BADANIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ M AGNEZU W GLEBIE

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X IV, Z. 1, W A R S Z A W A 1964 KAZIMIERZ BORATYŃSKI, STEFANIA ROSZYKOWA, MARIA ZIĘTECKA BADANIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ M AGNEZU W GLEBIE CZĘŚĆ III ODCZYN ORAZ WIELKOŚĆ SORPCJI GLEBY A ZAWARTOŚĆ MAGNEZU Katedra Chemii Rolniczej WSR Wrocław W poprzednich naszych pracach [1, 2] zajm ow aliśm y się głównie zagadnieniam i m etodycznym i1. B adania porów naw cze, przeprow adzone przez nas na stosunkow o dużym m ateriale glebow ym (1399 próbek), w ykazały, że istnieje bardzo w y raźna korelacja (r = 0,991) między ilościami m agnezu znalezionym i w glebie m etodą chemiczną (Schachtschabela) i m etodą biologiczną (A. niger). Jednakże ilości m agnezu oznaczone m etodą biologiczną były średnio biorąc w iększe niż znalezione m etodą chem iczną. W m iarę w zrostu zaw artości m agnezu w glebie różnice te zw iększały się [1]. Na podstaw ie szczegółowych badań m etodycznych obu sposobów oznaczania m agnezu w glebie ( przyswajalnego dla roślin ) doszliśmy do wniosku, że m etoda chemiczna po uw zględnieniu uproszczeń jest bardziej przydatna do m asowych oznaczeń zawartości przysw ajalnego m agnezu w glebie niż m etoda biologiczna [1]. W dalszych badaniach [2], przeprowadzonych na m niejszym m ateriale glebow ym (140 próbek gleby lekkie) m ogliśm y w ykazać istnienie ró w nież w yraźnej korelacji (r = 0,991i) m iędzy zaw artością m agnezu w ym iennego i przysw ajalnego w edług Schachschabela. Zgodnie z przesłankam i teoretycznym i ilości m agnezu wym iennego były stale większe niż przysw ajalnego, z tym że różnice były ty m w iększe, im zaw artość m agnezu w ym iennego była wyższa. Stw ierdziliśm y 1 Prace te były częściowo finansowane przez Ministerstwo Rolnictwa za pośrednictwem Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa

28 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka rów nież, że przy niezbyt dużych (do 10 m g procent) zaw artościach m a gnezu w ym iennego w glebie jest on praw ie w całości (w około 92%) dostępny dla A. niger. W badanych próbkach glebow ych znaleźliśm y rów nież w yraźną korelację (r = 0,809) m iędzy zawartością w ym iennych Ca, i M g. Obliczony przez nas stosunek w agow y w ym iennych C a : M g w ynosił dla wszystkich 140 próbek średnio 100:6,7, a wahał się w szerokich granicach od 100:2,0 do 100:26,0 i tylko w 29 próbkach (na zbadanych 140) kształtow ał się jak 100:10 i w yżej. Po przeliczeniu na w artości równoważnikowe czego wówczas nie zrobiliśm y2 ilościowy obraz stosunków w ym iennych Ca" : Mg'* ulega zmianie (porównaj tab. 1). Równoważnikowy stosunek w ym ienny C a *: Mg w zrasta do średniej wartości 100:11,1 i waha się w granicach od 100:3,3 do 100:42,9, a aż w 90 próbkach glebowych wynosi on jak 100:10 i wyżej. Stosunek Ca *wym. : Mg* wyai. w glebach lekkich^2^] Exchangeable Ca : exchangeable Ug** in light soils QF) Tabela 1 przedział zawartości Üf/ÏÔJg'gîebf Range of exch. lig content mê Eg/100 g soil Stosunek Ca**wym. : Ug* wym. - Ratio exch. Ca* : exch. Mg** średnio mean wagowy - weight wahania variations średnio mean milirównoważnikowy milli-equivalent wahania variations 0,0-1,0 100:5,6 100:2,6-26,0 100:9,2 100:4,3-42,9 100:6,6 100.: 3,6-22,0 100:10,9 100:5,9-36,3 2,1-3,0 100:6,9 100:3,1-13,0 100:11,4 100:5,1-21,4 3,1-4,0 100:5,7 100:3,0-10,3 100:9,4 100:4,9-17,0 4,1-5,0 100:6,0 100:2,0-13,6 100:10,0 100:3,3-22,4 5,1-6,0 100:5,1 100:3,0-13,3 100:8,4 100:4,9-21,9 6,1-7,0 100:7,9 100:4,7-13,5 100:13,1 100:7,7-22,3 7,1-8,0 100:6,7 100:2,8-13,8 100:11,1 100:4,6-22,8 8,1-9,0 100:7,8 100:4,5-14,7 100:12,9 100:7,4-24,2 9,1-10,0 100:5,8 100:3,7-26,0 100:9,5 100:6,1-42,9 > 1 0,0 100:7,5 100:5,5-13,3 100:12,4 100:9,1-21,8 о ог 1 1 1 1 1 0,0-2,5 100:5,7 100:2,6-26,0 100:9,4 100:4,3-42,9 2,6-5,0 100:6,2 100:2,0-13,6 100:10,2 100:3,3-22,4 5,1-10,0 100:6,7 100:2,8-26,0 100:11,1 100:4,6-42,9 >10,0 100:7,5 100:5,5-13,2 100:12,4 100:9,1-21,8 0,0->10,0 100:6,7 100:2,0-26,0 100:11,1 100:3,3-42,9 Badania różnych typów i rodzajów gleb przeprowadzone w różnych krajach, a ostatnio także w Polsce [3, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 20], wykazały, że istnieje duża rozpiętość zaw artości m agnezu w zależności od ty p u 2 W literaturze spotyka się oba sposoby obliczania stosunku Ca*': M g, a m ianowicie wagowy i równoważnikowy (por. Musierowicz [10]).

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 29 gleby. Podobnie i w obrębie danego typu glebowego stwierdzono duże nieraz w ahania w zaw artości m agnezu. W szystkie te badania zgodnie wykazują, że m ałą zawartością m agnezu odznaczają się na ogół gleby lekkie i kw aśne. Nieliczne są jednak publikacje dotyczące szczegółowych badań związku m iędzy odczynem, składem m echanicznym a zawartością m agnezu w glebie. Na większą uwagę zasługują tu badania S e l к e g o [16, 17] nad zależnością zaw artości m agnezu od odczynu i wielkości sorpcji, p rzeprow adzone na glebach B randenburgii. Jensen i Henriksen [5] badając gleby duńskie szukali korelacji m iędzy ph i zaw artością m agnezu. W Polsce zagadnieniem zależności zawartości m agnezu od odczynu zajm owali się Wondrausch [20], Góralski [6], Bystrzycka i Zembaczyńska [3]. W niniejszej pracy, w oparciu o stosunkowo duży (2485 bądź 1264 próbek) i różnorodny m ateriał glebowy, zajęliśm y się bardziej szczegółowym zbadaniem zależności zawartości m agnezu od odczynu bądź od wielkości sorpcji, a także obu tych właściwości łącznie3. METODYKA BADAŃ I MATERIAŁ GLEBOWY ph określono potencjom etrycznie w ln KC1. Zaw artość m agnezu p rzy swajalnego oznaczano jak poprzednio [1, 2] m etodą Schachtschabela [18, 19]. Oznaczenie wielkości sorpcji w ykonano przy użyciu b łęk itu m ety le nowego według m etody Petera i Markert [11, 12]. W yrażano ją w m ilirównow ażnikach błękitu m etylenowego na 100 g gleby (mg-równ. BM/100 g gleby). Przedstaw iając zależności m iędzy wielkością sorpcji, odczynem a zawartością m agnezu (rys. 5, 6) przyjęliśm y bądź podział gleb odnośnie wielkości sorpcji na 6 klas zgodnie z klasyfikacją Petera [11] (tab. 2, kol. A), bądź też na 3 klasy utw orzone przez zgrupow anie dwóch sąsiadujących klas według Petera (tab. 2, kol. B). Kierow aliśm y się w tym ostatnim przypadku podziałem na trzy grupy mechaniczne, stosowanym przez stacje chem iczno-rolnicze. Badania nad współzależnością między zawartością m agnezu i ph gleby przeprow adzono na 2485 próbkach glebow ych. W iększość tych p ró bek (1632) pochodziła z różnych rejonów pow. Milicz, o dom inującej p rze 3 Częściowe wyniki poprzednich i niniejszej pracy referowane były na posiedzeniu Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego w dniu 18.IV.1961. Sprawozdanie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 16, 1961, B, s. 71 72, Wrocław 1962.

30 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka wadze gleb lekkich. Pozostałe próbki glebowe (853), o bardzo różnym składzie mechanicznym, pobrane zostały z kilkunastu innych powiatów woj. wrocławskiego, głównie zaś z powiatów: Bystrzyca (200 próbek), Św idnica (117), Góra Śląska (89), Oleśnica (83) i innych. T a b o i a 2 Podziel gleo na klasy w zależności od wielkości sorpcji oznaczonej metodą Petera i Liarkert Soil classification according to sorpticn capacity determined with peter and Markert s method A В Klasy gleby Soil class Wielkość sorpcji mg-równ. H.i/lu0 g gleby Sorption of e МБ/100 g soil Charakterystyka gleb wg wielkości sorpcji Soil characteristic acc.to sorption magnit. Kiesy gleby Soil class Wielkość sorpcji mg-rown. BJ/lüû g gleby Sorption m e ЫБ/1СС g soil Charakterystyka gleb wg wielkości sorpcji Soil characteristic acc.to sorption magnit. a 1 3,5 słabo scrbujące weak sorption a/b 2 3,6-4,5 mało sorbuiace small sorplion b 3 4,6-6,0 średnio sorbujące medium sorption b/c 4 6,1-7,5 mocno sorbuiqce good sorption с 5 7,6-3,0 silnie sorbujące strong sorption c/d 6 > 3,0 b.silnie sorbujące v.strong sorption a 7 < 4,5 słabo sorbujące weak sorption b 8 *,D - 7,5 średnio sorbu;:;ce medium sorption с 9 > 7,5 siln ie sorbuif\ce strong sorption RÎ - błękit metylowy Ü3 = methyleneblue U w a g a! W r u b r y c e 2 z a m ia s t 3,5 m a b y ć < 3,5. Badania nad zależnością zawartości m agnezu od wielkości sorpcji i współzależnością m iędzy w ielkością sorpcji, odczynem gleby i zaw artością w niej m agnezu przeprow adzono n a 1264 próbkach glebow ych. Spośród tych próbek glebowych 411 pochodziło z po w. Milicz, pozostałe (853) z innych powiatów, jak to podano w yżej4. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Spośród zbadanych przez nas 2485 próbek glebowych największa ich ilość (ponad 80%) mieściła się w przedziałach ph 4,6 5,5 i 5,6 6,5. Na pozostałe przedziały przypadło niespełna 20%, w tym około 7% w p rze 4 Wszystkie próbki glebowe zostały nam dostarczone przez Stację Chemiczno- Rolniczą we Wrocławiu, która wykonała również oznaczenia ph. Oznaczenie zawartości magnezu i wielkości sorpcji w glebach, pochodzących z różnych powiatów woj. wrocławskiego z wyjątkiem gleb z pow. Milicz wykonali w ramach prac magisterskich: Leokadia Dworak, Franciszek Kocjan i Marek Tyszkiewicz.

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 31 dziale ph ^ 4,5 i koło 9,5% w przedziale ph > 6,5 (tab. 3). Ze względu na stosunkowo dużą ilość próbek glebowych także i w tych dwu przedziałach ph w ydaje się, że m ateriał glebow y jest dostatecznie reprezentow any. T a b e l a 3 Ilość próbek i procentowy udział w poszczególnych przedziałach ph Total number of samples and percentage acc. to soil ph ph Ilość próbek Number of samples Procentowy udział Per cent ^4,5 176 7,1 4,6-5,5 946 38,1 5,6-6,5 1125 45,3 >6,5 238 9,5 Ogółem - Total 2485 100,0 Zależność pom iędzy ph gleby i zaw artością w niej m agnezu (z pom inięciem zawartości powyżej 16 mg Mg/100 g glebyi) przedstawiono na rys. 1. Analiza m atem atyczna w ykazuje, że istnieje dodatnia korelacja m iędzy obu m ierzonym i w ielkościam i, a w spółczynnik korelacji w ynosi r = 0,4145. Rys. 1. ph gleby i zawartość magnezu Soil ph and magnesium content 5 Dla badanych przez nas czynników iloczyn r. j / n-1 wynosi 20, 4, a więc jest większy od 3, co wg Romanowskiego [15] stanowi kryterium istotności zależności korelacyjnej.

32 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka R ozpatrując szczegółowo zależność zawartości m agnezu (zgrupowane w przedziałach: 0 1,0, 1,1 2,5, 2,6 5,0, 5,1 10,0, 10,1 20,0, > 20,0 m g Mg/100 g gleby) od odczynu gleby i biorąc za p u n k t w yjścia poszczególne przedziały ph (rys. 2) stw ierdzić można, że wprawdzie w grupie gleb bardzo kw aśnych (ph ^ 4,5) aż 82% próbek zaw iera poniżej 2,5 mg a b e d Rys. 2. Procentowy udział gleb o różnej zawartości magnezu w poszczególnych przedziałach ph a p H < 4,5, b - p H 4,6-5,5, c - p H 5,6-6,5, d - ph 6,6-7,2 (liczby nad słu p k am i - ilość zbadan y c h gleb) Percentage of soils with different m agnesium content in particular ph classes a p H < 4.5, b - p H 4.6-5.5, с - p H 5.6-6 5, d p H 6.6 7,2 (n u m b e rs above fig. n u m b e r of te ste d so ils) Mg/100 g gleby (57% poniżej 1 mg Mg/100 g gleby), to jednak i w tej grupie ponad 9% próbek glebow ych w ykazuje stosunkow ą dużą pow y żej 5 mg Mg/100 g gleby zaw artość m agnezu. W m iarę przejścia do coraz wyższych przedziałów ph procentowy udział gleb o zawartości do 2,5 mg (bądź poniżej 1 mg Mg/100 g gleby) m a leje, tak że w grupie gleb obojętnych (ph = 6,6 7,2) tylko niespełna 2% próbek zawiera poniżej 2,5 mg Mg/100 g gleby. Równocześnie w zrasta udział gleb o wyższych zawartościach magnezu. Spośród gleb obojętnych ponad 35% w ykazuje zaw artość powyżej 10 m g Mg/100 g gleby. Bardzo w yraźnie w ystępuje zależność zaw artości m agnezu od w ielkości sorpcji gleby (rys. За). Zależność m iędzy tym i czynnikam i jest k rz y woliniowa, a stosunek korelacyjny r\y = 0,85. C h a ra k te r przebiegu k rzy wej, w ykreślonej na podstawie średnich cząstkowych ÿ x podano na rys. 3b.

Badania nad zawartością Mg w glébie. Cz. III 33 Rys. За. Wielkość sorpcji (mg-równ. BM/100 g gleby) i zawartość magnezu w glebie (do 16 mg M g/l00 g gleby) Sorption magnitude (m e MB/100 g soil) and magnesium content in soil (to 16 mg Mg/100 g soil). Symbol MB = m ethyleneblue Rys. 3b. Wielkość sorpcji i zawartość magnezu w glebie. Krzywa ze średnich cząstkowych * Sorption magnitude and magnesium content in soil. Curve from partial means y x W prawdzie i wśród gleb o niskiej sorpcji 3,5 m g-równ. BM rys. 4, Ai) znajduje się pewna ilość próbek o większej zawartości m agnezu (ponad 2*/o gleb zawierało powyżej 5 mg Mg/100 g gleby), to jednak w m iarę przejścia do wyższych klas sorpcji stw ierdzić można bardzo, szybki spadek procentow ego udziału gleb o niskiej zaw artości i w zrost 3 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e

34 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka o wysokiej zawartości m agnezu. W przedziale BM 6,1 7,5 (rys. 4, A 4) nie m a już w ogóle gleb o zawartości poniżej 2,5 m g Mg/100 g gleby, a wśród gleb bardzo silnie sorbujących (BM > 9,0, rys. 4, A 6) ponad 761% próbek zaw iera pow yżej 10 m g Mg/100 g gleby. A nalogiczny obraz o b serwować można przy podziale gleb na 3 klasy (tab. 2), obejm ujące szersze przedziały w ielkości sorpcji (rys. 4, B). А Rys. 4. Procentowy udział gleb o różnej zawartości magnezu w poszczególnych przedziałach sorpcji A 6 k la s B M, В 3 k la s y B M, p a tr z ta b. 2 (licz b y n a d s łu p k a m i ilo ść z b a d a n y c h g le b ) Percentage of soils with different magnesium content in particular sorption classes: A 6 c la ss es M B, В 3 c la sses M B, s ee ta b. 2 (n u m b e rs a b o v e fig- n u m b e r 'o f te s t e d so ils) В A nalizując zależność zaw artości m agnezu od ph gleby i wielkości sorpcji (rys. 5:) stw ierdzić m ożna w ystępow anie bardzo w yraźnej praw idłowości spadek procentow ego udziału gleb o niskiej zaw artości m agnezu w m iarę w zrostu ph jedynie w grupie gleb m ało sorbujących (rys. 5A). W grupie gleb średnio sorbujących (rys. 5 B) zauw ażyć m ożna zjaw i sko raczej odw rotne. W praw dzie nie w y stęp u ją w tej grupie gleby o zawartości poniżej 1 mg Mg/100 g gleby, jednakże w m iarę w zrostu ph zwiększa się procentow y udział próbek o niskiej (1,1 2,5 mg Mg/100 g gleby) zawartości magnezu. W grupie gleb silnie sorbujących (rys. 5 C) w e w szystkich przedziałach ph nie stw ierdzam y gleb o zaw artości poniżej 2,5 m g Mg/100 g gleby, a inne przedziały zaw artości m agnezu r e prezentow ane są tu w zbliżonych procentow ych udziałach.

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 35 W dotychczasow ych rozw ażaniach nad zależnością zaw artości m agnezu od ph bądź wielkości sorpcji braliśm y za punkt wyjścia zawartość m agnezu w glebie w yrażoną w m g Mg/100 g gleby, nie o p eru jąc pojęciami zasobności. Przyjm ow aliśm y jako granicę niskiej zawartości 2,5 mg Mg/100 g gleby, która to zawartość stanow i w edług Schachtschabela [4] w artość graniczną dla gleb lekkich (dla gleb średnich i cięższych p rz y j m uje Schachtschabel wyższe zawartości jako wartości graniczne tab. 4). Rys. 5. Procentowy udział gleb o różnej zawartości magnezu w trzech klasach wielkości sorpcji A B M < 4,5, В BM 4,6 7,5, С B M > 7,5 i w p o szczeg ó ln y ch p rz e d ziała c h ph : a ph < 4,5, b ph 4,6 5,5, с - ph 5,6 6,5, d 6,6 7,2. L iczby n a d słu p k am i ilość zbadanych gleb Percentage of soil with different magnesium content in three classes of sorption magnitude A M B < 4.5, В - M B 4.6 7.5, С - M B > 7.5 a n d in th e p a rtic u la r p H classes a ph < 4.5, b - ph 4.6 5.5, с p H 5.6 6.5, d p H 6.6 7.2. N u m b e rs a b o v e fig. n u m b e r o f te s te d so ils Uwzględniając podane przez Schachtschabela [4] w artości graniczne oraz zakładając, że gleby o wielkości sorpcji ^ 4,5 zaliczyć można do grupy gleb piaszczystych, od 4,5 do 7,5 do gliniastych i powyżej 7,5 do ilastych, podajem y w tab. 5 ocenę zasobności zbadanych przez nas p ró bek glebow ych. Również i przy takim ujęciu widać wyraźnie, że w m iarę w zrostu wielkości sorpcji zm niejsza się procentow y udział gleb o złej zasobności, a w zrasta procentow y udział gleb o dobrej zasobności w m agnez. Uzyskane przez nas w yniki dotyczące zależności zawartości m agnezu od odczynu i wielkości sorpcji są z jednej stro n y na ogół zgodne z w ynikam i dotychczas opublikow anych badań, a z drugiej w yjaśniają pewne różnice w w ynikach poszczególnych autorów. 3*

3Ç ;K. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka Klasy zasobności gleb w magnez wg Schachschabela mg Mg/100 g gleby Soil classification acc. to magnesium content after Schachtschabel mg Mg/100 g soil Tabela 4 Zasobność Content Gleby - S oils piaszczyste - sandy g lin ia ste - loamy ila s te - clayey Zła - Bad 0,0-2,5 0,0-3,5 0,0-6,0 Średnia - Medium 2,6-5,0 3,6-7,0 6,1-12,0 Dobra - Good > 5,0 >7,0 > 1 2,0 Tabela 5 Udział gleb o różnej zasobności w magnez w poszczególnych przedziałach wielkości sorpcji Per cent so ils with different magnesium content in perticular classes of sorption magnitude Wielkość X. sorpcji \m g-rów n. Ш \S o r p tio n Zasobność X ^ e MB w Mg X. Mg content X^^ < 4, 5 4,6-7,5 > 7,6 Ogółem - Total ilość próbek number of samples % ilość próbek number of samples % ilość próbek number of samples % ilość próbek number of samples % Zła - Bad 150 62,5 64 15,0 59 9,9 273 21,6 Średnia - Lîedium 73 30,4 213 50,0 300 50,1 586 46,4 Dobra - Good 17 7,1 149 35,0 239 40,0 405 32,0 Ogółem - Total 240 100,0 426 îo a o VJ» 00 100,0 1264 100,0 Dla badanych przez siebie 226 próbek glebowych stw ierdził S e 1 k e [16, 17] istnienie dodatniej korelacji (r = +0,39) m iędzy zaw artością m agnezu i ph gleby. Jensen i Henriksen [5] znaleźli korelację (r = +0,54) m iędzy zawartością m agnezu a ph gleby dla 234 próbek gleb piaszczystych. N atom iast autorzy ci nie stw ierdzili istnienia współzależności m iędzy badanym i wielkościami w glebach gliniastych i próchnicznych. Wondrausch [20] badając różne typy glebowe stw ierdził w ystępow anie korelacji m iędzy ph i zawartością m agnezu w glebach bielicow ych i b ru n atn y ch. W przypadku czarnoziem ów, w y tw orzonych z lessów, tak iej praw idłow ości nie było. N atom iast przep ro wadzona przez Goralskiego [6] analiza m atem atyczna zbadanego przez niego m ateriału glebowego nie wykazała współzależności m iędzy ph gleby i zaw artością w niej m agnezu przysw ajalnego. J a k a u to r p rzy puszcza, spow odow ane to było zbyt m ałą ilością próbek o dużej zaw artości m agnezu. Podobnie Musierowicz i Sytek [10] badając 8 profili gleb bielicowych nie znaleźli korelacji zarówno w wierzchnich, jak i w głębszych w arstw ach m iędzy ph i zaw artością m agnezu. W naszych badaniach traktując całościowo duży m ateriał glebowy (2485 próbek) stw ierdziliśm y istnienie korelacji m iędzy zaw artością m agn ezu i ph gleby. W poszczególnych jednak grupach gleb, podzielonych

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 37 w edług wielkości sorpcji, w yraźną prawidłowość (spadek procentowego udziału gleb o m ałej zawartości m agnezu w m iarę w zrostu ph) mogliśmy wykazać jedynie w grupie gleb mało sorbujących. W grupie gleb średnio i silnie sorbujących tych praw idłow ości nie było. Na ty m tle m ożna, jak się w ydaje, w yjaśnić różnice w w ynikach poszczególnych autorów, z których jedni znajdowali, a inni nie znajdow ali korelacji m iędzy odczynem a zaw artością m agnezu w glebie. Te n iejed nakowe w yniki pochodzić mogą praw dopodobnie z różnej (zbyt m ałej) ilości badanych próbek z jednej strony i różnicy m ateriału glebowego z drugiej strony. Dzieląc badane próbki glebowe według przedziałów ph mogliśmy stwierdzić, że naw et w glebach bardzo kw aśnych (ph ^ 4,5) pewna ilość próbek posiadała wyższą zawartość m agnezu. I na odwrót, w grupie gleb o odczynie obojętnym znajdow ał się pew ien, w praw dzie niew ielki, p ro cent gleb o niskiej zaw artości m agnezu. W ydaje się więc, że zam iast mówić o współzależności m iędzy ph i zawartością m agnezu, bardziej słuszne i praw idłow e będzie określenie, że w glebach bardzo kw aśnych i kw aśnych istnieje w iększe praw dopodobieństw o w ystępow ania m ałej zaw artości m agnezu niż w glebach o odczynie obojętnym lub zasadow ym, bądź że praw dopodobieństw o w y stępowania gleb o niskiej zawartości m agnezu w zrasta wraz ze spadkiem ph. Zgodnie z danym i Selkego [16, 17] m ogliśmy stw ierdzić bardzo w yraźną korelację m iędzy wielkością sorpcji a zawartością m agnezu, przy czym współzależność ta jest o wiele ściślejsza niż m iędzy odczynem a zaw artością m agnezu. Z autorów polskich na w spółzależność m iędzy składem m echanicznym i zawartością m agnezu w glebie zw racają również uwagę W o n- drausch [20], Piszczek [13], Konecka-Betley [7]. W edług ty ch autorów im ilość części spław ialnych w glebie jest* wyższa, tym z r e guły wyższa jest zaw artość m agnezu. W yniki naszych badań upoważniają nas do stw ierdzenia, że samo oznaczenie odczynu bądź tylko wielkości sorpcji (składu mechanicznego) nie stanowi dostatecznego kryterium do wyciągania wniosków odnośnie zawartości m agnezu w glebie lub zasobności gleb w magnez. N atom iast oznaczenie obu tych wielkości, tj. odczynu i wielkości sorpcji (składu m echanicznego ilości części spław ialnych) pozw ala z dużym praw dopodobieństw em wnioskow ać o zaw artości m agnezu w glebie zasobności gleb w magnez. Gleby o niskim ph i o m ałej sorpcji (małej zawartości części spław ialnych) będą z reguły ubogie w magnez. I na odwrót: gleby o wysokim ph i dużej sorpcji (dużej zawartości części spławialnychi) są glebam i raczej zasobnym i w m agnez.

38 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka LITERATURA [1] Boratyński K., Roszykowa S., Ziętecka M.: Badania nad zawartością magnezu w glebie. Cz. I. Porównanie metody chemicznej i biologicznej oznaczania magnezu w glebie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Roln., 40a, 1963, s. 53 67. [2] Boratyński K., Roszykowa S., Ziętecka M.: Badania nad zawartością magnezu w glebie. Cz. II. Stosunek Ca : Mg oraz zawartość magnezu wymiennego, dostępnego dla A. n ig e r i przyswajalnego wg Schachtschabela w glebach lekkich. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Roln. 40a, 1963, s. 69 77. [3] Bystrzycka B., Zembaczyńska A.: Zawartość magnezu w niektórych glebach woj. zielonogórskiego. Informator o wynikach badań naukowych 1956 1961. Z. 1, 1963, s. 51 52. [4] Herrmann R.: Methodenbuch. В. I,. Die Untersuchung von Boden. Neumann Verlag Radebeul und Berlin 1955. [5] Jensen H., Henriks en A.: Microbiological and chemical determination of magnesium in soil. Acta Agric. Scand., 5, 1955, s. 98 112. [6] Góralski J.: Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach województwa warszawskiego ze szczególnym uwzględnieniem gleb lekkich. Roczn. Glebozn. 12, 1962, s. 203 213. [7] К onecka-betley K.: Rozmieszczenie wapnia i magnezu w profilu gleb wytworzonych z gliny zwałowej jako jeden ze Wskaźników typologicznych. Roczn. Glebozn., t. 12, 1962, s. 257 266. [8] Musierowicz A.: Zawartość związków magnezowych w glebach bielicowych piaskowych terenów nizin mazowiecko-podlaskiej i wielkopolsko-ikujawskiej. Post. Nauk Roln., 4, 1957, s. 95 99. [9] Musierowicz А., К u ź n i с к i F.: Magnez w glebach niziny mazowiecko- -podlaskiej i niziny wielkopolsko-kujawskiej. Roczn. Nauk Roln., 82-A-2, s. 251 306. [10] Musierowicz A., Sytek J.: Zawartość magnezu dostępnego dla roślin i wym iennego w glebach bielicowych piaskowych Rolniczego Zakładu Doświadczalnego SGGW Wolica. Zeszyty Problemowe Post. Nauk Roln., 40a, 1963, s. 79 100. [11] Peter H., Mark er t S.: Eine Schnellmethode zur Bestimmung der Sorptionseigenschaften vom Ackerböden. Z. Landwirtschaft. Vers. Unters. Wesen., 1, 1955, s. 582 596. [12] Peter H., Markert S.: Untersuchungen über die Adsorption von Farbstoffen an Mineralböden und deren Beziehungen zur Sportionskapazität. Z. Pfl. Düng. Bod., 73(118), 1956, s. 11 25. [13] Piszczek J.: Zagadnienie magnezu w glebach lekkich woj. szczecińskiego. Roczin. Glebozn., Dodatek do t. 9, 1960, s. 109 112. [14] Piszczek J,, Biało us F.: Oznaczanie magnezu łatwo dostępnego dla roślin w glebach lekkich woj. szczecińskiego. Roczn. Glebozn., Dodatek do t. 9, 1960, s. 119 122. [15] Romanowski W.: Zastosowanie statystyki matematycznej w doświadczalnictwie. Warszawa 1951. [16] Selke W.: Die Bedeutung der Magnesiumdüngung für die Bezirke Potsdam, Cottbus und Frankfurt (Oder). Die Deutsche Landw., 11, 1960, s. 450 454.

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 39 [17] Selke W., Ort lep p H., Schrame i er R., Wilberg E.: Uber Beziehungen zwischen dem M g-gehalt und einigen für die Ertragsfähigkeit der brandenburgischen Böden bedeutungsvollen Eigenschaften. Z. Landw. Versuchs. Unters. Wesen, 6, 1960, s. 374 395. [18] S с h а с h t s с h a b e 1 P.: Das pflianzenverfügbare Magnesium des Bodens und seine Bestimmung. Z. Pfl. Düng. Bod., 67 (112), 1954, s. 9 23. [19] Schachtschabel P., Isermeyer H.: Die Magnesiumbestimmung m ittels Titangelb. Z. Pfl. Düng. Bod., 67 (112), 1954, s. 1 8. [20] Wondrausch A.: Magnez łatwo przyswajalny w glebach województwa lu belskiego. Annales UMCS, sec. E., v. 15, 1960, s. 87 97. К. Б О Р А Т Ы Н Ь С К И, С. Р О Ш Ы К, М. З Е Н Т Э Ц К А ИССЛЕДОВАНИЯ ПО СОДЕРЖАНИЮ МАГНИЯ В ПОЧВЕ Ч А С Т Ь Ш. Р Е А К Ц И Я И В Е Л И Ч И Н А П О Г Л О Т И Т Е Л Ь Н О Й С П О С О Б Н О С Т И П О Ч В А С О Д Е Р Ж А Н И Е М А Г Н И Я К а ф е д р а А г р о х и м и и В р о ц л а в с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Резюме В 2485 почвенных образцах, большей частью из уезда Милич, в котором преобладают легкие почвы, а также и из других уездов Вроцлавского воеводства, определяли ph и содержание доступного магния по методу Шахтшабеля. Рассматривая полученные аналитические данные как целое, установлено существование некоторой взаимосвязи (г = +0,414) между реакцией почвы и содержанием в ней магния (рис. 1). Однако детальное обследование взаимоотношений показывает, что эта корреляция не так чётка, ибо существует большая вероятность наличия почв с низким содержанием магния среди кислых и очень кислых почв, чем среди почв нейтральных или щелочных (рис. 2). В 1264 почвенных образцах из различных уездов Вроцлавского воеводства определяли поглотительную способность почв с применением метиленблау по методу Петера и Маркерт. М ежду величиной поглотительной способности и содержанием магния установлена кривая зависимости (рис. За и Зв), коэффициент корреляции которой равен 0,85. Зависимость эта более точна, чем между значениями ph и содержанием магния. Находит она подтверждение также в детальном обследовании процентного участия почв с различным содержанием магния в отдельных интервалах величин поглотительной способности (ВМ) (рис. 47). Она показывает, что почвы слабопоглощающие отличаются преимущественно низким содержанием магния. Одновременно с увеличением поглотительной способности повышается и процент почв с высшим содержанием магния. Аналогично при оценке исследованного материала по классам обеспеченности магнием доказано, что с повышением поглотительной способности понижается процентное участие почв со слабой а повышается с хорошей обеспеченностью магнием (таб. 5).

40 К. Boratyński, S. Roszykowa, M. Ziętecka Единственно в группе почв с низкой поглотительной способностью (рис. 5 А) с увеличением ph было обнаружено правильное падение процентного участия почв с низким содержанием магния. В группе почв со средней (рис. 5 В) и высокой поглотительной способностью (рис. 5 С) эта зависимость не обнаружена. Результаты наших исследований дают возможность уточнить, это определение только реакции или только поглотительной способности не является достаточным критерием для выводов относительно содержания магния в почве или обеспеченности почв магнием. Только определение обеих этих величин, т.е. â реакции почв и их поглотительной способности (механического состава количества мелкозема) разрешает с большим правдоподобием сделать вывод о содержании магния в почве обеспеченности почв магнием. Почвы с низкими значениями ph и небольшой поглотительной способностью (малым содержанием мелкозема) как правило бедны магнием. И на оборот почвы с высокими значениями ph и высокой поглотительной способностью (большим содержанием мелкозема) являются почвами богатыми магнием. К, B O R A T Y Ń S K I, S. R O S Z Y K O W A, М.. Z IĘ T E C K A INVESTIGATIONS ON SOIL MAGNESIUM CONTENTS P A R T III. S O IL R E A C T IO N A N D S O R P T IO N M A G N IT U D E A N D M A G N E S IU M C O N T E N T C h a ir o f A g ro c h e m is try, C o lle g e o f A g r ic u ltu r e, W ro c ła w Summary ph and available magnesium content were determined with Schachtschabers method in 2485 soil samples, whose major part originated from light soils of the district Milicz, the remainder from other districts of Wrocław voivodeship. Treating the tested material as a whole, a correlation (r = +0.414) between soil reaction and soil magnesium was observed (fig. 1). Detailed consideration of the interrelations showed however that this correlation is not exact, but that the occurrence probability of soils with low magnesium content is much higher in very acid or soils than in neutral or alkaline soils (Fig. 2). In 1264 soil samples from some districts of W rocław voivodeship sorption magnitude was determined by means of m ethyleneblue with Peter and Markert s m e thod. Between sorption magnitude and magnesium content was observed a curvilinear relationship (figs. 3a, 3b) with correlation ratio т\у = 0.85. This relationship is more distinct than that between ph and magnesium content. Confirmation was obtained also by detailed analysis of the percentage of soils with different m agnesium content in the particular classes of sorption magnitude (MB) (fig. 4), from which appears that most soils with low sorption show low magnesium content. With rising sorption m agnitude increases the percentage of soils w ith higher magnesium content. In evaluation of the tested material according to groups of magnesium content it was sim ilarly shown that with rising sorption magnitude decreases the percen-

Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. III 41 tage of soils with low and increases that of soils with high magnesium content (tab. 5). Only in the group of soils with small sorption (fig. 5A) was with rising ph observed a regular decline of the percentage of soils with sm all magnesium content, while in the group of soils with medium (fig. 5B) and strong (5C) sorption no such relationship was found. Our findings allow to state that sole determination of soil reaction or of sorption magnitude (mechanical composition) does by itself not yet give and adequate criterion for forming deductions regarding the magnesium content of a soil or m agnesium abundance in soils, whereas the determination of both these values, i. e. reaction and sorption magnitude (mechanical composition amount of fine-sand and clay particles), allows with a high degree of probability to draw conclusions in regard to soil content of magnesium or magnesium abundance in soils. Soils with low ph and small sorption (low content of fine-sand and clay particles) w ill as a rule be poor in magnesium. Conversely, soils with high ph and strong sorption (high content of fine-sand and clay particles) are rather rich in magnesium.