dr Hubert Wiśniewski 1
Agenda: 1. Nadzór ubezpieczeniowy istota funkcjonowania. 2. Komisja Nadzoru Finansowego. 3. Pozostałe ustawowe instytucje rynku ubezpieczeń: a. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny; b. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych; c. Rzecznik Finansowy; d. Polska Izba Ubezpieczeń. 4. Inne instytucje wspierające funkcjonowanie sektora ubezpieczeń. 2
Celem nadzoru ubezpieczeniowego jest ochrona interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych, uczestników pracowniczych programów emerytalnych, osób otrzymujących emeryturę kapitałową lub osób przez nie uposażonych. Ze względu na zakres nadzoru można wyróżnić nadzór: 3
a. publikacyjny zakłady ubezpieczeniowe są zobowiązane do publikacji swoich danych finansowych; b. normatywny dostosowanie się do ogólnych ram funkcjonowania zakładów ubezpieczeń na rynkach; c. materialny polega na ścisłej kontroli organu nadzoru nad prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej. 4
Podstawowe zagadnienia dotyczące nadzoru to m.in.: a. koncesyjne związane jest ze spełnieniem przez wnioskodawcę wszystkich warunków dopuszczających prowadzenie działalności ubezpieczeniowej; b. ekonomiczne dotyczy przede wszystkim aspektów wypłacalności ubezpieczeniowej; c. techniczne dotyczy sposobu zarządzania podległych jednostek; d. moralne związane z etyką biznesu sektora ubezpieczeniowego; e. pośrednictwa ubezpieczeniowego - nadzór nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych. 5
Działalność ubezpieczeniowa ze względu na swoje społeczne i gospodarcze znaczenie podlega nadzorowi wyspecjalizowanego organu administracji państwowej Komisji Nadzoru Finansowego. Do 1995r. Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową w Polsce sprawował Minister Finansów, w latach1995 2002 Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń. Urząd ten od 1kwietnia 2002r. po połączeniu z Urzędem Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi przekształcił się w Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE), która od 19 września 2006r. weszła w skład Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). 6
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) jest centralnym organem administracji państwowej powołanym na mocy ustawy z dnia 21 lipca 2006 o nadzorze nad rynkiem finansowym. Komisja jest organem właściwym w sprawach nadzoru nad rynkiem finansowym. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów. Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku. 7
Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym, nadzór nad instytucjami płatniczymi i biurami usług płatniczych oraz nad instytucjami pieniądza elektronicznego. Do zadań Komisji należy ponadto: a. podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego; b. podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności; c. podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego; 8
d. udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym; e. stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty; f. wykonywanie innych zadań określonych ustawami. 9
Kompetencje KNF w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej dotyczą następujących aspektów m.in.: a. wydawania i cofania zezwolenia na wykonywanie działalności; b. wydawania zgody na powoływanie osób na członków zarządu; c. spraw związanych z połączeniem i podziałem zakładów; d. przeniesienia portfela ubezpieczeń i reasekuracji; 10
e. spraw związanych z przymusową likwidacją zakładów; f. ustanowienia zarządu komisarycznego zakładów; g. występowanie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości zakładów; h. nakładanie kar pieniężnych na zakłady lub ich niektóre organy. 11
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) jest instytucją powołaną w 1990r. Członkami Funduszu są zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe. Zakład ubezpieczeń staje się członkiem Funduszu z chwilą zawarcia pierwszej umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłaca odszkodowania osobom poszkodowanym w następujących sytuacjach: 12
1. gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu lub kierującego pojazdem, ale nie ustalono ich tożsamości - Fundusz wypłaca odszkodowanie za tzw. szkody na osobie (zadośćuczynienie, koszty leczenia, renty, ale nie wypłaca odszkodowania za uszkodzony samochód); 2. gdy szkody zostały wyrządzone przez posiadacza zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, i nie był on ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeżeli państwem członkowskim umiejscowienia ryzyka jest Rzeczpospolita Polska; 13
3. gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu lub kierującego pojazdem, ale nie ustalono ich tożsamości Fundusz wypłaca również odszkodowanie za szkodę na mieniu (uszkodzony samochód), ale tylko w przypadku, gdy równocześnie u któregokolwiek uczestnika zdarzenia nastąpiła śmierć, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, trwający dłużej niż 14 dni; 4. gdy posiadacz zidentyfikowanego pojazdu, którego ruchem wyrządzono szkodę, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC komunikacyjnym, Fundusz wypłaca odszkodowanie zarówno za szkody w mieniu, jak i na osobie; 14
5. gdy posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którym wyrządzono szkodę, zarejestrowanego za granicą na terytorium państwa, którego biuro narodowe jest sygnatariuszem Porozumienia Wielostronnego, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC komunikacyjnym, a pojazd był pozbawiony znaków rejestracyjnych, bądź znaki te nie były, w momencie zdarzenia, przydzielone temu pojazdowi przez właściwe władze, Fundusz wypłaca odszkodowanie zarówno za szkody w mieniu, jak i na osobie; 15
6. gdy rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia, a rolnik nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC rolników. Fundusz wypłaca odszkodowanie zarówno za szkody w mieniu, jak i na osobie; 16
7. w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego, jeżeli majątek zakładu ubezpieczeń oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego albo w przypadku zarządzenia likwidacji przymusowej zakładu ubezpieczeń, jeżeli roszczenia osób uprawnionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw technicznoubezpieczeniowych, do zadań Funduszu należy również zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych z: 17
a. umów ubezpieczeń obowiązkowych - OC komunikacyjne, OC rolników oraz ubezpieczenia budynków rolnych za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; b. umów ubezpieczeń obowiązkowych określonych w odrębnych ustawach oraz umów ubezpieczenia na życie, w wysokości 50 % wierzytelności, do kwoty nie większej niż równowartość w złotych 30.000 euro według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu ogłoszenia upadłości, oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego albo w dniu zarządzenia likwidacji przymusowej. 18
Należy jednak pamiętać, że jeśli poszkodowany poniósł szkodę na mieniu (np. uszkodzenie pojazdu) i może otrzymać odszkodowanie z ubezpieczenia dobrowolnego zawartego przez siebie (np. autocasco) Fundusz wyrównuje szkodę tylko w części, w której nie może być zaspokojona, wraz z uwzględnieniem utraconych zniżek składki oraz prawa do zniżek składki. 19
Ponadto do zadań UFG należy: a. fundusz pełni funkcję ośrodka informacji; b. fundusz może udzielać zwrotnej pomocy finansowej zakładowi ubezpieczeń przejmującemu portfel ubezpieczeń obowiązkowych, (tj. ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów mechanicznych i ubezpieczeń OC rolników), jeżeli posiadane środki własne w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności oraz aktywa na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych nie gwarantują w pełni wypłacalności tego zakładu ubezpieczeń. 20
c. kontrola spełnienia obowiązku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych i OC rolników, kontrola jest realizowana przez podmioty obowiązane m.in. policja, organy celne, straż graniczna oraz podmioty uprawnione, czyli Fundusz i inne organy uprawnione do kontroli ruchu drogowego. Na podmioty niedopełniające ustawowego obowiązku ubezpieczenia Fundusz nakłada kary i egzekwuje je. 21
Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK) zrzesza zakłady ubezpieczeń, które prowadzą działalność w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów poza granicami kraju. Przynależność do Biura jest obowiązkowa i następuje: a. dla zakładów ubezpieczeń wykonujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność ubezpieczeniową w grupie obejmującej ubezpieczenia obowiązkowe odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, z dniem uzyskania zezwolenia na wykonywanie działalności; 22
b. dla zakładów ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej wykonujących działalność ubezpieczeniową za zezwoleniem właściwego organu państwa, w którym mają siedzibę, z dniem złożenia deklaracji członkowskiej. Przedmiotem działalności Biura jest: a. wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych państwach; b. zawieranie z zagranicznymi biurami narodowymi umów o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych; 23
c. organizowanie likwidacji szkód lub bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez posiadaczy pojazdów mechanicznych zarejestrowanych za granicą posiadających ważne dokumenty ubezpieczeniowe wystawione przez zagraniczne biura narodowe; d. organizowanie likwidacji szkód lub bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez posiadaczy pojazdów mechanicznych zarejestrowanych w państwach będących sygnatariuszami Jednolitego Porozumienia - Regulaminu Wewnętrznego; e. określanie zasad i trybu dystrybucji dokumentów ubezpieczeń granicznych, a w szczególności ustalanie wzorów tych dokumentów oraz ich ewidencjonowanie. 24
Ponadto Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych pełni rolę: a. organu odszkodowawczego; b. ośrodka informacji; c. centrum redystrybucji informacji o wypadkach z ofiarami w ludziach. 25
Do zakresu działania Wydziału Klienta Rynku Ubezpieczeniowo-Emerytalnego należy ochrona klientów rynku ubezpieczeniowego i emerytalnego, tzn. krajowych zakładów ubezpieczeń, zagranicznych zakładów ubezpieczeń, głównych oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń, oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Do podstawowych zadań Rzecznika należy m.in. : 26
1. Rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach. 2. Opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych. 3. Występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych. 27
4. Informowanie organu nadzoru i kontroli oraz PIU o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działalności zakładów ubezpieczeń. 5. Inicjowanie prowadzenia działalności edukacyjnoinformacyjnej w zakresie ubezpieczeń. 6. Reprezentowanie i ochrona konsumenckich interesów osób ubezpieczonych. 7. Stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów. 28
Polska Izba Ubezpieczeń jest organizacją ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, która działa od 1990r. Przynależność krajowych zakładów ubezpieczeń do Izby jest obowiązkowa i powstaje z chwilą podjęcia przez zakład działalności ubezpieczeniowej. Do głównych celów Polskiej Izby Ubezpieczeń należą: 1.Budowanie silnego samorządu ubezpieczeniowego: a. bieżąca, systematyczna i uporządkowana współpraca z ubezpieczycielami; 29
b. analiza i rozwiązywanie bieżących problemów rynku w ścisłym porozumieniu z członkami; c. dynamiczne poszerzanie kompetencji Izby i udoskonalanie jej funkcjonowania; 2. Wspieranie budowania racjonalnego systemu prawnego regulującego usługi ubezpieczeniowe w Polsce: a. opiniowanie aktów prawnych; b. reprezentowanie rynku ubezpieczeniowego i działania na rzecz rozwoju tych usług przed ustawodawcą (uczestnictwo w pracach komisji sejmowych); c. zgłaszanie projektów aktów prawnych; 30
3. Działanie w ramach międzynarodowych struktur samorządu ubezpieczeniowego: a. wymiana doświadczeń i pozyskiwanie informacji od instytucji zagranicznych; b. wspólna praca na rzecz prawa wspólnotowego; c. prowadzenie współpracy deputowanymi. z polskimi euro 4. Wymiana informacji i integrowanie środowiska ubezpieczeniowego: a. organizacja seminariów problemowych; b. honorowanie zasłużonych; c. wymiana informacji z instytucjami i uczestnikami rynku. 31
5. Współpraca z nadzorem finansowym, instytucjami ubezpieczeniowymi i finansowymi: a. współpraca z KNF; b. współpraca z UFG, Rzecznikiem Finansowym, Polską Izbą Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, Stowarzyszeniem Aktuariuszy, Polską Izbą Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych; c. współpraca z AIDA (Stowarzyszenie Prawa Ubezpieczeniowego); d. współpraca ze Związkiem Banków Polskich oraz innymi izbami, związkami i stowarzyszeniami. 32
6. Edukacja w zakresie ubezpieczeń: a. wspieranie inicjatyw zmierzających do pogłębienia społecznej wiedzy nt. ubezpieczeń (np. poprzez współpracę z wyższymi uczelniami); b. organizowanie szkoleń i konferencji branżowych; c. organizowania lub współorganizowanie szerszych sympozjów dotyczących finansów. 7. Budowanie prestiżu i zaufania wobec usług ubezpieczeniowych w Polsce: a. podnoszenie Polaków; świadomości ubezpieczeniowej b. upowszechnianie dobrych praktyk rynkowych; c. popularyzacja inicjatyw prewencyjnych). ubezpieczycieli (np. 33
W polskim sektorze ubezpieczeń działają również inne instytucje, które wspomagają działanie podmiotów tego rynku. Należą do nich m.in.: Izba Gospodarcza Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka - http://www.igu.org.pl/ izba zrzesza podmioty gospodarcze prowadzące działalność związaną z ubezpieczeniami i obsługą ryzyka. Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy - http://www.actuary.org.pl/ - powstało w celu kształcenia aktuariuszy i promocji zawodu aktuariusza. 34
Polska Izba Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych - http://www.pibuir.org.pl/kontakt.phtml - jest izbą gospodarczą, zrzeszającą na zasadzie dobrowolności podmioty gospodarcze posiadające status brokerów ubezpieczeniowych i wykonujących działalność jednoosobowo (działalność gospodarcza) lub w formie osób prawnych. Stowarzyszenie Pro MOTOR - http://www.promotor.org/ - skuteczne reprezentowanie interesów środowisk, związanych z rynkiem Ubezpieczeniowym, w procesach legislacyjnych dotyczących działalności ubezpieczeniowej i rynku motoryzacyjnego. 35
Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej - https://rf.gov.pl/fundacja-edukacjiubezpieczeniowej - jednym z głównych kierunków działań Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej jest stała współpraca z portalem internetowym Rzecznika Ubezpieczonych polegająca na publikacji i przekazywaniu materiałów informacyjnych i edukacyjnych. Krajowy Instytut Ubezpieczeń - http://www.kiu.pl/strona,krajowy_instytut_ubezpiecz en,10,0,10.html oferuje swoją pomoc instytucjom, przedsiębiorstwom i organizacjom całego sektora finansowo-ubezpieczeniowego. 36
Polska Izba Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych - http://www.pipuif.pl/ - zarejestrowana w 2002 zrzesza podmioty gospodarcze współpracujące z ponad 12 000 pośredników ubezpieczeniowych i finansowych. 37