybień dotyczył odpowiednio: wymagań dotyczących pomieszczeń żywnościowych, wymagań dotyczących sprzętu i wyposażenia, higieny osobistej pracowników i szkoleń, systemu HACCP, specyficznych wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004, oraz jakości wody. Charakter prowadzonej sprawozdawczości z kontroli urzędowych nie pozwala jednak na ocenę stopnia nasilenia tych niezgodności (poważne/drobne). Niezgodności stwierdzane podczas kontroli urzędowych charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Uchybienia w utrzymaniu porządku i czystości w pomieszczeniach 107

produkcyjnych oraz sprzętu i przez pracowników, a także zapewnienia właściwego działania systemu HACCP przez podmioty sektora spożywczego, mogą mieć wpływ na zwiększone występowanie w produktach zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych. Wyniki analiz laboratoryjnych prowadzonych w 2013 r. dowodzą, że występowanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w produktach pochodzenia zwierzęcego stanowi w niektórych sektorach ciągle poważny odsetek. Przeważająca ilość wyników dodatnich dotyczy skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego (szczególnie mięsa drobiowego bakteriami z grupy Salmonella oraz Listeria monocytogenes produktów mięsnych i rybołówstwa), a w mleku innymi bakteriami. Wyraźna poprawa nastąpiła natomiast w sektorze jajczarskim. Niezgodności dotyczące utrzymania porządku i czystości wynikają z niewystarczającej świadomości osób prowadzących jak i zatrudnionych w przedsiębiorstwach sektora spożywczego oraz dużej rotacji pracowników. Dotyczy to zakładów produkcyjnych funkcjonujących we wszystkich sektorach. Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania w zakładach systemu opartego na zasadach HACCP często związane są z brakiem przeszkolonych pracowników efektywnie zaangażowanych w tworzenie i wdrażanie systemu w zakładzie. Monitoring pozostałości W 2013 roku zaledwie 82 na 29 179 analizowanych próbek (0,28%) było ocenione jako niezgodne z obowiązującymi przepisami. Jeszcze korzystniejszy wskaźnik uzyskano dla próbek ukierunkowanych (target), w których próbki niezgodne stanowiły zaledwie 0,24 % ocenianych. Tak niewielki odsetek wyników niezgodnych pozwala na bardzo pozytywną ocenę żywności pochodzenia zwierzęcego w aspekcie zagrożeń ze strony niebezpiecznych pozostałości chemicznych. Jest to kolejny bardzo niski odsetek wyników niezgodnych, jaki wykryto w badaniach kontrolnych pozostałości w ostatnich latach W Polsce, tak jak w całej Unii Europejskiej, stosowanie związków wykazujących działanie anaboliczne w tuczu zwierząt rzeźnych jest zabronione, o czym mówi Dyrektywa 96/22/WE. W ramach prowadzonych badań kontrolnych w jednej próbce moczu pobranej od bydła i dwóch próbkach pobranych od trzody stwierdzono tiouracyl związek z grupy tyreostatyków. Oznaczone stężenia mieściły się w zakresie od 15,9 ± 4 µg/l do 40,4 ± 10 µg/l i znacznie przekraczały maksymalne dopuszczalne stężenie wynoszące 10 µg/l (CRL Guidance 108

paper, 7 December 2007). Przeprowadzone dochodzenia nie dały podstawy do stwierdzenia, że tiouracyl był podawany zwierzętom, dlatego uznano, że może mieć naturę endogenną. Jak wynika z piśmiennictwa, tiouracyl może występować naturalnie u niektórych gatunków zwierząt, między innymi w następstwie stosowania w ich diecie roślin krzyżowych (Cruciferae Brassicaceae), do których zalicza się rzepak szeroko używany w Polsce w skarmianiu zwierząt hodowlanych. Stosowanie w mieszankach paszowych śruty rzepakowej powyżej ustalonych norm (30%) może być przyczyną podwyższonych wartości stężeń tiouracylu w moczu zwierząt. Problem występowania endogennego tiouracylu u zwierząt nie jest dotychczas w pełni wyjaśniony, w Belgii podjęto prace mające na celu ustalenia wartości granicznej dla tego związku w oparciu o dotychczasowe wyniki badań z różnych państw UE. W trzech próbkach moczu pobranego od trzody (samice) stwierdzono obecność 17βnortestosteronu, w stężeniach przekraczających proponowaną wartość MRPL wynoszącą 1 µg/l (od 29,5 ± 8,8 µg/l do 345,95 ± 103 µg/l). W jednej próbce pobranej od samca obok 17βnortestosteronu (227,5 ± 68,3 µg/) wykryto 17β-boldenon (5,9 ± 1,6 µg/l). W moczu konia stwierdzono obecność 17β-nortestosteronu i 17α-nortestosteronu kolejno w stężeniach 3,7 ± 1,2 µg/l i 4,3 ± 1,9 µg/l. Wyniki dochodzeń nie potwierdziły stosowania anabolików u zwierząt, dlatego można przypuszczać, że stwierdzone w próbkach hormony miały endogenne pochodzenie. Według piśmiennictwa 17β-nortestosteron może endogennie występować w wysokich stężeniach (do 344 µg/l) u niekastrowanych samców (trzoda i konie) oraz u osobników interseksualnych (trzoda), w niższych, (do 35 µg/l) u osobników kastrowanych. W moczu loszek i macior stwierdzano 17β-nortestosteron w stężeniach nieprzekraczających 3 µg/l. Główny metabolit 17β-nortestosteronu u bydła - 17α-nortestosteron może być obecny w moczu ciężarnych krów i nowonarodzonych cieląt. Opisywano występowanie obydwu form nortestosteronu u owiec, kóz i jeleni. Do hormonów występujących endogennie należy też 17β-boldenon, który wykrywano w moczu trzody i koni (osobniki męskie) oraz u cieląt. Wysokie stężenia 17β-nortestosteronu stwierdzone w moczu trzody (samice) mogą wskazywać na pomyłki przy opisie płci zwierząt, od których pobierane są próbki do badań w rzeźni lub że próbki pobrano od osobników interseksualnych (przypadki interseksualizmu u świń obserwuje się z częstością 0,3%. Uzyskane wyniki badań wskazują, że w Polsce nie są stosowane hormony 109

i tyreostatyki w celach anabolicznych w tuczu zwierząt rzeźnych. W zakresie kontrolowania pozostałości β-agonistów (grupa A5), chloropromazyny (grupa A6) i neuroleptyków (grupa B2d), a także karbadoksu i olakwindoksu (grupa B2f) nie stwierdzono występowania niezgodności. W żadnej z analizowanych próbek nie wykryto obecności wymienionych grup substancji w stężeniach wyższych od przyjętych za decyzyjne. Pozostałości leków przeciwbakteryjnych to najczęściej oznaczane związki w badaniach monitoringowych prowadzonych we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Jak wynika z raportów Komisji Europejskiej w krajach UE ponad 50% wszystkich wyników niezgodnych stanowią pozostałości leków przeciwbakteryjnych. Spośród próbek objętych kontrolą pozostałości substancji niedozwolonych (grupa A6) obecność chloramfenikolu stwierdzono w 6 próbkach (kurczęta - w 2 próbkach z 358 badanych, świnie w 1 próbce z 609 badanych, bydło w 3 próbkach z 571 badanych). Ponadto w 2 próbkach miodu stwierdzono obecność metronidazolu (1 próbka w badaniach ukierunkowanych i 1 w badaniach z podejrzenia). Spośród próbek objętych kontrolą pozostałości antybiotyków (grupa B1) obecność niezgodnych stężeń wykryto i potwierdzono w 22 próbkach mięśni, nerek lub wątrób pobranych od świń, bydła i kurcząt oraz mleka i jaj, co stanowiło istotny wzrost w stosunku do roku 2012, kiedy to niezgodną zawartość antybiotyków wykryto tylko w 12 próbkach. Obecność substancji przeciwbakteryjnych (antybiotyki i chemioterapeutyki) w stężeniach powyżej MRL wykryto i potwierdzono w 2 próbkach mleka z 1887 badanych, w 3 próbkach drobiu z 1927 badanych, w 8 próbkach bydła z 1493 badanych i 9 próbkach świń z 3641 badanych. Najczęściej wykrywano występowanie pozostałości tetracyklin (doksycyklina 9 próbek, oksytetracyklina 3 próbki i chlorotetracyklina 1 próbka). Oznaczone stężenia tetracyklin mieściły się w zakresie od 127 do 12 200 µg/kg. W pozostałych próbkach najczęściej wykrywano obecność dihydrostreptomycyny, neomycyny, enrofloksacyny i jej metabolitu (ciprofloksacyny), penicyliny G i amoksycykliny. Należy podkreślić, że w kilku próbkach wykryto obecność więcej niż jednego antybiotyku (np. w 1 próbce nerek wykryto obecność dihydrostreptomycyny, enrofloksacyny i amoksycykliny). Szczególną uwagę zwraca fakt wykrycia wysokich stężeń amoksycyliny w mięśniach trzody chlewnej - 10200 µg/kg. Jest to stężęnie znacznie przekraczające dopuszczalny limit wynoszący 50 µg/kg. W roku 2013 ponownie wykryto niepokojąco dużą liczbę próbek z zawartością sulfonamidów (grupa B1) w miodzie (w 5 próbkach ze 185 w badaniach ukierunkowanych i 9 110

w badaniach z podejrzenia). Maksymalne stężenie sulfonamidów wynosiło 113 390 µg/kg i dotyczyło sulfamerazyny. Nadal aktualny pozostaje również problem wykrywania pozostałości zieleni malachitowej (grupa B3e), obecność barwnika wykryto łącznie w 4 próbkach ryb w zakresie stężeń od 1,06 do 14,5 µg/kg (w 3 próbkach ze 178 w badaniach ukierunkowanych i w 1 próbce z podejrzenia). W zakresie pozostałości kokcydiostatyków (grupa B2b) w roku 2013 przebadano 1097 próbek od wszystkich gatunków zwierząt i jaj kurzych, w tym 0,36% stanowiły próbki, dla których uzyskano wyniki niezgodne. Wyniki niezgodne stwierdzono tylko w próbkach wątrób od kurcząt (2), świń (1) i w jajach kurzych (1). Stanowiły one odpowiednio 0,27 i 1,0% przebadanych wątrób oraz 0,89% próbek jaj. Wyniki niezgodne w wątrobach dotyczyły pozostałości salinomycyny i lazalocydu, natomiast w jajach pozostałości salinomycyny. Wykryte stężenie lazalocydu w wątrobie świni wyniosło 127 µg/kg. Wnikliwa ocena wyników badań dotycząca zanieczyszczeń środowiskowych (pestycydy, polichlorowane bifenyle - PCB, pierwiastki toksyczne) wskazała na występowanie niskich stężeń tych związków, często na poziomie wykrywalności stosowanych metod analitycznych. Mimo powszechnego stwierdzania obecności pestycydów chloroorganicznych i PCB (> 50%) ich stężenia były najczęściej na poziomie setnych i tysięcznych części mg/kg, co stanowi zaledwie kilka procent wartości limitowanych dla tych związków. Równie niskie były stężenia ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w mięśniach badanych zwierząt oraz mleku, jajach i miodzie. W badaniach w kierunku zawartości pierwiastków toksycznych na 2755 przebadanych próbek w 20 próbkach (0,73%) stwierdzono obecność ołowiu, kadmu, rtęci i arsenu w stężeniach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy (Rozporządzenie Komisji 1881/2006/WE). Szczególnie zawartość ołowiu w mięśniach zwierząt łownych (10 wyników niezgodnych) może budzić poważniejsze zastrzeżenia higieniczno-toksykologiczne. Najwyższa zawartość tego pierwiastka stwierdzona w mięśniach dzika wynosiła 1,30 mg/kg. Natomiast niskie stężenie ołowiu stwierdzone w wątrobie tych zwierząt mogą wskazywać, że w większości przypadków badanych mięśni były to skażenia wtórne pochodzące z ran postrzałowych. Na uwagę zasługuje fakt pojawiania się większej niż dotychczas liczby próbek niezgodnych w zakresie oznaczania rtęci, co może być spowodowane zaistnieniem w ostatnim roku limitu obniżonego do wartości 0,01 mg/kg. Wartość ta została przekroczona w 4 próbkach wątroby dzików (maksymalne stężenie 0,071 mg/kg). Również w 111

1 próbce ryb wykryto rtęć w stężeniu 1,43 mg/kg co przekracza wartość limitowaną wynoszącą 1 mg/kg. Ogólna pozytywna ocena wyników badań pozostałości zyskuje w pełni potwierdzenie w aktualnych raportach Komisji Europejskiej, które dotyczą podobnych programów realizowanych w 27 krajach Unii Europejskiej a także w porównaniu z innymi wynikami badań monitoringowych. Monitoring PCDD, PCDF, dl-pcb i ndl-pcb W ramach realizacji krajowego programu badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-pcb) i niedioksynopodobnych ndl-pcb u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego w roku 2013 zbadano 207 próbek żywności: 24 próbki ryb bałtyckich (śledź, szprot, dorsz, łosoś, troć, flądra, stornia, turbot, gładzica), 33 próbki ryb słodkowodnych (pstrąg, jesiotr, węgorz, karp, sum), 30 próbki ryb importowanych (tilapia, mintaj, morszczuk, miruna, makrela, panga, łosoś) 5 próbek wątróbek dorszowych, 21 próbek mięśni zwierząt hodowlanych (koni, owiec, królików), 14 próbek wątroby zwierząt hodowlanych (koni, owiec), 13 próbek mięśni zwierząt łownych (jeleniowatych, dzików), 11 próbek wątroby zwierząt łownych (jeleniowatych, dzików), 25 próbek jaj kurzych z chowu wolnego, 28 próbek produktów mlecznych (mleko krowie, mleko owcze, mleko kozie, wyroby z mleka koziego), 4 próbki żywności dla niemowląt i małych dzieci (jogurt i jabłuszka z twarożkiem, owocowy krem z jogurtem, obiadek dla dzieci, konserwa warzywna z wołowiną). Badania wykonano w Krajowym laboratorium referencyjnym ds. dioksyn tj. Zakładzie Radiobiologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach. Wyniki niezgodne stwierdzono w 11 próbkach tj. w 7 próbkach wątroby owiec i 112

w 3 próbkach jaj kurzych chowu wolnego oraz 1 próbce mleka koziego. Wyniki badań krajowej żywności w roku 2012 w większości potwierdzają rezultaty badań dioksyn, furanów i PCB u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego uzyskane w latach poprzednich. Pozwalają one na stwierdzenie, że stężenia badanych zanieczyszczeń chemicznych w mięśniach, mleku, tkankach ryb hodowlanych są niskie i dlatego ich konsumpcja nie stanowi ryzyka dla zdrowia ludzi. Są jednak rodzaje żywności (wątroby i mięśnie jeleniowatych, wątroby dzików, jaja kur chowu wolnego oraz niektóre gatunki ryb bałtyckich), które mogą stwarzać zagrożenie zdrowia, przynajmniej niektórych grup konsumentów. 2.1.2. Sektor prawa paszowego Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W trakcie prowadzonych kontroli w podmiotach sektora paszowego stosowano listy kontrolne SPIWET, które określają wymogi prawa paszowego (zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi). Ocena zgodności oparta jest o klasyfikacje: prawidłowo, nieprawidłowo, wymaga poprawy. W opisie do list kontrolnych SPIWET (uwagi) uwzględniano obserwacje dodatkowe poczynione przez kontrolującego inspektora. Częstotliwość i rodzaj niezgodności W trakcie przeprowadzonych w 2013 roku przez Inspekcje Weterynaryjną kontroli urzędowych podmiotów gospodarczych działających w sektorze paszowym oraz podmiotów prowadzących działalność z zakresu przetwarzania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego zostały wykryte następujące naruszenia. 113

Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/ wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/ odrzuconych. Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne (upomnienie, zakaz wprowadzenia do obrotu, zniszczenie paszy) ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Tabela 34 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze paszowym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia. Określenie lub temat kontrolowanego zagadnienia. Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli pomieszczeń i wyposażenia w tym ocena stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń i wyposażenia: stan urządzeń, ich czyszczenie, dezynfekcja, szatnie i sanitariaty, ubytki ścian i posadzek, itp.* Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli systemu HACCP oraz procedur i programów wstępnych * Stwierdzone naruszenia w zakresie kontroli jakości i produkcji: badania właścicielskie surowców i produktów, przestrzeganie temperatur, ciśnienia itp., zapisy w punktach kontrolnych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie personelu obsługującego zakład produkcyjny: ubrania ochronne, zachowanie się personelu podczas pracy, znajomość instrukcji stanowiskowych*. Stwierdzone naruszenia w zakresie przechowywania i transportu* Stwierdzone naruszenia w zakresie procedur reklamacji i wycofania produktu, w tym postępowanie z produktem wycofanym z rynku*. Stwierdzone naruszenia w zakresie produkcji, dystrybucji 26260 31002 7098 7495 9848 1968 4963 6914 661 7602 9381 143 18722 22815 3115 724/ 660 225/ 216 136/ 135 16/ 16 286/ 267 85/ 19050zł 26/ 6650zł 51/ 14160zł 4/1 4130 33 1/1 1185 91 1/1 417 45 2/800zł 0/0 170 1 71/ 16300zł 5/1 1553 13 6300 8534 402 79/73 4/1000zł 0/0 302 14 584 726 70 2/2 2/400zł 0/0 43 3 114

oraz stosowania pasz leczniczych* Stwierdzone naruszenia w zakresie oznakowania pasz* 9166 11873 1301 151/ 143 106/ 27900zł 4/0 563 184 Stwierdzone naruszenia w zakresie prowadzenia dokumentacji nie ujęte w pkt. 1-10 Inne np. -Stosowanie dodatków paszowych bez wymaganej zgody; - Stosowanie białka pochodzenia zwierzęcego niezgodnie z prawem; - Niewystarczające żywienie zwierząt stwierdzone podczas kontroli w gospodarstwie; - Odmowa przeprowadzania kontroli; -Brak ewidencji zakupu pasz; - Stosowanie mączki rybnej bez zezwolenia; - Uniemożliwienie rekontroli; - Brak zabezpieczenia paszy i wody przed zanieczyszczeniem odchodami zwierząt; - Działalność bez rejestracji; - Stwierdzone naruszenia w zakresie przywozu pasz z UE; - Naruszenia związane z niewłaściwą jakością paszy, wykrytą w wyniku badań laboratoryjnych.; - Brak ewidencji leczenia zwierząt. 21085 24574 8096 4576 4979 876 Ogółem 57148 40743 22577 663/ 615 232/ 213 1638/ 1521 42/ 6490zł 14/ 29300zł 462/ 113390 zł 7/1 5053 63 32/7 1012 68 56/14 12013 393 *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji 115

Liczba podmiotów skontrolowanych Liczba przeprowadzonych kontroli Liczba stwierdzonych naruszeń Liczba decyzji administracyjnych wydawanych/ wyegzekwowanych Grzywna w drodze mandatu karnego ilość/kwota Ilość zgłoszeń do organów ścigania przyjętych/ odrzuconych. Zalecenie usunięcia uchybień w określonym terminie Inne ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 35 Wyniki kontroli urzędowych w sektorze utylizacyjnym Działania podjęte w wyniku przeprowadzonej kontroli Stwierdzone naruszenia przy: Gromadzeniu, przechowywaniu i zbieraniu UPPZ * Transporcie UPPZ *: dopuszczenie środka transportu, jego oznakowanie, oznakowanie kontenerów, mycie i dezynfekcja środków transportu i kontenerów. Przetwarzaniu UPPZ *: w tym zachowanie odpowiedniej temperatury i ciśnienia w zależności od metody przetwarzania. 982 1850 462 75/72 3/650 4/1 214 11 1405 2182 285 22/20 3/750 3/2 181 3 327 922 306 50/42 3/1200 4/2 161 11 Zagospodarowaniu UPPZ *: sposób zagospodarowania zgodny z zapisem na 1177 1862 315 23/20 0/0 6/1 126 0 dokumentach handlowych. Spalaniu/Współspalaniu UPPZ/produktów 81 187 12 4/4 0/0 0/0 2 0 przetworzonych * Rolniczym wykorzystaniu mączek mięsno kostnych jako 73 133 9 2/2 0/0 1/0 1 0 polepszacze gleby * Prowadzeniu dokumentacji w zakresie działalności określonych 2074 3372 1217 91/82 4/1800 5/1 653 34 w pkt 1-6 Inne 15 37 23 17/17 0/0 1/0 0 0 Ogółem 6134 1054 *z wyjątkiem nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji 5 2629 284/259 13/4400 24/7 1338 59 116

W ramach prowadzonej przez Inspekcję Weterynaryjną urzędowej kontroli pasz w 2013 roku pobrano 16 538 próbek do badań laboratoryjnych. Tabela 36 Liczba pobranych próbek w urzędowej kontroli pasz Liczba próbek pasz poddanych badaniom Liczba próbek pasz niespełniających wymagań Wytwórcy materiałów paszowych zatwierdzeni 173 2 zarejestrowani 932 7 Magazynowanie materiałów paszowych zatwierdzeni 23 0 zarejestrowani 29 0 Wytwórcy dodatków paszowych, premiksów, bioprotein i mieszanek paszowych dietetycznych zatwierdzeni 148 5 zarejestrowani 7 0 Wytwórcy mieszanek paszowych zatwierdzeni 3222 139 zarejestrowani 187 3 Wytwórcy pasz leczniczych zatwierdzeni 61 5 Importerzy i przedstawiciele przedsiębiorstw w krajach trzecich zatwierdzeni 2 0 zarejestrowani 13 0 Pośrednicy, dystrybutorzy i detaliści zatwierdzeni 206 10 zarejestrowani 520 24 Hodowcy zwierząt gospodarskich zatwierdzeni 667 14 zarejestrowani 9532 235 Wytwórcy karm dla zwierząt domowych zatwierdzeni 420 9 zarejestrowani 348 13 Innego rodzaju działalności w zakresie pasz zatwierdzeni 27 0 zarejestrowani 21 0 Materiał do badań stanowiły próbki pasz pobierane w ramach urzędowej kontroli z krajowych zakładów paszowych, z produktów importowanych oraz próbki od prywatnych producentów pasz i podmiotów wytwarzających pasze nieprzeznaczone do obrotu. W wyniku przeprowadzonych badań analitycznych nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa lub jakości pasz stwierdzono w stwierdzono w 466 przypadkach. 117

2) Analiza przypadków niezgodności Na podstawie analizy wyników badań i kontroli należy stwierdzić, że bezpieczeństwo wytwarzanych w Polsce pasz w porównaniu do roku 2012 nie uległo pogorszeniu. Należy zauważyć, że znacznie zmniejszyła się liczba przypadków stwierdzenia obecności niedozwolonego przetworzonego białka zwierzęcego w żywieniu zwierząt gospodarskich. Liczba ta zmniejszyła się z 71 przypadków w roku 2012 do 19 przypadków w roku 2013. Ponadto należy podkreślić, że w okresie sprawozdawczym w stosunku lat ubiegłych zmianie uległa liczba próbek pasz nie spełniających wymagań w zakresie jakości mikrobiologicznej (w 2011 r. 59, 2012 r. 34, w 2013 r. - 57 ). Zmniejszyła się liczba wykroczeń w zakresie nieprawidłowości oznakowania pasz (w 2011 r. 2234, w 2012 r. 1257, w 2013 r. - 1236). Wykres Stosunek procentowy liczby próbek niespełniających wymagania w stosunku do ogólnej liczby prób pobranych (%) 3 2 1 0 2,18 2008 2,86 2,65 2,79 1,88 2,77 2,37 1,68 1,8 0,94 2009 2010 2011 2012 1,44 2013 0,8 PAP Salmonella Salmonella PAP W celu wykrycia obecności przetworzonego białka zwierzęcego w materiałach paszowych i mieszankach paszowych przeprowadzono łącznie 6 605 analiz. Nieprawidłowości stwierdzono w 56 próbkach pasz, co stanowi ok. 0,8 %. Analizę przeprowadzono metodami określonymi w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 152/2009 z dnia 27 stycznia 2009 r. 118

ustanawiającym metody pobierania próbek i dokonywania analiz do celów urzędowej kontroli pasz. W ramach kontroli urzędowej w 2013 roku przeprowadzono również badania laboratoryjne, których celem była ocena stanu mikrobiologicznego pasz. Badania te były prowadzone w kierunku obecności pałeczek Salmonella. Zbadano łącznie 3 886 próbek pasz. W wyniku przeprowadzonych badań w 57 próbkach pasz stwierdzono obecność pałeczek Salmonella, co stanowiło 1,44 % w tym zakresie nieprawidłowości. Tabela 37 Badanie pasz w 2013 roku 70 66 60 50 40 30 20 10 0 niedozwolone czynniki wzrostu 1 0 0 dioksyny pestycydy mikotoksyny Przeprowadzono również badania laboratoryjne w kierunku oznaczenia poziomu dioksyn oraz zawartości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych w materiałach paszowych i mieszankach paszowych. Łącznie przeprowadzono oznaczenia poziomu dioksyn w 384 próbkach, a pozostałości pestycydów w 349 próbkach pasz. W wyniku czynności kontrolnych stwierdzono tylko 1 przypadek przekroczenia poziomu dioksyn w nasionach roślin oleistych. 3) Występowanie niezgodności Podczas kontroli podmiotów sektora paszowego największa liczba naruszeń została stwierdzona w trakcie kontroli stanu sanitarnego i porządkowego pomieszczeń oraz 119

wyposażenia, a także sposobu prowadzenia dokumentacji. Wydano łącznie 1 638 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie uchybień oraz nałożono 462 mandaty karne. Znaczna ilość naruszeń dotyczyła również prawidłowego funkcjonowania systemu HACCP, procedur i programów wstępnych, warunków przechowywania i transportu pasz oraz sposobu oznakowania pasz. W sektorze utylizacyjnym najwięcej naruszeń stwierdzono w trakcie kontroli prawidłowości wypełnienia i prowadzenia dokumentacji. Podczas sprawdzenia prawidłowego oznakowania pasz skontrolowano 14 474 podmioty, u których stwierdzono 1 236 naruszeń. Poniższa tabela przedstawia zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną środki i sankcje nakładane na podmioty gospodarcze działające w sektorze pasz przy stwierdzeniu nieprawidłowości. Tabela 38 Środki i sankcje zastosowane przez Inspekcje Weterynaryjną w stosunku do podmiotów gospodarczych działających w sektorze pasz u których stwierdzono nieprawidłowości Środki działania Liczba Sankcje Liczba przypadków zakaz stosowania w żywieniu 67 wstrzymanie, zawieszenie zatwierdzenia lub rejestracji zapewnienie zgodności 45 cofnięcie zatwierdzenia lub produkowanych pasz z rejestracji wymaganiami w określonym czasie zatrzymanie, zakaz wprowadzania 51 decyzja o wstrzymaniu produkcji 7 do obrotu produktu paszowego wycofanie pasz z obrotu 34 decyzja nakazująca usunięcie 92 uchybień zastosowanie zabiegu 16 wszczęcie postępowania w 15 dekontaminacji pasz sprawie o wykroczenie przetwarzanie pasz w inny 11 postępowanie karne 46 odpowiedni sposób przeznaczenie, użycie pasz do 3 postępowanie egzekucyjne na 7 innych celów drodze administracyjnej cofnięcie paszy do miejsca 18 inne sankcje 347 pochodzenia utylizacja, zniszczenie paszy 25 zakaz uboju zwierząt 14 ubój zwierząt 3 zatrzymanie, zakaz wprowadzania 25 do obrotu produktu żywnościowego wycofanie żywności z obrotu 1 przeznaczenie, użycie żywności do 0 innych celów utylizacja, zniszczenie żywności 3 inne podjęte środki i działania 334 przypadków 4 1 120

W 2013 roku w przypadku stwierdzenia w paszy niedozwolonego białka pochodzenia zwierzęcego oraz przy zanieczyszczeniu pasz pałeczkami Salmonella wydawano zakaz stosowania tych pasz w żywieniu zwierząt gospodarskich. Przy stwierdzeniu obecności Salmonella wydawano również decyzje administracyjne dotyczące zniszczenia paszy lub wycofania z obrotu. 2.1.3. Weterynaryjna kontrola graniczna Kontrole przeprowadzane w krajach trzecich przez Biuro Żywności i Weterynarii Komisji Europejskiej wskazują pewne nieprawidłowości, a w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt wprowadzane są zmiany do obowiązującego prawodawstwa (o ile nieprawidłowości dotyczą części lub całości systemu kontroli w danym kraju) polegające na obowiązku zaostrzonych kontroli granicznych (pobieranie prób z każdej przesyłki i zatrzymanie przesyłki pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii do momentu uzyskania urzędowych wyników). W przypadku nieprawidłowości dotyczących pojedynczych podmiotów (zakładów) wycofuje się uprawnienia eksportowe do UE. Prowadzi się także analizę częstotliwości powiadamiania za pomocą systemu RASFF o stwierdzanych nieprawidłowościach m.in. podczas kontroli granicznych. Na tej podstawie można ustalić, który kraj trzeci wykazuje większy odsetek nieprawidłowości w stosunku do ogólnej liczby nieprawidłowości w danym sektorze. Niezgodności stwierdzane podczas kontroli granicznej charakteryzują się różnym stopniem ryzyka. Przesyłki, po stwierdzeniu nieprawidłowości, mogą być odrzucone przez posterunek weterynaryjnej kontroli granicznej lub zniszczone, jeśli odesłanie nie jest możliwe albo upłynął wyznaczony termin na odesłanie albo osoba odpowiedzialna za przesyłkę wyraziła na to zgodę, a zatem nie są wprowadzone do wolnego obrotu. W przypadku losowo pobranych prób do badań laboratoryjnych, przesyłki są przewożone do miejsca przeznaczenia w oczekiwaniu na wyniki, które są przesyłane do powiatowego lekarza weterynarii natychmiast po ich uzyskaniu. Wówczas istnieje możliwość wprowadzenia przesyłki do obrotu i konieczność wdrożenia działań po uzyskaniu wyniku niezadowalającego. Niekiedy z uwagi na czas oczekiwania na wyniki badań laboratoryjnych towar zwolniony do obrotu trafia do konsumenta i jego wycofanie jest niemożliwe. Uzyskanie stosownej wiedzy na temat wymogów prawa UE w zakresie warunków 121

eksportowych do UE leży po stronie kraju pochodzenia, które udziela gwarancji dotyczących produktu i potwierdza spełnienie wszelkich wymagań poprzez podpisanie wypełnionego prawidłowo świadectwa zdrowia. Z chwilą uzyskania uprawnień eksportowych wymagania te powinny być spełnione przez podmiot działający w sektorze spożywczym a stosowny nadzór powinien być zapewniony przez właściwą władzę nadzorująca dany podmiot. W przypadku stwierdzenia powtarzających się lub poważnych nieprawidłowości urzędowy lekarz weterynarii w posterunku kontroli granicznej za pomocą sytemu RASFF powiadania poprzez podpunkt kontaktowy Komisję Europejską, która następnie w oparciu o analizę ryzyka może zarządzić kontrolę wzmocnioną przesyłek pochodzących z tego samego miejsca pochodzenia. W przypadkach poważnego naruszenia prawa sprawa jest kierowana do organów ścigania (próby nielegalnego wwozu, fałszerstwa dokumentów). Graniczni Lekarze Weterynarii przeprowadzają kontrole graniczne dobrostanu zwierząt, zgodnie z art. 21 rozporządzenia Rady 1/2005 i dotyczą wszystkich przesyłek zwierząt przywożonych i wywożonych z terytorium Unii Europejskiej. 2.2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA 2.2.1. Bezpieczeństwo i higiena żywności W Polsce w dalszym ciągu zauważa sie, że stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Na terenie kraju działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare, zwłaszcza w miastach o zwartej zabudowie, oraz obiekty małe np. sklepy w rejonach wiejskich i bardzo duże - typu super i hipermarkety. Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji, niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP, głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. Jednak w wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz 122

większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedury HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów żywieniowych przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii prowadzących prosty proces przetwórczy, bazujący na półproduktach. Występowanie niezgodności miało najczęściej charakter przypadkowy, jednak w niektórych grupach obiektów, w odniesieniu do niektórych nieprawidłowości można zaobserwować, że w okresie letnim dochodzi głównie do przerwania łańcucha chłodniczego. Z kolei w okresie jesienno-zimowym rzadko przeprowadzane są remonty, natomiast nieprawidłowe warunki temperatury i wilgotności związane z niesprawną wentylacją oraz czynnikami pogodowymi wpływają na zły stan sanitarno-techniczny pomieszczeń. Zasadniczo zauważa się, że brak jest wyraźnych zapowiedzi sugerujących wystąpienie niezgodności w zakładach żywnościowo żywieniowych. Trudna sytuacja finansowa w dobie kryzysu gospodarczego zmuszała niektórych przedsiębiorców do wstrzymywania inwestycji bądź całkowitej rezygnacji z nich, a także redukcji zatrudnienia, co zwykle skutkowało pogorszeniem się warunków produkcji w zakładzie. Niezgodności dot. opracowywania oraz wdrażania systemów kontroli wewnętrznej, najczęściej występowały w małych obiektach zlokalizowanych na terenach wiejskich. Spowodowane to było zazwyczaj niskimi kwalifikacjami pracowników oraz małą dostępnością do szkoleń i internetu. Niedostateczne przeszkolenie personelu z zagadnień higieny szczególnie widoczne jest w małych i średnich obiektach. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż większość uchybień wynika z nieświadomości pracowników zatrudnionych w sektorze spożywczym i związane jest z brakiem wdrożenia systemu HACCP oraz zasad dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej. Kolejną przyczyną są problemy z finansowaniem placówek takich jak szkoły, przedszkola, szpitale, domy pomocy społecznej, żłobki, internaty, domy dziecka należące do grupy zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego. Biorąc pod uwagę, że część z nich wymaga niezbędnych remontów brak środków finansowych bezpośrednio przekłada się na wydłużanie terminów realizacji związanych z poprawą stanu technicznego pomieszczeń. Analiza nieprawidłowości i niezgodności w zakładach produkujących środki 123

spożywcze pozwala stwierdzić, że w pełni wymagania prawa żywnościowego spełniają duże firmy, ukierunkowane na jakość produktu i zadowolenie klienta, wdrażające systemy jakości każdym obszarze działalności, produkujące duże partie środków spożywczych gdzie brak dbałości o zapewnienie warunków dla bezpiecznej produkcji mógłby narazić na szczególnie duże straty finansowe. W związku z nieprawidłowościami stwierdzanymi podczas prowadzenia bieżącego nadzoru sanitarnego wydawano decyzje administracyjne. Z uwagi na niewłaściwe warunki produkcji lub obrotu środkami spożywczymi, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia konsumentów wydawano decyzje o unieruchomieniu lub przerwaniu działalności zakładu. Za zły stan sanitarny nakładano mandaty karne, w celu poprawy złego stanu technicznego wydawano decyzje administracyjne nakazujące usunięcie usterek. W obu przypadkach dokonywano ponownych kontroli sprawdzających. Wnioski o ukaranie dotyczyły również prowadzenia działalności bez złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów lub o zatwierdzenie i wpis do rejestru zakładów, prowadzenia działalności niezgodnie z decyzją zatwierdzającą. Dość często zdarzało się, że pracownicy zatrudnieni przy produkcji nie posiadali orzeczeń lekarskich z badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, co stanowi potencjalne źródło przenoszenia chorób zakaźnych, a w konsekwencji może zagrażać zdrowiu i życiu konsumentów. Z analizy dokumentacji wynika, że więcej niezgodności i nieprawidłowości wymagających poprawy stwierdzano w obiektach obrotu żywnością. Wynikało to między innymi z tego, że jest to najliczniejsza grupa obiektów znajdująca się pod nadzorem sanitarnym. Stan sanitarny zakładów w podziale na grupy obiektów 1. Zakres nadzoru sanitarnego Liczba obiektów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej wynosi wg rejestru 380 951, w wyniku przeprowadzonych kontroli sanitarnych, wydano 41 824 decyzji administracyjnych nakazujących usunięcie stwierdzonych uchybień, w tym 835 decyzji przerwania działalności całego lub części zakładu. Winnych zaniedbań ukarano 23 113 mandatami, na łączną kwotę 4 712 465 PLN. 124

Porównanie stanu sanitarnego obiektów w latach 2004-2013 przedstawia poniższa tabela. Tabela 39 Odsetek obiektów żywności i żywienia o stanie sanitarnym niezgodnym z wymaganiami w latach 2004-2013 Lata Odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym 2004 8,6 2005 2,9 2006 2,3 2007 2,3 2008 2,3 2009 2,2 2010 2,1 2011 2,0 2012 1,7 2013 1,7 Na podstawie przedstawionych wyżej danych liczbowych można stwierdzić, że w latach 2009-2012 następowała stopniowa poprawa stanu sanitarnego zakładów produkcji i obrotu żywnością. W 2013 r. odsetek obiektów o złym stanie sanitarnym nie zmienił się w porównaniu z rokiem 2012. Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany był przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością uwzględniającymi przepisy w zakresie wymagań higieniczno sanitarnych. Zgodnie z obowiązującym prawem żywnościowym obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej i wprowadzanej do obrotu żywności spoczywa na przedsiębiorcach branży spożywczej. 125

Odsetek obiektów niespełniających wymagań sanitarnych w wybranych grupach obiektów w latach 2005-2013 przedstawia poniższy wykres. Wykres 3 Odsetek obiektów niezgodnych z wymaganiami w wybranych grupach obiektów w latach 2005 2013 Na podstawie szczegółowych danych dot. stanu sanitarnego poszczególnych grup zakładów żywności, żywienia i przedmiotów użytku oraz środków transportu żywności w latach 2012-2013, odnotować należy niewielką poprawę w stosunku do roku 2012 stanu sanitarnego: browarów i słodowni (o 2,1%), automatów do lodów (o 0,1%), środków transportu (o 0,1%). Na pozytywne podkreślenie zasługuje fakt poprawy stanu sanitarnego zakładów żywienia otwartego o 0,1%. W grupie zakładów żywienia zbiorowego zamkniętych skontrolowano 29 635 obiektów. Stan sanitarny tych zakładów uległ niewielkiemu pogorszeniu w stosunku do roku poprzedniego (o 0,1%). Budzi niepokój dyskwalifikacja 86 zakładów, co stanowi 0,37% obiektów tego typu (w 2012 r. 0,34%), w tym m.in. 0,3% bloków żywienia w szpitalach działających w systemie cateringowym (w 2012 r. 0,32 %), 0,36% bloków żywienia w domach opieki społecznej (w 2012 r. 0,19%), 0,59% stołówek w żłobkach i domach małego dziecka, w których w roku ubiegłym nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości, 0,82% 126

stołówek pracowniczych (w 2012 r. 1,82%), 0,29 % bloków żywienia w szpitalach (w 2012 r. 0,45 %). W roku 2013 skontrolowano 8 376 stołówek szkolnych, z których 23 oceniono jako niezgodne z obowiązującymi wymaganiami higieniczno-sanitarnymi, co stanowi 0,32 % (w 2012 r. - 0,35%). Do grup obiektów, w których nie stwierdzono złego stanu sanitarnego należą: browary i słodownie, wytwórnie: napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa, naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych, makaronów, koncentratów spożywczych, octu, majonezu i musztardy, chrupek, chipsów i prażynek, suplementów diety, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego; substancji dodatkowych, oraz cukrowni. Jednakże zakłady te nie mają istotnego znaczenia w ogólnej statystyce oceny stanu sanitarnego kraju w zakresie higieny żywności, żywienia i przedmiotów użytku, bowiem stopień zagrożenia zdrowia związany z tymi zakładami w ujęciu populacyjnym jest stosunkowo niewielki. 2. Ogólna ocena obiektów żywności i żywienia. Stan sanitarno-higieniczny obiektów żywności i żywienia, nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest bardzo zróżnicowany. Działają zarówno obiekty nowoczesne, jak i stare (zwłaszcza w dużych miastach o zwartej zabudowie) oraz obiekty małe (sklepy w rejonach wiejskich) i bardzo duże (typu super i hipermarkety). Stan sanitarny i techniczny obiektów żywności i żywienia poprawia się m.in. dzięki systematycznym i konsekwentnym kontrolom prowadzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Niektóre zakłady, szczególnie małe, mieszczące się w budynkach mieszkalnych w zwartych zabudowach miast lub w domach jednorodzinnych na wsi, pozbawione są możliwości rozbudowy i modernizacji (niezbędnej z uwagi na konieczność wdrażania systemów GHP/GMP/HACCP), głównie z powodu trudności ekonomicznych właścicieli oraz dekapitalizacji infrastruktury. W wielu zakładach stan sanitarny ulega systematycznej poprawie, dzięki coraz większej świadomości przedsiębiorców w zakresie obowiązujących wymagań oraz wdrażaniu i stosowaniu zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP), a także wprowadzaniu systemu HACCP. 127

W skali całego kraju zasady GHP/GMP wdrożyło 298 408 zakładów, co stanowi 78,33% nadzorowanych obiektów żywności i żywienia w (2012 r. 74,23%). Pozostałe zakłady są w trakcie wdrażania i opracowywania stosownej dokumentacji. Natomiast system HACCP wprowadziło 172 856 nadzorowanych obiektów, co stanowi 45,37 % nadzorowanych obiektów żywności i żywienia (w 2012 r. 41,11 %). Najwyższy odsetek obiektów z wdrożonym system HACCP stwierdzono w województwach: zachodniopomorskim 77,76 % (w 2012 r. - 70,4 %), dolnośląskim 74,7 % (w 2012 r. - 72,34 %), kujawsko-pomorskim 72,36 % (w 2012 r. - 61,88 %), podkarpackim 70,42% (w 2012 r. - 68,5%), lubelskim 63,01 % (w 2012 r. 44,88 %). Wdrażanie systemu HACCP w rozbiciu na poszczególne województwa przedstawia poniższy wykres. Wykres 4 Liczba obiektów z wdrożonym systemem HACCP w poszczególnych województwach. Korzystając z ułatwień przewidzianych przez Komisję Europejską we wdrażaniu procedury HACCP w małych przedsiębiorstwach, w części zakładów żywieniowych przestrzeganie zasad GHP i GMP uznano za wystarczające dla kontroli najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności, co dotyczy zwłaszcza punktów małej gastronomii prowadzących prosty proces przetwórczy, bazujący na półproduktach. 128

Stan sanitarny środków transportu żywności. W 2013 r. organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej skontrolowały 8 617 środków transportu żywności, spośród których 1 (0,04 %) oceniono jako niezgodny z wymaganiami higieniczno-sanitarnymi (w 2012 r. 0,13 %). Zakłady produkujące żywność posiadają na ogół własne środki transportu, na które uzyskały pozytywne decyzje organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Większość obiektów obrotu żywnością dysponuje odpowiednimi środkami transportu, dobrymi technicznie i przeznaczonymi wyłącznie do przewozu artykułów spożywczych. Niektóre zakłady korzystają z usług specjalistycznych firm transportowych. Jakość zdrowotna środków spożywczych Badanie żywności i materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w Polsce odbywa się na podstawie planu pobierania próbek i badania żywności w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności, obowiązującego na dany rok. Szczegółowe dane dotyczące realizacji Planu w 2013 r. przedstawiono w poniższej tabeli. Dla każdego kierunku badań podano liczbę próbek zbadanych (ogółem, w tym ile próbek ewidencjonowano w ramach urzędowej kontroli oraz monitoringu), liczbę próbek zaleconą w Planie oraz procent realizacji Planu. Tabela 40 Realizacja Planu pobierania próbek w ramach monitoringu i urzędowej kontroli żywności w roku 2013 Kierunek badań Liczba próbek wg Planu na 2013 r. Zbadanych w 2013 r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Mikrobiologia 32060 16340 37491 36506 17656 113,9 108,1 Metale 5210 1590 6321 5394 1638 103,5 103,0 Pozostałości pestycydów 2240 2140 2220 2066 2122 92,2 99,2 129

Kierunek badań Liczba próbek wg Planu na 2013 r. Zbadanych w 2013 r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Mikotoksyny 1570 200 1782 1748 258 111,3 129,0 Azotany 550 400 759 587 420 106,7 105,0 Zawartość substancji dodatkowych Kryteria czystości substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu 4520-4647 4647-102,8-200 - 207 207-103,5 - Skażenia promieniotwórcze - 245 468 116 352-143,7 Badania materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością GMO 1190 930 1670 1226 909 103,0 97,7 616 (+ 100 rezerwa) 616 (+100 rezerwa) 588 588 588 95,5 95,5 3- MCPD 130-129 129-99,2 - Histamina 200-287 287-143,5 - Metanol, cyjanowodór 300-315 315-105,0 - Jod w soli 320 320 345 325 322 101,6 100,6 Znakowanie wg decyzji PWIS 33768 33648 387 - - Wybrane parametry w środkach specjalnego przeznaczenia żywieniowego i suplementach diety 480 544 527 468 527 97,5 96,9 Kontrola żywności wzbogacanej 480 480 472 472 469 98,3 97,7 Pozostałe parametry (organoleptyka, oznaczenia fizyko-chemiczne, itd.) min. 250 wg decyzji PWIS - 37948 37773 1545 - - Zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne wg decyzji PWIS 3407 3407 5 - - Badania w kierunku napromieniowania żywności 312 312 308 308 304 98,7 97,4 promieniowaniem jonizującym WWA 961 190 1147 960 202 99,9 106,3 130

Kierunek badań Liczba próbek wg Planu na 2013 r. Zbadanych w 2013 r. w ramach w ramach % REALIZACJI PLANU w ramach RAZEM U M U M U M Izomery trans kwasów tłuszczowych 32 64 63 32 63 100 98,4 Furan - 270 268-268 - 99,3 Akryloamid - 140 144-144 - 102,9 Gluten 260 260 252 252 252 96,9 96,9 Dioksyny (PCDD, PCDF,dl-PCB, ndl-pcb) w produktach roślinnych - 19 19-19 - 100,0 Oleje mineralne - 96 99 13 92-95,8 OGÓŁEM 51881 25156 135651 131474 28542 109,2* 105,7* *Przy obliczaniu procentu realizacji planu wzięto pod uwagę wyłącznie realizację pracy w zakresie kierunków, w ramach których zalecono w planie konkretną liczbę próbek do zbadania (a więc pominięto: znakowanie, pozostałe parametry oraz zanieczyszczenia biologiczne i fizyczne) ** Ponadto, przeprowadzono zgodnie z planem 480 kontroli w wybranych obiektach (zakłady małej gastronomii i ciastkarnie)w których oceniano jakość tłuszczów przeznaczonych do smażenia; podczas kontroli pobrano 127 próbek do dalszych badań, z których 23 wykazało niewłaściwą jakość zdrowotną. System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF Informacje o żywności i paszach oraz materiałach i wyrobach do kontaktu z żywnością, które nie spełniają wymagań przepisów prawnych i stanowią równocześnie potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub życia konsumentów są przesyłane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach RASFF. W 2013 r. KPK RASFF w GIS otrzymał 435 powiadomień o niebezpiecznej żywności i paszach, w tym: 270 powiadomień zgłoszonych przez organy urzędowej kontroli żywności i pasz w Polsce; 165 powiadomień zgłoszonych przez inne kraje członkowskie sieci RASFF przekazanych za pośrednictwem Komisji Europejskiej. 131

Niebezpieczne produkty zgłaszane do KPK RASFF w GIS były najczęściej wykrywane podczas kontroli urzędowych na rynku (312 powiadomień). Znaczna część zagrożeń została zidentyfikowana przez samych przedsiębiorców w trakcie kontroli wewnętrznych (47 powiadomień), a także w czasie kontroli granicznych (w sumie 50 powiadomień). 20 powiadomień zgłoszono na podstawie zweryfikowanych przez organy urzędowej kontroli skarg konsumentów. 6 powiadomień dotyczyło produktów, które były prawdopodobnym źródłem zatruć pokarmowych (szczegółowe informacje nt. podstaw powiadomienia przedstawia poniższa tabela). Tabela 41 Liczba powiadomień zgłaszanych do RASFF w 2013 r. Podstawa powiadomienia Liczba powiadomień kontrola na granicy - przesyłka uwolniona 6 kontrola na granicy - przesyłka zatrzymana 44 kontrola wewnętrzna przedsiębiorstwa 47 skargi konsumentów 20 urzędowa kontrola na rynku 312 zatrucia pokarmowe 6 Suma końcowa 435 Powiadomienia zgłaszane do RASFF dzielą się na alarmowe, informacyjne oraz powiadomienia o odrzuceniu na granicy. Powiadomienie alarmowe - przesyłane są w momencie, gdy żywność lub pasze stanowiące poważne zagrożenie znajdują się na rynku i niezbędne jest podjęcie natychmiastowych działań w tym zakresie. Powiadomienia informacyjne - są przesyłane w przypadku, gdy pozostali członkowie nie są zobowiązani do podjęcia natychmiastowych działań, ponieważ dany produkt nie jest dostępny na rynku lub też stopień zagrożenia jest niewielki. Powiadomienie o odrzuceniu na granicy oznacza powiadomienie o odrzuceniu partii, kontenera lub ładunku żywności lub paszy. 132

liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Organy urzędowej kontroli żywności i pasz w Polsce zgłosiły w 2013 r. do KPK RASFF w GIS 116 powiadomień alarmowych, 111 powiadomień informacyjnych oraz 43 powiadomienia o odrzuceniu na granicy, co obrazuje poniższy wykres. Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS z podziałem na ich rodzaje 250 Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS 200 150 100 kraj Komisja Europejska 50 0 informacyjne alarmowe odrzucenie na granicy Inne państwa członkowskie sieci RASFF zgłosiły w 2013 r. 76 powiadomień alarmowych oraz 89 powiadomień informacyjnych dotyczących niebezpiecznych produktów pochodzących z Polski lub dostarczonych do Polski, a pochodzących z innego kraju. 35 powiadomień zgłoszonych przez organy urzędowej kontroli żywności i pasz w Polsce dotyczyło niebezpiecznych materiałów do kontaktu z żywnością, 12 powiadomień dotyczyło pasz, 223 powiadomienia dotyczyły żywności. Inni członkowie sieci RASFF, w odniesieniu do niebezpiecznych produktów pochodzących z Polski lub dostarczonych do Polski, a pochodzących z innego kraju, zgłosili 7 powiadomień dotyczących materiałów do kontaktu z żywnością, 7 powiadomień dotyczących pasz oraz 151 powiadomień dotyczących żywności. 133

liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS z podziałem na kategorie produktów. Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS 400 350 300 250 200 150 kraj Komisja Europejska 100 50 0 żywność pasza materiały do kontaktu z żywnością Najwięcej powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS odnosiło się do wykrytych patogennych mikroorganizmów. KPK otrzymał 134 powiadomienia zaklasyfikowane do tej kategorii zagrożeń. Patogenne mikroorganizmy najczęściej wykrywano w produktach zaliczanych do kategorii : mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego 65 powiadomień, mięso i produkty mięsne (inne niż drób) 28 powiadomień, owoce i warzywa 11 powiadomień, ryby i produkty rybne 8 powiadomień, zioła i przyprawy 6 powiadomień, materiały paszowe 5 powiadomień. Wśród patogenów wykrywano przede wszystkim bakterie Salmonella (94 powiadomienia) oraz bakterie Listeria monocytogenes (20 powiadomień). Istotny udział miały również zgłoszenia dotyczące wirusów w żywności 8 powiadomień odnośnie wirusa wirusowego zapalenia wątroby typu A oraz 4 powiadomienia w związku z wykryciem norowirusa. Poniższy wykres przedstawia liczbę zgłoszeń do KPK RASFF w GIS dot. występowania patogennych organizmów w różnych kategoriach produktów. 134

liczba powiadomień RASFF ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. występowania patogennych organizmów w różnych kategoriach produktów. Patogenne mikroorganizmy lody i desery 70 60 50 40 materiały paszowe mieszanki paszowe mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego mięso i produkty mięsne (inne niż drób) mleko i produkty mleczne owoce i warzywa 30 20 10 0 ryby i produkty rybne woda inna niż mineralna zboża i produkty piekarnicze zioła i przyprawy żywność dla zwierząt domowych żywność gotowa do spożycia i przekąski Kolejna znacząca liczba powiadomień (41) dotyczyła wykrycia przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pestycydów w żywności. W każdym przypadku zgłoszenia tego typu zagrożenia do KPK RASFF w GIS przez organy urzędowej kontroli żywności w Polsce przeprowadzana była ocena ryzyka przez ekspertów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. Jedynie w kilku przypadkach stwierdzane poziomy stanowiły zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Gdy nie stwierdzano zagrożenia dla zdrowia konsumentów nie przyjmowano powiadomień do RASFF; działania były podejmowane poza systemem RASFF. Pozostałości pestycydów wykrywane były przede wszystkim w owocach i warzywach, co ilustruje poniższa tabela. 135

liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. przekroczeń NDP pestycydów w żywności 35 30 Pozostałości pestycydów 25 20 15 10 5 0 kakao, preparaty kakao, kawa i herbata owoce i warzywa zboża i produkty piekarnicze 40 powiadomień przekazano do KPK RASFF w GIS w związku z wykrytymi zafałszowaniami lub oszustwami. Powiadomienia były związane w głównej mierze ze stwierdzanymi w 2013 r. przypadkami zafałszowania mięsa wołowego i produktów z udziałem mięsa wołowego - mięsem końskim. Produkty te były zgłaszane do RASFF z uwagi na niewiadome pochodzenie mięsa końskiego i potencjalne zagrożenie jakie mogło powodować to mięso. Dodatkowe badania nie potwierdziły jednak poważnego zagrożenia dla zdrowia konsumentów związanego ze spożyciem zafałszowanych produktów. Poniższy wykres ilustruje liczbę powiadomień zgłaszanych do KPK RASFF w GIS dot. zafałszowań/oszustw z podziałem na grupy produktów. 136

liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. zafałszowań/oszustw z podziałem na grupy produktów 35 Zafałszowanie/oszustwo 30 25 20 15 10 5 0 materiały paszowe mięso i produkty mięsne (inne niż drób) orzechy i produkty pochodne, nasiona żywność gotowa do spożycia i przekąski 40 powiadomień zgłoszono do KPK RASFF w GIS ze względu na wykrycie migracji substancji szkodliwych dla zdrowia z wyrobów do kontaktu z żywnością. Wykrywano migrację: formaldehydu, ołowiu i/lub kadmu głównie z obrzeża kubków i szklanek, pierwszorzędowych amin aromatycznych oraz niklu z wyrobów do kontaktu z żywnością pochodzących przede wszystkim z Chin. 35 powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS dotyczyło wykrycia przekroczenia dopuszczalnych poziomów mikotoksyn: aflatoksyn, ochratoksyny A, sumy fumonizyn oraz deoksyniwalenolu głównie w zbożach i produktach piekarniczych, a także w orzechach i produktach pochodnych, owocach i warzywach oraz ziołach i przyprawach. Poniższy wykres ilustruje liczbę powiadomień zgłaszanych do KPK RASFF w GIS dot. zawartości mikotoksyn z podziałem na grupy produktów. 137

ciała obce liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot zawartości mikotoksyn z podziałem na grupy produktów 18 Mikotoksyny 16 14 12 10 8 6 4 2 0 kakao, preparaty kakao, kawa i herbata orzechy i produkty pochodne, nasiona owoce i warzywa zboża i produkty piekarnicze zioła i przyprawy 24 powiadomienia zgłoszone do KPK RASFF w GIS dotyczyły stwierdzenia ciał obcych, w tym fragmentów szkła, szkodników i ich pozostałości oraz innych potencjalnie niebezpiecznych ciał obcych, co ilustruje poniższy wykres. Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. zawartości ciał obcych z podziałem na grupy produktów żywność gotowa do spożycia i przekąski żywność dietetyczna, suplementy diety, żywność wzbogacana zioła i przyprawy zboża i produkty piekarnicze wyroby cukiernicze owoce i warzywa orzechy i produkty pochodne, nasiona napoje alkoholowe liczba powiadomień 0 2 4 6 8 10 mleko i produkty mleczne mięso i produkty mięsne (inne niż drób) mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego kakao, preparaty kakao, kawa i herbata inne produkty żywnościowe/złożone 22 powiadomienia zgłoszone do KPK RASFF w GIS dotyczyły wykrycia 138

niedopuszczalnych pozostałości leków weterynaryjnych takich jak chloramfenikol, doksycyklina, salinomycyna, enrofloksacyna, ciprofloksacyna, sulfadiazyna, dekokwinat w różnych produktach, co ilustruje poniższy wykres. Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot pozostałości leków weterynaryjnych z podziałem na grupy produktów. ryby i produkty rybne premiksy paszowe pozostałości leków weterynaryjnych miód i mleczko pszczele mięso i produkty mięsne (inne niż drób) mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego inne produkty żywnościowe/złożone 0 1 2 3 4 5 6 7 8 liczba powiadomień 20 powiadomień przekazano do KPK RASFF w GIS ze względu na wykrycie substancji alergennych, których obecności nie deklarowano na opakowaniu: jaj, soi, mleka, dwutlenku siarki, orzechów, glutenu. dane dot. powyższych powiadomień zamieszczone są w poniższym wykresie. 139

Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. występowania alergenów z podziałem na grupy produktów. zupy, buliony, sosy, marynaty zboża i produkty piekarnicze wyroby cukiernicze alergeny owoce i warzywa mięso i produkty mięsne (inne niż drób) mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego lody i desery 0 1 2 3 4 5 6 7 8 liczba powiadomień 13 powiadomień zgłoszono do KPK RASFF w GIS ze względu na stwierdzenie obecności metali ciężkich na poziomie przekraczającym maksymalny dopuszczalny poziom. Wykrywano następujące metale ciężkie: rtęć, kadm, arsen i cyna w różnych produktach zgodnie z poniższym wykresem. 140

liczba powiadomień ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Wykres Powiadomienia zgłaszane do KPK RASFF w GIS dot. występowania przekroczeń metali ciężkich z podziałem na grupy produktów. 7 6 5 4 3 2 kakao, preparaty kakao, kawa i herbata mięso i produkty mięsne (inne niż drób) naturalna woda mineralna owoce i warzywa ryby i produkty rybne zioła i przyprawy 1 0 metale ciężkie Poniższa tabela zawiera dane dotyczące ilości powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii zagrożenia. Tabela 42 Liczba powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii zagrożenia. Kategoria zagrożenia Suma alergeny 21 bio-zanieczyszczenia 3 ciała obce 24 dodatki do żywności 7 gąbczaste postaci encefalopatii (TSEs) 3 GMO/nowa żywność 1 metale ciężkie 13 migracja 40 mikotoksyny 35 niedopuszczalny/nieautoryzowany składnik 1 niedopuszczalny/niepożądany składnik 10 nieokreślone/inne zagrożenia 5 141

Kategoria zagrożenia Suma nie-patogenne mikroorganizmy 8 niewłaściwe lub niewystarczające warunki kontrolne 4 opakowanie uszkodzone/niewłaściwe 1 oznakowanie niekompletne/niewłaściwe/brak 4 patogenne mikroorganizmy 134 pozostałości leków weterynaryjnych 22 pozostałości pestycydów 41 promieniowanie 4 zafałszowanie/oszustwo 40 zanieczyszczenia przemysłowe (inne) 6 zanieczyszczenie chemiczne (inne) 1 zmiany organoleptyczne 7 Suma końcowa 435 W kolejnej tabeli podano dane dotyczące ilości powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii produktu. Tabela 43 Liczba powiadomień zgłoszonych do KPK RASFF w GIS z podziałem pod względem kategorii produktu. Kategoria produktu Suma dodatki paszowe 2 inne produkty żywnościowe/złożone 4 jaja i produkty pochodne 1 kakao, preparaty kakao, kawa i herbata 14 lody i desery 2 materiały do kontaktu z żywnością 42 materiały paszowe 11 mieszanki paszowe 2 142

Kategoria produktu Suma mięso drobiowe i produkty z mięsa drobiowego 74 mięso i produkty mięsne (inne niż drób) 76 miód i mleczko pszczele 1 mleko i produkty mleczne 5 napoje alkoholowe 1 napoje bezalkoholowe 3 naturalna woda mineralna 2 orzechy i produkty pochodne, nasiona 12 owoce i warzywa 73 premiksy paszowe 3 ryby i produkty rybne 20 tłuszcze i oleje 1 wino 1 woda inna niż mineralna 2 wyroby cukiernicze 8 zboża i produkty piekarnicze 31 zioła i przyprawy 19 zupy, buliony, sosy, marynaty 3 zwierzęce produkty uboczne 1 żywność dietetyczna, suplementy diety, żywność wzbogacana 10 żywność dla zwierząt domowych 2 żywność gotowa do spożycia i przekąski 9 Suma końcowa 435 Na podstawie przepisów prawa żywnościowego oraz oceny ryzyka dokonywanej przez zespół ekspertów naukowych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmowały działania zapewniające wyeliminowanie zagrożenia. Niebezpieczne produkty były wycofywane z rynku, 143

podejmowano również działania wyjaśniające i działania zaradcze, stosownie do stanu faktycznego. Odpowiednie wyjaśnienia z przeprowadzonych postępowań wyjaśniających były wysyłane do Komisji Europejskiej. żywnością. Jakość zdrowotna materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością obejmuje zarówno sanitarno-higieniczne warunki produkcji, jak i bezpieczeństwo zdrowotne tych produktów. W 2013 r. na podstawie badań laboratoryjnych zakwestionowano łącznie 3,19% próbek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (w 2012 r. 4,48%), w tym produkcji krajowej 3,21% (w 2012 r. - 1,75%), wyprodukowanych w UE 0,44% (w 2012 r. - 1,43%) oraz z importu 3,8 % (w 2012 r. - 6,29 %). Działalność represyjna W 2013 r. w wyniku podjętych czynności kontrolnych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 41 942 decyzji administracyjnych nałożyły 23 614 mandatów na łączną kwotę 4 931 250 zł oraz złożyły 44 akty oskarżenia i zawiadomienia do prokuratury oraz 1009 wniosków o ukaranie. Zestawienie działań mających na celu zapewnienie zachowania zgodności z prawem przez podmioty działające w sektorze spożywczym zostało przedstawione w poniższej tabeli. 144

razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Tabela 44 Działalność represyjna PIS Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów OBIEKTY PRODUKCJI ŻYWNOŚCI Wytwórnie lodów 1 114 6 2 37 8800 2 2 Automaty do lodów 2 319 20 5 141 30200 4 4 Wytwórnie tłuszczów roślinnych i mieszanin tłuszczów zwierzęcych z roślinnymi 3 8 Piekarnie 4 2873 65 13 996 242630 23 2 21 Ciastkarnie 5 1023 17 9 409 94480 12 12 1 Przetwórnie owocowo warzywne i grzybowe 6 296 7 3 64 15400 7 7 2 Browary i słodownie 7 59 1 3 1300 1 1 Wytwórnie napojów bezalkoholowych i rozlewnie piwa Wytwórnie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i stołowych 8 47 7 1100 1 1 9 78 1 3 9 1700 7 7 1 Zakłady garmażeryjne 10 242 6 1 115 27650 10 10 Zakłady przemysłu zbożowo-młynarskiego 11 101 4 5 17 5250 Wytwórnie makaronów 12 38 3 600 Wytwórnie wyrobów cukierniczych 13 118 3 1 36 11200 7 1 6 1 Wytwórnie koncentratów spożywczych 14 24 3 6 1700 Wytwórnie octu, majonezu i musztardy 15 12 1 300 Wytwórnie chrupek, chipsów i prażynek 16 8 6 1400 2 2 Wytwórnie suplementów diety 17 25 3 1 400 17 17 1 Wytwórnie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego 18 12 1 1 100 Wytwórnie substancji dodatkowych 19 4 Cukrownie 20 Inne wytwórnie żywności 21 266 10 17 81 20400 26 26 1 OBIEKTY OBROTU ŻYWNOŚCIĄ Sklepy spożywcze 22 17571 161 910 10822 2036510 180 13 167 4 145

razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów W tym: super, hipermarkety 22a 1342 10 76 917 212120 9 9 1 Kioski 23 938 26 35 715 133200 37 1 36 2 W tym: - kioski na targowiskach sprzedające mięso Kioski na targowiskach sprzedające inne środki spożywcze 23a 113 2 9 181 36500 12 1 11 23b 194 9 3 197 40750 9 9 Magazyny hurtowe 24 1448 19 59 497 110750 72 72 3 W tym: hurtownie suplementów diety 24a 51 3 4 800 20 20 1 Obiekty ruchome i tymczasowe 25 422 58 27 772 163680 79 1 78 2 Środki transportu 26 225 2 51 11300 5 5 1 Inne obiekty obrotu żywnością 27 512 20 36 241 55300 144 2 142 11 OBIEKTY ŻYWIENIA ZBIOROWEGO Zakłady żywienia zbiorowego otwarte 28 10528 331 153 7154 1633260 309 11 298 5 W tym: zakłady małej gastronomii 28a 4099 110 64 2396 493750 122 2 120 Wagony gastronomiczne (restauracyjne i barowe) Zakłady żywienia zbiorowego zamknięte (ap) 28b 1 400 29 4512 107 36 1402 315140 94 1 93 6 a) stołówki pracownicze 29a 131 3 92 19850 3 3 b) bufety przy zakladach pracy 29b 156 4 1 121 26400 6 6 c) stołówki w domach wczasowych 29c 450 6 19 230 51200 3 3 1 d) bloki żywienia w szpitalach 29d 338 1 36 8400 1 1 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29d1 89 9 1550 1 1 e) kuchnie niemowlęce 29e 10 1 f) bloki żywienia w sanatoriach i prewentoriach 29f 96 3 26 5200 1 1 2 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29f1 10 2 500 1 1 g) bloki żywienia w domach opieki społecznej 29g 176 7 4 60 12700 9 9 1 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29g1 20 3 2 9 1900 4 4 146

razem unieruchomienia/przerwania działalności całego lub części zakładu zakazu wprowadzenia produktu do obrotu razem na kwotę razem do Sądu Grodzkiego liczba wniosków o nałożenie kar pieniężnych przez PWIS liczba aktów oskarżenia i zawiadomień do prokuratury ZINTEGROWANY WIELOLETNI PLAN KONTROLI DLA POLSKI Działalność represyjna wydano decyzji administracyjnych w tym nałożono mandatów liczba wniosków o ukaranie w tym Rodzaj obiektów h) stołówki w żłobkach i domach małego dziecka 29h 81 4 34 7850 8 8 i) stołówki szkolne 29i 1140 27 3 207 40750 8 8 1 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29i1 175 5 24 5050 6 6 j) stołówki w bursach i internatach 29j 155 1 2 20 3750 1 k) stołówki na koloniach/półkoloniach/obozach/zimowiskach 29k 162 2 2 104 25100 4 4 l) stołówki w przedszkolach 29l 993 24 1 149 28170 19 1 18 w tym: żywienie w systemie cateringowym 29l1 183 9 61 12500 15 1 14 ł) stołówki w domach dziecka i młodzieży 29ł 38 11 1900 m) stołówki studenckie 29m 25 22 4700 n) stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych 29n 104 17 2450 1 1 o) zakłady usług cateringowych 29o 211 12 3 184 55350 12 12 p) inne zakłady żywienia 29p 246 12 1 89 21370 19 19 Razem (wiersze 01-29) 30 41823 864 1322 23587 4923750 1039 34 1005 41 Wytwórnie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością Miejsca obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością 31 72 7 14 4450 3 3 3 32 47 9 13 3050 1 1 w tym: a) hurtownie 32a 31 2 6 1300 b) sklepy 32b 16 7 7 1750 1 1 Razem (31-32) 33 119 16 27 7500 4 4 3 Ogółem (30-33) 34 41942 864 1338 23614 4931250 1043 34 1009 44 147

Graniczna kontrola sanitarna W Polsce żywność oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością przywożone z państw niebędących członkami Unii Europejskiej i wprowadzane do obrotu w Polsce podlegają granicznej kontroli sanitarnej na podstawie przepisów rozporządzenia nr 882/2004 oraz art. 79-84 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Graniczna kontrola sanitarna jest przeprowadzana przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej i dotyczy towarów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie wykazu towarów, które podlegają granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 272, poz. 1612). Wykaz ten został stworzony w oparciu o analizę ryzyka i obejmuje towary, które nie zostały objęte regulacjami wspólnotowymi. Graniczna kontrola sanitarna w Polsce nie jest przeprowadzana jedynie w przypadku, gdy towarowi towarzyszy świadectwo granicznej kontroli sanitarnej wydane w innym państwie członkowskim lub kiedy towar zostanie legalnie wprowadzony na rynek (odprawiony ostatecznie przez służby celne) w innym państwie członkowskim UE. Zgodnie z przepisami ustawy osoba odpowiedzialna za przywóz towarów jest obowiązana powiadomić właściwy organ PIS nie później niż na 48 godzin przed planowanym przywozem towarów, a w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie nie później niż na 24 godziny. Wzór wniosku o przeprowadzenie kontroli określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 lutego 2007 r. w sprawie wzorów wniosku o dokonanie granicznej kontroli sanitarnej oraz świadectwa spełniania wymagań zdrowotnych (Dz. U. Nr 44, poz. 286). Organ PIS przeprowadza kontrolę graniczną zgodnie z przepisami prawnymi, zarządzeniem nr 36/06 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2006 r. w sprawie procedur przeprowadzania kontroli sanitarnej w ramach nadzoru nad warunkami zdrowotnymi żywności, żywienia, materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością oraz kosmetykami i zarządzeniem nr 36/06 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2006 r. w sprawie procedur pobierania próbek (zmienione zarządzeniem nr 90/2012 Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 18 lipca 2012 r.) W ramach kontroli przeprowadza się kontrolę dokumentacji przewozowej istotnej ze względu na identyfikację partii produktu (karnet TIR lub CMR, specyfikacje, faktury, SAD) oraz inne dokumenty dotyczące towaru, w tym potwierdzające zgodność produktu z wymaganiami zawartymi w obowiązujących przepisach; ocenie podlegają warunki transportu i składowania oraz w określonych przypadkach pobierane są próbki do badań laboratoryjnych oraz oględziny towaru, a 148

w przypadku podejrzenia niezgodności z wymaganiami zdrowotnymi, albo gdy istnieją wątpliwości odnośnie identyfikacji towaru są przeprowadzane kontrole bezpośrednie (kontrole opakowań, znakowania, temperatury oraz pobieranie próbek do analizy i badania laboratoryjne). Próbki pobierane są również zgodnie z rocznym planem pobierania próbek do badań laboratoryjnych z importu. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych. W przypadku stwierdzenia, że towary nie spełniają obowiązujących wymagań zdrowotnych, organ PIS podejmuje działania określone w art. 18 21 rozporządzenia nr 882/2004. Organy celne nadają dopuszczalne przeznaczenie celne, zgodnie z warunkami określonymi w świadectwie stwierdzającym spełnianie przez towary objęte graniczną kontrolą sanitarną wymagań zdrowotnych albo zgodnie z działaniami podjętymi przez organ PIS w odniesieniu do danego towaru. Organy PIS współpracują z organami celnymi na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z organami celnymi w zakresie granicznych kontroli sanitarnych (Dz. U. Nr 37, poz. 213, z późn. zm.). Kontrole graniczne mogą odbywać się (w całości) w punktach kontroli granicznej w przejściach granicznych wyznaczonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 września 2007 r. w sprawie wykazu przejść granicznych właściwych dla przeprowadzania granicznej kontroli sanitarnej (Dz. U. Nr 196, poz. 1423). Kontrole graniczne mogą odbywać się również wewnątrz kraju i wtedy kontrola dokumentacji odbywa się w punkcie kontroli granicznej, a kontrole identyfikacyjne i bezpośrednie (łącznie z pobraniem próbek) odbywają się wewnątrz kraju i są przeprowadzane przez powiatowe organy PIS. Podmioty działające na rynku spożywczym odpowiedzialne za towar (importerzy) pokrywają opłaty uwzględniające koszty związane z przeprowadzaniem granicznych kontroli sanitarnych. Wysokość opłat ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie opłat za czynności wykonywane przez organy Państwowej inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowej kontroli żywności (Dz. U. Nr 78, poz. 656, z późn. zm.). Organy PIS, w ramach urzędowej kontroli żywności, upoważnione są również do przeprowadzania granicznych kontroli sanitarnych żywności pochodzenia niezwierzęcego oraz materiałów lub wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, przywożonych z państw niebędących członkami Unii Europejskiej oraz z państw niebędących członkami Europejskiego 149

Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Graniczne kontrole sanitarne przeprowadzane są na zasadach określonych w art. 15-24 rozporządzenia nr 882/2004 oraz obowiązującą procedurą PK/NG/01 Kontrola jakości zdrowotnej przywożonej z zagranicy żywności, składników żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W wyniku przeprowadzonej kontroli właściwy organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydaje świadectwo stwierdzające spełnianie wymagań zdrowotnych przez importowaną żywność lub materiały i wyrobów przeznaczone do kontaktu z żywnością, które jest podstawą dla organów celnych do nadania dopuszczalnego przeznaczenia celnego. W 2013 r. w ramach nadzoru nad środkami spożywczymi oraz materiałami lub wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne przeprowadziły graniczne kontrole sanitarne zgodnie z poniższą tabelą. Tabela 45 Graniczna kontrola sanitarna w 2013 r. Nazwa Stacji GSSE Dorohusk GSSE Elbląg GSSE Gdynia GSSE Hrebenne GSSE Koroszczyn Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia 5701/5801 5683 13 281 279 0 22397 8555 31 2494 / 2547 2478 49 1060 1053 2 GSSE Przemyśl GSSE Suwałki GSSE Szczecin GSSE Świnoujście GSSE Warszawa 2549/2550 2532 14 519/530 527 oraz 1 CED 1 508 507 1 157 157 (w tym 10 świadectw dotyczący eksportu) 8872 8844 0 0 dolnośląskie 1087/3441 1087 0 kujawsko-pomorskie 433/768 595 0 150

Nazwa Stacji lubelskie Liczba przeprowadzonych kontroli/liczba partii Liczba wydanych świadectw jakości zdrowotnej Liczba decyzji zakazujących wprowadzenie na teren UE lub zmiana przeznaczenia 283/373 281 2 lubuskie 69/109 71 0 łódzkie 1215/3441 1883 0 małopolskie 3221/3317 3231 1 mazowieckie 3208/8644 6819 0 opolskie 199/1859 262 podkarpackie 144/353 170 0 podlaskie pomorskie 147/211 71 kontroli /149 partii środków spożywczych i 135 partii materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 209 w tym: 208 spełnienia wymagań zdrowotnych 1 niespełnienia wymagań zdrowotnych 70, w tym 40 świadectw dla środków spożywczych i 30 dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością 2 decyzje zakazujące wprowadzania do obrotu na terenie RP śląskie 4477/4936 4568 0 0 świętokrzyskie 11/15 14 1 decyzja zakazująca wprowadzenia środka spożywczego na teren UE warmińsko - mazurskie 64/142 142 0 wielkopolskie 700/1060 1842 zachodniopomorskie 50/53 7 0 Podsumowanie Stan sanitarny zakładów żywności i żywienia w porównaniu do 2012 r. nie uległ zmianie. W dalszym ciągu należy dążyć do wzrostu świadomości przedsiębiorców w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa produkowanej lub wprowadzanej do obrotu żywności. Bardzo ważna jest współpraca przedsiębiorców sektora spożywczego z przedstawicielami Państwowej Inspekcji 151

Sanitarnej w rozwiązywaniu problemów, co bardzo często stanowi czynnik mobilizujący do poprawy stanu sanitarnego obiektów i polepszenia jakości żywności. W celu zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego żywności będzie kontynuowany nadzór sanitarny szczególnie w zakresie: zachowania łańcucha chłodniczego na całej drodze od surowca do gotowego produktu wydawanego konsumentom, co ma szczególne znaczenie w przypadku środków spożywczych łatwo psujących się, zachowania higieny osobistej i higieny miejsca pracy, prawidłowego znakowania wyrobów, wdrażania i skutecznego stosowania systemów kontroli wewnętrznej w obiektach żywności i żywienia zasad dobrej praktyki higienicznej (GHP), dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) oraz systemu HACCP (wraz z niezbędną dokumentacją), identyfikowalności surowców i produktów, stosowania prawidłowych procesów mycia i dezynfekcji, właściwego stosowania substancji dodatkowych. 2.3. PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ROŚLIN I NASIENNICTWA roślin Sektor nadzoru nad obrotem, konfekcjonowaniem i stosowaniem środków ochrony W ramach przeprowadzanych kontroli inspektorzy PIORiN wydali 2 750 zaleceń pokontrolnych, o 3,6% mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Zrealizowano 1 854 zaleceń tj., 67,4% ich ogólnej liczby. Najniższy procent zrealizowanych zaleceń pokontrolnych stwierdzono w województwie opolskim 16,6%, a najwyższy w województwach: zachodniopomorskim 100 % i świętokrzyskim 89,4 %. Efektem przeprowadzonych kontroli i stwierdzenia nieprawidłowości było wystawienie 893 mandatów i 26 decyzji o opłacie sankcyjnej oraz złożenie 13 wniosków do sądu. 152

Tabela 46 Szczegółowe zestawienie liczby wydanych zaleceń pokontrolnych i sankcji karnych w rozbiciu na poszczególne rodzaje kontroli Typ kontroli Liczba kontroli Liczba re-kontroli Ogółem Wydane zlecenia pokontrolne Zrealizowa- nych Realizacja zaleceń pokontrolnych% Wnioski do sądu Odpowiedzialność karna Mandaty Decyzje o opłacie sankcyjnej A 6 129 81 400 320 80 5 90 26 B 22 596 455 2 240 1 470 768 8 802 - C 901 8 54 29 25 0 0 - D 693 1 55 34 21 0 0 - inne kontrole 884 1 1 1 0 0 1 - Razem 31 203 546 2 750 1 854 894 13 893 26 Najwięcej nieprawidłowości stwierdzono podczas przeprowadzania kontroli typu B. W trakcie tych kontroli wydano 2 240 zaleceń pokontrolnych, co stanowi 81,45% wszystkich wydanych zaleceń. Realizacja zaleceń została sprawdzona w 455 rekontrolach, tj. w 83,33 % ogólnej liczby kontroli sprawdzających. Mandaty nałożone za nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin stanowią 89,8% wszystkich wydanych mandatów. W wyniku przeprowadzenia 6 129 kontroli typu A pracownicy Inspekcji stwierdzili 678 nieprawidłowości. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to nieumieszczanie w dokumentacji dotyczącej dystrybuowanych środków ochrony roślin numeru partii i daty produkcji, brak szkolenia w zakresie doradztwa oraz oferowanie środków niedopuszczonych do obrotu oraz przeterminowanych. Tabela 47 Szczegółowe zestawienie nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu A w układzie krajowym Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wpis do rejestru 3 023 12 szkolenia w zakresie doradztwa 4 676 75 warunki przechowywania ś. o. r. (art. 25 ust.3 pkt 3) 3 969 31 prowadzenie dokumentacji 3 306 93 przechowywanie dokumentacji przez 5 lat 2 829 13 Inne 1 345 35 konfekcjonowanie śor (art. 25 ust. 5)* 62 1 153

Zakres kontroli Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości dopuszczenie środka ochrony roślin do obrotu* 4 798 165 termin ważności środka ochrony roślin* 4 678 125 opakowania * 4 600 52 etykiety * 4 669 74 zaprawione nasiona * 878 2 Razem 38 833 678 *) 1 rodzaj środka ochrony roślin lub 1 rodzaj zaprawionego materiału siewnego Wykazane nieprawidłowości skutkowały wydaniem 400 zaleceń pokontrolnych, 90 mandatów karnych, 26 decyzji o nałożeniu opłaty sankcyjnej i 51 decyzji o wycofaniu środków ochrony roślin z obrotu. Przyczyną naliczenia opłaty sankcyjnej była sprzedaż środków ochrony roślin, które nie zostały dopuszczone do obrotu przez ministra właściwego do spraw rolnictwa lub prowadzenie obrotu przez podmiot nieposiadający wpisu do rejestru działalności regulowanej, tj. niezgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o ochronie roślin. Ponadto, środki ochrony roślin niespełniające określonych, w ustawie o ochronie roślin, wymogów: niedopuszczone do obrotu, podrobione, przeterminowane, nieodpowiadające wymaganiom jakościowym lub sprzedawane w uszkodzonych lub nieoryginalnych opakowaniach podlegają wycofaniu. W 2013 roku Inspekcja wycofała z obrotu 36 061,15 kilogramów/litrów środków ochrony roślin niedopuszczonych do obrotu, niespełniające wymagań określonych w zezwoleniu/pozwoleniu, o zmienionym składzie lub właściwościach fizycznych lub chemicznych, przeterminowanych, podrobionych, w opakowaniach niespełniających wymagań zezwolenia/pozwolenia lub niewłaściwie zaetykietowanych. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono 2 342 nieprawidłowości (tabela ponizej), które skutkowały wystawieniem 802 mandatów karnych oraz złożeniem 8 wniosków do sądu. Wykryte nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim: braku badania technicznego sprzętu do wykonywania zabiegu (20 522 kontroli; 701 nieprawidłowości; 179 mandatów), użycia środka ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania ( 20 155 kontroli; 485 nieprawidłowości; 338 mandatów), braku ukończenia szkolenia (21 027 kontroli; 460 nieprawidłowości; 116 mandatów) oraz braku lub niepoprawnego prowadzenia dokumentacji zabiegów wykonywanych środkami ochrony roślin (20 741 kontroli; 448 nieprawidłowości; 93 mandaty). 154

Konsekwencją przeprowadzenia kontroli oraz wykrycia w ich trakcie nieprawidłowości było wydanie 2 240 zaleceń pokontrolnych, z czego zrealizowanych zostało 1 470, tj. 65,63 % ogólnej liczby zaleceń (tabela ponizej). Niezrealizowane zalecenia pokontrolne dotyczą głównie braku szkoleń u osób stosujących środki ochrony roślin, braku badań sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegu oraz używania środków ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania, a termin sprawdzenia wykonania tych zaleceń został wyznaczony na rok 2014. Tabela 48 Szczegółowe zestawienie liczby nieprawidłowości wykazanych podczas kontroli typu B w układzie krajowym Nieprawidłowości Liczba kontroli Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wydanych Liczba zaleceń zrealizowanych Odpowiedzialność karna Wnioski do sądu Mandaty Uniemożliwianie lub utrudnianie Inspekcji wykonywania czynności urzędowych Użycie ś. o. r. niedopuszczonego do obrotu Użycie ś. o. r. niezgodnie z zakresem stosowania Warunki bezpiecznego stosowania dot. art. 77 ustawy o ochronie roślin 18286 5 0 0 1 4 19967 150 145 129 1 144 20155 485 476 319 3 338 5935 80 77 51 1 56 Warunki przechowywania 18122 13 13 7 0 1 Ukończenie szkolenia 21027 460 453 245 0 116 Dokumentacja zabiegów wykonanych 20741 448 442 342 2 93 Badania sprawności technicznej sprzętu do wykonywania zabiegu 20522 701 656 499 1 179 Ogółem 2342 Integrowana Produkcja W ramach przeprowadzonych w gospodarstwach z Integrowaną Produkcją 2 642 kontroli pod kątem zgodności prowadzenia upraw z wymogami IP, uchybienia stwierdzono u 50 producentów. W celu zbadania pozostałości środków ochrony roślin Inspekcja pobrała 228 próbek płodów rolnych u producentów IP. Nieprawidłowości wykryto w 7 próbach. Pobrano również 98 próbek na 155

obecność pozostałości metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych, w których nie stwierdzono nieprawidłowości. Tabela 49 Kontrole u producentów IP pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich, azotanów i innych pierwiastków oraz substancji szkodliwych. Kontrole w gospodarstwach pod kątem postępowania zgodnie z metodykami w których nie wykryto nieprawidłowości w których wykryto nieprawidłowości razem: dolnośląskie 10 0 10 kujawsko-pomorskie 13 1 14 lubelskie 27 1 28 lubuskie 2 0 2 łódzkie 41 0 41 małopolskie 19 0 19 mazowieckie 108 5 113 opolskie 4 0 4 podlaskie 1 0 1 podkarpackie 20 0 20 pomorskie 0 0 0 śląskie 6 0 6 świętokrzyskie 56 0 56 warmińsko-mazurskie 1 0 1 wielkopolskie 11 0 11 zachodnio pomorskie 0 0 0 razem 319 7 326 Badania pozostałości pestycydów w produktach roślinnych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. W ramach urzędowej kontroli przebadano m.in. 1 193 próbek owoców i 1 179 próbek warzyw. Łącznie na 2 905 przebadanych próbek przekroczenia najwyższych dopuszczalnych 156

poziomów (NDP) zastosowanie środków ochrony roślin oraz obecność substancji niedozwolonych do stosowania w poszczególnych uprawach stwierdzono w 46 przypadkach (1,6 %). Przekroczenia NDP stwierdzono w owocach porzeczki (czerwone i czarnej), czereśni, agrestu, jabłkach, nasionach rzepaku, ziarnie grochu i pszenicy, brokułach, sałacie, koprze, selerze, pietruszce, pomidorach, kapuście i kapuście pekińskiej. Substancje czynne, które wykryto w w/w produktach m.in.: chloropiryfos, dimetoat (suma dimetoatu i ometoatu), fenazachina, pirymifos metylowy, chlorotalonil. Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości oraz przypadki wykrycia związków niedopuszczonych do stosowania w danej uprawie objęte były procedurą powiadamiania w Systemie Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt RASFF. W 2013 roku Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa otrzymał 46 powiadomienia RASFF. Tabela 50 Liczba powiadomień RASFF w podziale na poszczególne substancje aktywne Substancja/substancje czynne Liczba wykryć chloropiryfos 5 chloroprofam 1 chlorotalonil 3 cypermetryna 2 DEET 1 difenokonazol 2 dimetoat (suma dimetoatu i ometoatu) 6 ditiokarbaminiany 1 epoksykonazol 1 fenazachina 4 fenwalerat 1 fenwalerat/esfenwalerat (suma izomerów) 1 flusilazol 3 karbendazym 3 linuron 1 157

Substancja/substancje czynne Liczba wykryć permetryna 1 pirymetanil 1 pirymifos 1 pirymifos metylowy 5 pirymifos-me (acetamipryd,karbendazym) 1 procymidon 1 propikonazol 2 tetrakonazol 1 tiofanat metylu 1 trifluralina 1 158

Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach W 2013 roku pobrano do badań monitoringowe 1000 próbek płodów rolnych, w tym: 321 próbek owoców, 291 próbek warzyw, 388 próbek upraw rolniczych. Badaniami objęto 332 substancje biologicznie czynne środków ochrony roślin, ich izomerów i metabolitów oraz 41 upraw lub ich grup, w tym: 12 sadowniczych, 20 warzywnych oraz 9 rolniczych. W pobranych próbkach wykonano 232 000 analiz pozostałości środków ochrony roślin. Najwięcej analiz wykonano w uprawach rolniczych 128 816 (38,8%), w owocach 106 572 (32,1%), a w warzywach 96 612 (29,1%). W 493 próbkach, czyli w 49,3% ogółu analizowanych próbek, nie stwierdzono obecności pozostałości środków ochrony roślin. W 491 próbkach (49,1%) wykryto pozostałości pozostające poniżej najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP), wśród nich 150 próbek zawierało środki niezarejestrowane w danej uprawie (15,0%). W 16 próbkach (1,6%) stwierdzono przekroczenia NDP. Analizując poszczególne grupy upraw stwierdzono, że: na 321 próbek owoców: 94 (29,3%) próbek nie zawierało pozostałości, 225 (70,1%) próbki zawierały pozostałości poniżej NDP, wśród nich 67 próbek zawierało nieprawidłowe środki (20,9%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 2 (0,6%) próbkach, w których stwierdzono zastosowanie niezarejestrowanych środków; na 291 próbek warzyw: 107 (36,8%) próbek nie zawierało pozostałości, 172 (59,1%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP, wśród nich 69 próbek zawierało nieprawidłowe środki (23,7%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 12 (4,1%) próbkach, wśród których w 11 próbkach stwierdzono również zastosowanie środków niezarejestrowanych; na 388 próbek upraw rolniczych: 292 (75,3%) próbek nie zawierało pozostałości, 94 (24,2%) próbek zawierało pozostałości poniżej NDP, wśród nich 14 próbek zawierało nieprawidłowe środki (3,6%), a przekroczenia NDP stwierdzono w 2 (0,5%) próbkach, w których również stwierdzono zastosowanie niezarejestrowanych środków ochrony roślin; Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach kalafiora (100%), brokuła, kopru (89%), jabłek (83%), porzeczek (82%), kapusty pekińskiej (82%) i rzodkiewki (80%). 159

Wykres 1. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Wykres 2. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach 160

Wykres 3. Pozostałości środków ochrony roślin w uprawach rolniczych Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach kalafiora (100%), brokuła, kopru (89%), jabłek (83%), porzeczek (82%), kapusty pekińskiej (82%) i rzodkiewki (80%). Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Ochrony Roślin PIB w Poznaniu Laboratoria Instytutu Ochrony Roślin - PIB, w ramach programu urzędowych badań kontrolnych pozostałości środków ochrony roślin, przeprowadziły analizy 1304 próbek płodów rolnych, w tym: 533 próbki owoców, 626 próbki warzyw, 2 próbki suchych nasion roślin strączkowych (groch), 66 próbek nasion oleistych (rzepak), 55 próbek zbóż, 22 próbki roślin cukrodajnych (buraki cukrowe). W roku 2013 kontrola objęła 38 upraw. Większość badanych próbek stanowiły owoce i warzywa. Do badań pobrano 11 gatunków owoców, 22 gatunki warzyw, 2 gatunki zbóż, a także 1 gatunek suchych nasiona roślin strączkowych (groch), 1 gatunek nasion roślin oleistych (rzepak), oraz 1 gatunek roślin cukrodajnych (burak cukrowy). Łącznie oznaczono pozostałości 273 substancji czynnych środków ochrony roślin i związków pochodnych. Obecność pozostałości środków ochrony roślin stwierdzono w 422 badanych próbkach, czyli 32,4% ogółu analizowanych. Wykryto 61 spośród 273 oznaczanych związków. Pozostałości wykrywano w 50% próbek nasion roślin strączkowych, w 46,5% próbek owoców, 27,3% próbek nasion i owoców oleistych oraz w 24,1% próbek warzyw. W 2 % badanych próbek stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości 161

(NDP). W 6,4 % próbek wykryto substancje niedozwolone do ochrony upraw. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Wykres 4. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Próbki bez pozostałości Próbki z pozostałościami > NDP Próbki z pozostałościami NDP 2,1% 44,5% 53,4% Wykres 5. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach Próbki bez pozostałości Próbki z pozostałościami > NDP Próbki z pozostałościami NDP 1,4% 22,7% 75,9% 162

Wykres 6. Pozostałości środków ochrony roślin w zbożach Próbki bez pozostałości Próbki z pozostałościami > NDP Próbki z pozostałościami NDP 0,0% 100,0% Pozostałości środków ochrony roślin stwierdzano najczęściej w agreście (78,6%), truskawce (69,7%), marchwi (59,5%), jabłkach (56,7%), gruszkach (53,6%), porzeczkach (51,6%), pomidorach (46,4%), czereśniach (44,0%) oraz kapuście pekińskiej (41,9%) [statystyka dla produktów, których liczba badanych próbek wynosiła co najmniej 5. Pozostałości przekraczające najwyższe dopuszczalne poziomy zawierało 26 badanych próbek (2,0%). W 83 próbkach (6,4%) pochodzących z 24 upraw wykryto pozostałości środków ochrony roślin niedopuszczonych do ich ochrony. W 10 próbkach (0,8%) stwierdzono zarówno przekroczenia NDP jak i stosowanie środków niedozwolonych. Wyniki badań przeprowadzonych przez Centralne Laboratorium GIORiN w Toruniu W Pracowni Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin Centralnego Laboratorium GIORiN przedmiotem badań było 601 próbek, w tym: 339 próbek owoców: agrest, gruszka, jabłko, malina, morela, borówka, brzoskwinia, czereśnia, porzeczka, truskawka, wiśnia, 104 próbki warzyw spod osłon: ogórek, papryka, pomidor, i pieczarka, 158 próbek warzyw gruntowych: burak ćwikłowy, fasola szparagowa, ogórek, pomidor, rzodkiewka, sałata i ziemniak. W roku 2013 poszukiwano łącznie 169 substancji czynnych środków ochrony roślin, w tym: 59 fungicydów, 82 insektycydów, 23 herbicydów, 3 akarycydy i 1 nematocyd i 1 regulator 163

wzrostu. Wśród przebadanych próbek 358 próbek (59,6%) nie zawierało pozostałości środków ochrony roślin, a w 243 próbkach (44,4%) pozostałości stwierdzono. W 232 próbkach (38,6 %) stwierdzono pozostałości środków ochrony roślin mniejsze lub równe NDP, w 11 próbkach (1,8%) pozostałości większe od NDP. Spośród próbek, w których wykryto pozostałości większe od NDP, w 3 próbkach (0,5%) wykryto przekroczenia NDP. W 31 próbkach (5,2%) wykryto substancje czynne środków ochrony roślin niedozwolonych do stosowania w danej uprawie. W 3 próbkach (0,5%) wykryto jednocześnie zastosowanie niedozwolonych związków w ilościach przekraczających NDP. Wyniki analiz przedstawiono na wykresach poniżej. Wykres 7. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach spod osłon 164

Wykres 8. Pozostałości środków ochrony roślin w warzywach gruntowych Wykres 9. Pozostałości środków ochrony roślin w owocach Pozostałości środków ochrony roślin występowały najczęściej w próbkach: wiśni (71,9%), truskawki (70,0%) i jabłek (61,6%), pomidorze gruntowym (52,6%) i spod osłon (47,8%). W 2013 roku wykryto 34 spośród 169 oznaczanych substancji czynnych. Związki 165

najczęściej wykrywane, czyli występujące w powyżej 10 % próbek danej uprawy, to: fungicydy: azoksystrobina, boskalid, bupirymat, chlorotalonil, cyprodynil, ditiokarbaminiany, folpet, iprodion, kaptan, propikonazol; insektycydy: bifentryna, chloropiryfos, cyhalotryna-lambda, cypermetryna-alfa, deltamertyna, pirymikarb. SEKTOR ZDROWIA ROŚLIN NADZÓR FITOSANITARNY Częstotliwość i rodzaj niezgodności z przepisami W roku 2013, w wyniku prowadzonych inspekcji i wykonanych analiz laboratoryjnych, stwierdzono występowanie 14 różnych organizmów kwarantannowych i regulowanych. Obecność tych organizmów odnotowano w 1098 przypadkach/miejscach produkcji (niektóre wykrycia dotyczyły roślin i produktów roślinnych pochodzących z innych państw członkowskich UE i takich przypadków nie można łączyć z miejscami produkcji). Grupa bakterii W roku sprawozdawczym w grupie bakterii stwierdzono 2 organizmy kwarantannowe: Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus i Xanthomonas campestris pv. phaseoli. W odniesieniu do bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus - sprawcy bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, wykonano 25 078 kontroli zdrowotności, tj. o 518 kontroli mniej niż w roku poprzednim. Liczba przeprowadzonych kontroli zdrowotności w tym zakresie była zróżnicowana w poszczególnych województwach. Najwięcej kontroli przeprowadzono w województwach: wielkopolskim 2 931, mazowieckim 2 331 oraz dolnośląskim 1 966. Natomiast najmniej kontroli wykonano w województwach: opolskim 702, podkarpackim 946 oraz świętokrzyskim 1 039. W wyniku prowadzonych działań kontrolnych, ww. bakterię stwierdzono w 812 miejscach produkcji, co stanowiło ok. 74% wszystkich przypadków wykrycia organizmów kwarantannowych. Najwięcej miejsc produkcji porażonych tą bakterią odnotowano w województwach: mazowieckim 192, podlaskim 113 oraz małopolskim 97. Najmniejszą zaś liczbę porażonych miejsc produkcji przez ten organizm, stwierdzono w województwach: zachodniopomorskim i opolskim po 9, oraz wielkopolskim 14. 166

Analizując zmiany w liczbie miejsc produkcji, w których na przestrzeni lat 2009 2013 wykryto bakterię Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus, w roku sprawozdawczym obserwowano poziom porażenia analogiczny jak w latach 2012 i 2010 (odpowiednio liczba porażonych miejsc produkcji: 2013 r. 812, 2012 r. 816, 2010 r. 817), ale znacznie niższy (o ok. 37%), niż miało to miejsce w roku 2009 (1281 porażonych miejsc produkcji). Jednocześnie w analizowanym okresie (2009-2013) istotnie mniej porażonych miejsc produkcji (o ok. 13% w stosunku do roku sprawozdawczego), odnotowano tylko w roku 2011, kiedy to organizm ten wykryty był w 717 miejscach produkcji. Odnosząc się natomiast do udziału prób porażonych w stosunku do liczby prób przebadanych, w roku sprawozdawczym zaobserwowano najwyższy poziom tego współczynnika od 2009 roku, co obrazuje poniższy wykres. Wykres 10. Procent prób porażonych bakterią Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus w stosunku do liczby prób przebadanych w latach 2004-2013. W odniesieniu do bakterii Xanthomonas campestris pv. phaseoli sprawcy ostrej bakteriozy fasoli, w roku sprawozdawczym wykonano 286 kontroli zdrowotności w skali całego kraju. W porównaniu do roku 2012 liczba kontroli zmniejszyła się o ok. 24%. Najwięcej kontroli wykonano w województwach: lubelskim 68, podkarpackim 54 oraz łódzkim - 46. Analizując wykrycia bakterii na przestrzeni ostatnich kilku lat, należy stwierdzić, że w porównaniu do lat ubiegłych, kiedy to odnotowywano po kilka wykryć w skali całego kraju, w latach 2012 i 2013 nastąpił znaczny wzrost liczby wykryć tego organizmu, tj. w 2012 r. 25 oraz w 2013 r. w 34 miejscach produkcji. W 2013 r. najwięcej wykryć bakterii Xanthomonas campestris pv. phaseoli odnotowano w województwach: lubelskim 16, dolnośląskim 6 i wielkopolskim 4. 167