Streszczenie projektu Różowe Okulary PRL- u zrealizowanego przez Fundację Kultura Dla Tolerancji na przełomie maja i czerwca w roku 2012, w Krakowie Wojciech Szymański. Widzialny, Niewidzialny Wykład na temat paradoksalnej widzialności niewidzialnego w PRL-u. O reprezentacji, która wyprzedza reprezentowanego. O obrazie bez obrazowanego, o tym, jak obraz umarł na AIDS, zanim obrazowany odbył stosunek. Błażej Warkocki. Parametry ukrycia. Homoseksualiści i PRL Czy w PRL istnieli homoseksualiści? Pewnie tak, ale niewiele o nich wiadomo, bo tak czy inaczej byli ukryci. Jak wyglądały reguły tego ukrycia? Będziemy szukać odpowiedzi na to pytanie przyglądając się różnym dyskursom. głównie literaturze, ale także filmowi (zwłaszcza Seksmisji ) i medycznym definicjom zboczeń seksualnych. będziemy również rekonstruować ślady homoseksualnego dyskursu emancypacyjnego z lat 80 i zastanawiać się nad przyczynami akcji Hiacynt. Podczas naszego kolejnego spotkania Warkocki zastanawiał się nad obecnością/brakiem narracji o homoseksualistach w PRL-u. Wydaje się, że pośród wielu dostępnych świadectw dotyczących PRL-u, te o homoseksualistach nadal pozostają w ukryciu; brak chociażby historyczno-naukowych opracowań dokumentów związanych z akcją hiacynt. Coraz częściej ukazują się dzienniki z tamtego okresu np. Autorstwa Anny Kowalskiej, Marii Dąbrowskiej, Jana Lechonia, Jarosława Iwaszkiewicza czy też ostatnio - Mirona Białoszewskiego. Ważną, otwierającą rolę w eksploatacji tego tematu utorowała w Polsce XXI wieku powieść Michała Witkowskiego Lubiewo. Do homobiografii w swoich książkach powraca sam Warkocki, a także Krzysztof Tomasik, przepisując życiorysy znanych osób z kręgu literatury, poprzez nieznane dotąd fakty z ich biografii. W dyskursie naukowym stykają się ze sobą dwa odmienne podejścia: jedno, reprezentowane m.in. Przez Wiesława Kota, które zakłada, że w polskiej literaturze rodzime dzieła o tematyce homoerotycznej są po prostu słabe, stąd często się o nich nie pamięta; albo też podejście zgoła odmienne, którego przedstawicielem jest np. szwajcarski badacz German Ritz, który z kolei uważa, że dyskrecja polskich wątków homoseksualnych pozwoliła im na wejście do kanonu ` 1
polskiej literatury i zaistnienie w szerokim obiegu. Warkocki przyglądał się także jednej z najpopularniejszych polskich komedii Seksmisji Juliusza Machulskiego, poszukując w niej jawnych i ukrytych tropów homoseksualnych oraz możliwości jej odczytania w tym kluczu. Premiera (i niezwykła popularność) komedii Machulskiego zbiegła się w czasie z kształtowaniem się w Polsce homoseksualnego dyskursu emancypacyjnego. Nadal jednak wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi: dlaczego nie mamy świadectw historii mówionej z tego okresu? Co jeszcze uda się odkryć, a gdzie na zawsze pozostaną białe plamy? Sebastian Jagielski. Mężczyźni pożądający mężczyzn w kinie PRL-u. Spotkanie towarzyszące festiwalowi Queerowy Maj. Reprezentacja jawnych homoseksualistów w kinie okresu PRL-u jest znikoma, ale nie brakuje w nim rozmaitych manifestacji męsko-męskiego pożądania. za sprawą filmów Andrzeja Wajdy i Krzysztofa Zanussiego najważniejszych bodaj reżyserów epoki PRL-u męskie pożądanie mężczyzn lokuje się w samym centrum kanonu kina polskiego. Pierwiastek erotyczny w relacji między mężczyznami przybiera w ich filmach postać fantomu, śladu pragnienia, które nigdy nie zostaje zobrazowane wprost, wymyka się fotograficznej dosłowności i bezpośredniości. Utajone homoerotyczne pożądanie zostanie zanalizowane na przykładzie najważniejszych filmów K. Zanussiego ( Barwy Ochronne, Życie Rodzinne ) i A. Wajdy ( Lotna, Brzezina, Ziemia Obiecana ). Monika Talarczyk-Gubała. Kino kobiet w PRL-u jako kino mniejszości Wykład wprowadzi słuchaczy w problematykę edukacji i pracy zawodowej reżyserek w polskiej kulturze filmowej, zogniskowanej w szkole filmowej w łodzi i państwowej kinematografii PRL-u. Mimo propagandowej emancypacji kobiet przez podejmowanie męskich zawodów i ich obecności na wydziale reżyserii dzieliły status kulturowej mniejszości. Droga do debiutu oraz socjalizacja w patriarchalnej kinematografii wskazuje na polską odmianę tzw. sufitu z celluloidu i konieczność symbolicznej transgenderowej metamorfozy, by stanąć na czele ekipy filmowej, co zostanie omówione na przykładzie kilku reprezentatywnych zawodowych biografii. Paweł Leszkowicz. Nagi mężczyzna w kulturze PRL-u Wykład jest poświęcony nowej książce Pawła Leszkowicza Nagi mężczyzna. Akt męski w sztuce polskiej po 1945 roku (Poznań 2012). Autor skupi się na przedstawieniu części książki dotyczącej obrazowania i regulowania męskiego ciała w sztuce i teatrze w czasach ` 2
PRL-u, szczególnie w dziełach odsłaniających homoerotyczne i kobiece spojrzenie na męskie ciało. Przodkinie z PRL-u. wycieczka śladami kobiet po Krakowie, realizowana we współpracy z Fundacją Przestrzeń Kobiet Okres PRL to przeszłość bardzo nieodległa, a jednocześnie niezbyt rozpoznana. Historia kobiet to temat bliski, a wciąż zbyt mało o niej wiadomo. w ramach wycieczki opowiemy o kobietach związanych z Krakowem w czasach PRL, żyjących tu, pracujących, wpływających na kształt rzeczywistości. przyjrzymy się miejscom związanym z życiem m.in. prof. psychiatrii Marii Orwid, poetki Anny Świrszczyńskiej, malarki Teresy Rudowicz, tłumaczki Marii Leśniewskiej i innych wybitnych kobiet wciąż znanych zbyt mało. Artur Zaborski. Gej jako dewiant w późnym PRL-u Stereotyp mówi, że współcześni Polacy zwykli traktować homoseksualizm jako prowadzącą do grzechu chorobę. Czy było tak również w czasach, gdy gwałtownie ścierały się poglądy kościoła katolickiego i komunistycznego reżymu? Na podstawie analizy komedii Jerzego Gruzy i Stanisława Barei oraz dramatów, takich jak Ojciec Jerzego Hoffmana, zaklęte rewiry Janusza Majewskiego czy Wśród Nocnej Ciszy Tadeusza Chmielewskiego, Zaborski ujawni strategie, jakimi posłużyli się filmowi twórcy wprowadzając postać geja na polski ekran. PRL-owskie historie miłości między innymi. Badania przy instytucie socjologii UJ Na spotkaniu studentki i studenci Instytutu Socjologii UJ zaprezentują wyniki badań prowadzony w ramach obozu badawczego PRL-owskie historie miłości między innymi. badania obejmują zarówno analizę dyskursu prasy codziennej i tekstów naukowych odnoszących się do osób homoseksualnych, jak i wywiady biograficzne z osobami homo-, i biseksualnymi, które swoją młodość przeżywały w okresie PRL. Agnieszka Weseli. Poszukiwana, poszukiwane lesbijka, biseksualistka, transka, czyli kobieta nieheteronormatywna w socjalistycznej Polsce Poszukiwana: kobieta nieheteronormatywna w PRL. Poszukiwane: ślady jej życia, źródła oficjalne i prywatne, relacje. Jak i czy w ogóle się identyfikowały, jak się poznawały i jak żyły nieheteronormatywne kobiety od końca II wojny światowej do 1989 roku? Co już wiemy i czemu tak mało, czego i jak możemy się dowiedzieć, a czego zapewne nigdy się nie dowiemy i dlaczego? Tematami spotkania będą obecność nieheteronormatywnych kobiet w ` 3
rzeczywistości polskiego socjalizmu i perspektywy badawcze tego tematu. Jak podkreślała Weseli, istotnym jest, by nie traktowano okresu PRL-u jako monolitu, a w badania nad innym włączać perspektywę historyczną. Ukazuje ona, że od drugiej wojny światowej (historia polskiej rzeczpospolitej ludowej zaczyna się od roku 1952, wcześniej socjalistyczny polski organizm państwowy funkcjonuje jako rzeczpospolita polska) zachodziły ważne zmiany w postrzeganiu seksualności i ról płciowych, czy też w podejściu do seksualnych mniejszości. chętnie cytowane przez badaczy wypowiedzi z różnych lat okresu polskiego socjalizmu to z tej perspektywy wypowiedzi pochodzące z różnych kontekstów, które bez zaplecza wiedzy historycznej mogą zostać przez nas błędnie rozszyfrowane. Według Weseli badacze i badaczki zajmujący się pogłębianiem wiedzy na temat osób LGBT w okresie socjalizmu rekonstruują strzępki na podstawie strzępków niemożliwym jest uzyskanie przez nas spójnej narracji. Tłem historycznym dla dyskursów o seksualności po roku 1945 są zmiany zachodzące w obrębie rodziny. Miejsce kobiety w dalszym ciągu wyznaczane było poprzez obowiązki domowe, ale coraz częściej jej rola była poszerzana o pracę zawodową. zmieniał się model rodziny, kształtowany przez społeczne kampanie (w tym akcja Ludwiku do rondla zachęcająca mężczyzn do współwykonywania obowiązków domowych). W życiu nowoczesnej, odpowiedzialnej matki centralne miejsce zajmuje świadomie poczęte dziecko. wśród mediów, które kształtowały kobiecą seksualność, był tygodnik przyjaciółka. Zaangażowanie w konserwowanie heteronormatywności wychodzącego w 3-milionowym nakładzie magazynu wydaje się nieco ironiczne, jak wskazywały bowiem rozmówczynie weseli w prowadzonych przez nią wywiadach, słowo przyjaciółka funkcjonowało także jako lesbijski kod. Szukam przyjaciółki było często spotykaną matrymonialną ofertą widniejącą na osiedlowych tablicach ogłoszeniowych. Ów kod nie był bynajmniej powszechny. Rozmówczynie weseli częściej niż do miłosnych czy erotycznych przeżyć odwoływały się do doświadczenia, o którym można w skrócie powiedzie: byłam sama, o nikim nie wiedziałam. Jak uważa Weseli, wiedza seksuologiczna jest odbiciem społecznego odbioru osób nieheteronormatywnych. wymownym zatem staje się fakt, że przez długi czas w polskiej wiedzy seksuologicznej temat homoseksualności nie istniał, a po 1954 roku funkcjonował najczęściej w dyskursie chorobowym. z tego punktu widzenia seksuologiczna wiedza o homoseksualności często mówiła o procesie wstępowania na drogę homoseksualizmu, który, jak próbowali dowieść seksuolodzy, rzadziej miał miejsce u kobiet niż u mężczyzn. Pojawienie się w nich definicji lesbijki i opisów seksualności kobiecej są zaś ujmowane tylko w odniesieniu do seksualności męskiej jako swojego rodzaju odmienność. Ciekawy był także sposób nazywania zjawiska homoseksualizmu w poradnikowej prasie przełomu lat 70-tych i ` 4
80-tych. Relacja między mężczyznami określana była, po prostu, jako homoseksualizm męski, podczas gdy relacje kobiece określane były w zupełnie innym, emocjonalnym rejestrze autorzy używali sformułowań miłość lesbijska czy miłość saficka. Dyskursy o seksualności tamtych czasów Weseli traktuje jak zwierciadła, w których osoby LGBT mogły przyglądać się i na podstawie uzyskanej wiedzy budować własną tożsamość. Z tej perspektywy dla badaczki wyjątkowo cennym był wielokrotnie wspominany podczas różowych okularów PRL-u film Inne Spojrzenie. Przedstawiał on lesbijską relację w sposób niezmedykalizowany, pozwalający na pozytywną identyfikację kobiecego widza. Spotkanie z pisarzem Jerzym Nasierowskim. moderacja: Krzysztof Tomasik Jedna z książek Jerzego Nasierowskiego, Zbrodnia i, opowiada o burzliwym dla autora okresie PRL-u. Nasierowski nosił wtedy wiele masek: aktora, homoseksualisty, skandalisty, celebryty. w polskiej literaturze nieznane oblicze PRL-u odsłoniło Lubiewo Michała Witkowskiego; jeszcze inne pokazał wydany po latach Tajny Dziennik Mirona Białoszewskiego. Nasierowski proponuje własną, oryginalną narrację, nie poddając się łatwym klasyfikacjom i nie pozwalając przejść obojętnie obok swojej historii. Opracowanie: Mieszko Hajowski ` 5
Te materiały dostępne są na licencji Creative Commons "Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska" (CC-BY-SA 3.0 PL). Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów oraz Fundacji Kultura dla Tolerancji. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści - pod warunkiem zachowania niniejszej informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadanych praw oraz o projekcie "Polska-Ukraina: strategie, dobre praktyki i doświadczenia na polu aktywizmu LGBT". Treść licencji jest dostępna na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl. ` 6