WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Prezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki dotyczą całego roku 2006, poniewaŝ tylko takie dane dają pełny obraz o stanie oceny, zmianach i dokonaniach na przestrzeni roku. Na roczny wynik składa się praca hodowców korzystających z oceny wartości uŝytkowej bydła oraz przez cały rok tego samego zespołu osób funkcjonujących; w pierwszej połowie roku 2006 pod szyldem Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt a od 1 lipca 2006 zatrudnionych w Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. W dniu 31 grudnia 2006 roku populacja oceniana bydła mlecznego wynosiła 512.606 krów, w stosunku do stanu notowanego w grudniu 2005 roku odnotowano spadek pogłowia o 7.923 sztuki (-1,52%). Dane, Głównego Urzędu Statystycznego za 2006 rok wykazują zmianę dotychczasowej tendencji wzrostowej w krajowym pogłowiu krów, w porównaniu do stanu z listopada 2005 roku pogłowie krów zmniejszyło się do poziomu 2.683.815 szt. (-117,3 tys. szt.). Jednocześnie wyraźnie obserwowany jest spadek krajowej populacji krów mlecznych, która w listopadzie 2006 roku wynosiła 2.635.621 sztuk co stanowi około 98% ogólnej populacji krów. Na przestrzeni miesięcy czerwiec listopad 2006 roku liczba krów ogółem zmniejszyła się o 140.015 sztuk (-5%), z czego 99,5% stanowiło pogłowie krów mlecznych w kraju (-139.299 szt.). Odnotowany w kraju w 2006 roku spadek pogłowia krów mlecznych powodowany był ograniczeniami związanymi z kwotowaniem produkcji mleka, wzrostem cen ziemiopłodów paszowych w efekcie spadku zbioru pasz objętościowych i zbóŝ (klęska suszy w 2006 roku), systematycznym wykupem przez słuŝby weterynaryjne stad dotkniętych enzootyczną białaczką bydła (Dz. U. z 2005r. Nr 30, Poz.260), a takŝe kłopotami gospodarstw z uzyskaniem certyfikatu sanitarno-weterynaryjnego warunkującego produkcję mleka zgodnie z wymogami UE (Dz. U. z 2004r. Nr 188 poz. 1946 ze zmianami). Populacja oceniana według stanu na koniec miesiąca grudnia 2006 roku stanowiła 19,45% krajowego pogłowia krów mlecznych ogółem, (wg dostępnych danych GUS, Pogłowie zwierząt gospodarskich według stanu w dniu 30 listopada 2006 r.). W przekroju terytorialnym najwyŝszy procentowy udział krów ocenianych w stosunku do krajowego pogłowia krów mlecznych ogółem odnotowano na terenie województw: opolskiego (49,49%), zachodniopomorskiego (44,44%), dolnośląskiego (42,51%), lubuskiego (38,72%), wielkopolskiego (37,57%), pomorskiego (34,98%) i kujawsko-pomorskiego (30,88%). Natomiast najniŝszy udział 1

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA populacji ocenianej w krajowym pogłowiu krów mlecznych obserwowany jest w trzech województwach: małopolskim (5,88%), podkarpackim (5,91%) oraz świętokrzyskim (7,67%) gdzie rozwój hodowli jest utrudniony ze względu na zróŝnicowany krajobrazowo teren, powodujący rozdrobnioną strukturę gospodarstw często o małej obsadzie zwierząt. Rysunek nr 1 przedstawia graficzne porównanie wielkości populacji ocenianej w dniu 31 grudnia 2006 roku w stosunku do pogłowia krów mlecznych ogółem w podziale na województwa. W ramach Regionów Oceny największy udział populacji ocenianej w stosunku do pogłowia masowego krów mlecznych odnotowano na terenie RO Poznań tj. 37,18% (+0,6%), a następnie kolejno RO Bydgoszcz 28,56% (-0,1%) i RO Parzniew 12,36% (+0,51%). Szczegółowe dane, w układzie regionalnym i wojewódzkim, dotyczące objęcia pogłowia krów kontrolą uŝytkowości wg stanu na koniec 2006 roku przedstawia tabela nr 1. Tabela Nr 1. Stan oceny wartości uŝytkowej krów mlecznych na dzień 31.XII.2006. wg województw i Regionów Oceny (RO) Województwo Region Oceny Liczba kół oceny Ogółem liczba obór krów % krów ocen. do pogłowia ogółem publiczny liczba Sektory ogółem prywatny obory rolników ind. * obór krów obór krów obór krów % krów w oborach rolnik. ind. do pogłowia ogółem ** Lubelskie 41 1 231 28 334 13,49 8 746 1 223 27 588 1 208 25 459 12,27 Łódzkie 32 1 140 26 040 11,45 10 1 376 1 130 24 664 1 118 23 906 10,59 Małopolskie 16 513 7 983 5,88 5 431 508 7 552 500 6 187 4,65 Mazowieckie 92 3 115 78 989 14,62 7 806 3 108 78 183 3 059 74 208 13,79 Podkarpackie 10 415 6 203 5,91 3 615 412 5 588 403 4 785 4,62 Podlaskie 57 1 984 59 008 14,02 3 520 1 981 58 488 1 922 56 039 13,34 Świętokrzyskie 11 404 6 400 7,67 4 461 400 5 939 398 5 751 6,94 RO PARZNIEW 259 8 802 212 957 12,36 40 4 955 8 762 208 002 8 608 196 335 11,47 Dolnośląskie 24 247 18 637 42,51 15 2 054 232 16 583 167 6 235 18,63 Lubuskie 10 85 8 582 38,72 3 1 533 82 7 049 66 2 394 14,45 Opolskie 20 364 23 118 49,49 24 7 097 340 16 021 264 7 472 22,65 Śląskie 13 282 11 407 20,27 3 677 279 10 730 257 7 168 13,54 Wielkopolskie 115 3 106 106 232 37,57 47 8 142 3 059 98 090 2 660 58 607 24,58 RO POZNAŃ 192 4 084 167 976 37,18 92 19 503 3 992 148 473 3 414 81 876 21,87 Kujawsko-Pomorskie 49 1 604 48 709 30,88 25 4 451 1 579 44 258 1 455 30 785 21,44 Pomorskie 32 932 26 202 34,98 9 1 449 923 24 753 855 16 516 24,81 Warmińsko-Mazurskie 40 1 004 39 094 20,72 8 619 996 38 475 921 27 153 15,02 Zachodniopomorskie 18 336 17 668 44,44 14 2 686 322 14 982 271 6 515 22,27 RO BYDGOSZCZ 139 3 876 131 673 28,56 56 9 205 3 820 122 468 3 502 80 969 19,27 POLSKA 590 16 762 512 606 19,45 188 33 663 16 574 478 943 15 524 359 180 14,34 * krowy mleczne ogółem wg GUS **krowy mleczne w gospodarstwach indywidualnych wg GUS 2

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rysunek 2. Procentowy udział populacji ocenianej w pogłowiu krów mlecznych ogółem stan na dzień 31 grudnia 2006 roku wg województw Na przestrzeni ostatnich lat obserwowany jest stały wzrost pogłowia krów objętych kontrolą uŝytkowości przy jednoczesnym spadku liczby obór, szczegółowe dane przedstawia wykres nr 1. Wykres 1. Porównanie stanu oceny wartości uŝytkowej bydła mlecznego w Polsce dane za lata 2000 2006 [ szt. ] 530 000 przeciętna liczba krów ocenianych przeciętna liczba ocenianych gospodarstw [ obory ] 25 000 510 000 490 000 470 000 23 665 23 059 22 182 24 000 23 000 22 000 450 000 430 000 410 000 20 935 19 167 18 419 18 046 21 000 20 000 19 000 18 000 390 000 370 000 350 000 387 645 419 097 448 050 470 722 481 334 511 464 520 666 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 17 000 16 000 15 000 Przeciętnie w 2006 roku ocenianych było 520.665,9 krów mlecznych, co w porównaniu do danych za rok 2005 daje wzrost populacji aktywnej o 9.201.7 sztuk (+1,8%). W ramach populacji aktywnej największy w kraju stan ocenianych krów mlecznych od lat obserwowany jest na terenie województw: wielkopolskiego 20,7%, mazowieckiego 15,1%, podlaskiego 11,3%, kujawskopomorskiego 9,4%, warmińsko-mazurskiego 7,7%. 3

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rysunek 3. Przeciętny stan ocenianych krów mlecznych w Polsce w 2006 roku wg województw W stosunku do roku poprzedniego o 373 tj. 2% zmniejszyła się liczba obór pod kontrolą uŝytkowości, w 2006 roku przeciętnie ocenianych było 18.046 stad bydła ras mlecznych. Największy spadek liczby obór odnotowano na terenie województw: lubelskiego około 22%, warmińsko-mazurskiego 17%, podlaskiego 12 %, podkarpackiego 11% i kujawsko-pomorskiego 10% wszystkich obór ubyłych. Przyczyną spadku liczby obór ocenianych było: wycofanie się niektórych podmiotów skupujących mleko z dofinansowywania hodowców prowadzących kontrolę uŝytkowości, zwalczanie w kraju enzootycznej białaczki bydła, zaprzestanie przez hodowców produkcji mleka ze względu na problemy z dostępnością kwoty mlecznej, opłaty karne, wysokie koszty zakupu lub dzierŝawy kwoty, a takŝe ograniczenia sanitaro-weterynaryjne. Jednocześnie w 2006 roku postępowała likwidacja stad małych liczebnie gdzie nie było moŝliwości rozwojowych w hodowli bydła mlecznego i w związku z tym produkcja mleka stała się nieopłacalna. Natomiast stałą tendencją na przestrzeni ostatnich lat jest systematyczny wzrost wielkości stada ocenianego, wynikający przede wszystkim ze zwiększania obsady w średnich i duŝych oborach. Według danych na dzień 31 grudnia, średnia wielkość stada pod oceną wartości uŝytkowej wynosiła 30,6 sztuk. ZróŜnicowanie regionalne kraju powodowane odmiennymi warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi, społeczno-gospodarczymi i kulturowymi powoduje wyróŝnienie obszarów gdzie produkcja mleka jest intensyfikowana oraz terenów gdzie produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki agrotechniczne lub nie ma tradycji w hodowli bydła mlecznego. W ramach struktury organizacyjnej Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, największa obsada zwierząt w stadach ocenianych obserwowana jest na terenie województw podległych terytorialnie RO Poznań gdzie średnio w oborze, wg stanu na koniec grudnia 2006 roku, utrzymywanych było 41,1 sztuk krów mlecznych. W pozostałych dwóch 4

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH regionach, średnia liczebność stada ocenianego utrzymuje się na poziomie dla RO Bydgoszcz 34,0 sztuk, a RO Parzniew 24,2 krowy mleczne. NaleŜy podkreślić, Ŝe w kraju największe liczbowo stada znajdują się odpowiednio na terenie województw: przeciętna wielkość stada 1. lubuskiego 101,0 szt.; 2. dolnośląskiego 75,5 szt.; 3. opolskiego 63,5 szt.; 4. zachodniopomorskiego 52,6 szt.; 5. śląskiego 40,5 szt. Najmniejsze liczebnie stada pod kontrolą uŝytkowości występują na terenie województw: podkarpackiego przeciętnie 14,9 szt., małopolskiego 15,6 szt. oraz świętokrzyskiego 15,8 sztuk krów mlecznych w oborze. Rysunek 4. Porównanie przeciętnej wielkości ocenianego stada krów mlecznych w układzie wojewódzkim wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 roku. W strukturze stad ocenianych wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 roku dominują gospodarstwa utrzymujące krowy mleczne w przedziale od 20 do 50 szt., których udział wyniósł 40,7% oraz obory od 10 do 19 krów tj. 40,4%. W Polsce 91% gospodarstw pod oceną wartości uŝytkowej posiada stada, których obsada zwierząt wynosi powyŝej 10 sztuk. Największy w kraju procent gospodarstw utrzymujących powyŝej 10 sztuk krów mlecznych odnotowywany jest na terenie podległym RO Parzniew, gdzie na koniec grudnia 2006 roku w podanym przedziale ilościowym krów, zarejestrowanych było 7.893 stada tj. 47,0% ogólnej liczby gospodarstw pod oceną wartości uŝytkowej bydła mlecznego. Natomiast najwięcej w Polsce w liczbie 367 gospodarstw, których stada liczą powyŝej 100 sztuk usytuowanych jest na terytorium RO Poznań, z czego aŝ 195 stad tylko z terenu województwa 5

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA wielkopolskiego. Na kolejnych miejscach, w grupie stad powyŝej 100 sztuk, za województwem wielkopolskim uplasowały się: 1. kujawsko-pomorskie 74 obory, 2. dolnośląskie 67 obór, 3. opolskie 62 obory, 4. warmińsko-mazurskie 59 obór, 5. zachodniopomorskie 47 obór. Szczegółowe dane dotyczące struktury obór wg stanu krów ocenianych w dniu 31 grudnia 2006 roku przedstawia tabela nr 2. Tabela Nr 2. Struktura obór wg stanu krów ocenianych na 31.XII.2006. Województwo Region Oceny Liczba obór wg stanu krów 1 2 3-4 5-6 7-9 10-19 20-50 51-100 101-200 > 200 Lubelskie 1 0 2 26 82 619 446 39 10 6 Łódzkie 0 0 3 10 67 572 437 39 7 5 Małopolskie 0 4 22 63 182 181 45 9 4 3 Mazowieckie 1 0 3 8 97 1 264 1 583 135 17 7 Podkarpackie 3 18 50 47 74 159 51 6 5 2 Podlaskie 0 1 2 5 16 561 1 247 126 23 3 Świętokrzyskie 0 0 0 22 100 204 71 3 4 0 RO PARZNIEW 5 23 82 181 618 3 560 3 880 357 70 26 Dolnośląskie 0 0 0 2 16 61 72 29 42 25 Lubuskie 0 0 0 0 3 21 35 7 10 9 Opolskie 0 0 1 6 20 103 115 57 40 22 Śląskie 0 0 0 7 12 93 120 26 15 9 Wielkopolskie 0 2 3 17 212 1 387 1 052 238 143 52 RO POZNAŃ 0 2 4 32 263 1 665 1 394 357 250 117 Kujawsko-Pomorskie 0 7 5 14 92 694 661 57 43 31 Pomorskie 0 3 13 29 75 422 308 40 27 15 Warmińsko-Mazurskie 2 2 5 10 39 297 501 89 32 27 Zachodniopomorskie 1 0 3 10 31 138 80 26 31 16 RO BYDGOSZCZ 3 12 26 63 237 1 551 1 550 212 133 89 RAZEM 8 37 112 276 1 118 6 776 6 824 926 453 232 W sektorze prywatnym w 2006 roku, przeciętnie pod kontrolą uŝytkowości znajdowało się 17.846 (98,9%) obór, w których utrzymywano 486.260,9 szt. krów mlecznych co daje 93,4% całej populacji aktywnej. Dane wskazują, Ŝe aŝ 93,8% ogólnej liczby obór sektora prywatnego to gospodarstwa rolników indywidualnych, w których pogłowie oceniane stanowi 74,5% tj. 362.112,1 sztuk. W stosunku do roku ubiegłego odnotowano wzrost o 13.556 sztuk (+3,9%) pogłowia ocenianego rolników indywidualnych przy jednoczesnym spadku o 363 (-2,1%) liczby obór. W sektorze publicznym przeciętnie w roku 2006 ocenianych było 34.405 krów mlecznych tj. zaledwie 6,6% całego pogłowia pod kontrolą uŝytkowości oraz 200 obór - 1,1%. Szczegółowe dane na temat oceny wartości uŝytkowej prowadzonej w 2006 roku w poszczególnych instytucjach i sektorach przedstawiamy w części tabelarycznej. 6

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH W dniu 31 grudnia 2006 roku udział procentowy poszczególnych metod oceny krów mlecznych w kraju przedstawiał się następująco: A4 176.564 sztuk tj. 34,44 % krów ocenianych, AT4 247.738 sztuk tj. 48,33 % krów ocenianych, A8 88.304 sztuk tj. 17,23 % krów ocenianych. Wykres 2. Ocena wartości uŝytkowej bydła mlecznego w latach 2005 i 2006 stan na dzień 31 grudnia wg metody oceny [ szt.] A4 AT4 A8 POLSKA RAZEM 600 000 500 000 520 529 szt. 512 606 szt. 400 000 300 000 200 000 100 000 187 606 226 707 106 216 176 564 247 738 88 304 0 2005 rok 2006 rok W stosunku do struktury pogłowia bydła mlecznego ocenianego na koniec grudnia 2005 roku, obserwowane są zmiany w procentowym udziale poszczególnych metod oceny, z tendencją do systematycznego zmniejszania udziału zwierząt ocenianych metodami A4 (-5,9%) i A8 (-16,9%). Podobnie jak w latach ubiegłych utrzymuje się wzrost zainteresowania hodowców prowadzeniem oceny wartości uŝytkowej krów mlecznych metodą AT4. Według stanu na dzień 31 grudnia 2005 roku pogłowie krów ocenianych ww. metodą wzrosło o 21.031 sztuk tj. 9,3%. Metoda AT4, przy niŝszych niŝ A4 opłatach z tytułu prowadzenia w stadzie oceny, zapewnia hodowcom comiesięczny dostęp do oferowanych przez PFHBiPM raportów wynikowych stanowiących podstawę prowadzenia efektywnej selekcji i prac hodowlanych w posiadanym stadzie. Dane wskazują na fakt, Ŝe w Polsce 65,56% krów mlecznych ocenianych jest metodami tańszymi (A8 i AT4), natomiast pozostałe 34,44% stanowi metoda A4 najdokładniejsza i zapewniająca pełną informację, gdzie jednak opłata za usługę prowadzenia oceny jest najwyŝsza. W ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka wg stanu na koniec grudnia 2006 roku, największy odsetek krów mlecznych ocenianych metodą A4 obserwowany jest na terenie podległym RO Poznań 20% całej populacji aktywnej tj. 102.652 szt. W przypadku pozostałych dwóch metod, największe zainteresowanie oceną wartości uŝytkowej krów mlecznych prowadzoną metodami AT4 i A8 wykazują hodowcy z terenu działania RO Parzniew. W Polsce 128.866 szt. tj. 25% całej populacji aktywnej krów mlecznych ocenianych jest metodą AT4 na terenie RO Parzniew, natomiast w metodzie A8 region ocenia 54.361 szt. co daje 11% krów pod kontrola uŝytkowości ogółem. Szczegółowe dane 7

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA dotyczące oceny wartości uŝytkowej bydła mlecznego wg stanu na koniec grudnia 2006 roku w podziale na metody oceny zawiera tabela nr 3 oraz wykres nr 3. Tabela Nr 3. Stan oceny wartości uŝytkowej krów mlecznych na 31.XII.2006. w podziale na metody oceny, wg województw i Regionów Oceny (RO) Województwo Region Oceny Metoda A4 Metoda A8 Metoda AT4 liczba obór krów obór krów obór krów Lubelskie 158 6 025 635 10 100 438 12 209 Łódzkie 68 3 963 584 10 942 488 11 135 Małopolskie 117 2 643 34 294 362 5 046 Mazowieckie 59 2 304 615 12 789 2 441 63 896 Podkarpackie 61 2 125 217 2 439 137 1 639 Podlaskie 306 11 905 655 15 587 1 023 31 516 Świętokrzyskie 30 765 175 2 210 199 3 425 RO PARZNIEW 799 29 730 2 915 54 361 5 088 128 866 Dolnośląskie 108 14 050 45 984 94 3 603 Lubuskie 60 7 617 16 536 9 429 Opolskie 72 11 082 127 2 608 165 9 428 Śląskie 90 6 011 115 2 603 77 2 793 Wielkopolskie 1 519 63 892 662 11 975 925 30 365 RO POZNAŃ 1 849 102 652 965 18 706 1 270 46 618 Kujawsko-Pomorskie 458 18 657 368 8 970 778 21 082 Pomorskie 292 10 951 194 3 040 446 12 211 Warmińsko-Mazurskie 143 6 405 82 1 593 779 31 096 Zachodniopomorskie 74 8 169 81 1 634 181 7 865 RO BYDGOSZCZ 967 44 182 725 15 237 2 184 72 254 POLSKA 3 615 176 564 4 605 88 304 8 542 247 738 Wykres 2. Struktura ocenianego pogłowia krów mlecznych wg metody i Regionów Oceny na dzień 31 grudnia 2006 roku wg metody oceny 140 000 A4 AT4 A8 120 000 128 866 100 000 102 652 80 000 72 254 60 000 40 000 54 361 46 618 44 182 20 000 29 730 18 706 15 237 0 RO PARZNIEW RO POZNAŃ RO BYDGOSZCZ 8

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH W 2006 roku wychodząc naprzeciw oczekiwaniom polskich hodowców Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka rozpoczęła realizację procesu odtwarzania populacji krów dwóch ras rodzimych w typie dwustronnie uŝytkowym tj. polskiej czerwono-białej (ZR) i polskiej czarno-białej (ZB). Zainteresowanie hodowców utrzymywaniem krów w typie kombinowanym wynikało z trudności w spełnieniu warunków wymaganych w chowie jednostronnie mlecznego bydła polskiego holsztyńsko-fryzyjskiego (np. warunki środowiskowe, baza paszowa, itp.). Jednocześnie Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwolił Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka na otwarcie i prowadzenie księgi dla bydła hodowlanego dla ras: polskiej czerwono-białej - Decyzja Nr 39/2006 z dnia 23 maja 2006 roku, polskiej czarno-białej - Decyzja Nr 62/2006 z dnia 28.08.2006 roku. Pełne wyniki dla ras ZR i ZB zaprezentujemy po zakończeniu roku oceny 2007. W 2006 roku w Polsce podstawę ocenianej populacji krów mlecznych stanowi bydło polskie holsztyńsko-fryzyjskie odmiany czarno-białej, którego udział w strukturze pogłowia wynosi 94,51%. W stosunku do 2005 roku liczba ocenianych zwierząt tej rasy wzrosła o 8.066,2 sztuk tj. 1,67%. Jednocześnie obserwowana jest utrzymująca się w ostatnich latach tendencja wzrostowa pogłowia ras rodzimych tj. białogrzbietej i polskiej czerwonej, które uczestniczą w programie ochrony zasobów genetycznych z moŝliwością otrzymania pomocy finansowej ze środków unijnych. Dane za 2006 rok wskazują zwiększenie liczby ocenianych zwierząt w rasach białogrzbietej: o około 39,81% (+ 29,9 szt.) a w polskiej czerwonej o 12,93% (170,9 szt.). Dodatkowo, w stosunku do struktury pogłowia w 2005 roku odnotowano wyraźny wzrost w liczbie krów ras: simentalskiej 700,1 szt. (+17,94%) oraz montbeliarde 116,1 szt. (+43,73%). MoŜna przypuszczać, Ŝe zwiększenie zainteresowania ww. rasami spowodowane jest szukaniem przez hodowców alternatywnych rozwiązań, zwłaszcza w przypadku problemów z uzyskaniem odpowiedniej wysokości kwoty mlecznej. Zarejestrowany w przypadku rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwonobiałej spadek (-1.463,6 szt. około 3%) liczby ocenianych zwierząt w praktyce spowodowany jest zakwalifikowaniem 1.556,5 szt. zwierząt z tej populacji do udziału w realizacji programu hodowlanego dla rasy polskiej czerwono-białej. W związku z tym krów o czerwono-białym umaszczeniu wywodzących się z rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej w roku 2006 jest o 92,9 szt. przeciętnie więcej niŝ w roku 2005. Strukturę rasową pogłowia krów ocenianych przedstawia wykres nr 3. Przeciętną liczbę ocenianych krów w poszczególnych rasach w 2006 roku w stosunku do 2005 r. prezentuje tabela nr 4. 9

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wykres 3. Struktura rasowa krów ocenianych w Polsce w 2006 r. 2,61% pozostałych ras stanowią 2,89% RP; 0,29% SM; 0,88% 94,51% 2,61% INNE; 0,70% ZB; 0,13% ZR; 0,30% JE; 0,21% BS; 0,01% BG; 0,02% MO; 0,07% HO RW POZOSTAŁE RASY System kodów literowych ras bydła na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 stycznia 2007 r.(dz. U. z 2007 roku Nr 18 poz. 106). Tabela Nr 4. Struktura rasowa ocenianych krów mlecznych w 2005 i 2006 r. Przeciętna liczba krów 2006 Rasa 2005 2006 2005 odmiana barwna szt. % szt. % % CZARNO BIAŁA * 484 052,6 94,64 492 118,8 94,51 101,67 CZERWONO BIAŁA * 16 497,8 3,23 15 034,2 2,89 91,13 SIMENTALSKA 3 901,9 0,76 4 602,0 0,88 117,94 POLSKA CZERWONA 1 321,6 0,26 1 492,5 0,29 112,93 JERSEY 1 057,2 0,21 1 068,0 0,21 101,02 MONTBELIARDE 265,5 0,05 381,6 0,07 143,73 BIAŁOGRZBIETA 75,1 0,01 105,0 0,02 139,81 POLSKA CZARNO-BIAŁA 0,0 0,0 666,0 0,13 100,00 POLSKA CZERWONO-BIAŁA 0,0 0,0 1 556,5 0,30 100,00 INNE RASY 4 289,7 0,84 3 669,9 0,70 85,55 * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej Głównym celem oceny wartości uŝytkowej jest gromadzenie danych, które umoŝliwiają hodowcy prowadzenie właściwej pracy hodowlanej w stadzie, a co za tym idzie zwiększenie opłacalności produkcji poprzez genetyczną poprawę cech uŝytkowych posiadanych zwierząt. Zwiększenie w 2006 roku, w stosunku do roku poprzedniego, moŝliwości produkcyjnych populacji ocenianych krów mlecznych tj. wzrost przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników w poszczególnych rasach przedstawia się następująco: polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej + 165 kg mleka, + 6 kg tłuszczu, + 5 kg białka; polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej + 86 kg mleka, + 2 kg tłuszczu, + 2 kg białka; simentalskiej + 200 kg mleka, + 8 kg tłuszczu, + 8 kg białka; polskiej czerwonej + 19 kg mleka, + 1 kg tłuszczu, + 1 kg białka; jersey montbeliarde + 215 kg mleka, + 4 kg tłuszczu, + 9 kg białka; + 438 kg mleka, + 21 kg tłuszczu, + 15 kg białka; 10

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH białogrzbietej + 563 kg mleka, + 22 kg tłuszczu, + 16 kg białka; PoniŜsza tabela przedstawia przeciętne wyniki wydajności mlecznej populacji ocenianej wg ras. Tabela Nr 5. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych za 2006 rok, wg ras. Rasa odmiana barwna Przeciętna liczba Krów mleka Przeciętna wydajność tłuszczu białka kg kg % kg % CZARNO-BIAŁA * 492 118,8 6 715 281 4,18 223 3,32 CZERWONO-BIAŁA * 15 034,2 6 305 265 4,21 209 3,32 SIMENTALSKA 4 602,0 4 785 192 4,01 161 3,36 POLSKA CZERWONA 1 492,5 4 028 172 4,28 135 3,34 JERSEY 1 068,0 5 070 274 5,41 199 3,92 MONTBELIARDE 381,6 7 389 310 4,19 258 3,49 BIAŁOGRZBIETA 105,0 4 069 162 3,98 133 3,27 INNE RASY 5 892,7 5 656 239 4,23 189 3,34 * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej Zestawienie porównania wyników przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników uzyskanych od krów ocenianych za latach 2000 2006 prezentuje tabela nr 6. Tabela Nr 6. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych za lata 2000-2006. Lata przeciętna liczba krów mleko kg róŝnica kg tłuszcz białko mleka do roku poprzedniego kg % kg % 2000 387 645 5 379 + 352 222 4,12 175 3,26 2001 419 097 5 597 + 216 234 4,19 185 3,31 2002 448 050 5 712 + 115 239 4,19 187 3,28 2003 470 722 5 851 + 139 248 4,23 194 3,31 2004 481 334 6 152 + 301 260 4,23 204 3,28 2005 511 464 6 508 + 356 274 4,21 216 3,32 2006 520 665,9 6 664 + 156 279 4,18 221 3,32 W 2006 roku podobnie jak w roku poprzednim, w rankingu województw, których hodowcy osiągnęli w kraju najlepsze przeciętne wyniki wydajności kg mleka od krów ocenianych przodują: 1. lubuskie z 8.163 kg mleka, 322 kg tłuszczu i 274 kg białka (596 kg tł.+b.), 2. dolnośląskie z 7.442 kg mleka i 316 kg tłuszczu, 249 kg białka (565 kg tł.+b.), 3. wielkopolskie z 7.019 kg mleka i 293 kg tłuszczu, 236 kg białka (529 kg tł.+b.), 4. opolskie z 6.985 kg mleka i 298 kg tłuszczu, 232 kg białka (530 kg tł.+b.). Wymienione województwa podlegają terytorialnie RO Poznań, które na tle pozostałych jednostek zajmuje pierwsze miejsce pod względem wyników przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników tj.: 7.116 kg mleka, 297 kg tłuszczu i 238 kg białka (535 kg tł+b). Wynik przeciętnej wydajności dla krów z województw terytorialnie podległych RO Poznań przewyŝsza dane krajowe o 452 kg mleka, 18 kg tłuszczu i 17 kg białka (35 kg tł+b). 11

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA NaleŜy równieŝ podkreślić fakt, Ŝe wyŝszy wynik jednostkowej przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników niŝ średnia w kraju osiągnęły równieŝ krowy mleczne z województw: zachodniopomorskiego z 6.972 kg mleka, 284 kg tłuszczu i 232 kg białka (516 kg tł.+b.), śląskiego z 6.965 kg mleka, 297 kg tłuszczu i 231 kg białka (528 kg tł.+b.), kujawsko-pomorskiego z 6.765 kg mleka, 287 kg tłuszczu i 224 kg białka (511 kg tł.+b.). Szczegółowe dane dotyczące wyników oceny wartości uŝytkowej bydła mlecznego w 2006 roku przedstawia tabela nr 7. Tabela Nr 7. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych wg województw i Regionów Oceny (wszystkie rasy i sektory) Liczba Przeciętna wydajność Województwo Region Oceny krów mleka tłuszczu białka obór przeciętnie kg kg % kg % Lubelskie 1 658 32 805,1 6 174 259 4,19 205 3,32 Łódzkie 1 214 25 504,2 6 417 269 4,19 211 3,28 Małopolskie 563 7 735,2 5 938 242 4,07 195 3,29 Mazowieckie 3 302 78 385,5 6 177 257 4,16 203 3,29 Podkarpackie 439 6 080,9 5 085 205 4,04 169 3,32 Podlaskie 2 083 58 760,5 6 654 278 4,17 220 3,30 Świętokrzyskie 441 6 551,0 6 104 256 4,19 201 3,30 RO PARZNIEW 9 700 215 822,4 6 290 262 4,16 208 3,30 Dolnośląskie 266 19 391,7 7 442 316 4,24 249 3,34 Lubuskie 90 8 892,7 8 163 322 3,95 274 3,35 Opolskie 378 23 278,8 6 985 298 4,27 232 3,32 Śląskie 303 11 466,6 6 965 297 4,26 231 3,31 Wielkopolskie 3 218 107 992,9 7 019 293 4,17 236 3,36 RO POZNAŃ 4 255 171 022,7 7 116 297 4,18 238 3,35 Kujawsko-Pomorskie 1 675 49 033,5 6 765 287 4,24 224 3,31 Pomorskie 968 26 494,6 6 587 280 4,25 217 3,3 Warmińsko-Mazurskie 1 085 39 944,2 6 503 274 4,22 217 3,33 Zachodniopomorskie 363 18 348,5 6 972 284 4,07 232 3,33 RO BYDGOSZCZ 4 091 133 820,8 6 687 282 4,21 222 3,32 POLSKA 18 046 520 665,9 6 664 279 4,18 221 3,32 12

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UśYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rysunek 5. Porównanie przeciętnej wydajności dla kg mleka krów ocenianych w 2006 roku wg województw Rysunek 5. Porównanie przeciętnej wydajności dla kg tłuszcz+białko krów ocenianych w 2006 roku wg województw 13

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W 2006 roku produkcja mleka ogółem od krów objętych kontrolą uŝytkowości osiągnęła wynik ponad 3.469 tys. ton i była o 141 tys. ton (+4,24%) wyŝsza od odnotowanej w analogicznym okresie roku poprzedniego. Produkcja mleka od krów objętych oceną wartości uŝytkowej w 2006 r. pokryła w ok. 40 % całość skupowanego surowca ogółem (8.364,4 mln. l dane GUS). Zgodnie z szacunkami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej w 2006 roku przeciętna wydajność kg mleka od krowy w populacji masowej wyniesie prawdopodobnie 4.200 litrów mleka (Rynek Mleka Październik 2006), natomiast przeciętna wydajność uzyskana od krowy objętej oceną uŝytkowości osiągnęła poziom 6.664 kg mleka czyli ponad 2.464 kg mleka od krowy rocznie więcej. Dane, pomimo Ŝe na tym etapie szacunkowe, stanowią potwierdzenie ekonomicznych korzyści płynących z prowadzenia oceny uŝytkowości w stadzie bydła mlecznego. Olbrzymi wpływ na rozwój chowu i hodowli bydła mlecznego ma kondycja i zaangaŝowanie zakładów mleczarskich. Analizując drugie półrocze 2006 r. naleŝy stwierdzić, Ŝe kontakty oceny uŝytkowości z mleczarniami są bliŝsze niŝ w latach ubiegłych. Zakłady i Spółdzielnie Mleczarskie chętniej podejmują współpracę przy organizacji spotkań z producentami, dostarczają informacji o oborach nie objętych oceną i wspierają finansowo wspólne inicjatywy. Nadal jednak zaangaŝowanie zakładów i Spółdzielni Mleczarskich w rzetelną ocenę jakości surowca od kaŝdej krowy indywidualnie - jaką daje ocena wartości uŝytkowej - nie jest w pełni satysfakcjonujące. Docenianie przez podmioty skupowe roli oceny wartości uŝytkowej ma często przełoŝenie w formie dofinansowania hodowcom kosztu usługi, jaką jest ocena. Obok pokrywania kosztów prowadzenia oceny oraz refundowania hodowcy juŝ poniesionych kosztów stosowana jest trzecia najbardziej motywująca i praktyczna forma dopłaty do litra mleka w oborach objętych kontrolą uŝytkowości. Aktualnie wysokość tych dopłat waha się w granicach od 1 do 5 groszy do kaŝdego odstawionego litra mleka. NajniŜsze ceny za mleko oferowały z reguły małe zakłady mleczarskie produkujące na rynek lokalny lub pośredniczące tylko w obrocie mlekiem. Cena mleka jest w Polsce znacznie zróŝnicowana, w zaleŝności od wielkości dostaw, jakości mleka oraz kondycji finansowej zakładu skupującego i kształtowała się od 0,70 zł w gospodarstwach mniejszych odstawiających mleko do lokalnych zakładów mleczarskich do 1,30 zł w gospodarstwach wielkotowarowych produkujących surowiec najwyŝszej jakości. 14