ANALIZA PROCESÓW KSZTAŁCENIA RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH 77 Jan Ruchel ANALIZA PROCESÓW KSZTAŁCENIA RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH W POLSCE I WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Analiza procesów kształcenia rzeczoznawców majątkowych została zrealizowana przez porównanie sytuacji w Polsce z systemem kształcenia rzeczoznawców majątkowych w Belgii, która jest dość typowym krajem Unii Europejskiej. System kształcenia rzeczoznawców majątkowych w Polsce Rzeczoznawca majątkowy to osoba posiadająca uprawnienia państwowe (licencję) do szacowania nieruchomości. Uprawnienia te uzyskuje się przez zdanie egzaminu przed Państwową Komisją Egzaminacyjną. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest posiadanie wyższego wykształcenia prawniczego, ekonomicznego lub technicznego (np. budownictwo lub geodezja). Oprócz tego należy mieć skończone studia podyplomowe z zakresu gospodarki nieruchomościami, o ile skończone studia wyższe nie spełniały wymaganego minimum programowego 1. Dokładnie profil i obowiązki rzeczoznawcy majątkowego przedstawiają standardy opracowane przez PFSRM 2 1. Definicja rzeczoznawcy majątkowego. 1.1. Rzeczoznawcą majątkowym jest osoba fizyczna posiadająca uprawnienia zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości, nadane przez Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa albo Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w trybie ustawy z dnia 17.Maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 30, poz.163 z późn. zmianami) do dnia 31 grudnia 1997 r., oraz nadane przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w trybie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000r. Nr 46, poz. 543). 1 Stosowne minimum programowe określa Minister Budownictwa. 2 Standard został uchwalony przez Radę Krajową PFSRM w dniu 10 stycznia 2002 r. i włączony do zbioru Standardów Zawodowych Rzeczoznawców Majątkowych.
78 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS 1.2. Prowadzenie działalności zawodowej w zakresie rzeczoznawstwa majątkowego bez stosownych uprawnień zagrożone jest karą grzywny przewidzianą w ustawie o gospodarce nieruchomościami. 1.3. Rzeczoznawca majątkowy uzyskuje prawo wykonywania czynności zawodowych od dnia wpisu do Centralnego Rejestru Rzeczoznawców Majątkowych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Wyciągi z Centralnego Rejestru Rzeczoznawców Majątkowych dotyczące rzeczoznawców majątkowych zamieszkałych w poszczególnych województwach, ogłaszają wojewodowie w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Do obowiązków rzeczoznawcy majątkowego w Polsce należy (według w/w standardów): 3. Obowiązki rzeczoznawcy majątkowego 3.1. Rzeczoznawca majątkowy jest zobowiązany do wykonywania czynności związanych z określaniem wartości nieruchomości: a) zgodnie z przepisami prawa, b) stosownie do zasad wynikających z niniejszych standardów, c) z zachowaniem reguł, określonych w Kodeksie Etyki Zawodowej, d) przy zachowaniu szczególnej staranności właściwej ze względu na zawodowy charakter jego czynności, e) w sposób obiektywny i niezależny. 3.2. Rzeczoznawca majątkowy powinien odmówić wykonania wyceny lub czynności, o których mowa w punkcie 2.9 w warunkach zagrażających jego obiektywizmowi, w szczególności wówczas, gdy okoliczności wskazywałyby na konflikt interesów pomiędzy nim a zamawiającym wycenę, lub też, jeżeli ze strony zamawiającego lub osób trzecich wywierane byłyby na rzeczoznawcę niedozwolone naciski.
ANALIZA PROCESÓW KSZTAŁCENIA RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH 79 System kształcenia rzeczoznawców majątkowych w Belgii 3 W Belgii obowiązuje definicja zawodu rzeczoznawcy majątkowego Międzynarodowej Federacji Rzeczoznawców, FIG z 1934 roku. Rzeczoznawca majątkowy, to ekspert w dziedzinie wyceny nieruchomości, jest prawnie dyplomowanym i zaprzysiężonym specjalistą, który identyfikuje, wytycza, mierzy i wycenia nieruchomości publiczne bądź prywatne, zabudowane bądź nie; (zabudowa tak nad- jak i pod ziemią), oraz prace budowlane, które są na nich wykonywane.; Zajmuje się również rejestracją tychże nieruchomości oraz rzeczywistych praw z nimi związanych. Rzeczoznawca bada, projektuje oraz zarządza miejskim oraz wiejskim planem zabudowy i jego ulepszaniem oraz zajmuje się technicznymi, prawnymi, ekonomicznymi, budowlanymi i socjalnymi kwestiami, które mają związek z wyżej wymienionymi przedmiotami. Współczesny rzeczoznawca majątkowy w Belgii to tytuł zarezerwowany dla niezależnego wykonawcy zawodu, posiadającego specyficzne wykształcenie wyższe, posiadającego uprawnienia określone w regulaminie i wykonującego wolny zawód zaprzysiężonego eksperta nieruchomości. Wykonuje on prace na rzecz: Prawa,: sądów i biegłych sądowych, adwokatów, notariuszy; w celu pomiaru i wytyczenia granic, sporządzenia planów przy aktach notarialnych, w sprawach dziedziczenia, zamiany, podziału, obliczenia udziałów w niepodzielonych nieruchomościach, przy sporach, rozwodach, opisach terenu; różnorodnych wycenach i szacowaniu wartości (spadek, darowizna, szkoda powypadkowa, sprzedaż itd.) Świata budowlanego: inżynierów, architektów, wykonawców projektów i budowniczych; w celu: wykonania pomiarów technicznych, pomiarów wysokości, instalowania dzieł sztuki, porad technicznych itd. 3 Opracowane głównie na podstawie oficjalnych danych Królewskiego Zrzeszenia Rzeczoznawców Majątkowych (Koninklijke Confederate Der Landmeters Experten) w Belgii.
80 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS Gospodarki: przemysłu i rolnictwa, świata bankowego i hipotecznego, ubezpieczycieli i rewizorów przedsiębiorstw, właścicieli, dzierżawców i lokatorów, administracji i służb publicznych, w celu: pomiaru, sprzedaży, podziału, wyceny na użytek pożyczek hipotecznych, opisu terenu do wynajmu lub przebudowy itd. Środowiska: zagospodarowania przestrzennego, kartografii, zabudowy miejskiej, w celu: pomiaru, podziału, miejskich atestów budowlanych; jako doradca techniczny przy wytyczaniu dróg, robotach naziemnych, pracach przy infrastrukturze itd. Sektora nieruchomości: jako doradca techniczny, ekspert w wycenie wartości, pośrednik przy transakcjach dotyczących nieruchomości, zarządca nieruchomości w: sporach i rozwodach; wyceny i ekspertyza przy zakupie, sprzedaży, wynajmie, opisie terenu, zarządzaniu nieruchomościami i prawami z nimi związanymi itp. Praca rzeczoznawcy musi spełniać następujące warunki (normy jakości): 1. Niezależność - zawód rzeczoznawcy jest wolnym zawodem. Nie ma on celów komercyjnych, które mogłyby kolidować z aktywnością jako rzeczoznawcy. 2. Dokładność - gwarantowana przez wykształcenie na poziomie uniwersyteckim. 3. Kompleksowość - wyraża się głównie w pracy badawczej (i wykorzystywaniu zasobów) w administracji państwowej, archiwach, notariatach, bazach danych itd. 4. Możliwość reklamacji - na dzień dzisiejszy nie istnieje jeszcze żaden organ zawodowy, do którego klient mógłby zgłaszać ewentualne skargi odnośnie domniemanych błędów popełnionych przez rzeczoznawcę. W przypadku rzeczoznawców należących do związków zawodowych klient może zgłosić skargę do związku. Biegły rzeczoznawca wykonujący zlecenia dla klientów musi być zaprzysiężony i musi fakt zaprzysiężenia odnotowywać na każdym dokumencie wydanym w ramach swojej działalności. Musi również być wpisany w Rejestrze Biegłych Rzeczoznawców.
ANALIZA PROCESÓW KSZTAŁCENIA RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH 81 5. Kwalifikacje - jest oczywistym, iż rzeczoznawca musi posiadać odpowiedni dyplom. Jednakże dzięki lukom prawnym istnieje niewielka grupa osób, które przywłaszczyły sobie tytuł rzeczoznawcy bez wymaganego dyplomu. Nowe prawodawstwo ma zapobiec tego typu nadużyciom. Problem kumulacji (łączenia zawodu rzeczoznawcy z innym zatrudnieniem) - jest również oczywistym, iż rzeczoznawca wykonuje swoje obowiązki niezależnie, jako wolny zawód. Rzeczoznawca pozostający na usługach państwa lub przedsiębiorstwa nie posiada wymaganej neutralności, aby podejmować decyzje dla osób trzecich. Obok ogólnego zakazu kumulacji (ustawa z 1982), obowiązującego wszystkich urzędników za wyjątkiem przypadków specjalnego zezwolenia państwowego, istnieje specyficzny zakaz dla wszystkich rzeczoznawców wydany przez ministerstwo finansów (do którego obowiązków należy obsługa katastru), kumulowania zawodu rzeczoznawcy majątkowego. To logiczne, wziąwszy pod uwagę, iż rzeczoznawcy, których zadaniem jest obsługa katastru, są odpowiedzialni za niezależne szacowanie przychodów katastralnych z własności. Proces uzyskiwania uprawnień do wykonywania pracy rzeczoznawcy majątkowego Przepisy dotyczące uprawnień do wykonywania zawodu obowiązujące w Belgii (Ustawa z 11 maja 2003, rozdz. II O tytule i zawodzie rzeczoznawcy majątkowego), określają następujące zasady: Art. 2. Nikt nie może wykonywać zawodu rzeczoznawcy majątkowego, ani używać tytułu rzeczoznawcy majątkowego, ani żadnego innego tytułu, który sugerowałby wykonywanie zawodu rzeczoznawcy, jeśli nie spełnia jednego z następujących warunków: 1. Posiada jeden z niżej wymienionych tytułów: a) dyplom rzeczoznawcy lub geodety, lub geodety o specjalności wycena nieruchomości (wydany na mocy ukazów królewskich z 31 lipca 1825 regulujących przepisy odnośnie wykonywania zawodu rzeczoznawcy majątkowego z późniejszymi zmianami); b) dyplom licencjacki na kierunku geografia, specjalność szacowanie gruntów, dyplom licencjacki na kierunku geometrologii; c) dyplom inżyniera przemysłowego budownictwa, specjalność szacowanie gruntów;
82 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS d) dyplom rzeczoznawca nieruchomości lub budownictwo i nieruchomości, specjalność miernictwo, uzupełniony świadectwem zdania egzaminu do tytułu geodety o specjalności wycena nieruchomości 4 ; e) dyplom uniwersytecki lub uczelni technicznej lub innej wyższej, dający się pogodzić z wykonywaniem zawodu rzeczoznawcy majątkowego, uznany przez Króla po konsultacji z Wysoką Radą Niezależnych Zawodów i Małych oraz Średnich Przedsiębiorstw; f) dyplom równoważny z którymkolwiek z powyższych aktów, który został wydany przez komisję egzaminacyjną Państwa lub Wspólnoty (chodzi o Flandrię lub Walonię); g) dyplom wydany przez dowolny urząd, na tym samym szczeblu, i uznany przez Króla po konsultacji z Wysoką Radą Niezależnych Zawodów i Małych oraz Średnich Przedsiębiorstw; h) dyplom wydany przez inny kraj członkowski UE, który uczestniczy w konwencji odnoszącej się do Europejskiej Przestrzeni Ekonomicznej 5, który upoważnia do wykonywania zawodu rzeczoznawcy na terenie danego kraju. Przez dyplom rozumie się wszystkie dyplomy, świadectwa i tytuły - wydane przez odpowiednią instancję danego kraju, z których wynika, że dyplomowany ukończył z powodzeniem studium pomaturalne w cyklu minimum trzyletnim lub odpowiednik studiów zaocznych na uniwersytecie lub szkole wyższej lub uczelni na tym samym szczeblu, lub, jeśli występuje taki przypadek, ukończył wymagane szkolenie zawodowe uzupełniające studium pomaturalne; z których wynika, że dyplomowany uzyskał odpowiednie kwalifikacje zawodowe do wykonywania zawodu rzeczoznawcy określonego regulaminem w danym kraju, gdy wykształcenie prowadzące do zdobycia tytułu lub dyplomu zostało zdobyte na terenie UE lub EEG lub, gdy dyplomowany zdobył trzyletnie doświadczenie zawodowe poświadczone przez władze kraju, które przyznały dyplom bądź tytuł. 4 W 1947 roku przepisy wprowadziły egzamin dla posiadaczy niektórych dyplomów, w celu uzyskania dyplomu rzeczoznawcy majątkowego. 5 EEG - Europejska Przestrzeń Ekonomiczna, czyli kraje członkowskie Unii Europejskiej plus Norwegia, Islandia i Lichtenstein.
ANALIZA PROCESÓW KSZTAŁCENIA RZECZOZNAWCÓW MAJĄTKOWYCH 83 2. Lub, jeśli dana osoba wykonywała zawód rzeczoznawcy przez dwa lata w ciągu dziesięciu ostatnich lat w innym kraju, w którym ten zawód nie jest reglamentowany 6. Praktyczną droga do uzyskania uprawnień rzeczoznawcy (j jedną z najczęściej wykorzystywanych) są studia geodezyjne. Studia te to najczęściej studia uniwersyteckie na wydziale Geografii. np. na wydziale Geografii i Geomatyki w Uniwersytecie w Gent. Studia są dwupoziomowe. Poziom pierwszy to studia inżynierskie, kierunek Geodezja (miernictwo). Studia trwające trzy lata, obejmują około 1800 godzin dydaktycznych. Studenci mają do zdobycia tzw. punkty studenckie za poszczególne przedmioty, suma punktów na każdym roku wynosi 60. Dodatkowo, odmiennie w stosunku do polskich studiów, są określone godziny pracy studenta, obejmujące łącznie wykłady, ćwiczenia (ewentualnie praktyki zawodowe) i prace własną 7 studenta. Łączna suma godzin studenta wynosi zawsze w ciągu roku studiów 1800 godzin. Studia magisterskie trwają 1 rok, kierunek Geomatyka i miernictwo. Największa część absolwentów studiów geodezyjnych trafia do zawodu niezależnego rzeczoznawcy majątkowego. Porównanie przedstawionych procesów kształcenia i zasad obowiązujących rzeczoznawców majątkowych w Polsce i w Belgi pozwala na stwierdzenie: W Polsce uzyskanie tytułu rzeczoznawcy majątkowego podlega bardzo precyzyjnym i obostrzonym regułom, praktycznie konieczne jest ukończenie odpowiedniego studium podyplomowego i zdanie egzaminu państwowego, o wysokim poziomie trudności. Uzyskanie podobnych uprawnień w Belgi jest zdecydowanie mniej skomplikowane. W zasadzie skończenie odpowiedniego kierunku studiów, i to w większości wypadków na poziomie inżynierskim (licencjackim) jest wystarczające do uzyskania uprawnień rzeczoznawcy. Możliwe jest również, stosunkowo proste uznanie uprawnień nabytych w innym kraju, należącym do Unii Europejskiej. Przewidziana jest również możliwość uzyskania uprawnień na podstawie potwierdzonej działalności w zakresie szacowania wartości nieruchomości w kraju, w którym nie ma 6 Dwuletnie doświadczenie zawodowe nie może być wymagane, jeśli dana osoba posiada dyplom związany bezpośrednio z wykonywaniem zawodu rzeczoznawcy majątkowego. 7 Godziny pracy własnej studenta, dla opanowania w obowiązującym zakresie danego przedmiotu, są wyliczane dla przeciętnie zdolnego studenta.
84 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS licencjonowania zawodu rzeczoznawcy majątkowego. Wystarczająca jest dwuletnia praktyka. Nie ma natomiast zdecydowanych różnic w kwalifikacjach zawodowych i obowiązkach świadczonych przez rzeczoznawców majątkowych na terenie Polski i Belgi. Zauważalna jest natomiast tendencja do instytucjonalnego regulowania, szczególnie trybu uzyskiwania uprawnień jak też odpowiedzialności zawodowej na terenie Polski, a zdecydowanie większa swoboda i łatwiejszy dostęp do prowadzenia działalności zawodowej na terenie Belgii. Widoczna jest też zdecydowana różnica w długości okresu nauczania, w Belgii wystarczy 3-letni okres studiów inżynierskich, u nas to 5 cio letnie studia magisterskie i dodatkowo jednosemestralne studium podyplomowe Literatura: 1. Materiały Królewskiego Zrzeszenia Rzeczoznawców Majątkowych (Koninklijke Confederate Der Landmeters Experten) w Belgii - strona http://www.kcle-crge.org/nederlands/start.htm. 2. Materiały Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych - strona http://www.pfva.com.pl/ 3. Rozporządzenie ministra finansów z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rzeczoznawcy majątkowego (Dz. nr 228 poz. 2265 z 30 grudnia 2003 r.) 4. Rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 21 stycznia 2005 r. w sprawie postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych, pośredników w obrocie nieruchomościami oraz zarządców nieruchomości (Dz. U. z dnia 28 stycznia 2005 r.) 5. Standardy zawodowe Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych" wydanie ósme poszerzone, czerwiec 2004r.
Tadeusz Szczutko BADANIE EKSPLOATACYJNE UKŁADÓW DALMIERCZYCH 85 BADANIA EKSPLOATACYJNE UKŁADÓW DALMIERCZYCH TACHIMETRU TOPCON GPT- 3005LN W ZAKRESIE KRÓTKICH ODLEGŁOŚCI Wstęp Użyte w tytule sformułowanie badanie układów dalmierczych związane jest z tym, że w tachimetrach serii GPT-3000 produkcji japońskiej firmy Topcon umieszczone zostały trzy jednostki dalmiercze. Użytkownik tachimetru posiada możliwość: a) pomiaru z wykorzystaniem reflektora odbijającego, b) pomiaru bezlustrowego w zakresie 1,5 250 m, c) pomiaru bezlustrowego z wykorzystaniem wiązki dużej mocy w zakresie 5 1200 m. Producent sprzętu używa określenia Pulse Total Station. Można domyślać się, że jest to tachimetr wyposażony w dalmierz impulsowy z modulacją pseudoprzypadkową [3]. Parametry poszczególnych układów dalmierczych zawarte są w tabeli 1 [4]. Sposób pomiaru Rozdzielczość (mm) Błąd standardowy Czas pomiaru (sek.) 0,2 3 Pryzmat (folia) ± (3 mm + 2 ppm D) 1 1,2 Bez lustra do 250 0,2 3 ± 5 mm m 1 1,2 Bez lustra do 1 ±(10 mm + 10 ppm D) 1,5-6 1200 m Tabela 1. Dokładność pomiaru odległości w trybie dokładnym tachimetry serii GPT-3000 Dla potrzeb niniejszego artykułu w tabeli uwzględniono tylko precyzyjny tryb pomiaru. Oprócz typowego reflektora pryzmatycznego można stosować do pomiaru odległości specjalnie przygotowaną folię odblaskową. Folia ta jest dostarczana przez firmę Topcon z przeznaczeniem do własnego sprzętu i do innych typów dalmierzy np. Leica nie nadaje się.
86 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS Cel i zakres badań Celem badań było rozpoznanie możliwości zastosowania tachimetru GPT-3005LN do założenia testowej sieci pomiarowej w pomieszczeniu zamkniętym, w tym określenie z jaką wynikową dokładnością można mierzyć odległości w zakresie do 32 m w takiej sieci z wykorzystaniem folii odblaskowej. W niektórych zastosowaniach przemysłowych, w pomiarach wykonywanych w pomieszczeniach zamkniętych pomiar może być wykonywany tylko bezlustrowo lub z wykorzystaniem folii dalmierczej. Przykładem sieci tego typu może być trójwymiarowe pole testowe do kalibracji cyfrowych aparatów fotograficznych wykorzystywanych do inżynierskich opracowań fotogrametrycznych. Niewielki kwadrat folii naklejony na stałe np. na ścianie może stanowić wygodny w zastosowaniu celownik, do którego mogą być wykonywane pomiary, w zależności od bieżących potrzeb. Wydrukowany na folii schematyczny rysunek siatki celowniczej umożliwiają jednoznaczną identyfikację mierzonych punktów (rys. 1). Rys. 1. Folia odbijająca do tachimetrów firmy Topcon Ciemne pola na rys. 1 ułożone w kształcie rybiej łuski to powierzchnie odbijające promieniowanie wysyłane przez dalmierz. W założeniu folia dalmiercza powinna posiadać cechy odbijające podobne do reflektora szklanego. W zależności od wyników testu miała być podjęta decyzja o sposobie realizacji sieci i wzajemnej proporcji pomiarów kątowych i liniowych.
BADANIE EKSPLOATACYJNE UKŁADÓW DALMIERCZYCH 87 Badania wskazań dalmierza GPT-3005LN przy pomiarze na reflektor pryzmatyczny oraz w trybie bezlustrowym w zakresie do 32 m opisano w [1]. Wzorzec długości Jako wzorzec długości wykorzystano laserowy zestaw interferencyjny firmy Hewlett-Packard HP 5529A w konfiguracji pomiaru liniowego [2]. Interferometr laserowy jest dalmierzem pracującym bezpośrednio na fali nośnej. Pomiar odległości odbywa się na zasadzie zliczania prążków interferencyjnych powstających przez nałożenie się promienia lasera odbitego od reflektora pryzmatycznego z promieniem wychodzącym bezpośrednio z nadajnika. W celu zwiększenia dokładności pomiaru zastosowano modulację promieniowania laserowego za pomocą dwóch częstotliwości F1 i F2 oraz efekt Dopplera występujący podczas przesuwania reflektora pomiarowego. Opis budowy i działania dwuczęstotliwościowego interferometru laserowego znajduje się w [5]. Procedura badań Badaniu poddano tachimetr GPT-3005LN nr 1U0274. Pomiary zostały wykonane w Laboratorium Metrologicznym Wydziału Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Istotę badania stanowiło porównanie długości mierzonych damierzem z długościami pomierzonymi interefrometrem. Pomiar długości rozpoczynano od odległości 2 m w punkcie startowym (Reset). W punkcie tym operator programu obsługującego system interferencyjny zeruje licznik pomiaru odległości. Wózek pomiarowy z relektorem odbijającym interferometru odstępach przesuwany jest co 0,25 m i równocześnie wykonywany jest odczyt odległości z interferometru (Stop) i pomiar odległości dalmierzem na folię. Folia naklejona jest na płytkę o wymiarach 4 x 4 cm i umieszczona na wózku bezpośrednio nad reflektorem. Schemat układu pomiarowego jest pokazany na rys. 2.
88 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS d = 2m - Dpom - Stop - Dint - Reset laser Rys. 2. Schemat układu pomiarowego z interferometrem laserowym HP 5529A Legenda: L - głowica laserowa HP 5519A I - interferometr optyczny HP 10766A P - precyzyjny pryzmat firmy HP 10767A F - folia dalmiercza Topcon 4 x 4 cm K - komputer z oprogramowaniem pomiarowym W - wózek z układem pryzmatów S - pozioma (zamocowana na podporach) szyna aluminiowa o długości 32 metrów X - badany dalmierz Tachimetr umożliwia odczyt odległości z dokładnością ± 0,2 mm; w trybie podstawowym z dokładnością ±1 mm. Zakres badanych odległości był ograniczony długością torowiska i wynosił od 2 do 32 m. Wyniki pomiaru zapisywano do pliku pomiarowego w postaci arkusza kalkulacyjnego Microsoft EXCEL. Pomiar wykonano w dwóch niezależnych cyklach z wykorzystaniem obydwu trybów: - w dniu 27.12.2005 r. z wykorzystaniem dokładności odczytu ± 1 mm, - po analizie wyników pomiar powtórzono w dniu 18.01.2006 r. ustawiając rozdzielczość dalmierza na ± 0,2 mm.
BADANIE EKSPLOATACYJNE UKŁADÓW DALMIERCZYCH 89 Analiza wyników Sporządzono wykres różnic pomiędzy długością pomierzoną za pomocą interferometru przyjętą za wzorcową a odległością mierzoną na folię (rys. 3 i 4). df = D Pom Int t 2,000 m W niniejszej pracy nie omawiano problemu wyznaczania stałej dodawania dla układu pomiarowego dalmierz folia odblaskowa. Odległość początkową od której rozpoczynano pomiar porównawczy oznaczoną na rys. 2 d = 2 m odmierzono z dokładnością ok. 1 mm. Niedokładne wyznaczenie stałej dodawania spowoduje przesunięcie wykresu różnic df wzdłuż osi pionowej, co nie ma znaczenia dla interpretacji wyników wykonanych pomiarów. Szczegółowe procedury wyznaczania stałej dodawania opisane są w [5]. 12 11 10 Topcon GPT 3005 LN nr 1U0274 - pomiar na folię - 27.12.2005 r. Odchyłki df = Dpom - Int (mm) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 y = 1E-08x 2-0,0002x + 1,3461 R 2 = 0,6356 0 5 10 15 20 25 30 35 m Długość mierzona (m) Rys. 3. Porównanie odległości mierzonych na folię z długościami wzorcowymi mierzonymi interferometrem dokładność odczytu 1mm.
90 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS 12 11 10 Topcon GPT 3005LN nr 1U0274 - kalibracja 18.01.2006 r. 9 Odchyłki Dpom - Int (mm) 8 7 6 5 4 3 2 1 y = 0,008x 2-0,0415x + 0,3603 R 2 = 0,7263 dl(mm) df(mm) 0 0 5 10 15 20 25 30 35-1 -2-3 Długość mierzona (m) Rys. 4. Porównanie odległości mierzonych na folię z długościami wzorcowymi mierzonymi interferometrem dokładność odczytu 0,2 mm Analizując wykresy różnic można stwierdzić podział na dwa podzakresy: - w przedziale odległości 2-15 m różnice df nie są obarczone błędem systematycznym zależnym od odległości, - w zakresie odległości powyżej 15 różnice df wzrastają znacznie, - błąd systematyczny dla odległości 32 m wynosi aż 7 mm, a ponadto wzrasta błąd przypadkowy pomiaru. Na obu wykresach różnice df można aproksymować parabolą drugiego stopnia lub funkcją wykładniczą. Bez względu na zastosowaną dokładność odczytu pomiaru odległości w dalmierzu, ±0,2 czy też ±1 mm różnice df układają się podobnie na obu wykresach. Kształt krzywych aproksymujących wyniki pomiarów jest prawie identyczny. Na rys. 5 wartości dl oznaczają różnice pomiędzy dwukrotnym pomiarem odległości na folię (dokładność odczytu ± 0,2 mm). Błąd wartości średniej liczony z par spostrzeżeń wynosi ± 0,35 mm.
BADANIE EKSPLOATACYJNE UKŁADÓW DALMIERCZYCH 91 2 Topcon GPT-3005LN nr 1U0274 - pomiar na reflektor pryzmatyczny 18.01.2006 r. Odchyłki (mm) 1 0 0 5 10 15 20 25 30 35-1 dl(mm) -2 Długość mierzona (m) Rys. 5. Porównanie długości mierzonej interferometrem z pomiarem na reflektor pryzmatyczny dokładność odczytu 0,2 mm 15 Topcon GPT 3005LN nr 1U0274 - pomiar bezlustrow y - 27.12.2005 r. Odchyłki Dpom - Int (mm) 10 rd(mm) 5 0 0 5 10 15 20 25 30 35-5 m -10 Długość mierzona (m) Rys. 6. Porównanie długości mierzonej interferometrem z pomiarem bezlustrowym [1] Podsumowanie Folia odblaskowa może zastępować reflektor pryzmatyczny przy zapewnieniu dokładności pomiaru rzędu ±1 mm do odległości ok. 15 m. Powyżej tego zakresu błąd pomiaru znacznie wzrasta. Pomiar bezlustrowy (rys. 6) nie zapewnia w tym zakresie odpowiedniej dokładności. Pomiar na folię odblaskową może być wykorzystywany do pomiaru detali architektonicznych oraz urządzeń przemysłowych, gdzie sygnalizacja celu za pomocą reflektora pryzmatycznego jest niemożliwa. Może być również stosowany do badań laboratoryjnych do realizacji
92 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS osnów testowych dla sprawdzania innych przyrządów geodezyjnych i fotogrametrycznych. Literatura: 1. Buśko M., Charakterystyka wybranych cech funkcjonalnych tachimetrów elektronicznych, AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Tom 12, Zeszyt 1, Kraków 2006. 2. Cholewa T., Zajski A., Wyznaczanie wpływu błędów cyklicznych w precyzyjnych pomiarach odległości wykonywanych za pomocą dalmierzy elektronicznych, Praca magisterska, Kraków 2005. 3. Holejko K., Precyzyjne elektroniczne pomiary odległości i kątów, WNT, Warszawa 1987. 4. Instruction Manual Pulse Total Station GPT-3000LN Series, Topcon Corporation. Płatek A., Elektroniczna technika pomiarowa w geodezji, Wydawnictwa AGH, Kraków 1995