Procedura opiniowania Projektu rekultywacji wyrobiska po kopalni kruszywa Włodawa I 1. Postanowienie Burmistrza Włodawy z dn. 11.07.2013 r. 2. Decyzja Starosty Włodawskiego z dn. 17. 10 2013 r. 3. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Chełmie z dn. 16.12.2013 r. 4. Postanowienie Burmistrza Włodawy z dn. 12. 03. 2015 r. 5. Uchylenie Postanowienia przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Chełmie z dn. 23. 04. 2015 r. 6. Postanowienie Burmistrza Włodawy z dn. 23.06.2015 r. 7. Uchylenie Postanowienia przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Chełmie z dn. 06. 08. 2015 r. 8. Opinia na temat: Czy i w jaki sposob złoznenie łupka o kodzie 010412 w ilosbci ok. 1 026 300 Mg w wyrobisku po byłej kopalni piasku Włodawa I na działkach 21/1 i 21/3 o ogoblnej powierzchni 8,0153 ha (głębokosbcb wyrobiska 10-15 m) wpłynie na sbrodowisko, gleby, wody, itp. 9. Postanowienie Burmistrza Włodawy z dn. 17. 05. 2016 r.
Strona1 Katowice, 22.04.2016r. Opinia na temat: Czy i w jaki sposób złożenie łupka o kodzie 010412 w ilości ok. 1 026 300 Mg w wyrobisku po byłej kopalni piasku Włodawa I na działkach 21/1 i 21/3 o ogólnej powierzchni 8,0153 ha (głębokość wyrobiska 10-15 m) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp. Zleceniodawca: Urząd Miasta Włodawa Aleja J. Piłsudskiego 41 22-200 Włodawa Opinię sporządziła: Dr inż. Renata Patyńska Biegły Sądowy z zakresu: Górnictwa, geologii, hydrogeologii, Sejsmologii oraz ochrony środowiska Adm. 0151 190/14 Koordynator projektu: mgr inż. Tomasz Patyński
Strona2 SPIS TREŚCI 1 Wprowadzenie... 5 2 Aspekty prawne... 7 2.1 Odpady wydobywcze... 8 2.2 Decyzja w sprawach rekultywacji... 9 2.3 Proces planowania rekultywacji... 9 2.4 Krąg stron postępowania... 11 3 Problematyka zagadnienia... 17 3.1 Geneza problemu... 17 3.2 Stan aktualny sprawy... 19 3.3 Projekt Rekultywacji Uwagi i Propozycje... 34 3.4 Opinie, analizy, opracowania, artykuły rozważania i komentarze... 36 4 Ocena wpływu lokowania odpadów górniczych oznaczonych kodem 010412 z LW Bogdanka w wyrobisku po byłej kopalni piasku Włodawa I na środowisko... 44 4.1 Parametry fizyko-chemiczno-mechaniczne odpadów górniczych oznaczonych kodem 010412 z LW Bogdanka... 44 4.2 Przykład lokowania odpadów o kodzie 010412 w wyrobiskach poeksploatacyjnych... 48 4.3 Przykłady wydawania odmownych decyzji rekultywacyjnych z lokowanie odpadów wydobywczych... 50 4.4 Aktualny stan wyrobiska w kontekście ochrony fauny i flory... 54 4.5 Nielegalne składowanie odpadów (komunalnych, niebezpiecznych, budowlanych, itp.) dzikie wysypiska,... 62 4.6 Wpływ lokowania łupka na atmosferę, hydrosferę, biosferę... 63 5 Podsumowanie, wnioski, rekomendacje... 69 6 Tabela argumentów ZA vs. PRZECIW... 72 7 Literatura... 74
Strona3 Definicje pojęć: Przetwarzanie odpadów - procesy odzysku lub unieszkodliwienia w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwienie. Odpady wydobywcze odpady pochodzące z poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania, przeróbki i magazynowania kopalin ze złóż. Odzysk odpadów jest rozumiany jako jakikolwiek proces, którego wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, w tym przypadku do rekultywacji terenu zdegradowanego odkrywkową działalnością górniczą. Składowisko odpadów to zlokalizowany i urządzony zgodnie z przepisami obiekt zorganizowanego deponowania odpadów. Pojęcie składowisko obejmuje również wylewisko odpadów ciekłych, wysypisko odpadów komunalnych, a także zwałowiska mas ziemnych. Składowanie odpadów może odbywać się wyłącznie w miejscu do tego wyznaczonym. Niekiedy w tym samym miejscu prowadzi się też selekcję i częściowy odzysk surowców wtórnych. Właścicielem składowiska jest zazwyczaj miejscowy samorząd terytorialny. Wpływ odpadów składowiska - pod względem budowlanym składowiska odpadów należą do najtrudniejszych technicznie obiektów, ponieważ wymaga się od nich maksymalnej szczelności i zapewnienia minimalnego oddziaływania na otoczenie, a równocześnie są to obiekty o bardzo dużej powierzchni i pojemności oraz czasie eksploatacji trwającym kilkadziesiąt lat. Szkodliwość składowiska odpadów dla środowiska - zależy od wielu czynników, a w szczególności od właściwości odpadów (fizycznych, chemicznych, biologicznych), jakości gruntu, sposobu zagospodarowania środowiska przyległego do składowiska oraz jego eksploatacji, a także sposobu rekultywacji i docelowego zagospodarowania terenu składowiska. O uciążliwości dla otoczenia i trudnościach w eksploatacji składowiska w dużej mierze decydują właściwości wybranego miejsca. Zapobieganie potencjalnym zagrożeniom - Zgodnie z Art. 13.1 podmiot korzystający ze środowiska uzgadnia warunki przeprowadzenia działań naprawczych z organem
Strona4 ochrony środowiska, którym w znowelizowanej wersji ustawy jest regionalny dyrektor ochrony środowiska RDOŚ (art. 7). Działania naprawcze wszelkie działania, w tym ograniczające lub tymczasowe, podejmowane w celu naprawy lub zastąpienia w równoważny sposób elementów przyrodniczych albo ich funkcji, które uległy szkodzie, w szczególności oczyszczanie gleby i wody, przywracanie naturalnego terenu, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, reintrodukuję zniszczonych gatunków, prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie. Rekultywacja - Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. 1994 Nr 27 poz. 96 z póżn. zmianami) nakłada na każdego przedsiębiorcę obowiązek likwidacji i rekultywacji obszarów przekształconych w wyniku działalności wydobywczej, która stała się przyczyną utraty ich wartości użytkowej. Rekultywacja gruntów nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. Kierunek rolny rekultywacji - możliwy jest do realizacji dla zrekultywowanych terenów docelowo płaskich zgodnych z rzędną terenów otaczających, mających zapewniony odpływ wód opadowych; możliwość upraw dotyczy upraw pastewnych ze szczególnym uwzględnieniem traw, możliwe jest również uprawianie zbóż i wypas zwierząt.
Strona5 1 Wprowadzenie Opinia na temat Czy i w jaki sposób złożenie łupka o kodzie 010412 w ilości ok. 1 026 300 Mg w wyrobisku po byłej kopalni piasku Włodawa I na działkach 21/1 i 21/3 o ogólnej powierzchni 8,0153 ha (głębokość wyrobiska 10-15 m) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp. została sporządzona zgodnie z Umową zawartą w dniu 26 stycznia 2016r. pomiędzy Urzędem Miasta Włodawa a Firmą z siedzibą w Katowicach. W styczniu 2016r. Urząd Miasta Włodawa zwrócił się z prośbą o wykonanie niniejszej Opinii, przy założeniu, że praca będzie sporządzona z wykorzystaniem wiedzy i doświadczenia Biegłego Sądowego. Opinia posiada charakter utylitarny, o stopniu wiedzy zaawansowanej i interdyscyplinarnej, w tym również z wykorzystaniem znajomości geoinżynierii środowiska kopalń głębinowych i odkrywkowych, praktycznej znajomość prawa i przepisów wykonawczych. Dlatego w pełni zasadne jest wykorzystanie uprawnień Biegłego Sądowego z zakresu: górnictwa, geologii, hydrogeologii, sejsmologii oraz ochrony środowiska Adm. 0151-190/14 Podstawą sporządzenia niniejszej Opinii na temat: Czy i w jaki sposób złożenie łupka (...) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp. były następujące dokumenty udostępnione przez Urząd Miasta we Włodawie, w tym w szczególności: Projekt rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. ; Firma Handlowo-Usługowa TRANS MAJ; Józef Majewski; 21-070 Cyców; Podgłębokie 1A/1; maj 2013; Uzupełnienie do Projektu rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. ; Firma Handlowo-Usługowa TRANS MAJ; Józef Majewski; 21-070 Cyców; Podgłębokie 1A/1; sierpień 2013; OPINIA TECHNICZNA w sprawie skutków ewentualnego złożenia w wyrobisku zlokalizowanym na działkach nr 21/1 i 21/3 we Włodawie odpadów
Strona6 powydobywczych (skały płonnej) z Kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w ilości 1026300 mg w kontekście ewentualnego zanieczyszczenia publicznych ujęć wody pitnej dla miasta Włodawy i zagrożenia dla życia i zdrowia korzystających z tej wody mieszkańców. Autor mgr inż. Henryk K. Janczewski. Lublin Wrzesień-październik 2014r. Recenzja i uwagi do opracowania pt.: OPINIA TECHNICZNA Autor dr Zbigniew Bzowski. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 01.12.2014r. Ekspertyza dotycząca możliwości wykorzystania odpadów wydobywczych z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w Bogdance do rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I we Włodawie; Pomiar-GIG, Przedstawiciel Głównego Instytutu Górnictwa Spółka z o.o. Lublin, grudzień 2014 Uwagi i wnioski strony w postępowaniu administracyjnym. Towarzystwo dla Natury i Człowieka; ul. Głęboka 8A; 0 612 Lublin; 13.05.2015r. Ponadto wykorzystano: Raport Rekultywacje wyrobisk z wykorzystaniem odpadów z wydobycia węgla kamiennego województwie lubelskim opracowany przez Towarzystwo dla Natury i człowieka. Projekt realizowany w ramach Programu Obywatele dla Demokracji finansowanego z Funduszy EOG (Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego), Materiały prasowe z prasy lokalnej, Akty prawne związane z tematyką zagadnienia: Ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r., Dz.U. z 2013 poz. 21 Ustawa o odpadach wydobywczych z 10 lipca 2008r., Dz. U. 2008 Nr 138 poz. 865. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z 9 czerwca 2011r., Dz. U. Nr 163, poz. 981. Ustawa o chronię gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995r., Dz. U. Nr 16, poz. 77 i 78. Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2011 r., Dz.U. 2001 Nr 115 poz. 1229.
Strona7 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014r. w sprawie katalogu odpadów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi, Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami, Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku, Wizja lokalna przeprowadzona w dniu 08.02.2016r. Literatura 2 Aspekty prawne Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych, do wypełniania wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi innymi niż z własnego zakładu górniczego stosuje się przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Jeżeli wypełnianie wyrobisk jest prowadzone w ruchu zakładu górniczego, to zastosowanie mają również przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Zastosowanie mają tu także przepisy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Rekultywacja wyrobiska górniczego za pomocą skały płonnej powinna następować zatem zarówno w oparciu o decyzję w sprawie rekultywacji, uregulowaną w art. 22 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, jak i decyzję zezwalającą na przetwarzanie odpadów, o której mowa w art. 41 ust. 1 ustawy o odpadach. Niniejsze opracowanie ogranicza się do zagadnienia związanego z wypełnianiem wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi pochodzącymi z zakładu górniczego innego niż własny.
Strona8 2.1 Odpady wydobywcze Odpady wydobywcze definiuje się jako odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) zalicza odpady wydobywcze do grupy 01. Zgodnie z katalogiem odpadów grupa 01 dzieli się na cztery podgrupy: Podgrupa 01 01 - Odpady z wydobywania kopalin Podgrupa 01 03 - Odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki rud metali Podgrupa 01 04 - Odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki kopalin innych niż rudy metali Podgrupa 01 05 - Płuczki wiertnicze i inne odpady wiertnicze Podział odpadów wydobywczych ze względu na ich charakterystykę techniczną oraz procesy eksploatacyjne i technologiczne jest następujący: Odpady górnicze skały pochodzące z robót górniczych i przygotowawczych udostępniających złoże kopaliny głównej w kopalniach głębinowych lub odkrywkowych. Odpady te stanowią średnio ok. 20% ogólnej masy odpadów wydobywczych. Odpady przeróbcze - materiał skalny wydobyty wraz z urobkiem i oddzielany w procesach wzbogacania kopaliny głównej (np. w trakcie sortowania, rozdrabniania, płukania, flotacji). Ich udział w ogólnej masie wytwarzanych odpadów wydobywczych wynosi blisko 80%. Odpady wtórne przetwórcze (przeróbcze) - pozostałości po przetwórstwie kopaliny głównej, powstające w procesach wytwarzania produktów handlowych. Natomiast ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. z 2008 r. Nr 138 poz. 865) wprowadza tylko pojęcia (art. 3), takie jak: odpady przeróbcze - odpady wydobywcze w formie stałej lub szlamu, które pozostają po przeróbce kopalin, przeprowadzonej w drodze procesów mechanicznych, fizycznych, biologicznych, termicznych lub chemicznych, a także z połączenia tych procesów,
Strona9 odpady wydobywcze - odpady pochodzące z poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania, przeróbki i magazynowania kopalin ze złóż. 2.2 Decyzja w sprawach rekultywacji Na podstawie art. 129 ust. 1 Ustawy prawo geologiczne i górnicze, przedsiębiorca po zakończeniu działalności górniczej jest zobowiązany przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów po działalności górniczej. Sposób wykonania powyższych obowiązków określa Plan Ruchu likwidowanego zakładu górniczego (ust. 4). Natomiast ust. 2 tego samego artykułu odsyła do ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, której przepisy stosuje się w zakresie rekultywacji gruntów odpowiednio. Rekultywację prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalności. Decyzję w sprawie rekultywacji wydaje się na wniosek podmiotu prowadzącego działalność górniczą. Organem właściwym do jej wydania jest, zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych - Starosta. Przed wydaniem decyzji, starosta zasięga opinii dyrektora właściwego terenowo Okręgowego Urzędu Górniczego. W przypadku, gdy projektowany kierunek rekultywacji ma charakter leśny, starosta zasięga także opinii dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub dyrektora parku narodowego. Dodatkowo w każdym przypadku starosta zasięga także opinii wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Opinia ta nie ma charakteru wiążącego dla starosty, dlatego też nawet wydanie negatywnej opinii nie stoi na przeszkodzie wydaniu decyzji. 2.3 Proces planowania rekultywacji Chociaż w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych nie ma formalnego wymogu, praktyka pokazuje, że podmioty zobowiązane do rekultywacji, przedkładają organom właściwym do wydania decyzji w sprawie rekultywacji jej projekt.
Strona10 Zawartość projektu rekultywacji jest określona w normie PN-G-07800:2002 Górnictwo odkrywkowe Rekultywacja - Ogólne wytyczne projektowania. Norma jest przeznaczona do stosowania w projektowaniu i realizacji robót rekultywacyjnych dotyczących wyrobisk odkrywkowych i zwałowisk oraz innych terenów kopalnianych. Decyzje w sprawach rekultywacji określają: a) stopień ograniczenia lub utraty wartości użytkowej gruntów, ustalony na podstawie opinii dwóch niezależnych rzeczoznawców; b) osobę obowiązaną do rekultywacji gruntów; c) kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów; d) uznanie rekultywacji gruntów za zakończoną. W pierwszej kolejności właściwy organ wydaje decyzję nakładającą obowiązek przeprowadzenia rekultywacji, w drugiej zaś, po jej przeprowadzeniu decyzję o uznaniu rekultywacji za zakończoną. Decyzja o zakończeniu rekultywacji jest podstawą do aktualizacji zapisów w ewidencji gruntów dotyczących ich oznaczenia. Jednocześnie, zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 26 października 2010r. (sygn. akt II SA/OL 837/10), analiza przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych nie pozwala na wskazanie w jednoznaczny sposób, jakimi kryteriami powinny kierować się organy administracji przy podejmowaniu rozstrzygnięcia w sprawie określenia kierunku wykonania rekultywacji. W szczególności ustawa nie zawiera rozwiązań, z których wynikałoby, iż jedynym sposobem rekultywacji gruntów, które przed degradacją lub dewastacją były gruntami rolnymi lub leśnymi, jest taki kierunek rekultywacji, który przywróci poprzedni sposób ich wykorzystywania. Wydając rozstrzygnięcie w tym zakresie, organ powinien wziąć pod uwagę całokształt okoliczności sprawy i po rozważeniu interesów stron postępowania zdecydować o kierunku rekultywacji, gdyż decyzja w tym zakresie, ze względu na brak dostatecznych kryteriów ustawowych, ma uznaniowy charakter. Tym samym wymaga od organu administracji wszechstronnego rozważenia wszystkich występujących w sprawie okoliczności. Zamierzona rekultywacja powinna natomiast uwzględniać uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z
Strona11 miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miasta Włodawy, obszar objęty rozważaniem leży na terenie E.39 PE przeznaczonym pod kopalnie piasku. 2.4 Krąg stron postępowania Zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks Postępowania Administracyjnego (t. j. Dz. U. 2013, poz. 267), stroną postępowania jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Oznacza to, że stroną będzie zawsze podmiot zobowiązany do rekultywacji (czyli ten, który w rozpatrywanej sprawie powoduje utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów). Art. 170 ust. 2 Ustawy o odpadach modyfikuje stanowisko Kodeksu postępowania administracyjnego precyzując, że stronami postępowania w sprawie wydania decyzji zezwalającej na przetwarzanie odpadów nie są właściciele nieruchomości sąsiadujących z instalacją lub nieruchomością, na której będzie prowadzone przetwarzanie odpadów. Ograniczenie to powoduje, że właściciel nieruchomości sąsiadującej z nieruchomością, na której planowana jest działalność związana z przetwarzaniem odpadów, nie może złożyć odwołania od decyzji zezwalającej na przetwarzanie odpadów. Warto też wspomnieć, że co do zasady w postępowaniu zmierzającym do wydania zezwolenia nie mogą brać udziału także organizacje społeczne jako uczestnicy na prawach strony. W celu doprecyzowania należy podkreślić, że z udziałem społeczeństwa (w tym organizacji ekologicznych) przeprowadza się postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jak i w sprawie zezwolenia na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania, nie zaś w sprawie wydania decyzji zezwalającej na przetwarzanie odpadów w formie odzysku. 1. Zezwolenie na przetwarzanie odpadów Wypełnianie wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi kwalifikuje się jako przetwarzanie odpadów w rozumieniu Ustawy o odpadach. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 21 Ustawy o odpadach, jako przetwarzanie rozumie się procesy odzysku lub
Strona12 unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie. Przez unieszkodliwianie odpadów rozumie się proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii. Odzysk z kolei, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 14 ustawy to jakikolwiek proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, lub w wyniku którego odpady są przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub ogólnie w gospodarce. Podmiot planujący rekultywację wyrobiska za pomocą odpadów wydobywczych, niezależnie od tego, czy byłby wytwórcą tych odpadów, czy też miał jedynie prowadzić działalność polegającą na umieszczaniu ich w wyrobisku, powinien uzyskać decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi. Legitymując się tą decyzją, będzie zwolniony od uzyskania decyzji na przetwarzanie odpadów, uregulowanej w art. 41 ust. 1 Ustawy o odpadach. 2. Decyzja w sprawie rekultywacji a przepisy odrębne Przy wydawaniu decyzji zezwalającej na rekultywację, należy pamiętać o przepisach odrębnych, które mogą wpływać na możliwość prowadzenia rekultywacji w zamierzony przez inwestora sposób. W tym zakresie istotny jest zapis art. 40 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (t. j. Dz. U. 2015, poz. 469), zgodnie z którym zabrania się wprowadzania odpadów do wód. Przepis ten należy interpretować łącznie z art. 5 ust. 4 tejże ustawy stanowiącym, że przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami. Co prawda przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych regulujące rekultywację gruntów nie odsyłają do Prawa wodnego, jednak zgodnie z wyrażoną w art. 6 kodeksu postępowania administracyjnego zasadą praworządności, organ wydający decyzję w sprawie rekultywacji, powinien czuwać nad tym, aby nie doszło do złamania wyżej przedstawionego zakazu wprowadzania odpadów do wód.
Strona13 3. Ocena, czy wystąpiła szkoda w środowisku Szkoda w środowisku, zgodnie z art. 6 pkt. 11 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, to negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniona w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. W przypadku wypełniania wyrobisk przy użyciu skały płonnej, ocenie podlegają parametry gleby znajdującej się na terenie wypełnianego wyrobiska. Parametry te ocenia się na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. 2002, nr 165, poz. 1359). Zgodnie z 1 ust. 1 rozporządzenia, glebę lub ziemię uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną. Dopuszczalne wartości stężeń w glebie lub ziemi określone są w załączniku do rozporządzenia, dla każdej substancji zanieczyszczającej osobno i w zależności od przeznaczenia gruntu. Wyróżnia się trzy kategorie gruntu A, B i C. Grupa A to grunty chronione, Grupa B zaliczone do użytków rolnych, a także leśne, nieużytki oraz grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych i terenów komunikacyjnych. Grupa C natomiast, to tereny przemysłowe, użytki kopalne i tereny komunikacyjne. Jeżeli przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnie wysokiej jej zawartości w środowisku, uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło. W powszechnym rozumieniu chodzi tu o zawartość w środowisku, do którego przemieszczane są odpady, a nie w środowisku, z którego one pochodzą. Odpad, którym wypełniamy wyrobisko nie może mieć zatem zawartości zanieczyszczeń wyższych niż określona w rozporządzeniu dla danej kategorii gruntów w miejscu prowadzenia rekultywacji.
Strona14 Polemika z tak interpretowanym przepisem znajduje się w dalszej części opinii. Powyższe dane są podstawą prawną obowiązującą podmioty działające w zakresie rekultywacji szeroko rozumianej. Jest jeszcze jedna Ustawa szkodowa, o której należy wspomnieć. Zgodnie z zapisem Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (art. 6.11.), szkodą w środowisku jest negatywna mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniana w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. W odniesieniu do powierzchni ziemi przez szkodę w środowisku rozumie się zanieczyszczenie gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi. Ryzyko szkody w środowisku stanowią m.in.: eksploatacja instalacji wymagająca uzyskania pozwolenia zintegrowanego lub pozwolenia na wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwienia odpadów wymagających zezwolenia. Zgodnie z powyższym, gleby pozostające w zasięgu tych form działalności są potencjalnie zagrożone szkodą w środowisku i powinny być objęte działaniami zapobiegawczymi. Przez działania zapobiegawcze rozumie się działania podejmowane w związku ze zdarzeniem, działaniem lub zaniechaniem powodującym bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku, w celu zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia szkody, a w szczególności wyeliminowania lub ograniczenia emisji. Przytoczone pojęcia i zapisy Ustaw stanowią kompendium wiedzy w zakresie aspektów prawnych związanych z działalnością w środowisku. Podstawowym aktem prawnym dotyczącym gospodarki opadami wydobywczymi jest Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 2013 poz. 1136 z późn. zm.) transponująca do prawodawstwa krajowego zapisy Dyrektywy 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca
Strona15 2006r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego oraz zmieniająca Dyrektywę 2004/35/WE (Dz. Urz. UE seria L Nr 102 z dnia 11.04.2006). Zasadniczym celem regulacji jest ograniczenie powstawania odpadów w przemyśle wydobywczym oraz ich niekorzystnego wpływu na środowisko i ludzi. W związku z powyższym ustanowiono hierarchię postępowania z odpadami, zobowiązując wytwórców do stosowania najlepszych dostępnych technik w celu: minimalizacji ilości powstających odpadów oraz ich wpływu na środowisko i ludzi, maksymalizacji odzysku odpadów, których powstania nie da się uniknąć, unieszkodliwiania odpadów, które nie mogą być poddane odzyskowi z przyczyn techniczno-ekonomicznych. Ustawą wprowadzono przepisy obejmujące m.in.: ogólne zasady i program gospodarowania odpadami wydobywczymi, procedury związane z uzyskiwaniem zezwoleń i zasady prowadzenia obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, zapobieganie i kontrolowanie poważnych wypadków oraz innych niebezpiecznych zdarzeń, wypełnianie wyrobisk górniczych odpadami wydobywczymi, obowiązki administracji publicznej w powyższym zakresie. Jednym z najważniejszych instrumentów prawnych, jaki wprowadziła Ustawa o odpadach wydobywczych jest program gospodarowania odpadami wydobywczymi (Rozdz. 3 Ustawy) stanowi on podstawowy dokument zawierający charakterystykę odpadów, informacje o procesach ich wytwarzania, przeróbki, a także zagospodarowania polegającego na ich odzysku lub unieszkodliwianiu na składowiskach. Program powinien również opisywać skutki, jakie dla środowiska i zdrowia ludzi będzie powodowało unieszkodliwianie odpadów, a także instrumenty prewencyjne z tym związane. Zarówno przepisy Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21), jak i wcześniej wymienionej Ustawy o odpadach wydobywczych zalecają odzysk odpadów, co może skutkować rożnymi korzyściami, w tym także o
Strona16 charakterze ekologicznym. Ze środowiskowego punktu widzenia, gospodarcze wykorzystanie odpadów przyczynia się m.in. do: oszczędności terenu i złóż, dla których odzyskane z odpadów surowce będą ekwiwalentami, poprawy stanu środowiska przez likwidację ujemnych skutków składowania odpadów, odzysku i przeznaczenia na inne cele terenów zajmowanych przez składowiska. Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami, oprócz ogólnych zaleceń dotyczących wpływu na rożne komponenty środowiska zawiera także kilka bardziej szczegółowych wymagań i obostrzeń w zakresie warunków ich odzysku, z których część obejmuje także odpady powęglowe. W przypadku wypełniania zapadlisk i wyrobisk: Należy uwzględnić tryb postępowania wynikający z przepisów Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz. U. 2012 poz. 647 z późn. zm.), Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. 2013 poz. 1409 z późn. zm.) lub (w przypadku prac rekultywacyjnych) Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. 2013 poz. 1232 z późn. zm.) - Wypełnianie prowadzić należy do rzędnych przyległych terenów nieprzekształconych, a warstwę przypowierzchniową formować z zapewnieniem funkcji glebotwórczej lub w inny sposób odpowiadający docelowemu przeznaczeniu. Wypełniany teren nie powinien być zagrożony zalewaniem przez wody napływowe, powinien posiadać w podłożu i ścianach bocznych naturalną (geologiczną) lub sztuczną barierę uszczelniającą grubości, co najmniej 0,5 m, o współczynniku filtracji k 1,0 x 10-7 m/s. Najwyższy poziom zwierciadła wód podziemnych powinien znajdować się na głębokości, co najmniej 1 m poniżej najniższego punktu terenu. Potencjalnie negatywne oddziaływania maleją dość szybko wraz z odległością od obiektów unieszkodliwiania i innych miejsc deponowania odpadów. Tym niemniej zasięg i skala zanieczyszczeń zależą silnie od wyjściowego składu odpadów
Strona17 (petrograficznego, mineralnego i chemicznego), lokalnej budowy geologicznej (układ warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych), stosunków wodnych (wody powierzchniowe i podziemne). Porównanie wyników badań dla rożnych obszarów wskazuje na istotne zróżnicowanie wielkości oddziaływań. Obserwacje prowadzone na terenie Lubelskiego Zagłębia Węglowego pokazują, że wpływ odpadów z kopalni Bogdanka na środowisko jest relatywnie niewielki, co w znacznej mierze wynika z ich składu petrograficznego (dominacja skał drobnoziarnistych, podlegających naturalnej dezintegracji i zagęszczeniu) oraz mineralnego. Szczególne znaczenie ma zarówno przestrzeganie wymogów i ograniczeń prawnych, jak też stosowanie najlepszych dostępnych praktyk zapewniających bezpieczne dla środowiska działania 3 Problematyka zagadnienia Celem sporządzenia niniejszej Opinii... jest wyjaśnienie problemu związanego z działalnością odnoszącą się do powierzchni ziemi rozumianego w myśl przepisów prawa, jako szkodę w środowisku, w postaci zanieczyszczenia gleby lub ziemi, w tym w szczególności zanieczyszczenia mogącego stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi. Zawarte w niej wnioski i rekomendacje mają być pomocne w procesie podejmowania decyzji administracyjnej dotyczącej: wydania - bądź nie, zgody na rekultywację niecki po byłej kopalni piasku Włodawa I. Zatem kwestia kluczowa to wyjaśnienie problemu ujętego jak w temacie: Czy i w jaki sposób złożenie łupka (...) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp. 3.1 Geneza problemu Przedmiotem analiz jest wyrobisko po kopalni piasku Włodawa I, położone w zachodniej części obszaru administracyjnego miasta Włodawa, w sąsiedztwie drogi Włodawa Lublin. Od strony wschodniej graniczy z lokalną drogą gruntową. Region jest płaską wysoczyzną polodowcową, stromo opadającą ku południu, łagodnie ku północy. Podłoże zbudowane jest z zalegającej na kredzie zdenudowanej gliny zwałowej. Pod względem petrograficznym jest to mieszanina głównie iłowców i mułowców.
Strona18 Lokalizacja przedmiotowego wyrobiska dotyczy działek o numerach 21/1 i 21/3 położonych w miejscowości Włodawa, przy czym jest to teren zlokalizowany w rejonie upraw rolnych. Wyrobisko położone jest na gruntach niskiej V i VI klasy bonitacyjnej i wskazane jest do rekultywacji. Aktualnymi właścicielami byłej kopalni piasku Włodawa I są: Pan Józef Majewski oraz Pani Urszula Majewska, którzy nabyli teren w październiku 2011 roku. Zgodnie z Miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miasta Włodawa, przedmiotowy obszar leży na terenie E.39 PE przeznaczonym pod kopalnie piasku. W Projekcie Rekultywacji... oraz jego Uzupełnieniu... przedstawiono syntetycznie charakterystykę następujących danych: Głębokość wyrobiska wynosi od 10 m do 15 m, Pojemność wyrobiska wynosi 446 500 m 3, Maksymalna głębokość wyrobiska sięga 13,9 m poniżej terenu, W wyniku plantowania i wyprofilowania dna wyrobiska pojemność jego zwiększy się o około 20 000 m 3 i wynosić będzie 466 500 m 3, Przyjmując ciężar właściwy odpadów wydobywczych (skały płonnej) w wynoszący 2,2 t/m 3 (po dokładnym zagęszczeniu) oszacowano, że wyrobisko przyjmie 1 026 300 Mg odpadów. Odpady zakwalifikowano jako powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin. Rekultywacja wyrobiska Włodawa I polegać będzie na wypełnieniu wyrobiska odpadami o kodzie 01 04 12. Następnie wykonany zostanie nasyp rekultywacyjny oraz szereg zabiegów agrotechnicznych. Teren zostanie zagospodarowany w kierunku rolnym na użytek zielony. Roboty zaplanowano na okres 5 lat. Wobec planowanych zamierzeń rozpoczęto procedurę oraz organizację określonych działań, które poniżej scharakteryzowano na tle podstawowego zagadnienia niniejszej Opinii..., związanego z wpływem inwestycji na środowisko. Od czerwca 2013 roku, kiedy to Inwestor wystąpił do Starosty Włodawskiego z wnioskiem o wszczęcie postępowania administracyjnego, trwa procedura decyzyjna, a inwestycja została wstrzymana.
Strona19 3.2 Stan aktualny sprawy Celem wykonania analiz przedmiotowego zagadnienia w tym w szczególności pod kątem: Czy i w jaki sposób złożenie łupka (...) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp., poddano kolejno analizom stosowne dokumenty udostępnione przez Zleceniodawców, to jest z Urzędu Miasta Włodawa. I tak: W maju 2013 r. na zlecenie Firmy Handlowo-Usługowej TRANS MAJ (Józef Majewski; 21-070 Cyców; Podgłębokie 1A/1) został opracowany Projekt rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. autorstwa zespołu pod kierunkiem mgr inż. Laurencji Łyszczarz, rzeczoznawcy SITG, m.in. z zakresu zwałowania nadkładu i rekultywacji terenów pogórniczych. Analiza Projektu rekultywacji... pod kątem problematyki przedmiotowego zagadnienia: Czy i w jaki sposób złożenie łupka (...) wpłynie na środowisko, gleby, wody itp., wskazała na jego kluczowe założenia. (... str. 3.) Projekt dotyczy rekultywacji wyrobiska Włodawa powstałego po wyeksploatowaniu złoża kruszywa naturalnego (piasku). Do rekultywacji zostaną wykorzystane odpady wydobywcze o kodzie 01 04 12 (odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin inne niż wymienione w 01 04 07 i 01 04 11) z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. (... str. 3.) Zgodnie z Miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miasta Włodawa obszar objęty wnioskiem leży na terenie E.39 PE przeznaczonym pod kopalnie piasku. (...) (... str. 4.) Ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych (art. 20) oraz Prawo ochrony środowiska nakłada na władającego powierzchnią ziemi obowiązek przeprowadzenia rekultywacji terenu. Art. 10 Prawa ochrony środowiska stanowi, że ochrona powierzchni ziemi polega m.in. na doprowadzeniu jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów. Gleba i ziemia używana do prac ziemnych nie mogą przekroczyć standardów jakości (art. 104 POŚ).
Strona20 (... str. 4.) Teren obejmuje grunty o bardzo małym znaczeniu rolniczym (V i VI klasy bonitacyjnej) i wskazane jest do rekultywacji z wykorzystaniem opadów wydobywczych i odtworzenia pierwotnej rzeźby terenu. (... str. 4.)Tabela 2. Zawartość metali ciężkich w odpadach wydobywczych z kopalni Bogdanka mg/kg (ppm) (... str. 7.) W przypadku odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. na podstawie powyższego uzasadnienia, uznać należy, że ponadnormatywne dla terenów B zanieczyszczenia barem i kobaltem w tych odpadach nie występują. (... str. 7.) Wyniki wieloletnich badań odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. Odpady wydobywcze nie odbiegają zarówno pod względem mineralogicznym jak i chemicznym od wcześniej poznanych odpadów z tej kopalni. (...) 2.. Wyniki monitoringu badań własności fizykochemicznych odpadów wydobywczych pozwalają na ocenę możliwości ich gospodarczego wykorzystania na powierzchni ziemi. Odpady stanowią materiał przydatny dla wykorzystania w szeroko rozumianej rekultywacji. Iłowce i łupki ilaste wchodzące w skład odpadów posiadają dobre zdolności buforowania środowiska i są materiałem przydatnym dla wykorzystania w rekultywacji bezglebowej. (... str. 8.) Rekultywacja wyrobiska Włodawa I polegać będzie na wypełnieniu wyrobiska odpadami o kodzie 010412. Następnie wykonany zostanie nasyp rekultywacyjny, szereg zabiegów agrotechnicznych oraz zagospodarowanie w kierunku rolnym na użytek zielony. (...) (... str. 9.) - zabezpieczenie wód zalegających w dnie wyrobiska na powierzchni ok. 0,3 ha, ziemnym materiałem ilastym zalegającym na obrzeżach wyrobiska. Zalecana miąższość warstwy 0,5 m. (... str. 10.) Kolejnym etapem robót rekultywacyjnych jest wykonanie zabiegów agrotechnicznych. Są to: wyrównanie i spulchnienie gleby poprzez talerzowanie i bronowanie wysiew nawozu wieloskładnikowego w ilości 120 kg NPK/ha,
Strona21 wysiew mieszanki traw. (... str. 10.) Zaproponowana w niniejszym projekcie rekultywacja z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. nie będzie miała negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Zniwelowanie odpadami wyrobiska Włodawa I, wykonanie nasypu rekultywacyjnego oraz zagospodarowanie w kierunku rolnym na użytek zielony zdecydowanie poprawi walory krajobrazowe otoczenia, jak również zapobiegnie potencjalnym zagrożeniom dla zanieczyszczenia środowiska wodnego i gruntowego. (...) Po zakończeniu prac rekultywacyjnych należy dokonać komisyjnego ich odbioru. Kolejny dokument to: Uzupełnienie do Projektu rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. ; Firma Handlowo-Usługowa TRANS MAJ; Józef Majewski; 21-070 Cyców; Podgłębokie 1A/1; sierpień 2013; Wykonanie Uzupełnienia do Projektu rekultywacji..., było efektem reakcji pisma ze Starostwa Powiatowego we Włodawie z dnia 11 lipca 2013r (znak WS.6122.7.3.2013.JB), w którym m.in. zobligowano Autorów Projektu rekultywacji... do dostarczenia i przedłożenia informacji dotyczącej budowy geologicznej oraz warunków hydrogeologicznych w rejonie planowanych robót rekultywacyjnych w obrębie wyrobiska po kruszywach Włodawa I. Należy zaznaczyć, że w redagowaniu Uzupełnienia do projektu rekultywacji, zespół autorski zasilił uprawniony geolog mgr inż. Tadeusz Janik. Opracowanie to w pkt. 4 zawiera następujące sformułowanie: (... str. 4.) Dla omawianego wyrobiska Włodawa I bazą drenażu jest oddalona o ok. 2,5 km rzeka Włodawka. Z uwagi na fakt, że rzeka Włodawka znajduje się na S-E od wyrobiska, nie istnieje możliwość oddziaływania prowadzonych robót rekultywacyjnych na stan jakości rzeki. Również nie ma możliwości takiego oddziaływania zarówno na strefę ochronną jak i ujęcie wody dla miasta Włodawa, które zlokalizowane jest w odległości ponad 2,3 km na N-E od omawianego obszaru. (...)
Strona22 (... str. 4.) W wyeksploatowanej części przeznaczonej do rekultywacji, dolną granicę złoża (zgodnie z dokumentacją Przedsiębiorstwa Geologicznego w Kielcach z 1988r.) poprowadzono po zwierciadle wody gruntowej i po piaskach zawierających ponadnormatywne zawartości pyłów mineralnych. Dlatego też, w projekcie rekultywacji zalecono wbudowanie, z materiału ilastego, warstwy izolującej o miąższości 0,5 m. (...) (... str. 7.) Badania wyciągów wodnych z odpadów górniczych w większości parametrów spełniają wymagania jakie są stawiane wodzie pitnej. (...) (... str. 8.) Na uwagę zasługuje fakt, że usytuowane w odległości 300 m od obiektu unieszkodliwienia odpadów wydobywczych, ujęcie wody funkcjonujące dla potrzeb zakładu górniczego Bogdanka nie wykazuje żadnych zmian spowodowanych sąsiedztwem hałdy. Należy dodać, że odpady deponowane są na obiekcie od początku lat 80-tych ubiegłego stulecia i w chwili obecnej znajduje się tam ok. 20 mln ton odpadów, a hałda zajmuje prawie 70 ha powierzchni. Poniżej przedstawione są analizy z dwóch ujęć wody (każde składa się z dwóch studni), zaopatrujących w wodę pitną Pole Bogdanka. Próby zostały pobrane przed urządzeniami uzdatniającymi (odżelaziacze i filtry). Dodatkowo cyklicznie wody z ujęć badane są przez odpowiednie służby sanitarne pod kątem przydatności do celów spożywczych. (... str. 11.) 1. Odpady górnicze nie odbiegają zarówno pod względem mineralogicznym jak i chemicznym od wcześniej poznanych odpadów z tej kopalni. W badanym odpadzie stwierdzono: o występowanie minerałów ilastych w przedziale zawartości 55-60% objętościowej, kwarcu w ilości 25-30%, syderytu 2-5% oraz niewielkich ilości skaleni i substancji organicznej, o całkowite zawartości zanieczyszczeń metalami ciężkimi są niższe od wartości dopuszczalnych w glebach zaliczanych do grupy B oraz dla gruntów przypowierzchniowych terenów przemysłowych zaliczanych do grupy C, o cykliczne badania wyciągu wodnego z odpadów górniczych klasyfikują wyciągi wodne do I i II klasy czystości wód podziemnych, o niskie stężenia radionuklidów promieniotwórczych, które nie stanowią zagrożenia dla środowiska naturalnego,
Strona23 o stały monitoring wód podziemnych potwierdza brak negatywnego oddziaływania odpadów wydobywczych na środowisko wodnogruntowe. 2. Wyniki monitoringu badań własności fizykochemicznych odpadów górniczych pozwalają na ocenę możliwości ich gospodarczego wykorzystania na powierzchni ziemi. Z uwagi na minimalny wpływ na środowisko, odpady stanowią materiał przydatny do wykorzystania w szeroko rozumianej rekultywacji. Iłowce i łupki ilaste wchodzące w skład odpadów posiadają dobre zdolności buforowania środowiska i są materiałem przydatnym dla wykorzystania w rekultywacji również bezglebowej. W celu uzasadnienia powyższych stwierdzeń, Autorzy Uzupełnienia Raportu... powołali się na następujące dokumentacje: A. Monitoring środowiskowy z 2012 roku obejmujący wpływ zakładu na środowisko Monitoring właściwości fizykochemicznych odpadów wydobywczych pochodzących z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. wyniki badań w 2012r. Pomiar-GIG/Z009.1b-2012; maj 2012r. B. Monitoring środowiskowy z 2013 roku obejmujący wpływ zakładu na środowisko Monitoring właściwości fizykochemicznych odpadów wydobywczych pochodzących z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. wyniki badań w 2013r. Pomiar-GIG/Z016.2a-2013; czerwiec 2013r. Wyniki ww. prac wskazują na: (... str. 18) cyt.: Wyniki badań składu wyciągu wodnego z obecnie wytwarzanych odpadów wydobywczych z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka prezentuje Załącznik 5. Otrzymane wyniki badań wskazują, że odpad wydobywczy pobrany w maju 2013r. z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka zaliczyć należy do odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Skład wyciągu wodnego z tych odpadów wydobywczych spełnia wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składania na składowisku odpadów
Strona24 danego typu (Dz. U. 2013r. poz. 38) dla odpadów unieszkodliwionych w procesie D1 na składowiskach odpadów innych niż niebezpiecznych i obojętnych. Podobnie jak w latach poprzednich również obecne stężenia składników w wyciągu wodnym z odpadów wydobywczych są znacznie niższe od wartości dopuszczalnych w ściekach odprowadzanych do wód i do ziemi określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984). C. Sprawozdanie z badań nr 467.1/S.C.-2/13. Analiza fizyko-mechaniczna próbek wyciągów wodnych. Pomiar-GIG Przedstawiciel Głównego Instytutu Górnictwa Sp. z o. Umowa P/JZ/074/2013 z dnia 28.05.2013r. Etap dokumentowania wpływu złożenia odpadów wydobywczych na środowisko obejmował również analizę skutków planowanych robót. Stąd kolejna dokumentacja w postaci Opinii Technicznej. W październiku 2014 została przedstawiona Opinia techniczna w sprawie skutków ewentualnego złożenia w wyrobisku zlokalizowanym na działkach nr 21/1 i 21/3 we Włodawie odpadów powydobywczych (skały płonnej) z Kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w ilości 1026300 mg w kontekście ewentualnego zanieczyszczenia publicznych ujęć wody pitnej dla miasta Włodawy i zagrożenia dla życia i zdrowia korzystających z tej wody mieszkańców. Jej autorem jest mgr inż. Henryk K. Janczewski. Lublin Wrzesień-październik 2014r. Postanowieniem Starosty Włodawskiego z dnia 2 września 2014r. zgodnie z Pismem WS.6122.22.2013.2014.FP powołano Biegłego o uprawnieniach rzeczoznawcy w zakresie m.in. ochrony powierzchni ziemi, wód i gospodarki wodnej., Pana Henryka K. Janczewskiego w sprawie zatwierdzenia Projektu Rekultywacji wyrobiska po kopalni kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z Kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A.
Strona25 Jak czytamy w Opinii Technicznej..., miało to związek z Postanowieniem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Chełmie z dnia 1 sierpnia 2014r. (znak: SKO. II. 41.1190/OGRiL/2014). Autor, przedmiot Opinii Technicznej... obwarował szeregiem dokumentów, wśród których szczególną uwagę zwracają następujące:: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienie szkody w środowisku (Dz. U. Nr 82, poz. 501) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w spawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 27, poz. 169) Wobec powyższych aktów prawnych oraz ich znaczenia dla przedmiotu Opinii Technicznej..., wykonana została analiza uzasadniająca stanowisko reprezentowane przez Autora. W Opinii Technicznej Autor zamieścił m.in. następujące sformułowania: (... str. 5) Celem opinii jest odpowiedź na postawione biegłemu, oczekiwania obu organów administracji publicznej (...) Komentarz: Użycie w Opinii Technicznej słowa oczekiwania sugeruje określony kierunek prowadzenia rozważań zgodnie z oczekiwaniami jednej ze stron. (...str. 9) Biorąc pod uwagę fakt planowanego składowania skały płonnej w obszarze: o Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 407 (...) o zasilania miejskiego ujęcia wody komunalnej we Włodawie, a wcześniej funkcjonowania na tym terenie do 31.12.2012 r. strefy ochronnej ujęcia (1,8), winny one spełniać wymogi zanieczyszczeń określone dla gruntów grupy A (...). Nie są one spełnione przez większość badanych
Strona26 pierwiastków tj. arsen, bar, chrom, cynę, cynk, kadm, kobalt, miedź, nikiel i ołów. Wyjątek stanowią molibden i rtęć. o Oznacza to, że nie mogą one być składowane w wyrobisku dawnej kopalni piasku Włodawa I, ponieważ (...) spowodują zanieczyszczenie ziemi ponad wartości dopuszczalne. Poza tym oznacza to powstanie szkód w środowisku powierzchni ziemi (...) o Tabela 1. Zawartość metali ciężkich w odpadach wydobywczych z kopalni Bogdanka (...) (...str. 13) Odnosząc wyniki badań wyciągów wodnych skał do wymagań wody pitnej stwierdzamy, że nie spełniły one jej wymogów w odniesieniu do zawartości: azotu amonowego oraz toksycznych metali ciężkich: antymonu, arsenu, molibdenu, niklu, ołowiu, rtęci i selenu. Zdecydowanie gorsze od badań czysto laboratoryjnych wyciągów wodnych (w jakimś stopniu teoretycznych z małej objętościowo próbki) są wyniki badań wód odciekowych przekazanych w sprawozdaniach za 2012r. i 2013r przez Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska w Lublinie. (...str. 14) Jednocześnie cztery z powyższych wskaźników charakteryzujących wody podziemne tj.: ph, SO 4, Cl i Fe przekraczają normy dla ścieków (nie mylić z normami dla wód), które mogą być odprowadzone do wód lub do ziemi. (...str. 14) Wyniki powyższych badań wyciągów wodnych oraz wód odciekowych z odpadów powydobywczych z KWK Bogdanka, w tym badania piezometryczne wokół składowiska KWK Bogdanka w Bogdance, nie pozwalają ich inaczej określić jak ścieki. Potwierdza to zasadność definicji ścieków zawartą w przepisie art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy Prawo wodne w odniesieniu do wprowadzonych do wód lub do ziemi wód odciekowych ze składowisk odpadów wydobywczych. Komentarz: Po pierwsze - Już w samym tytule i dalej w tekście Autor używa określenia odpady powydobywcze podczas gdy są to (zgodnie z Ustawą o odpadach wydobywczych i literaturą tematu) odpady wydobywcze. Po drugie Autor odnosi wyniki badań wyciągów wodnych skał do wody pitnej. To jakby porównać do wody pitnej wodę z kałuży na parkingu przed supermarketem lub z przydrożnego rowu tuż po wysypaniu na polu nawozów sztucznych. (...str. 18) Biorąc pod uwagę, że przedmiotowy Projekt nie zabezpiecza przed bezpośrednim odpływem odcieków (ścieków) do wód podziemnych, stosownie
Strona27 do przepisu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo wodne, składowanie omawianych odpadów w ramach realizacji przedstawionego Projektu rekultywacji (1.2; 1.3) nie jest możliwe. Autor Pan Henryk K. Janczewski w ww. Opinii Technicznej we wnioskach końcowych zamieścił także następujące stwierdzenia: (...str. 19) Projektowana rekultywacja wyrobiska Kopalni Piasku Włodawa I na terenie działek nr 21/1 i 21/3 we Włodawie, poprzez złożenie w nim odpadów powydobywczych (skały płonnej) z Kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w ilości 1 026 300 mg, planowana jest na obszarze jednego z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GWZP) nr 407 na terenie Polski (...) (...) Jest ona także zlokalizowana (...) na terenie rozległych upraw rolnych (RP), obszarze zasilania komunalnego ujęcia wody dla miasta Włodawy (...) i jego wygasłej strefy ochronnej. Uchwała nr XIII/139/04 Rada Miejska we Włodawie dnia 27 lutego 2004r. wprowadziła w tym terenie zakaz lokalizowania składowisk odpadów. Komentarz: Niecka pokopalniana, w której lokowane są odpady wydobywcze nie jest składowiskiem odpadów, natomiast proces wypełniania niecki nie jest składowaniem (tym pojęciem autor posługuje się permanentnie) a odzyskiem. Stosowne definicje przytoczono w Rozdziale 1. Definicje. Należy mieć nadzieję, że Uchwała Rady Miejskiej Włodawy z 2004 r. poprawnie interpretuje te pojęcia. (... str. 20) Rozpatrywana skała płonna nie może być składowana w projektowanym miejscu ze względu na niespełnianie przez nią pod względem składu chemicznego wymogów nie tylko dla grupy A, ale także grupy B z ewentualnością spowodowania zanieczyszczenia gruntu - poprzez wyraźne przekroczenie jej dotychczasowych standardów w kontekście ich przeznaczenia, ale także spowodowanie szkody w środowisku. (...) Przewidywane odcieki (...) nie będą mogły spełniać wymogów wody pitnej (...) Uzyskane wyniki badań w pełni potwierdzają zasadność definicji ścieków zawartą w przepisie art. 9 ust. 1. Pkt 14 ustawy Prawo wodne (...) Wysokie stężenia wyciągów wodnych i odcieków z omawianej skały płonnej oraz wyniki badań monitorowych kwalifikują je do ścieków. Biorąc pod uwagę rozwiązania Projektu rekultywacji i warunki hydrogeologiczne w obszarze projektowanego składowania skały płonnej, któremu towarzyszyć będzie
Strona28 bezpośrednie odprowadzenie odcieków (ścieków) do wód podziemnych obszaru zasilającego komunalne ujęcie wody miasta Włodawy, przedstawiony Projekt rekultywacji nie może być akceptowany w aspekcie ochrony środowiska, ze względu na jaskrawe naruszenie przepisu art. 39 Prawo wodne. Realizacja przedstawionego Projektu mogłaby nie tylko negatywnie wpłynąć na jakość bardzo dobrych wód ujmowanych przez ujęcie komunalne miasta Włodawy, pogarszając ich walory smakowe, ale co nie wykluczone negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzi pijących tę wodę. (... str. 20) Ze względu na to, że eksploatacja piasku z kopalni Włodawa I do poziomu wód podziemnych, spowodowała zlikwidowanie ich naturalnej izolacji, uważam za konieczne zamknięcie dostępu do wyrobiska, celem nie dopuszczenia do jego zanieczyszczenia szczególnie substancjami chemicznymi. Powyższe zastrzeżenia przeanalizował i ocenił w Recenzji, Pan dr Zbigniew Bzowski, Biegły z Listy Wojewody Śląskiego w zakresie ochrony przyrody oraz pracownik Zakładu Monitoringu Środowiska Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach. W grudniu 2014 została opracowania Recenzja i uwagi do opracowania pt.: OPINIA TECHNICZNA Jej autorem jest dr Zbigniew Bzowski. Główny Instytut Górnictwa, Katowice, 01.12.2014r. W Recenzji, dr Zbigniew Bzowski pisze m.in.: (... str. 1) Pkt 1. Tytuł nie zawiera nic co pozwoliłoby na kwalifikację jako opinia techniczna (...). Ocena dotycząca elementów środowiska nie jest opinią techniczną (... str. 2) Pkt 6. badana większość odpadów wydobywczych w postaci skał płonnych z wydobycia węgla kamiennego (tj. o kodach 010102 i 010412) z polskich kopalń, poza dopuszczalnymi ilościami substancji organicznej (po prostu węgla) spełnia wymogi dla odpadów obojętnych.
Strona29 (... str. 2) Pkt 7. obecność (...) metali ciężkich budzi niepokój władz administracyjnych (...) Autor nie zna sprawy od strony chemicznej dotyczącej zanieczyszczeń i ilości metali (...) (... str. 2) Pkt 8. Autor sam ocenia (...) jak zalegają poziomy wodonośne w utworach czwartorzędowych i kredowych. Nie cytuje literatury ponieważ to wie. (...) (... str. 2) Pkt 9. opis odpadów wydobywczych jest kuriozalny. (Autor cytuje wyniki z lat 1984, 1988 i 1996. Dalszy ciąg zapisów na tych stronach jest chaotyczny. (...) w latach 1984-2014 można wymienić ok. 20-30 pozycji literaturowych dotyczących badań odpadów wydobywczych z LW Bogdanka z którymi (nawet z jedną) Autor się nie zapoznał. (... str. 2) Pkt 10. biegły nie rozumie pojęcia składowania, a nie znając Ustawy o odpadach wydobywczych nie ma pojęcia o unieszkodliwianiu tych odpadów, a ponadto nie odróżnia składowania od odzysku. (... str. 3) Pkt 11. Autor operuje stwierdzeniem toksyczne metale ciężkie ale nie podaje kryteriów tej toksyczności, jak również nie odnosi się do kwalifikacji właściwości H6 (toksycznych) odpadów (...) (... str. 3) Pkt 12. Interpretacja, bez względu na grupę gruntów, jest błędna w założeniu, (...) Jeśli przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnie wysokiej jej zawartości w środowisku, uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło. Skały górnego karbonu towarzyszące pokładom węgla kamiennego występujące w odpadach wydobywczych LW Bogdanka mają bez wątpienia naturalny charakter i dlatego dla skał tych ma zastosowanie cytowany zapis (...) Autor przeprowadza błędną kwalifikację i wyciąga niewłaściwe wnioski. (... str. 3) Pkt 13. Ocena wyciągów wodnych z odpadów wydobywczych LW Bogdanka jest przeprowadzona niemerytorycznie i chaotycznie podobnie jak charakterystyka chemiczna. Autor niewłaściwie interpretuje znak mniejszości w wynikach analiz chemicznych wyciągów wodnych. (...) (... str. 4) Pkt 14. Ocena wód ujmowanych piezometrami w rejonie obiektu unieszkodliwienia odpadów wydobywczych w Bogdance przeprowadzona jest bez analizy stanu hydrogeologicznego rejonu tego obiektu i wymieszane są
Strona30 wyniki analiz różnych wód w różnych latach bez zestawienia wszystkich wyników. (...) (... str. 4) Pkt 15. Autor w ostatnim akapicie cytuje zapisy dokumentacji geologicznej, w której...proponuje zakazanie lokalizacji i budowy nowych składowisk odpadów (...) Można zauważyć, że Autor nie orientuje się (lub zapomina), ze zapisy tego typu mają charakter nieformalny, często są jedynie sugestią, a podstawą lokalizacji i budowy składowisk oraz zasad monitoringu jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 stycznia 2013r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2.05.2013, poz. 523). (...) (... str. 5) Pkt 3. Opinia jako dokument ma charakter oceniający działania lub/i planowane działania, zapisy w innych dokumentach itp., ale równocześnie kształtuje świadomość społeczeństwa oraz ludzi podejmujących decyzje administracyjne, prawne itp.. Nierzetelnie lub/i tendencyjnie wykonana opinia, a w szczególności wnioski mogą doprowadzić do błędnych decyzji, niepokoju społecznego, protestów a nawet zamieszek. Konkludując należy stwierdzić, że mimo powyższych krytycznych uwag zawartych w recenzji, Opinia Techniczna autorstwa Henryka K. Janczewskiego została przyjęta do dalszych analiz. Z tego też powodu strona wnioskująca o zgodę na wykonanie prac rekultywacyjnych przygotowała kolejny dokument. W grudniu 2014 została opracowania Ekspertyza dotycząca możliwości wykorzystania odpadów wydobywczych z kopalni węgla kamiennego Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w Bogdance do rekultywacji wyrobiska po Kopalni Kruszywa Włodawa I we Włodawie Jej autorem jest Pomiar-GIG Przedstawiciel Głównego Instytutu Górnictwa Spółka z o.o. z Lublina na zlecenie Firmy Handlowo-Usługowej TRANS MAJ; Józef Majewski; 21-070 Cyców; Podgłębokie 1A/1, W ekspertyzie dotyczącej możliwości wykorzystania odpadów wydobywczych z kopalni węgla Kamiennego LW Bogdanka S.A. w Bogdance do rekultywacji
Strona31 wyrobiska po kopalni kruszywa Włodawa I powołano się na obowiązujące przepisy prawne w zakresie odzysku odpadów wydobywczych oraz udostępnione przez Zleceniodawcę postanowienia Starosty Włodawskiego. Przedmiotowa Ekspertyza zawiera ocenę wpływu odpadów wydobywczych na środowisko wodne, a zwłaszcza na warunki hydrogeologiczne w rejonie objętym projektem rekultywacji. W Ekspertyzie czytamy m.in: (... str. 3.) Ustawa o odpadach wprowadziła pojęcie przetwarzania odpadów przez które rozumie się procesy odzysku lub unieszkodliwienia w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwienie. Odzysk odpadów jest rozumiany jako jakikolwiek proces, którego wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, w tym przypadku do rekultywacji terenu zdegradowanego odkrywkową działalnością górniczą. (... str. 4.) Planowana działalność związana jest z odzyskiem odpadów wydobywczych o kodzie 010412 a nie unieszkodliwianiem. Dlatego też wykorzystanie tego odpadu do wypełniania wyrobiska nie jest związane z ich składowaniem a wyrobisko nie jest obiektem przeznaczonym do składowania odpadów. (... str. 4.) Dopuszczalne sposoby i metody odzysku odpadów regulują rozporządzenia wykonawcze do ustawy o odpadach (...) (... str. 6.) W badaniach wykonanych w roku 2014 nie stwierdzono istotnych różnic w składzie fizyko-mechanicznym odpadów wydobywczych w stosunku do lat poprzednich. Istotnym elementem wpływu odpadów wydobywczych na wody powierzchniowe i podziemne są ich własności hydrogeologiczne. (... str. 7.) odpady wydobywcze (zagęszczone) należy zaliczyć do skał półprzepuszczalnych na granicy z nieprzepuszczalnymi (...) (... str. 8.) odpady wydobywcze lokowane w wyrobiskach poeksploatacyjnych tworzą sztuczną barierę geologiczną dla migracji potencjalnych zanieczyszczeń dla warstwy wodonośnej (...) (... str. 9.) W latach 2005-2006 do rekultywacji wyrobiska położonego we Włodawie przy ul. Nadbużańskiej w rejonie ogródków działkowych
Strona32 wykorzystano ok. 82 tys. Mg odpadów wydobywczych. Do chwili obecnej nie stwierdzono żadnego odziaływania na wody podziemne w rejonie zrekultywowanych obiektów z wykorzystaniem odpadów wydobywczych. (...) (... str. 10.) Ze względu na położenie analizowanego terenu oraz jego zagospodarowanie wyłącznie z terenem przyległym i położeniem w jego sąsiedztwie należy stwierdzić, że brak jest ognisk zanieczyszczeń mogących wpłynąć na jakość wód pierwszego poziomu wodonośnego. Źródłem potencjalnych zanieczyszczeń mogą być zanieczyszczenia pochodzące z rolniczego użytkowania gruntów poprzez stosowanie nawożeń sztucznych oraz środków ochrony roślin. (...) (... str. 15.) wykorzystanie odpadów wydobywczych w pracach rekultywacyjnych spowoduje wzrost zdolności oczyszczających warstw czyli wymianę naturalnie występujących warstw o dobrej przepuszczalności o M d =1,76 na warstwę o słabej przepuszczalności na granicy nieprzepuszczalności M d =1,76 (...) (... str. 10.) Zdeponowane w wyrobisku odpady wydobywcze nie są źródłem odcieków o charakterze ścieków ponieważ tworzą one bryłę utworów słabo przepuszczalnych na granicy nieprzepuszczalnych. Wody opadowe opływają taka bryłę a nie ją przemywają. (...) W celu uzasadnienia powyższych stwierdzeń do Ekspertyzy dołączono istotne z punktu widzenia danych, dokumentacje w tym: Kartę charakterystyki odpadów o kodzie 010412 powstających w procesie wydobycia i przetwarzania węgla kamiennego w kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka lokowanych na obiekcie unieszkodliwienia odpadów wydobywczych w Bogdance (Pomiar-GIG; Lublin, lipiec 2014r.) W dokumentacji tej zawarte są między innymi następujące wnioski: (...str. 18) 8. W celu wyeliminowania przemywania spągowej partii zdeponowanych odpadów wydobywczych w spągowej warstwie rekultywowanego wyrobiska należy utworzyć półkę ochronną od zwierciadła wód podziemnych. (...) 10. Dobra obecnie jakość wód podziemnych ujęcia wody we Włodawie świadczy o braku oddziaływania na to ujęcie zarówno zdeponowanych w latach 2005-
Strona33 2006 odpadów wydobywczych z kopalni w Bogdance w wyrobisku położonym we Włodawie przy ul. Nadbużańskiej w rejonie Ogródków działkowych w odległości ok. 500 metrów od studni głębinowej nr VIII ujęcia, na kierunku spływu wód podziemnych, jak i położonego ok. 1,45 km od ujęcia składowiska odpadów komunalnych. Dlatego też bezpodstawne są obawy związane z wykorzystaniem odpadów wydobywczych do rekultywacji wyrobiska położonego w odległości ok. 2,3 km od ujęcia. Podsumowując powyżej przytoczone fragmenty prac dokumentujących i opisujących przedmiotową problematykę lokowania w wyrobisku odpadów wydobywczych, należy stwierdzić, że: 1. Projekt Rekultywacji... oraz Uzupełnienie Projektu rekultywacji... jak i ww. Ekspertyza..., jednoznacznie wskazują na brak istotnych, niekorzystnych wpływów związanych z przedmiotem niniejszego opracowania. 2. Zarówno przytoczone dokumenty jak i wyjaśnienia w nich zawarte, jednoznacznie wskazują na brak możliwości wystąpienia jakichkolwiek skrajnie niekorzystnych wpływów związanych z wykorzystaniem odpadów wydobywczych do rekultywacji przedmiotowego wyrobiska Włodawa I. 3. Cytując Autorów Karty charakterystyki odpadów o kodzie 010412..., należy stanowczo podkreślić, że w przypadku wątpliwości dotyczących (...) wyeliminowania przemywania spągowej partii zdeponowanych odpadów wydobywczych w spągowej warstwie rekultywowanego wyrobiska, należy utworzyć półkę ochronną od zwierciadła wód podziemnych. (...) 4. Podane zalecenie jako jedyne w odniesieniu do ewentualnych niekorzystnych wpływów złożonego łupka na środowisko, a szczególnie wody, mogłoby zmienić ich naturalny charakter. Należy jednak zwrócić uwagę na dwie następujące tezy, jakie znalazły się w Ekspertyzie...2014: (... str. 15.) wykorzystanie odpadów wydobywczych w pracach rekultywacyjnych spowoduje wzrost zdolności oczyszczających warstw czyli wymianę naturalnie występujących warstw o dobrej przepuszczalności na warstwę o słabej przepuszczalności na granicy nieprzepuszczalności (...) (... str. 10.) Zdeponowane w wyrobisku odpady wydobywcze nie są źródłem odcieków o charakterze ścieków ponieważ tworzą one bryłę
Strona34 utworów słabo przepuszczalnych na granicy nieprzepuszczalnych. Wody opadowe opływają taka bryłę, a nie przemywają jej. (...) Komentarz: Tezy te są tak samo trudne do udowodnienia na etapie rozważań teoretycznych, jak i tezy odwrotne, jakoby złożeniu łupka towarzyszyć będzie bezpośrednie odprowadzenie odcieków ( ścieków ) do wód podziemnych obszaru zasilającego komunalne ujęcie wody miasta Włodawy, co wpływałoby negatywnie na jakość tych wód, pogarszając ich walory smakowe, ale - co nie wykluczone - mogłoby negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzi pijących tę wodę Badania nad odpadami z LW Bogdanka pokazały, że dotychczas nie odnotowano negatywnych skutków ich lokowania w wyeksploatowanych wyrobiskach, a ich ewentualny niekorzystny wpływ na środowisko jest wprost niepotwierdzony. 3.3 Projekt Rekultywacji Uwagi i Propozycje Dla dokonania ostatecznej oceny procesu rekultywacji poniżej podano podstawowe pojęcia i definicje związane z działalnością kopalni piasku. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r., Dz. U. Nr 163, poz. 981) nakłada na każdego przedsiębiorcę obowiązek likwidacji i rekultywacji obszarów przekształconych w wyniku działalności wydobywczej, która stała się przyczyną utraty ich wartości użytkowej. Zagospodarowanie (rewitalizacja) zaś leży w gestii przyszłego użytkownika (lub użytkowników) zrekultywowanego obszaru. Sposób likwidacji i rekultywacji musi być podporządkowany sposobowi późniejszego zagospodarowania. Eksploatacja surowców mineralnych przynosi korzyści gospodarcze, ale powoduje jednocześnie różnego rodzaju szkody. Korzystając z bogactw naturalnych mamy moralny obowiązek wobec środowiska i ich przyszłych pokoleń naprawić te szkody i minimalizować wpływ spowodowanych przekształceń. Skala przekształceń spowodowana eksploatacją odkrywkową w poszczególnych kopalniach czyni jego rewitalizację procesem długotrwałym i trudnym. W polskich kopalniach odkrywkowych systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonuje się rekultywacji i zagospodarowania terenów odzyskiwanych w miarę przesuwania się frontów eksploatacyjnych.
Strona35 Podstawowym zagadnieniem w problematyce rekultywacji wyrobisk popiaskowych, jest wybór kierunku zagospodarowania, uwzględniający zarówno warunki przyrodnicze i techniczno-ekonomiczne rekultywacji, jak również potrzeby społeczno-ekonomiczne regionu. Tereny piaskowe reprezentują różny stopień trudności w powrotnym zagospodarowaniu w zależności od charakteru litologicznogenetycznego utworów zalegających w spągu, ich własności fizyko-chemicznych, rzeźby terenu oraz stosunków wodnych. Celem większości kopalń kruszyw naturalnych w zakresie rekultywacji jest odtworzenie gleb i w miarę możliwości wszystkich czynników przyrodniczych i technicznych warunkujących powstanie, rozwój i gospodarcze użytkowanie lasu. Działalność rekultywacyjna jest obecnie realizowana w cyklu 3 letnim. W I etapie rekultywacyjno-przyrodniczym jest dokonywana klasyfikacja wyrobisk, ocena gleb zalegających na stropie złoża w celu ich zabezpieczenia do późniejszych melioracji agrotechnicznych, badania glebowo-siedliskowe spągu wyrobisk i wreszcie opracowanie dokumentacji technicznej. II etap rekultywacji, który można podzielić na dwie fazy: Techniczną obejmującą kształtowanie rzeźby dna wyrobiska oraz uregulowanie stosunków wodnych, profilowanie skarp końcowych wyrobiska, odtworzenie gleb metodami technicznymi oraz budowę dróg gospodarczych w niezbędnym zakresie: Biologiczną zabiegi rekultywacyjne w tej fazie mają na celu zainicjowanie procesów glebotwórczych, zwiększenie ilości składników i materii organicznej dla roślinności drzewiastej (zalesień). Faza ta obejmuje cykl zabiegów agrotechnicznych. W fazie rekultywacji szczegółowej wykonuje się również obudowę biologiczną przez zadrzewienie uformowanych skarp wyrobiska i filarów ochronnych. III etap zagospodarowania poprzez np. zalesienie zrekultywowanych wyrobisk popiaskowych prowadzą Lasy Państwowe w tym odpowiednie Nadleśnictwa RP. Na podstawie przytoczonej analizy dotychczasowych zadań prowadzonych w zakresie wymogów rekultywacji po kopalniach piasku, można przyjąć, że kierunek rolnej rekultywacji okazuje się być jednym z prostszych sposobów zagospodarowania terenów po eksploatacji piasku. O wyborze kierunku zagospodarowania terenu zdegradowanego, zwłaszcza przekształconego geomechanicznie, decyduje szereg czynników, z których
Strona36 pierwszorzędne są: rodzaj utworów oraz korzystne warunki geomorfologiczne i wodne. Wg wytycznych /Lit./ Kierunek rolny możliwy jest do realizacji dla zrekultywowanych terenów docelowo płaskich zgodnych z rzędną terenów otaczających, mających zapewniony odpływ wód opadowych; możliwość upraw dotyczy upraw pastewnych ze szczególnym uwzględnieniem traw, możliwe jest również uprawianie zbóż i wypas zwierząt. 3.4 Opinie, analizy, opracowania, artykuły rozważania i komentarze W celu wydania decyzji rekultywacyjnej wyrobiska po kopalni kruszywa Włodawa I zlokalizowanego na działkach 21/1 i 21/3 we Włodawie z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni węgla LW Bogdanka, Starostwo Powiatowe we Włodawie zapoznało się z materiałami przedstawionymi do postępowania, w tym również z dokumentem: Uwagi i wnioski strony w postępowaniu administracyjnym, sporządzonym przez Towarzystwo dla Natury i Człowieka z Lublina i uzupełnionym Opinią naukową opracowaną przez dr hab. Leszka Pazderskiego. Oba te dokumenty maja charakter nieformalny, ponieważ organizacje społeczne nie są stroną w postępowaniu administracyjnym mogą natomiast stanowić ważny glos doradczy w dyskusji. Uwagi i wnioski strony w postępowaniu administracyjnym. Towarzystwo dla Natury i Człowieka; ul. Głęboka 8A; 0 612 Lublin; data sporządzenia: 13.05.2015r. W dokumencie tym Autorzy postulują o: 1/ odmowę zatwierdzenia projektu rekultywacji, 2/ określenie wodno-zadrzewieniowego kierunku rekultywacji o charakterze przyrodniczym, 3/ uznanie rekultywacji za zakończoną, 4/ w przypadku dalszego procedowania wniosku - przeprowadzenie obliczeń i analiz opisanych w uzasadnieniu (pkt. Ad. 3. na str. 5).
Strona37 W uzasadnieniu czytamy m.in.: (... str. 1) Pkt.1. Wartość przyrodnicza terenu sprawia w naszej ocenie, że zaistniały przesłanki aby uznać, iż zdegradowane przez działalność górniczą grunty samoistnie uzyskały istotną funkcję i wartość przyrodniczą ważną z punktu widzenia interesu społecznego, a więc spełniona została definicja rekultywacji podana w Ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych. ( str. 2) Pkt.2. Na podstawie przedstawionych materiałów uznać należy, iż wykorzystanie materiału proponowanego do wypełnienia wyrobiska na terenach rolnych jest prawnie niedopuszczalne w świetle Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002r. nr 165, poz. 1359, zwane dalej Rozporządzeniem). (...) Komentarz: Autorzy opierają swoje wywody na odczuciach. Ich opinia jest ocenna i jednostronna. Dyskredytują jakość odpadów wydobywczych, próbując znaleźć argumenty potwierdzające założoną tezę o wysokich walorach przyrodniczych wyrobiska. Jednocześnie traktują interes społeczny jako własny. (... str. 2. Ad. 1) W związku z wieloletnim okresem zaprzestania użytkowania, (...) możliwe jest też występowanie tam, lub pojawienie się w niedługim czasie roślinności pływającej w tym gatunków chronionych (...) Na obrzeżach formują się warunki sprzyjające występowaniu rzadkich roślin chronionych jak storczyki, pływacz czy rosiczki, niemożliwych jeszcze do stwierdzenie z powodu późniejszej pory ich wegetacji (...) Na suchych, piaszczystych i otwartych terenach wokół zbiornika formułuje się murawa na piaskowa (...) Komentarz: Autorzy próbują przewidywać możliwe scenariusze dotyczące przyszłości, nie zaś prezentować stan istniejący. Kontrola przeprowadzona w dniu 9 maja 2015r. wykazała obecność na omawianym terenie gatunków ptaków (...) Komentarz: Czy Towarzystwo posiada uprawnienia kontrolne? Czy powstał jakiś protokół albo dokumentacja fotograficzna z dnia 9 maja 2015r.? Dla takich gatunków jak kokoszka wodna i trzciniak jest to doskonałe miejsce lęgowe, prawdopodobnie jedyne w bezpośredniej bliskości i bez wątpienia gatunki te wyprowadzają tu lęgi (...)
Strona38 Teren ten jest także sprzyjający dla błotnika stawowego, jednak penetracja terenu przez ludzi oraz stosunkowo łatwa dostępność jest czynnikiem ograniczającym możliwość jego gniazdowania tutaj. Bez wątpienia jest to miejsce jego żerowania. Zachodzące w nim procesy zmierzają do wyksztalcenia się siedliska oligotroficznego. Jest to także dogodne miejsce do tego by stało się ostoją takich rzadkich gatunków jak storczyki czy rośliny owadożerne, niewykluczone zresztą jest ich występowanie już aktualnie (...) Komentarz: Autorzy posługują się określeniami, które poddają w wątpliwość istnienie na terenie kopalni wymienionych gatunków, biorą co najwyżej pod uwagę ich ewentualną obecność w bliżej nieokreślonej przyszłości. Brak udokumentowania dokonanych obserwacji to potwierdza. Należy jednak podkreślić, że Autorzy opracowania widzą konieczność zweryfikowania dokonanych przez siebie spostrzeżeń co do występowania w rejonie wyrobiska gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną. Sugerują tym samym przeprowadzenie gruntownej inwentaryzacji przyrody w obiekcie, przez szeroki zespół ekspertów. W niniejszej opinii autorzy poświęcają również wiele uwagi aspektom przyrodniczym problemu i chociaż to nie jest zawarte bezpośrednio w temacie zlecenia, jednak generalnie stanowi ważny element w procesie decyzyjnym, gdyż podnoszone jest przez zainteresowanych i uczestników postępowania. Na kolejnych kartach ww., Uwag... Towarzystwa dla Natury... czytamy: (... str. 3) Na obiekcie należałoby przeprowadzić gruntowną inwentaryzację gatunków istnieją bowiem przesłanki by w przyszłości zaproponować go do ochrony jako użytek ekologiczny. Komentarz: Przeprowadzenie inwentaryzacji gatunków na terenie wyrobiska kilka lat po zaprzestaniu wydobycia piasku powinno być podstawą do oceny czy i przy zachowaniu jakich warunków można przeprowadzić rekultywację zgodną z projektem. (... str. 3) uznać należy, że w obecnym stanie rzeczy rekultywacja przez przywrócenie wartości przyrodniczych została dokonana. Komentarz: powołując się w tym miejscu na Art. 4. Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (konkretnie pkt. 18 tego artykułu), Autorzy interpretują jego zapis jednostronnie, podczas gdy ustawodawca na równych zasadach dopuszcza możliwość przywrócenia gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych, czyli powrót do stanu sprzed eksploatacji. Taki sposób rekultywacji proponują autorzy recenzowanego Projektu rekultywacji, poprzez zapis w harmonogramie robót: Kierunek rekultywacji rolny (na użytek zielony).
Strona39 Warto w tym miejscu poświęcić więcej uwagi definicjom zawartym w tymże Art. 4 Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Otóż pkt. 16 definiuje grunty zdegradowane jako grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej. Grunty zdewastowane (pkt. 17) to takie które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku tych samych przyczyn. Natomiast w pkt. 24 mamy definicję działalności przemysłowej, przez którą rozumie się działalność nierolniczą i nieleśną (!), powodującą utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów. Jeśli grunty na których uruchomiono kopalnię piasku posiadały walory użytkowe, naturalnym i logicznym wydaje się przywrócenie im walorów użytkowych ponownie. (... str. 3) Stąd za najwłaściwszy kierunek rekultywacji uznać należy kierunek wodno-zadrzewieniowy o charakterze przyrodniczym. Komentarz: Teza, tak jak ta powyższa została sformułowana uznaniowo. Obecnie określeniem stosownego kierunku zajmują się specjalistyczne służby, które po analizach terenu sprzed jego zmiany oraz terenów sąsiednich mogą i kwalifikują kierunek rekultywacji. Nadrzędnym jednak jest taki, który dotyczył danego terenu powierzchni zanim powstała szkoda. (... str. 3) Istnieje już rozbudowana praktyka, aby w uzasadnionych przypadkach uznawać grunty za niewymagające rekultywacji (...) Komentarz: Jako uzasadnienie rozbudowanej praktyki Autorzy podają 2 (dwa) przykłady uznania rekultywacji za zakończoną, bez przeprowadzania prac rekultywacyjnych poprzez nawiezienie odpadów wydobywczych. Przy czym przykład drugi (osadniki Krystyna w Ochojcu) wymaga szczególnej uwagi, gdyż wykorzystano w opracowaniu tylko fragment tekstu z większej całości, którą warto tu przytoczyć: (...)Osadniki Krystyna w Ochojcu, których historia sięga 1956 r., od kiedy teren został przekazany w zarząd i użytkowanie Jaworznicko-Mikołowskiemu Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w Mysłowicach pod odkrywkowe wydobycie węgla z zastrzeżeniem przywrócenia ich gospodarce leśnej po zakończeniu eksploatacji złóż. Pierwsze rozmowy rozpoczęto już w 1967 r. z Kopalnią Boże Dary. W 1980 r. przekazano część gruntów w użytkowanie Kopalni Murcki z przeznaczeniem pod budowę osadników wód popłuczkowych, pod warunkiem zwrotu zrekultywowanych gruntów do Nadleśnictwa Katowice. Prezydent Miasta Katowice w dniu 4.06.2004 r. wydał decyzję o leśnym kierunku rekultywacji osadników. W latach 2005-12 w ramach prac rekultywacyjnych wykonano docelowe ukształtowanie bryły tego obiektu w postaci trzech wzniesień z wykorzystaniem odpadów wydobywczych o maksymalnej wysokości 304, 308 i 315 m n.p.m. Wykonano drogi technologiczne i rowy odwadniające, poidło dla zwierzyny oraz osadnik wód opadowych. Docelowe zagospodarowanie to przeprowadzenie zalesienia poprzez posadzenie we wcześniej przygotowanych dołkach wypełnionych ziemią urodzajną sadzonek sosny, brzozy, olchy i lipy oraz krzewów. Z uwagi na fakt, że część terenu stanowił obszar porośnięty kilkudziesięcioletnimi drzewostanami powstałymi z samosiewu, w których pojawiły się rośliny chronione, odstąpiono od jego odnowienia. Prezydent Miasta Katowice w decyzji z dnia 26.03.2013r. uznał rekultywację za zakończoną. (...) < [cytat pochodzi z Protokołu Nr 5/2013 ze wspólnego posiedzenia Komisji Górniczej ora Infrastruktury i Środowiska Miasta Katowice z dnia 22 maj 2013 roku.] Komentarz wydaje się w tym przypadku zbyteczny. Przytaczanie przykładów ze Śląska na uznanie gruntów za niewymagające rekultywacji jest w ogóle ryzykowne, gdyż na Śląsku tereny zdegradowane i zdewastowane działalnością górniczą w postaci deformacji powierzchni (niecki, zapadliska) stanowią normalny element krajobrazu. Deformacje w
Strona40 postaci osiadań mogą dochodzić nawet do 20 metrów różnicy poziomów (w Bytomiu stwierdzono maksymalne wartości wynoszące 21 m w ciągu XX wieku). Bardzo częstym efektem osiadania terenu jest jego zawodnienie. Najczęstszym sposobem rekultywacji terenów zawodnionych jest zasypanie zalewiska materiałem ziemnym, na przykład odpowiednio przygotowanymi odpadami górniczymi. Skała płonna traktowana jest wówczas nie jako odpad składowany, ale jako odpad zagospodarowany, wykorzystany do rekultywacji. Warto jeszcze raz w tym miejscu sięgnąć do Prawa geologicznego i górniczego, które nakłada na każdego przedsiębiorcę w przypadku likwidacji zakładu górniczego obowiązek rekultywacji obszarów przekształconych w wyniku działalności wydobywczej, będącej przyczyną utraty ich wartości użytkowej. (... str. 4) Ad 2. (...) zawartości kobaltu i baru w roku 2012 przekroczyły wartości dopuszczalne dla gleby i ziemi w grupie B, czyli dla ziemi i gleby na użytkach rolnych. Komentarz: Celem uniknięcia zmian w zakresie niekorzystnego wpływu na środowisko, ewentualnego przewidzianego do złożenia łupka do wyrobiska Włodawa I, należy wykonać stosowne i aktualne w czasie badania po to, aby zastosować odpowiednią profilaktykę. Szereg działań organizacyjnych oraz odpowiednio wdrożona technologia składowania daje takie możliwości. Jednym ze sposobów są np. mieszaniny chemiczne które neutralizują określone związki i ich ewentualny niekorzystny wpływ na wodę lub grunt (...) Odpady nie są ponadto substancją naturalną w pełnym tego słowa znaczeniu powstały w swojej obecnej postaci jako skutek procesów gospodarczych (...) przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin ( ) Komentarz: W procesie technologicznym wzbogacania w cieczach zawiesinowych węgla kamiennego wydobywanego przez kopalnię LW Bogdanka z wykorzystaniem wzbogacalników typu DISA wykorzystywana jest magnetytowa ciecz zawiesinowa. Używany do tego celu magnetyt (FeFe2O4) jest po procesie odzyskiwany i nie zanieczyszcza odpadów wydobywczych. (... str. 7) Uwaga Dodatkowa. Autorzy stwierdzają: (...) Za innym niż wypełnienie sposobem rekultywacji przemawiają ponadto walory przyrodnicze omówione powyżej, które dzięki pozostawieniu dna wyrobiska w obecnej formie będą mogły być zachowane, co leży w interesie społecznym. (...) Komentarz: Zalecenia co do kierunku rekultywacji stosuje się zgodnie z Prawem górniczym i geologicznym oraz jego przepisami wykonawczymi, w tym w szczególności ujętymi w Planie Ruchu Zakładu Górniczego. Zatem decyzje kwalifikowania danego terenu pokopalnianego do
Strona41 rekultywacji o określonym kierunku, zapadają w fazie planowania wydobycia kruszywa w przedmiotowym rejonie. Starostwo posiłkując się stosownymi dokumentami, może skonsultować przyjęte kierunki i działania z organami do tego uprawnionymi, to jest Okręgowym Urzędem Górniczym (OUG) w Lublinie lub Wyższym Urzędem Górniczym (WUG) w Katowicach. Definicje i cele rekultywacji terenów zdegradowanych były różnie formułowane w kolejno obowiązujących aktach prawnych, co zmieniało poglądy na sposób prowadzenia rekultywacji. To zagadnienie z pogranicza filozofii i praktyki ochrony środowiska. Proces rekultywacji może w pewnym sensie postępować samoistnie, w drodze naturalnych przemian zachodzących w środowisku glebowym, jednak podstawową metodą rekultywacji jest metoda techniczno-biologiczna, realizowana podczas zabiegów prowadzonych przez człowieka. Rekultywacja prowadzona tą metodą obejmuje trzy fazy: przygotowawczą (dokumentacyjną), techniczną podstawową) i biologiczną (szczegółową). Po rekultywacji możliwe jest dopiero zagospodarowanie terenu, czyli rolnicze, leśne lub inne jego użytkowanie. Oczywiście, sposób rekultywacji musi być uzależniony od planowanego kierunku zagospodarowania. Przedmiotem kolejnych analiz w zakresie Opinii na temat Projektu rekultywacji.. wyrobiska Włodawa I jest: Opinia naukowa o projekcie wyrobiska po kopalni kruszywa Włodawa I z wykorzystaniem odpadów wydobywczych z kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. Autorem opracowania jest dr hab. Leszek Pazderski. Toruń, 05.05.2015r. Generalnie przytoczona Opinia naukowa... dotyczy - według autora - aspektów chemicznych przedsięwzięcia. Autor szczegółowo analizuje dane dotyczące składu chemicznego odpadów wydobywczych oraz zawartości metali ciężkich w odpadach z kopalni Bogdanka, na podstawie informacji zawartych w Projekcie rekultywacji. Tablice składu chemicznego odpadów zawierają dane z lat 2002 2012. Autor zwraca szczególną uwagę na w wzrost zawartości kobaltu (Co) w roku 2012 w stosunku do lat poprzednich. Sugestia jakoby konieczne było podawanie zawartości kobaltu w próbach pochodzących z poszczególnych miesięcy lub przynajmniej
Strona42 kwartałów jest przesadzona, gdyż niewiele wnosiłaby do sprawy. Podstawowy skład chemiczny odpadów wydobywczych z kopalni LW Bogdanka, monitorowany w latach 1996-2012 nie wykazuje znaczących różnic, również w porównaniu do wcześniejszych wyników badań skał przylegających do pokładów węgla w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. (... str. 2.) Celowe więc byłoby uzupełnienie Projektu o wyniki z lat 2013-2014, szczególnie w celu określenia, czy obecna zawartość Co w odpadach nie przekracza wartości granicznej 200 ppm, przy której możliwe jest składowanie w glebie lub ziemi na terenach przemysłowych. Komentarz: Autor tym razem sugeruje możliwość przekroczenia zawartości granicznej kobaltu w próbach pobranych w latach 2013-2014, podczas gdy pisząc opinię w 2015 roku mógł dane rzeczywiste pozyskać. Wolał jednak ograniczyć się do hipotetycznego stwierdzenia graniczącego z hiromancją. Zawartości metali w odpadach wydobywczych z LW Bogdanka w latach 2013-2014 zestawiono (tablica 1.) poniżej. Jak widać zawartość kobaltu po znaczącym przekroczeniu dopuszczalnej wartości w 2012 roku, w kolejnych latach wraca do poziomu niskiego. Tablica 1. Zawartości metali w odpadach wydobywczych z LW Bogdanka w latach 2013-2014* Oznaczenie V.2008 V.2009 IV.2010 IV.2011 IV.2012 V.2013 V.2014 W mg/kg s.m. (ppm) Ag <2 <2 <2 <2 <2 <2 <2 As <2 11 <2 5 7 15 11 Ba 367 731 411 410 250 204 843 Cd <2 <2 <2 <2 <2 <2 <2 Co 11 24 20 <3 147 36 6 Cr 68 93 51 95 137 84 92 Cu 34 42 95 60 65 51 55 Hg <1 <1 <1 <1 <1 <1 0,13 Mn 93 167 245 323 482 490 448 Mo <2 <2 <2 <2 <2 <2 <2 Ni 36 43 36 56 52 47 55 Pb 27 67 22 26 29 71 28 Rb 148 196 151 131 114 113 114 Sb <2 <2 <2 <2 <2 <2 <2 Sn <2 <2 <2 <2 <2 <2 3 Sr 538 762 374 230 230 178 399 V 189 194 166 170 140 124 133 Zn 80 161 138 81 137 91 62 */ Źródło: GIG - Karta charakterystyki odpadów wydobywczych o kodzie 01 04 12
Strona43 (... str. 5, 6.) Wbrew temu co piszą autorzy Projektu..., w odniesieniu do odpadów wydobywczych nie znajduje zastosowania par. 1 ust. 4 Rozporządzenia: Jeżeli przekroczenia wartości dopuszczalnej stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnej wysokiej jej zawartości w środowisku, uważa się że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło Komentarz: O ile z argumentacją Autora można się zgodzić co do tego, że odpady wydobywcze z górnictwa stanowią substancję obcą na obszarze użytków rolnych, w rozumieniu przywołanego Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, a także potwierdzić, że w rzeczonym Rozporządzeniu nie pojawia się określenie zanieczyszczenie antropogeniczne (czyli zanieczyszczenie powstałe lub zachodzące w wyniku działalności gospodarczej człowieka), to trudno zgodzić się z tezą jakoby zawartość metali (w tym kobaltu) w odpadach nie była naturalna. Inaczej też w tym kontekście można i należy rozumieć intencje prawodawcy niż odczytał to (jako oczywistość) Autor, a mianowicie, że: przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło ponieważ stężenie substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z naturalnej wysokiej jej zawartości w środowisku, z którego pochodzą badane próby. W takim przypadku można stwierdzić, że zastosowanie par. 1 ust.4 miałoby swoje uzasadnienie. Jeśli jednak w rozpatrywanym przypadku powinniśmy koniecznie odnosić się do Rozporządzenia z 9 września 2002 r. to raczej do jego paragrafu 3, w którym czytamy: Gleba lub ziemia używane w pracach ziemnych oraz używane do tego celu osady pochodzące z dna zbiorników powierzchniowych wód stojących lub wód płynących, powinny spełniać kryteria dopuszczalnych wartości stężeń, wskazanych w załączniku, o którym mowa w 1 ust. 2, dla gruntów występujących w miejscu przeznaczenia, ale Autor takiej ewentualności nie bierze pod uwagę. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na fakt, że w obu przywołanych powyżej przepisach ( 1 i 3) jak i w całym Rozporządzeniu mowa jest o jakości ziemi i jakości gleby, nie zaś o jakości odpadów wydobywczych w postaci skały płonnej (stosowane są także określenia kruszywo, materiał skalny, a nie ziemia czy gleba) (... str. 7.) pomysł składowania na gruntach rolnych odpadów wydobywczych zawierających ponadnormatywne ilości kobaltu i baru (...) nie powinien być realizowany, zaś rzeczone odpady mogą być składowane co najwyżej na gruntach przemysłowych. Komentarz: Te oraz inne śmiałe tezy Autora, świadczą o tendencyjności wykonania Opinii Naukowej. Należy podkreślić, że Autor nie orientuje się w tematyce górniczej a mimo to formułuje tezy o wpływie odpadów, które wg Niego stanowią mieszaninę różnego rodzaju skał. Wykonane analizy składu chemicznego, są trudne do przyjęcia dla praktyki
Strona44 inżynierskiej. Tego typu analizy i Opinie nie mogą blokować przedsięwzięć, kształtować świadomości społeczeństwa oraz ludzi podejmujących decyzje administracyjne, prawne itp. o znaczeniu strategicznym dla danego rejonu kraju. Nierzetelnie i tendencyjnie sporządzona Opinia Naukowa, a szczególnie sformułowane wnioski mogą doprowadzić do błędnych decyzji, a w konsekwencji niepokoju społecznego i protestów. 4 Ocena wpływu lokowania odpadów górniczych oznaczonych kodem 010412 z LW Bogdanka w wyrobisku po byłej kopalni piasku Włodawa I na środowisko 4.1 Parametry fizyko-chemiczno-mechaniczne odpadów górniczych oznaczonych kodem 010412 z LW Bogdanka Z działalnością górnictwa węgla kamiennego nierozerwalnie związane jest generowanie odpadów. Wydobyciu jednej tony węgla towarzyszy powstawanie około 400 kg odpadów, a według innych szacunków ilości wytwarzanych odpadów mogą zawierać się w przedziale od 200 do 400 kg. Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego w 2010 roku wytworzono w Polsce 53,7 mln Mg odpadów wydobywczych, w tym odpady powstałe przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin (kod 010412) stanowiły 27,8 mln Mg. Z kolei z danych Zarządu LW Bogdanka S.A. łączny przychód odpadów górniczych w 2014 roku wyniósł w kopalni ponad 5,6 mln Mg, z czego około 45% poddanych zostało odzyskowi i zagospodarowaniu. Odzysk odpadów w celach nieprzemysłowych (tj. rekultywacja terenów pogórniczych, wykorzystanie odpadów do utwardzania dróg, placów i innych celów) wyniósł ponad 2,5 mln ton. Analizując przyczyny powstawania tak dużej ilości odpadów, można zauważyć, że wysoka jakość procesów wzbogacania węgla przyczynia się do produkcji lepszych koncentratów, ale również większej ilości odpadów, powstających w miejscu ich przeróbki. Oznacza to także, że słabo wzbogacony węgiel przyczynia się do powstawania odpadów, jeśli nie w zakładach przeróbczych, to w elektrowniach w postaci żużli, popiołów lub zanieczyszczenia powietrza. W Polsce badania nad odpadami powęglowymi prowadzone są na szczególnie dużą skalę, a ich wyniki w zakresie oddziaływania odpadów oraz metod ich minimalizacji, prezentowane są w renomowanych czasopismach naukowych.
Strona45 Podstawowym źródłem pochodzenia odpadów górnictwa węgla kamiennego w Polsce są skały budujące wraz z pokładami węglowymi górnokarbońskie serie węglonośne Dolnośląskiego, Górnośląskiego i Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Są to klastyczne skały osadowe zaliczane głównie do iłowców, mułowców, i piaskowców, a w mniejszym stopniu do zlepieńców. Udział typów skał w seriach poszczególnych zagłębi węglowych jest rożny, można jednak stwierdzić, że w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym dominują mułowce oraz skały gruboklastyczne, czyli piaskowce i zlepieńce, w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym występują iłowce, mułowce i piaskowce, natomiast w Lubelskim Zagłębiu Węglowym przeważają mułowce i iłowce. W niniejszym opracowaniu skupimy się co zrozumiałe na odpadach wydobywczych pochodzących z Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Zgodnie z ustawą o odpadach wydobywczych działania LW Bogdanka ukierunkowane są na maksymalny odzysk i wykorzystanie odpadów wydobywczych. Odzysk odpadów polega na ich wykorzystaniu w procesie rekultywacji terenów zdegradowanych (różnego rodzaju wyrobisk poeksploatacyjnych), remontach dróg oraz przy produkcji materiałów budowlanych w Zakładzie Ceramiki Budowlanej w Bogdance. W ten sposób gospodarczo wykorzystywanych jest ponad 50% uzyskanych odpadów górniczych. Pozostałą cześć odpadów wydobywczych trafia na obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. Tablica 2. Bilans odpadów z LW Bogdanka w latach 2009-2012** Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Odpady górnicze - ogółem (tys. ton) 3 788,15 3 288,95 4 050,08 4 742,46 Odpady składowane (tys. ton) 2 291,66 885,67 1 957,30 2 187,99 Odpady zagospodarowywane (tys. ton) 1 496,49 2 403,28 2 092,78 2 554,47 **/Źródło: http://www.lw.com.pl/pl,2,d1097,gospodarka_odpadami.html W utworach Lubelskiego Zagłębia Węglowego udział skał ilastych w większości profili może przekraczać 60 %. Skały ilaste zwykle towarzyszą występowaniu pokładów węglowych, stanowiąc bardzo często ich bezpośrednie utwory stropowe i spągowe. Następstwem tej prawidłowości jest ich bardzo wysoki
Strona46 udział w odpadach górnictwa węgla kamiennego (około 70 %) i dominacja w odpadach przeróbczych. W zależności od składu mineralnego i stopnia zdiagenezowania skały ilaste mają rożne cechy fizyczne i technologiczne, co jest istotne w aspekcie ich składowania i gospodarczego wykorzystania. Skład mineralny odpadów górnictwa węgla kamiennego nawiązuje do udziału poszczególnych skał karbońskich w odpadach. Bezwzględnie dominują minerały ilaste illit (28-82 %) i kaolinit (9-65 %), a w mniejszych ilościach występuje kwarc (3-37 %), chloryt (do 10 %) oraz piryt. Inne siarczki metali (galena Pb, sfaleryt Zn, chalkopiryt Cu, także markasyt Fe) pojawiają się raczej lokalnie, w ilościach śladowych. Skład chemiczny odpadów górnictwa węgla kamiennego jest odbiciem składu petrograficznego skał karbońskich. W odpadach dominuje krzemionka (SiO 2 ), której zawartość w odpadach kopalni Bogdanka może wynosić od 34,7 do 66,9 % (Bzowski, Dawidowski, 2013). Kolejnym istotnym składnikiem jest tlenek glinu (Al 2 O 3 ), którego zawartość może średnio wynosić około 21 %. Z innych komponentów chemicznych odpadów wymienić można: tlenki żelaza (0,9-12,9 %) i tlenek potasu (2,0-4,2 %), a wśród składników o zawartościach sięgających 1-2 % tlenek wapnia, sodu i tytanu. Sposobem oceny zmienności składu chemicznego odpadów jest porównywanie wskaźników obrazujących stosunek zawartości Al 2 O 3 do SiO 2 oraz sumy zawartości sodu i potasu w stosunku do zawartości Al 2 O 3. Obowiązek prowadzenia badań składu chemicznego odpadów przez kopalnie powoduje, iż dysponujemy ogromną bazą danych, która umożliwia monitorowanie w długim przedziale czasowym właściwości odpadów. Na podstawie tych wyników należy stwierdzić, że odpady nie wykazują istotnych zmian składu chemicznego, a jedynie niewielkie zróżnicowanie można obserwować w przypadku tlenków wapnia i magnezu oraz siarki. W ramach monitoringu odpadów górnictwa węgla kamiennego prowadzone jest także oznaczanie zawartości pierwiastków, których dobór wynika głównie z przepisów i norm dotyczących zagospodarowania odpadów. Z oznaczanych pierwiastków (As, Ba, Cr, Sn, Zn, Cd, Co, Cu, Mo, Ni, Hg) większość występuje w ilościach śladowych od granicy oznaczalności do niecałych 100 mg/kg. Najwyższe wartości są odnotowywane w przypadku baru, którego zawartości kształtują się w zakresie od 250 do 762 mg/kg w odpadach z kopalni Bogdanka. I choć bar jako pierwiastek jest silnie trujący, to tylko w postaci jonów Ba 2+, natomiast w odpadach
Strona47 wydobywczych występuje w postaci barytu, czyli siarczany baru BaSO 4, czyli minerału, który jest praktycznie nierozpuszczalny, przez co nie jest szkodliwy dla środowiska. Podwyższone wartości w odpadach z Bogdanki wykazują również chrom (do 132 mg/kg) i cynk (do 161 mg/kg), Zawartości potasu, wapnia, magnezu, azotu i fosforu w odpadach są ważne dla prowadzenia rekultywacji z użyciem odpadów, szczególnie z zastosowaniem metody bezglebowej. Zawartość potasu jest odpowiednio wysoka, natomiast pozostałe pierwiastki występują w ilościach niedostatecznych, szczególnie dotkliwy jest niedobór wapnia. Najczęstszym kierunkiem wykorzystania odpadów jest ich zastosowanie do rekultywacji, niwelacji terenu i likwidacji wyrobisk po eksploatacji surowców skalnych. Odpady wykorzystane do tego typu przedsięwzięć muszą spełniać określone przepisami wymagania w zakresie składu chemicznego. Kopalnie masowo zagospodarowują odpady poprzez wypełnianie terenów przekształconych działalnością górniczą (niecki osiadań, zapadliska) oraz do utwardzania powierzchni terenów przeznaczonych do zagospodarowania. Bardzo ważnym warunkiem wykorzystania odpadów do rekultywacji i niwelacji jest minimalizacja zjawisk termicznych związanych z procesami utleniania substancji węglowej i pirytu. Brak jednoznacznych wytycznych w tym zakresie dla tych form zagospodarowania odpadów sprawia, że dla każdego obiektu należy określać indywidualne warunki techniczne. Podstawą profilaktyki przeciwpożarowej jest deponowanie odpadu warstwami i zagęszczanie. Udział skał ilastych, które łatwo ulegają dezintegracji sprzyja zagęszczaniu odpadów oraz zwiększa zdolność buforowania środowiska. Szczególnie korzystne parametry posiadają odpady wytwarzane przez kopalnię Bogdanka, które dzięki tym właściwościom są dobrym materiałem do rekultywacji bezglebowej. Szczegółowe wytyczne sformułowane zostały dla niwelacji niecek osiadań z wykorzystaniem odpadów z kopalni Bogdanka. Opracowanie określa sposób przeprowadzenia prac w poszczególnych etapach z uwzględnieniem ochrony wód, regulacją stosunków wodnych oraz społecznych i środowiskowych aspektów biologicznej rekultywacji i zagospodarowania terenu.
Strona48 Odpady wydobywcze stanowią znakomity materiał wykorzystywany jako kruszywo lub masy skalne w budownictwie drogowym i robotach inżynieryjnych oraz do niwelacji terenu, formowania nasypów i skarp. Wykorzystuje się je przede wszystkim w robotach ziemnych przy inwestycjach drogowych, które charakteryzują się znaczną materiałochłonnością. Zastosowanie odpadów wymaga określenia własności fizyko-mechanicznych i chemicznych, parametrów geotechnicznych oraz aprobaty technicznej dopuszczającej użycie odpadów dla danej inwestycji. Formowanie nasypów z odpadów powinno odbywać się przy zastosowaniu odpowiedniego zagęszczenia odpadów, co pozwala na ograniczenia drenażu i erozji oraz zminimalizuje ewentualną aktywność termiczną. Właściwości mechaniczne odpadów, takie jak spójność i kąt tarcia wewnętrznego oraz parametry zagęszczania są istotne dla możliwości wykorzystania odpadów w pracach inżynieryjnych, w tym obiektach hydrotechnicznych. Parametry geotechniczne odpadów wykazują zmiany wraz z czasem składowania, co przejawia się między innymi wzrostem spójności i zagęszczania odpadów po upływie kilku lat szczególnie w przypadku odpadów z kopalni Bogdanka. 4.2 Przykład lokowania odpadów o kodzie 010412 w wyrobiskach poeksploatacyjnych Warto w tym miejscu przytoczyć jeden, za to bardzo ciekawy przykład Kopalni piasku Maczki-Bór w Sosnowcu działającej pod firmą CTL Maczki-Bór Sp. z o.o. Spółka posiada własną odkrywkową kopalnię pisaku kwarcowego i jest istotnym w regionie dostawcą tego kruszywa oraz oferuje usługę odbioru i zagospodarowania odpadów wydobywczych poprzez ich składowanie w wyrobisku. W 1996 roku Naczelny Sad Administracyjny wydał wyrok, zgodnie z którym uznano, że deponowane w składowisku odpady nie są składowane, lecz gospodarczo wykorzystane. Wyrok ten przesądza jednoznacznie, że deponowanie w wyrobisku popiaskowym skał karbońskich pochodzących z kopalń węgla kamiennego prowadzone jest jako rekultywacja terenu zmierzająca do przywrócenia pierwotnej rzędnej powierzchni terenu oraz umożliwienia jego przekazania do
Strona49 zagospodarowania. W procesie rekultywacji wykorzystywane są odpady wydobywcze o kodzie 010412 powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin. W związku z tym, że przyjmowane są odpady z różnych kopalń rozrzuconych po Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, firma przed przyjęciem odpadów do wykorzystania, wymaga od dostawców dostarczenia informacji dotyczącej ich właściwości fizyko-chemicznych. Warto dodać, że do roku 2006 deponowane były w niecce także popioły i żużle ze spalania węgla kamiennego. Wtedy to zakończono prace rekultywacyjne w wyeksploatowanym polu Bór-Zachód i teren ten obecnie przeznaczony jest, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego na tereny inwestycyjne dla miasta. W ramach rekultywacji techniczne zdeponowano na powierzchni prawie 360 ha, ponad 100 milionów ton odpadów. W związku z tym, że teren kopalni leży w regionie silnie przekształconym wieloletnią eksploatacją podziemną, gdzie stosunki wodne są mocno zaburzone, prowadzone są od kilkunastu lat intensywne badania, związane z potencjalnym oddziaływaniem prowadzonej działalności na jakość wód podziemnych użytkowych poziomów wodonośnych oraz Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 453, zlokalizowanego w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobiska. Sprawą potencjalnego zagrożenia GZWP zainteresowały się lokalne organizacje społeczne, a w konsekwencji instytucje odpowiedzialne za gospodarkę wodną w kraju. Należy wspomnieć, że pomiędzy polem Bór-Zachód, a polem Bór-Wschód usytuowane jest składowisko odpadów komunalnych. Aktualnie siecią monitoringu lokalnego prowadzonego przez firmę CTL objęte są 24 punkty. Intensywne prace badawcze prowadzone były przez naukowców z Uniwersytetu Śląskiego, corocznie odbywają się kontrole WIOŚ, prowadzono kontrole NIK, w prace analityczne zaangażowała się Państwowa Służba Hydrogeologiczna, analizy wykonywane były przez certyfikowane laboratoria. Mimo zaangażowania się w sprawę wielu autorytetów naukowych i instytucji publicznych ciągle nie ma jednoznacznego stanowiska co do wpływu wyrobiska na użytkowe poziomy wodonośne oraz GZWP. Pojawiające się w kilku punktach pomiarowych podwyższone zawartości siarczanów, żelaza i wapnia mogą bowiem być wynikiem wpływu różnych ognisk zanieczyszczeń w tym lokalnych składowisk odpadów
Strona50 komunalnych, składowisk odpadów z hut i galwanizerni, zbiorników wód dołowych i obiegowych. Przytoczony przykład zwraca uwagę na kilka istotnych kwestii związanych z rekultywacją kopalń kruszywa, przy użyciu odpadów wydobywczych: 1. Deponowanie odpadów o kodzie 010412 realizowane jest w Polsce od wielu lat. 2. Jest to działanie usankcjonowane prawnie. 3. Kopalnie piasku (czynne i wygaszone) są odpowiednim miejscem do lokowania w nich odpadów wydobywczych w celach rekultywacyjnych. 4. Nie ma jednoznacznej, bezpośredniej korelacji pomiędzy wypełnianiem wyrobiska odpadami, a ich wpływem na jakość wód podziemnych użytkowych poziomów wodonośnych, ze względu na udział szeregu czynników zewnętrznych (w tym naturalnych) w potencjalnym, negatywnym oddziaływaniu na wodę. 5. Niezbędne jest prowadzenie stałego monitoringu wyrobisk górniczych wypełnianych odpadami wydobywczymi. 4.3 Przykłady wydawania odmownych decyzji rekultywacyjnych z lokowanie odpadów wydobywczych Z lektury decyzji rekultywacyjnych wynika, iż Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie, która, z mocy ustawy, opiniuje decyzje dotyczące rekultywacji w kierunku leśnym, od lat konsekwentnie próbuje przeciwstawiać się wykorzystaniu odpadów wydobywczych do rekultywacji wyrobisk z przeznaczeniem na tereny leśne, argumentując, że skała płonna nie stanowi odpowiedniego podłoża do hodowli lasu. W większości postępowań sprzeciw jest jednak bezskuteczny. W większości przypadków wójtowie, będący w każdym postępowaniu rekultywacyjnym stroną opiniującą, nie zgłaszają obiekcji wobec wypełniania wyrobiska odpadami węglowymi i udzielają opinii pozytywnej, stwierdzając, że nie jest to przedsięwzięcie, dla którego istnieje obowiązek przeprowadzenia Oceny Oddziaływania na Środowisko. Nieliczne przykłady negatywnych opinii gmin:
Strona51 rekultywacja kopalni Orzechów Nowy I pole B 1.10.2012 negatywnie zaopiniowana przez Wójta Gminy Sosnowica, który uznał, że wnioskodawca powinien uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. 5.06.2014: negatywna opinia gminy Lubartów dla rekultywacji wyrobiska Wólka Rokicka Kolonia z powołaniem na zapis w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, zakazujący składowania odpadów w wyrobiskach za wyjątkiem mas ziemnych. Lubelskie SKO w dniu 04.09.2014 uchyliło postanowienie w całości. 12.08.2014: negatywna opinia Wójta Gminy Lubartów uchylona przez SKO w dniu 05.11.2014 negatywna opinia Burmistrza Włodawy w sprawie rekultywacji wyrobiska po kopalni Włodawa I Decyzje negatywne Odmowa zatwierdzenia projektu prac rekultywacyjnych proponowanego przez inwestora zdarza się nader rzadko. Oprócz przykładu konsekwentnej odmowy wydania zgody na rekultywację rozpatrywanego wyrobiska po kopalni Włodawa I przez Starostwo włodawskie, jest przykład wyrobiska w Przymiarkach gm. Urszulin gdzie odmówiono zgody na wypełnienie odpadami wydobywczymi z uwagi na niewielką objętość wyrobiska. W 2010 roku Starostwo chełmskie wydało dwie decyzje odmowne motywowane zawodnieniem wyrobiska, z powołaniem na art. 40 ust. 1 p. 1 Prawa Wodnego, który zabrania wprowadzania do wód odpadów w rozumieniu ustawy o odpadach. Jedna dotyczyła braku zgody na rekultywację kopalni Toruń I obszar A (gm. Rejowiec) z uwagi na obecność w zagłębieniach wody oraz druga związana z odmową na rekultywację skałą płonną kopalni Wólka Kańska III o powierzchni 2,5 ha, a w zamian ustalono kierunek rolno-wodny rekultywacji z przeznaczeniem na zbiornik rekreacyjno-wędkarski. W przypadku kopalni Toruń I w 2011 roku wydano jednak decyzję rekultywacyjną na te same działki, pozwalając na wykorzystanie odpadów wydobywczych. Ustawa o ochronie gruntów nie nakazuje rekultywacji poprzez wypełnienie wyrobiska i powrót do oryginalnego ukształtowania terenu. Kluczowe jest odtworzenie użytecznej społecznie i środowiskowo funkcji zdegradowanego gruntu. Na terenach, na których nie działa bodziec ekonomiczny w postaci płatności za
Strona52 zagospodarowanie odpadów (pochodzących od ich wytwórcy), rekultywacje wyrobisk poprzez ich wypełnienie odpadami prowadzone są bardzo rzadko. Mimo iż rozporządzenie o odzysku odpadów poza instalacjami dopuszcza stosowanie do takich przedsięwzięć wielu różnych rodzajów odpadów, szersze zastosowanie znajdują głównie odpady o kodzie 010412. Ilość rekultywacji poprzez wypełnienie wyrobisk skałą płonną zmniejsza się w miarę oddalania się od kopalni w Bogdance. W odległości większej niż 40 kilometrów rekultywacje stają się już rzadkością. Dominują rekultywacje obejmujące złagodzenie kąta skarp wyrobiska, wyrównanie dna i zabiegi agrotechniczne, skutkujące powstaniem użytków rolnych lub nasadzeń leśnych. W przypadku rekultywacji leśnych opinie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych są pozytywne, podobnie jak Gmin i Okręgowego Urzędu Górniczego. Ogółem w rozpatrywanych sprawach z lat 2009-2014 decyzje nie przewidujące wypełnienia wyrobiska po wydobyciu kruszywa i piasku dotyczyły rekultywacji 61 wyrobisk. W powiecie lubartowskim 14 lokalizacji, kompleks kopalni piasku w Skrobowie, Nowodwór Piaski II pole B 2009, kopalnia gliny Lisów II (gm. Lubartów), Wincentów I i Przytoczno II (gm. Jeziorzany), kopalnia Drewnik I (gm. Jeziorzany). Dla wyrobiska w kompleksie Niemce-Rokitno wydano w 2010 r. decyzję o zagospodarowaniu bez wypełnienia, jednak w 2012r. wnioskodawca zmienił zdanie i zawnioskował o zmianę decyzji na uwzględniającą wysypanie do wyrobiska 2,1 mln ton odpadów z kopalni. Decyzja z 2014 r. dla kopalni Kolonia Starościn II przewidziała powstanie dwóch zbiorników służących rolnictwu lub jako stawy rybackie i zadarnionych gruntów wokół zbiorników. Podobnie jak w przypadku kopalni Kierzkówka I i II (2014), decyzji z 2011 dla zbiornika w Annopolu (gm. Kock). Starostwo puławskie wydało decyzje o rekultywacji bez wypełnienia dla kilku pól kopalni Janowiec (łącznie ponad 5 ha), Janowiec II, Oblasy (gm. Janowiec), Kurów, Gołąb, Puławy-Skoki (w m. Gołąb), Szumów (gm. Kurów) oraz Opatkowice I (gm. Puławy). Kierunek określono jako rolny, rekreacyjny lub rolny z pozostawieniem oczka wodnego. W powiecie lubelskim 9 decyzji rekultywacyjnych dotyczyło rekultywacji bez wypełnienia wyrobisk: Strzyżewice-Dębina i Borkowizna (gm. Strzyżewice), Skrzyniec i Kolona Radawczyk (gm. Bełżyce), Wilczopole (gm. Głusk), Skrzynice (gm. Jabłonna). Kierunek określono jako rolny, leśny lub też przewidziano utworzenie
Strona53 stawu. Wśród rekultywacji przewidujących wypełnienie wyrobiska (13 decyzji) tylko część zakładała wykorzystanie odpadów wydobywczych. Dotyczy to niektórych fragmentów dawnych kopalni w gminie Wólka, położonych przy drodze z Łęcznej do Lublina. Pozostałe decyzje przewidują wypełnienia masami ziemnymi z budowy obwodnicy Lublina. W latach 2010-14 Starostwo w Białej Podlaskiej wydało 11 decyzji uznających za zakończoną rekultywację wyrobisk po wydobyciu minerałów. Rekultywacja obejmowała jedynie ukształtowanie skarp, ew. brzegów powstałego w dnie wyrobiska zbiornika wodnego, wyrównanie spągu wyrobiska, łagodne ukształtowanie skarp, usunięcie zwałowisk, nasadzenia lub pozostawienie terenu naturalnej sukcesji rodzimych gatunków drzew. Dwie decyzje dotyczące 8 wyrobisk, określające kierunek jako leśny i przewidujące profilowanie skarp i zalesienie wydało Starostwo w Janowie Lubelskim. Starostwo w Łukowie wydało w tym okresie 5 decyzji: Jedlanka I (2014) złagodzenie skarp + zabiegi agrotechniczne, Fiukówka I tereny zieleni nieurządzonej (2013), Wólka Poznańska kierunek rolny, Helenów kierunek leśny (zalesienie), Jedlanka II (2014) kierunek rolny. Kierunek rekultywacji określano jako rolny lub leśny, zależnie od planu miejscowego. Rzadko stosowaną, ale występującą praktyką jest uznanie, iż naturalna sukcesja roślinna doprowadziła do samoistnego odzyskania przez grunty utraconych walorów. Przykładowo starosta parczewski decyzją z 2.05.2013r. uznał za zakończoną rekultywację gruntów po wydobyciu w miejscowości Podedwórze i zmienił kierunek na zadrzewieniowy. Przesłanką do takiej decyzji było stwierdzenie, że wyrobisko jest porośnięte 10-15 letnim drzewostanem (osika i brzoza). Uznano rolę krajobrazową i estetyczną zadrzewienia śródpolnego oraz rolę ostoi dla zwierzyny i ptactwa, pozytywną funkcję powstrzymywania erozji poprzez roślinność i procesy glebotwórcze. Podobna sytuacja miała miejsce w Katowicach w przypadku osadników Krystyna w Ochojcu, powstałych po odkrywkowym wydobyciu węgla. Prezydent Miasta Katowice w 2004r. wydał decyzję o leśnym kierunku rekultywacji osadników. W latach 2005-12 w ramach prac rekultywacyjnych wykonano docelowe ukształtowanie bryły tego obiektu w postaci trzech wzniesień z wykorzystaniem
Strona54 odpadów wydobywczych. Wykonano rowy odwadniające, poidło dla zwierzyny oraz osadnik wód opadowych. Z uwagi na fakt, że część terenu stanowił obszar porośnięty kilkudziesięcioletnimi drzewostanami powstałymi z samosiewu, w których pojawiły się rośliny chronione, odstąpiono od jego odnowienia. Prezydent Miasta Katowice w decyzji z dnia 26.03.2013 r. uznał rekultywację za zakończoną. (Gorczyca K., 2015) 4.4 Aktualny stan wyrobiska w kontekście ochrony fauny i flory W dniu 8 lutego 2016r. dokonano wizji lokalnej przedmiotowego terenu z udziałem strony Zamawiającej niniejszą Opinię. Celem wizji była ocena aktualnego stanu wyrobiska w kontekście szkód górniczych spowodowanych eksploatacją piasku, konieczności i możliwości przeprowadzenia rekultywacji oraz wielkości i charakteru postępujących zmian warunków przyrodniczych. Poniżej załączono fotografie miejsc, które charakteryzuje ww. teren w obecnej jego formule - wyrobisko pokopalniane przewidziane do rekultywacji i odzysku. Fot. 1. Droga z płyt betonowych prowadząca do dna wyrobiska Włodawa I
Strona55 Fot. 2. Ogólny widok wyrobiska po kopalni piasku Włodawa I od strony płn.-wsch. Fot. 3. Roślinność szuwarowa samoistnie zarastająca dno bagienne wyrobiska
Fot. 4. Widok bagna utworzonego na dnie wyrobiska Strona 56 Fot. 5. Roślinność szuwarowa w stojącym zalewisku wraz z dzikim wysypiskiem śmieci REGON: 362330783 mob. +48 602 29 11 44
Fot. 6. Zalewisko bagienne wraz z odpadami komunalnymi, roślinność szuwarowa. Strona 57 Fot. 7. Szczątki nagromadzonych śmieci na zboczach wyrobiska REGON: 362330783 mob. +48 602 29 11 44
Strona58 Fot. 8. Ogólny widok wyrobiska i ukształtowanie terenu Fot. 9. Stan wyrobiska i jego walory przyrodnicze
Strona59 Fot. 10. Zanieczyszczone zalewisko, roślinność szuwarowa i samosiewy na zboczach wyrobiska
Strona60 Fot. 11. Odpady komunalne (śmieci) na zboczach wyrobiska
Strona61 Należy dodać, że fotografie nie oddają jednego z podstawowych czynników charakteryzujących obecnie zastany stan wyrobiska Włodawa I unoszący się fetor rozkładającej się roślinności bagiennej. Obecny stan wyrobiska Włodawa I, wskazuje na efekt Fazy II czyli zakończenia eksploatacji złoża. Brakująca Faza III uwzględniająca prace w zakresie zamierzeń związanych z jego rekultywacją nie została rozpoczęta. Wytworzona szkoda górnicza w wyniku wybranego złoża do roku 2010, w wyniku zaniechania dalszych robót górniczych lub nie podjęcia prac rekultywacyjnych spowodowała wytworzenie niebezpiecznego bagiennego zalewiska, o nieprzewidywalnym ukształtowaniu jego dna. Dość strome nachylenia skarp oraz kształt zboczy wskazują na przewidywany w fazie eksploatacji kruszywa plan przeprowadzenia rekultywacji w postaci lokowania materiału skalnego. Poniżej - w celach porównawczych - załączono fotografię terenu poddanego rekultywacji, znajdującego się także w obrębie Miasta Włodawa. W latach 2005-2006 do rekultywacji wyrobiska położonego przy ul. Nadbużańskiej w rejonie ogródków działkowych wykorzystano ok. 82 tys. Mg odpadów wydobywczych. W wyniku prac uzyskano obszar, który nie odbiega walorami od terenów sąsiednich. Po latach nastąpiło całkowite jego wpisanie się w otoczenie. Teren jest przyjazny i stanowi potencjał dla możliwości rozwojowych Miasta. Fot. 12. Wynik rekultywacji terenu zdegradowanego działalnością górniczą przy ul. Nadburzańskiej we Włodawie.