SPIS TREŚCI WSTĘP 3 strona SYNTEZA 4 I. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 8 1. Dochody 8 1.1. Ogólna charakterystyka dochodów jednostek samorządu terytorialnego 8 1.2. Wykonanie dochodów ogółem 9 1.3. Wykonanie dochodów w województwie samorządowym 13 1.4. Wykonanie dochodów w powiatach 14 1.5. Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu 14 1.6. Wykonanie dochodów w gminach 14 1.7. Dochody ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca 15 1.8. Obniżenie maksymalnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień z poboru podatków i opłat lokalnych 19 2. Wydatki 20 2.1. Ogólna charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego 20 2.2. Wykonanie wydatków ogółem 20 2.3. Wykonanie wydatków w województwie samorządowym 23 2.4. Wykonanie wydatków w powiatach 23 2.5. Wykonanie wydatków w miastach na prawach powiatu 24 2.6. Wykonanie wydatków w gminach 25 2.7. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca 26 3. Wynik finansowy 34 3.1. Nadwyżka i deficyt budżetu 34 3.2. Realizacja przychodów i rozchodów 36 4. Zobowiązania 37 1
II. Działalność kontrolna RIO w Katowicach w 2007 roku 40 III. Działalność nadzorcza i opiniodawcza w zakresie spraw finansowych RIO w Katowicach w 2007 roku 45 1. Badanie zgodności z prawem uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego 46 2. Działalność opiniodawcza Składów Orzekających 50 3. Rozpatrywanie odwołań od opinii Składów Orzekających 56 Załączniki 1. Wykonanie dochodów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 2. Wykonanie wydatków jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 3. Wynik finansowy oraz wykonane przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 4. Skutki obniżenia górnych stawek podatków i udzielonych ulg przez jednostki samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 5. Wielkość zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego na koniec 2007 roku 6. Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2007 roku 2
WSTĘP W województwie śląskim funkcjonuje 185 jednostek samorządu terytorialnego, tj. województwo samorządowe, 17 powiatów, 19 miast na prawach powiatu oraz 148 gmin (w tym 30 gmin miejskich, 96 wiejskich oraz 22 gminy miejsko-wiejskie). Jest ono jedynym województwem w Polsce, w którym istnieje więcej powiatów grodzkich niż ziemskich. Liczba miast na prawach powiatu stanowi tutaj 29,2% wszystkich miast na prawach powiatu w Polsce. Dla porównania w następnym w kolejności - województwie mazowieckim jest 5 miast na prawach powiatu, po 4 są w województwach kujawsko-pomorskim, lubelskim, podkarpackim, pomorskim i wielkopolskim. Dane te przekładają się bezpośrednio na wielkość budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego, która w roku 2007 stanowiła po stronie dochodów 11,4% dochodów ogółem, po stronie wydatków zaś 11,3% wydatków ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w kraju (z tego, województwo śląskie wygenerowało aż 22,8% dochodów wszystkich miast na prawach powiatu). Województwo jest również liderem w przypadku związków międzygminnych. Funkcjonuje ich na tym terenie 10, a ich budżety po stronie dochodów w roku 2007 stanowiły 72,2 % dochodów wszystkich związków w kraju, a po stronie wydatków 71,7%. Podkreślić należy, że na terenie województwa działa Górnośląski Związek Metropolitalny, zalążek przyszłego układu metropolitalnego. Niniejsze opracowanie ma na celu pokazanie stanu finansów województwa śląskiego na podstawie analizy wykonania budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Opracowanie składa się z trzech części. Część pierwsza to analiza wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku. 1 Ocenie poddano kształtowanie się wielkości planowanych i wykonanych dochodów i wydatków oraz wyniku finansowego i zadłużenia wszystkich 185 jednostek. 2 W części drugiej została omówiona działalność kontrolna prowadzona przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Katowicach. Część trzecia zawiera wyniki działalności nadzorczej i opiniodawczej Izby w 2007 roku. 1 Analiza została przygotowana na podstawie sprawozdawczości budżetowej przedłożonej przez jednostki samorządu terytorialnego. Dane liczbowe zostały opracowane w oparciu o sprawozdania roczne z wykonania budżetu, według stanu bazy danych na dzień 13 marca 2008 roku. W zaprezentowanej ocenie wielkości ujęto w zaokrągleniu do tysiąca złotych i w związku z tym może to być przyczyną niewielkich rozbieżności danych liczbowych. 2 W opracowaniu analizie poddano następujące rodzaje jednostek samorządu terytorialnego: województwo samorządowe, powiaty, miasta na prawach powiatu i gminy (bez zróżnicowania na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie). 3
SYNTEZA Analizując podstawowe wskaźniki dotyczące sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego za 2007 rok można stwierdzić, że: Łącznie dochody jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w porównaniu do roku 2006 wzrosły o 11,2%, przy czym najbardziej w miastach na prawach powiatu - o 13,6%, natomiast w województwie samorządowym dochody ogółem wzrosły zaledwie o 0,2%. Dochody własne w stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 18,0% (przy czym w miastach na prawach powiatu o 21,1%, w powiatach o 20,0%, w gminach o 13,6%). Otrzymana w 2007 roku łączna kwota subwencji ogólnej w porównaniu z rokiem 2006 zwiększyła się o 5,5%. Dotacje celowe wzrosły jedynie w gminach (o 7,9%), a w pozostałych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego obniżyły się w stosunku do 2006 roku (w tym, w województwie samorządowym spadły o 28,6%, a w miastach na prawach powiatu o 5,5%). Wydatki jednostek samorządu terytorialnego w porównaniu do roku 2006 wzrosły o 5,7%, przy czym wzrost nastąpił w miastach na prawach powiatu (o 7,2%), w gminach (o 7,0%) i w powiatach (o 0,6%), natomiast w województwie samorządowym wystąpił ich spadek o 4,5%. W poszczególnych typach jednostek samorządu terytorialnego zróżnicowany był także poziom realizacji planu wydatków. W stosunku do planu, wydatki ogółem w województwie samorządowym zostały wykonane na poziomie 74,5% (tj. o 5,0 punktów procentowych niższym niż w roku 2006), w powiatach 94,3% (czyli na takim samym poziomie jak w roku ubiegłym) w miastach na prawach powiatu 92,6% (tj. o 1,2 punktu procentowego wyższym niż w roku 2006), a w gminach na poziomie 91,4% (o 0,2 punktu procentowego wyżej niż w roku ubiegłym). Łącznie we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego nastąpił wzrost wydatków majątkowych o 6,5% w stosunku do 2006 roku, przy czym najwyższy wzrost odnotowano w miastach na prawach powiatu - o 16,2%. W gminach wydatki majątkowe wzrosły o 3,8% w stosunku do roku 2006. Natomiast w województwie samorządowym i powiatach nastąpił spadek wysokości wydatków majątkowych odpowiednio o 16,9% i 8,8% w stosunku do roku ubiegłego. W 2007 roku ogólna wysokość wykonanych dochodów na jednego mieszkańca wyniosła średnio dla województwa śląskiego 3.217 zł (przy średniej dla Polski 3.447 zł). Poziom dochodów budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu 4
terytorialnego mieścił się w granicach od 576 zł (w powiatach) do 3.135 zł (średnia w miastach na prawach powiatu). Przeciętne wydatki budżetowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2007 roku wyniosły 3.129 zł. Skalę zróżnicowania między poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego podkreślają skrajne wartości wydatków ogółem na 1 mieszkańca w województwie śląskim wynoszące 570 zł (w powiatach) i 4.878 zł (w miastach na prawach powiatu). W porównaniu do 2006 roku liczba jednostek samorządu wykazujących dodatni wynik finansowy zwiększyła się o 45 i na koniec 2007 roku nadwyżkę wykazało 105 jednostek (tj. 56,8% ogółu), podczas gdy w 2006 roku tylko 59 jednostek (31,9%). Wykazana na koniec 2007 roku kwota nadwyżki osiągnięta przez wszystkie jednostki wyniosła 681.344 tys. zł i była o 262,0% wyższa niż w roku ubiegłym. Łączny deficyt w porównaniu do 2006 roku zmniejszył się o 54,4% i został wykazany przez znacznie mniejszą liczbę jednostek niż w roku ubiegłym (w 2007 roku deficyt wykazało 80 jednostek, podczas gdy w 2006 roku 126 jednostek). Zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego wzrosło w stosunku do roku ubiegłego o 10,0%, z czego zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek wzrosły o 11,4%. Najwyższy wzrost wystąpił w gminach i wyniósł w porównaniu do 2006 roku: w zakresie zobowiązań ogółem 16,0% a w zakresie zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek 18,0%. Relacja zobowiązań do wykonanych dochodów za 2007 rok wyniosła 15,9% i była o 0,2% niższa niż w roku ubiegłym. W analizowanym okresie żadna z jednostek samorządu terytorialnego nie przekroczyła 60% progu zadłużenia, o którym mowa w art. 170 ustawy o finansach publicznych i tylko jedna wykazała zadłużenie przekraczające 50,0%. W 2007 roku Regionalna Izba Obrachunkowa w Katowicach prowadziła działalność kontrolną w zakresie gospodarki finansowej i zamówień publicznych: jednostek samorządu terytorialnego, związków międzygminnych, stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów, związków powiatów, stowarzyszeń powiatów, samorządowych jednostek organizacyjnych, samorządowych osób prawnych, a także innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. W omawianym okresie: Przeprowadzono 153 kontrole, z czego 46 kompleksowych, 47 problemowych i 60 doraźnych. Przedmiotem kontroli problemowych była gospodarka finansowa jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego a przedmiotem kontroli doraźnych sprawdzenie wykonania wniosków pokontrolnych. Ponadto, w 2007 roku w ramach kontroli kompleksowych, Izba przeprowadziła 5
kontrolę koordynowaną w zakresie udzielania i rozliczania przez jednostki samorządu terytorialnego dotacji na zadania zlecone podmiotom spoza sektora finansów publicznych a także w zakresie gospodarki finansowej samorządowych instytucji kultury. Nieprawidłowości stwierdzone w trakcie kontroli dotyczyły: spraw organizacyjnych jednostek, księgowości i sprawozdawczości, gospodarki pieniężnej i rozrachunków, dochodów i przychodów oraz wydatków i rozchodów, zamówień publicznych, gospodarowania mieniem komunalnym oraz rozliczeń finansowych jednostek samorządu terytorialnego z jednostkami organizacyjnymi. Na podstawie wyników kontroli skierowano do kierowników kontrolowanych jednostek 128 wystąpień pokontrolnych, które zawierały łącznie 702 wniosków pokontrolnych. W 2007 roku Kolegium Izby rozpatrzyło 23 zastrzeżenia wniesione do wniosków pokontrolnych zawartych w wystąpieniach (w 3 przypadkach uwzględniło zgłoszone zastrzeżenia). W oparciu o ustalenia poczynione w trakcie przeprowadzonych kontroli skierowane zostały zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych. Zawiadomienia dotyczyły 49 skontrolowanych jednostek. Regionalna Izba Obrachunkowa w Katowicach skierowała również 6 zawiadomień o czynach noszących znamiona przestępstw lub wykroczeń do organów ścigania. W 2007 roku organom ścigania przekazano także informacje o ustaleniach poczynionych w toku 26 przeprowadzonych przez Izbę kontroli. Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 7 października 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 t.j.) o regionalnych izbach obrachunkowych izby sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie określonych spraw finansowych, co oznacza, że badają uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach uchwalania budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek, zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, podatków i opłat lokalnych, absolutorium. W 2007 roku Kolegium Izby w Katowicach zbadało łącznie 17.904 uchwały i zarządzenia organów jednostek samorządu terytorialnego, przy czym w 91 stwierdziło nieprawidłowości. W ramach Izby działają Składy Orzekające złożone z 3 członków Kolegium, do właściwości których należy wydawanie opinii w sprawach określonych w ustawach. W 2007 roku Składy Orzekające wydały między innymi: 6
150 opinii o możliwości sfinansowania deficytu przedstawionego przez jednostki samorządu terytorialnego na 2007 rok oraz 163 opinie o możliwości sfinansowania deficytu przedstawionego przez jednostki samorządu terytorialnego na 2008 rok. Wszystkie te opinie miały charakter pozytywny. 350 opinii o możliwości spłaty pożyczki, kredytu lub wykupu papierów wartościowych. Przeważająca większość z nich (348) miała charakter pozytywny z tym, że w trzech z nich zawarto uwagi dotyczące wysokiego wskaźnika zadłużenia jednostki. Wydano również 2 opinie negatywne w tych sprawach. 194 opinie o przedkładanych przez organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego sprawozdaniach z wykonania budżetu za 2006 rok (192 opinie pozytywne i 2 negatywne) oraz 194 opinie o informacjach z przebiegu wykonania budżetu za I półrocze 2007 r. (193 opinie pozytywne, 1 negatywna). 193 opinie o wnioskach komisji rewizyjnych jednostek samorządu terytorialnego w sprawie absolutorium za 2006 rok. Większość, bo aż 190 wniosków, zaopiniowano pozytywnie bez uwag. Do 2 wniosków komisji skierowano uwagi. Wydano również 1 opinię negatywną o wniosku. 7
I. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku 1. DOCHODY 1.1. Ogólna charakterystyka dochodów jednostek samorządu terytorialnego Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2008 r. Nr 88, poz. 539 t.j.) określa źródła dochodów, zasady ich ustalania i gromadzenia, a także zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej i dotacji celowych z budżetu państwa. Źródłami dochodów jednostek samorządu terytorialnego są: dochody własne - dochody uzyskane z tytułu podatków i opłat lokalnych, udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, dochody z mienia komunalnego (najem, dzierżawa), ze sprzedaży majątku, ze spadków, zapisów, darowizn, opłat z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz z wpłat od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, a także inne, wskazane w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; subwencja ogólna środki finansowe z budżetu państwa; subwencja składa się z części wyrównawczej i równoważącej (dla województw regionalnej) oraz oświatowej; dotacje celowe środki finansowe przeznaczone na ściśle określone cele. Z budżetu państwa jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje na: - zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami, - zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej, - usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych, - finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych, - realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być również środki z funduszy celowych, pozyskane na podstawie odrębnych przepisów, a także środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające 8
zwrotowi, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz inne środki określone w odrębnych przepisach. 1.2. Wykonanie dochodów ogółem Dochody ogółem łącznie wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku zostały zrealizowane w wysokości 14.971.561 tys. zł, co w stosunku do założonego planu (14.735.024 tys. zł) wyniosło 101,6%. W porównaniu do 2006 roku dochody wzrosły o 11,2%, tj. o kwotę 1.507.862 tys. zł. Tabela nr 1. Realizacja i struktura dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 r. (w tys. zł) Wskaźnik (w %) Struktura dochodów Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2006 rok Plan 2007 rok (po zmianach) Wykonanie 2007 rok (4:2) (4:3) wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 Województwo samorządowe 1 123 964 1 107 092 1 126 385 100,2 101,7 7,5 Powiaty 1 051 638 1 141 763 1 129 831 107, 4 99,0 7,6 Miasta na prawach powiatu 7 430 499 8 234 035 8 442 785 113,6 102,5 56,4 Gminy 3 857 598 4 252 134 4 272 560 110,8 100,5 28,5 Dochody ogółem 13 463 699 14 735 024 14 971 561 111,2 101,6 100,0 Podobnie jak w latach ubiegłych, zmiany planu dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego związane były przede wszystkim z urealnieniem wpływów z tych źródeł, które na etapie planowania można było przyjąć tylko w kwotach szacunkowych. Realizację dochodów ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego wynoszącą 101,6% planu po zmianach, należy ocenić pozytywnie. W województwie samorządowym, miastach na prawach powiatu i w gminach dochody realizowano w wysokości wyższej niż planowano. Jedynie w powiatach wykonanie dochodów było o 1,0% niższe od planu. Dla porównania w roku 2006 wykonanie dochodów było niższe od planu we wszystkich rodzajach jednostek samorządu terytorialnego. 9
Wykres nr 1. Wykonanie dochodów ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego w latach 2006 i 2007 (w tys. zł) w tys. zł 9 000 000 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 2006 r. 2007 r. 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy samorządowe powiatu Analizując zmianę wysokości dochodów wykonanych w 2007 roku we wszystkich rodzajach jednostek samorządu terytorialnego w porównaniu do realizacji tych dochodów w 2006 roku można stwierdzić, że największy wzrost wystąpił w miastach na prawach powiatu (o 13,6%) i w gminach (o 10,8% w stosunku do roku poprzedniego). Województwo samorządowe zrealizowało dochody na poziomie tylko o 0,2% wyższym niż w roku ubiegłym. W 2007 roku dochody ogółem zostały wykonane w wysokości 101,6% planu. Na wynik taki złożył się wysoki, wynoszący 104,8% wskaźnik realizacji dochodów własnych, w tym przede wszystkim o 23,1% wyższe od zaplanowanych wpływy z udziałów w podatku dochodowym od osób prawnych i o 7,5% wyższe od zaplanowanych wpływy z udziału w podatku od osób fizycznych. Najwyższy wskaźnik wykonania dochodów z tytułu udziałów w podatku dochodowym od osób prawnych wystąpił w gminach (130,2% planu) a najniższy w miastach na prawach powiatu (118,8%). W stosunku do planu, najwyższa realizacja wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wystąpiła w województwie samorządowym (128,7%) a najniższa w miastach na prawach powiatu (106,6%). 10
Na wysokim poziomie zostały także zrealizowane dochody z majątku przeciętnie w wysokości 112,9% planu, przy czym wskaźnik realizacji tych dochodów był zróżnicowany w poszczególnych typach jednostek samorządu terytorialnego i wynosił: w miastach na prawach powiatu 117,8%, w gminach 105,7%, w powiatach 92,9%, w województwie samorządowym 62,8% planu. Tabela nr 2. Dochody ogółem według głównych źródeł ich pozyskiwania dla poszczególnych rodzajów jednostek samorządu terytorialnego (w tys. zł) Wskaźnik (w %) Struktura Wyszczególnienie Wykonanie 2006 rok Plan 2007 rok (po zmianach) Wykonanie 2007 rok (4:2) (4:3) dochodów wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 DOCHODY OGÓŁEM w tym: 13 463 699 14 735 024 14 971 561 111,2 101,6 100,0 Dochody własne 7 968 415 8 977 486 9 406 255 118,0 104, 8 62,8 Województwo samorządowe 736 359 722 163 819 833 111,3 113,5 Powiaty 377 886 433 827 453 488 120,0 104,5 Miasta na prawach powiatu 4 598 269 5 317 443 5 569 192 121,1 104,7 Gminy 2 255 901 2 504 053 2 563 742 113,7 102,4 Subwencja ogólna 3 360 694 3 543 623 3 543 955 105.5 100,0 23, 7 Województwo samorządowe 102 975 103 276 103 276 100, 3 100, 0 Powiaty 401 408 427 410 427 411 106,5 100,0 Miasta na prawach powiatu 1 837 524 1 933 730 1 933 658 105,2 100,0 Gminy 1 018 787 1 079 207 1 079 610 106,0 100,0 Dotacje celowe 2 134 590 2 213 915 2 021 351 94,7 91,3 13,5 Województwo samorządowe 284 630 281 652 203 276 71,4 72,2 Powiaty 272 344 280 526 248 933 91,4 88,7 Miasta na prawach powiatu 994 706 982 863 939 934 94,5 95,6 Gminy 582 910 668 874 629 208 107,9 94,1 Dokonując podziału wpływów budżetowych w jednostkach województwa śląskiego na trzy główne grupy można stwierdzić, że: 11
dochody własne w 2007 roku zostały zrealizowane w wysokości 104,8% planu, tj. w wysokości 9.406.255 tys. zł. W stosunku do roku poprzedniego dochody te wzrosły o 18,0% (o 1.507.862 tys. zł). Powyżej założonego planu dochody własne zrealizowano we wszystkich rodzajach jednostek samorządu terytorialnego. Najwyższe wykonanie dochodów własnych w stosunku do planu wystąpiło w województwie samorządowym (113,5%); subwencja ogólna (łącznie ze środkami rezerwy subwencji ogólnej) w całym województwie śląskim zamknęła się kwotą 3.543.955 tys. zł. W porównaniu do ubiegłego roku nastąpił wzrost kwoty subwencji o 5,5% (tj. o 183.261 tys. zł). Realizacja dochodów z tytułu subwencji we wszystkich jednostkach województwa śląskiego ukształtowała się na identycznym poziomie, wynoszącym 100,0% planu; dotacje celowe (łącznie dotacje z budżetu państwa i pozostałe dotacje) zostały wykonane w kwocie 2.021.351 tys. zł, tj. w 91,3% planu i obniżyły się w stosunku do 2006 roku o 5,3% (tj. o kwotę 113.239 tys. zł). Najwyższy wskaźnik realizacji dotacji celowych, wynoszący 95,6% planu wystąpił w miastach na prawach powiatu, najniższy w województwie samorządowym 72,2% planu. W 2007 roku największy udział w strukturze wykonanych dochodów ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego stanowiły dochody własne 62,8% oraz subwencja ogólna 23,7%, natomiast najmniejszy dotacje celowe 13,5%. Wykres nr 2. Struktura dochodów w 2006 r. Wykres nr 3. Struktura dochodów w 2007 r. dotacje celowe 15,8 % 2006 rok subwencja ogólna 23,7% dotacje celowe 13,5% 2007 rok subwencja ogólna 25,0 % dochody własne 59,2% dochody własne 62,8% Szczegółowa analiza źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego pozwala stwierdzić, że na 185 jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego, 49 jednostek (26,5%) zrealizowało dochody 12
własne w wysokości niższej niż zaplanowało, a 183 jednostki (tj. 98,9%) nie wykonały dotacji celowych w planowanej wysokości. Podobnie jak w roku ubiegłym, jedynym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego, które zrealizowano zgodnie z planem, była subwencja ogólna. Wykres nr 4. Struktura dochodów ogółem w 2007 roku dla poszczególnych rodzajów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w porównaniu do roku 2006 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2007 r. Województwo Miasta na Powiaty Gminy samorządowe prawach powiatu dochody własne subwencja ogólna dotacje celowe 1.3. Wykonanie dochodów w województwie samorządowym W województwie samorządowym dochody ogółem zostały zrealizowane w kwocie 1.126.385 tys. zł, co stanowiło 101,7% planu na 2007 rok. W porównaniu do roku 2006 wykonanie dochodów wzrosło o 0,2 %, tj. o kwotę 2.421 tys. zł. Dochody własne zostały wykonane w 113,5%. Subwencja ogólna została zrealizowana w zaplanowanej wysokości. W porównaniu do 2006 roku nastąpił wzrost kwoty dochodów własnych o 11,3% (tj. o kwotę 83.474 tys. zł), a subwencji ogólnej o 0,3 % (tj. o 301 tys. zł). Województwo samorządowe otrzymało dotacje celowe w wysokości niższej niż planowało (72,2 %), w porównaniu do roku poprzedniego nastąpił spadek wysokości otrzymanych dotacji celowych o 28,6%, tj. o kwotę 81.354 tys. zł. 1.4. Wykonanie dochodów w powiatach 13
W powiatach dochody ogółem zrealizowane zostały w wysokości 1.129.832 tys. zł, tj. 99,0% planu. W stosunku do roku ubiegłego nastąpił wzrost dochodów ogółem o 7,4%, tj. o 78.193 tys. zł. Realizacja dochodów własnych wyniosła 104,5% planu na 2007 rok. W stosunku do roku ubiegłego dochody wzrosły o 20,0%, tj. o 75.602 tys. zł. Uzyskane środki finansowe z tytułu subwencji ogólnej w powiatach osiągnęły łączną kwotę 427.410 tys. zł, stanowiąc 100,0% planu. W stosunku do roku ubiegłego subwencja ogólna zwiększyła się o 6,5% tj. o 26.001 tys. zł. Najniższy poziom wykonania wystąpił w odniesieniu do dotacji celowych - wyniósł 88,7% planu. Żaden powiat nie zrealizował planu w pełnej wysokości. Porównując wykonanie dotacji celowych do 2006 roku zaobserwować można spadek ich ogólnej kwoty o 8,6%, (tj. o 23.410 zł). 1.5. Wykonanie dochodów w miastach na prawach powiatu Miasta na prawach powiatu zrealizowały dochody ogółem w wysokości 8.442.785 tys. zł, czyli w 102,5% planu. W porównaniu do 2006 roku dochody te wzrosły o 13,6%, tj. o 1.012.286 tys. zł. Dochody własne wykonano na poziomie 104,7% planu. W porównaniu do 2006 roku nastąpił wzrost dochodów własnych o 21,1%, tj. o kwotę 970.923 tys. zł. Wszystkie miasta na prawach powiatu w 2007 roku otrzymały subwencję ogólną w wysokości 100% planu (1.933.658 tys. zł), wyższą niż w roku ubiegłym o 5,2%, tj. o 96.134 tys. zł. Realizacja dotacji celowych wyniosła łącznie 939.934 tys. zł, tj. 95,6% planu. 1.6. Wykonanie dochodów w gminach Gminy zrealizowały dochody ogółem w kwocie 4.272.560 tys. zł, tj. 100,5% planu. W stosunku do roku ubiegłego dochody ogółem wzrosły o 10,8 %, tj. o kwotę 414.962 tys. zł. Dochody własne wykonane zostały na poziomie 102,4% planu i w porównaniu do roku 2006 wzrosły o 13,7%, tj. o kwotę 307.841 tys. zł. W 43 jednostkach (29,7% gmin województwa śląskiego) nie wykonano w pełni dochodów własnych. Realizacja subwencji ogólnej w gminach wyniosła 100,0%. W porównaniu do roku ubiegłego nastąpił wzrost subwencji ogólnej o 6,0%, tj. o kwotę 60.823 tys. zł. Dotacje celowe gminy otrzymały w wysokości 629.208 tys. zł, tj. 94,1% planu. W porównaniu do roku 2006 wystąpił wzrost kwoty dotacji celowych o 46.298 tys. zł, tj. o 7,9%. 14
1.7. Dochody ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca Dochody ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego zostały wykonane w wysokości 14.971.561 tys. zł, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca 3 wyniosło 3.217 zł, i były niższe od średniej krajowej wynoszącej 3.447 zł na 1 mieszkańca. 4 Tabela nr 3. Średnie dochody ogółem na 1 mieszkańca (w zł) Dochody ogółem Wyszczególnienie na 1 mieszkańca w 2007 roku 1 2 Województwo samorządowe 242 Powiaty 576 Miasta na prawach powiatu 3 135 Gminy 2 179 Ogółem województwo śląskie 3 217 Dochody ogółem województwa samorządowego na 1 mieszkańca zostały wykonane w wysokości 242 zł i były niższe od średniej krajowej wynoszącej 298 zł. Najwyższe dochody na 1 mieszkańca, wynoszące 479 zł, zostały wykonane w województwie samorządowym mazowieckim 5. Dochody ogółem na 1 mieszkańca w powiatach województwa śląskiego wyniosły 576 zł i również były niższe od średniej krajowej, wynoszącej 637 zł. Najwyższe dochody na 1 mieszkańca wystąpiły w powiatach województwa warmińsko-mazurskiego i wyniosły 768 zł. W miastach na prawach powiatu dochody ogółem na 1 mieszkańca wyniosły 3.135 zł. Średnio w kraju dochody miast na prawach powiatu wynosiły 3.360 zł na mieszkańca i były najwyższe w województwie opolskim (4.415 zł). Dochody gmin województwa śląskiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 2.179 zł. Najwyższe dochody na 1 mieszkańca zostały osiągnięte w gminach województwa zachodniopomorskiego i wyniosły 2.515 zł (średnio w kraju 2.247 zł). 3 Liczba mieszkańców wg stanu na dzień 31.12.2007 r. Zob. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31.XII. 2007 r.), www.stat.gov.pl. 4 Zob. Sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2007 roku, KRRIO, Warszawa 2008, s. 126. 5 Na podstawie materiałów roboczych do Sprawozdania z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2007 roku, KRRIO, Warszawa 2008. 15
Tabela nr 4. Dochody ogółem na 1 mieszkańca w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego w przedziałach (w zł) Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Przedziały* samorządowe powiatu Dochody ogółem na 1 mieszkańca w 2007 roku 0-900 1 17 0 0 901 1800 0 0 0 15 1801-2700 0 0 5 116 2701-3600 0 0 10 13 3601-5000 0 0 4 4 * Przedziały zostały skonstruowane metodą proporcjonalnych przedziałów klasowych, poprzez podział rozpiętości liczbowej całej zbiorowości na jednakowe odstępy liczbowe, z wyłączeniem ostatniego przedziału o najmniejszej liczebności. Przedziały te zostały ujednolicone dla zbiorowości dochodów i wydatków w celu ich porównywalności. We wszystkich 17 powiatach dochody ogółem na 1 mieszkańca nie przekroczyły 900 zł, przy czym najwyższy dochód wyniósł 812 zł. Wśród miast na prawach powiatu najwyższe dochody ogółem na 1 mieszkańca w 2007 roku to kwota 4.020 zł. Dochody 7 miast przewyższyły jednocześnie średnią dla miast na prawach powiatu, która wyniosła w 2007 roku 3.135 zł. Najniższe dochody wyniosły 2.199 zł. W gminach dochody ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca kształtowały się w przedziale od 1.602 zł do 4.630 zł. Najwięcej gmin - 116 wykazało dochody na 1 mieszkańca w przedziale od 1.801 zł do 2.700 zł. W 4 gminach dochody ogółem przekroczyły 2.701 zł na 1 mieszkańca. Z przedstawionych danych wynika, że najwięcej jednostek województwa śląskiego (121) osiągnęło dochody ogółem na 1 mieszkańca w przedziale od 1.801 zł do 2.700 zł. W 8 jednostkach dochody na 1 mieszkańca wyniosły powyżej 3.601 zł. Sytuacja taka wystąpiła w 4 miastach na prawach powiatu oraz w 4 gminach. W województwie samorządowym i w powiatach w odniesieniu do wszystkich rodzajów jednostek samorządu terytorialnego dochody na 1 mieszkańca kształtowały się na najniższym poziomie. 16
Rys. 1. Dochody ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminach i miastach na prawach powiatu w 2007 roku ( w z ł ). 17
Rys. 2. Dochody ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w powiatach w 2007 r. (w zł) 18
1.8 Obniżenie maksymalnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień z poboru podatków i opłat lokalnych Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (tj. rada gminy, rada miejska) uchwalają stawki podatków lokalnych, w tym podatku od środków transportowych i podatku od nieruchomości. Górne granice tych podatków są określone w odpowiednich przepisach prawnych. Organy gmin i miast na prawach powiatu korzystając z uprawnień ustawowych mają jednak możliwość obniżania górnych stawek podatków, a także udzielania ulg, umorzeń, odroczeń i zwolnień z poboru podatków i opłat. Stosowanie niższych stawek podatkowych podyktowane jest m.in. chęcią przyciągnięcia inwestorów na teren gminy. W roku 2007 we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego łączna kwota wynikająca z obniżenia górnych stawek podatkowych, a także udzielenia ulg, umorzeń, odroczeń i zwolnień z poboru podatków i opłat, wyniosła 245.895 tys. zł (i uległa podwyższeniu w porównaniu do roku ubiegłego o 3,9%, tj. o 9.317 tys. zł). Oznacza to, że jednostki samorządu terytorialnego pomniejszyły swoje dochody z tytułu podatków o tę kwotę. Zgodnie z danymi wykazanymi w sprawozdawczości za 2007 rok, obniżenie maksymalnych stawek podatków oraz udzielenie ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień w podatkach ukształtowało się na następującym poziomie: w gminach skutki obniżenia górnych stawek podatków wyniosły 108.614 tys. zł, a skutki udzielonych ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień zamknęły się kwotą 32.085 tys. zł. Procentowy udział skutków obniżenia górnych stawek podatków oraz udzielenia ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 3,3%, a do wykonanych dochodów własnych 5,5 %. W porównaniu do 2006 roku, kwota wynikająca z obniżenia górnych stawek podatkowych wzrosła o 7,8%, (tj. o 7.818 tys. zł), a kwota wynikająca z udzielonych ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień wzrosła o 6,6% (tj. o 1.961 tys. zł). w miastach na prawach powiatu skutki obniżenia górnych stawek podatkowych wyniosły 71.349 tys. zł, a skutki udzielonych ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień zamknęły się kwotą 33.847 tys. zł. Procentowy udział kwoty wynikającej z obniżenia górnych stawek podatków oraz 19
udzielenia ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień w podatkach i opłatach w stosunku do wykonanych dochodów ogółem wyniósł 1,2%, a w stosunku do wykonanych dochodów własnych: 1,9%. W porównaniu do 2006 roku, w miastach na prawach powiatu wystąpił spadek kwoty wynikającej z obniżenia górnych stawek podatkowych o 2,1% (tj. o 1.532 tys. zł) oraz wzrost kwoty wynikającej z udzielonych ulg, odroczeń, umorzeń i zwolnień o 3,2 % (tj. o 1.072 tys. zł). 2. WYDATKI 2.1. Ogólna charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego Wydatki publiczne, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na: - zadania własne jednostek samorządu terytorialnego; - zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami; - zadania przyjęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia; - zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego; - pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określaną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. 2.2. Wykonanie wydatków ogółem Wydatki ogółem wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku zostały zrealizowane w kwocie 14.562.902 tys. zł, co stanowiło 90,9% planu. W porównaniu do roku 2006 wydatki ogółem wzrosły o 5,7%, tj. o 786.177 tys. zł. Tabela nr 5. Realizacja wydatków ogółem jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 r. (w tys. zł) 20
Jednostki samorządu terytorialnego Wykonanie 2006 rok Plan 2007 rok (po zmianach) Wskaźnik (w %) Wykonanie 2007 rok (4:2) (4:3) Struktura wydatków wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 Województwo 1 039 987 1 332 728 992 706 95,5 74,5 6,8 samorządowe Powiaty 1 111 020 1 185 321 1 117 652 100,6 94,3 7,7 Miasta na prawach 7 639 233 8 838 442 8 186 751 107,2 92,6 56,2 powiatu Gminy 3 986 485 4 666 121 4 265 793 107,0 91,4 29,3 Wydatki ogółem 13 776 725 16 022 612 14 562 902 105,7 90,9 100,0 W 2007 roku wydatki ogółem województwa samorządowego obniżyły się w stosunku do 2006 roku o 4,5%. W pozostałych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego wydatki ogółem wzrosły w stosunku do 2006 roku. Najwyższy wzrost nastąpił w miastach na prawach powiatu - o 7,2% oraz w gminach - o 7,0%. Najniższy (wynoszący 0,6%) wzrost wydatków ogółem odnotowano w powiatach. Wykres nr 5. Realizacja wydatków ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego w latach 2006 2007 (w tys. zł) w tys. zł 9 000 000 8 000 000 7 000 000 2006 rok 2007 rok 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Województwo samorządowe Powiaty ziemskie Miasta na prawach powiatu Gminy Tabela nr 6. Realizacja wydatków ogółem w jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego w latach 2006 2007 (w tys. zł) Wskaźnik w % 21
(5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 wydatki ogółem z tego: 13 776 725 16 022 612 14 562 902 105,7 90,9 100,0 1 majątkowe w tym: 3 021 041 4 023 541 3 218 666 106,5 80,0 22,1 inwestycyjne 2 949 131 3 933 591 3 136 116 106,3 79,7 x 2 bieżące 10 755 684 11 999 071 11 344 236 105,5 94,5 77,9 We wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego wykonanie wydatków majątkowych w 2007 roku zamknęło się kwotą 3.218.666 tys. zł, (tj. 80,0% planu) i wzrosło w stosunku do roku ubiegłego o 6,5% (197.625 tys. zł). W grupie wydatków majątkowych przeważały wydatki przeznaczone na realizację zadań inwestycyjnych i wyniosły 3.136.116 tys. zł. W stosunku do planu wydatki te zostały zrealizowane w 79,7%. W porównaniu do roku ubiegłego wydatki inwestycyjne uległy zwiększeniu o 6,3%, tj. o 186.985 tys. zł. Wykres nr 6. Wykonanie wydatków majątkowych w latach 2006 i 2007 (w tys. zł) w tys. zł 2 000 000 1 800 000 1 600 000 2006 rok 2007 rok 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 Województwo samorządowe Powiaty ziemskie Miasta na prawach powiatu Gminy Realizacja wydatków bieżących we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku wyniosła 11.344.236 tys. zł (94,5% planu) i wzrosła w stosunku do roku ubiegłego o 5,5%, tj. o 588.552 tys. zł. 2.3. Wykonanie wydatków w województwie samorządowym 22
Województwo samorządowe zrealizowało wydatki ogółem w 2007 roku w kwocie 992.706 tys. zł, tj. 74,5% planu. W stosunku do roku 2006 wydatki ogółem obniżyły się o 4,5%, tj. o 47.281 tys. zł. Struktura wydatków bieżących i majątkowych przedstawia się następująco: wydatki bieżące 63,8%, wydatki majątkowe 36,2%. Tabela nr 7. Wykonanie wydatków budżetowych województwa samorządowego w 2007 roku (w tys. zł) Wskaźnik w % Lp. Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie 2006 rok 2007 rok (5:3) (5:4) Plan po zmianach 2007 rok Struktura wydatków wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 8 wydatki ogółem z tego: 1 039 987 1 332 728 992 706 95,5 74,5 100,0 1 majątkowe w tym: 432 250 589 235 359 159 83,1 61,0 36,2 inwestycyjne 426 550 584 235 354 179 83,0 60,6 x 2 wydatki bieżące 607 737 743 493 633 548 104,2 85,2 63,8 W województwie samorządowym wydatki bieżące wykonano w kwocie 633.548 tys. zł, (85,2% planu), co w porównaniu do roku ubiegłego stanowiło wzrost o 4,2%, (tj. o kwotę 25.811 tys. zł). Województwo samorządowe zrealizowało wydatki majątkowe w wysokości 359.159 tys. zł, (tj. 61,0% planu). W porównaniu do 2006 roku nastąpił spadek tych wydatków o 16,9%, (tj. o kwotę 73.091 tys. zł). W ramach wydatków majątkowych zrealizowano wydatki inwestycyjne w wysokości 354.179 tys. zł (tj. 60,6% planu). Niskie wykonanie planu wydatków majątkowych spowodowane było m.in. przesunięciem terminu podpisania Kontraktu Wojewódzkiego (II półrocze 2007 r.), co opóźniło rozpoczęcie procedur przetargowych na planowane do realizacji zadania inwestycyjne. 2.4. Wykonanie wydatków w powiatach W powiatach w 2007 roku poniesiono wydatki ogółem w kwocie 1.117.652 tys. zł, tj. 94,3% planu i w stosunku do roku 2006 wydatki te wzrosły o 0,6%, tj. o 6.632 tys. zł. Najniższe wykonanie wydatków ogółem wyniosło 80,8% a najwyższe 98,9%. Udział wykonanych wydatków bieżących i majątkowych w wydatkach ogółem przedstawiał się następująco: 23
wydatki bieżące 87,2%, wydatki majątkowe 12,8%. Tabela nr 8. Wykonanie wydatków budżetowych powiatów województwa śląskiego w 2007 r. (w tys. zł) Wskaźnik w % Lp. Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie 2006 rok 2007 rok (5:3) (5:4) Plan po zmianach 2007 rok Struktura wydatków wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 8 wydatki ogółem z tego: 1 111 020 1 185 321 1 117 652 100,6 94,3 100,0 1 majątkowe w tym: 157 332 177 668 143 491 91,2 80,8 12,8 inwestycyjne 157 291 177 658 143 491 91,2 80,8 x 2 bieżące 953 688 1 007 652 974 161 102,1 96,7 87,2 Realizacja wydatków bieżących w powiatach województwa śląskiego wyniosła łącznie 974.161 tys. zł, co stanowiło 96,7% planu. Procentowe wykonanie wydatków bieżących kształtowało się w przedziale od 91,8% do 99,3%. Wykonanie wydatków majątkowych wyniosło 143.491 tys. zł, co stanowiło 80,8% planu. W porównaniu z rokiem 2006 wydatki te obniżyły się o 8,8%, tj. o kwotę 13.841 tys. zł. W poszczególnych powiatach realizacja wydatków majątkowych była zróżnicowana. Żaden powiat województwa śląskiego nie zrealizował wydatków majątkowych w 100% planu. Najniższe wykonanie planu tych wydatków wyniosło 41,0% a najwyższe 99,9%. 2.5. Wykonanie wydatków w miastach na prawach powiatu W miastach na prawach powiatu wydatki ogółem w 2007 roku wykonano w kwocie 8.186.751 tys. zł, czyli w 92,6% planu. W stosunku do roku ubiegłego wydatki wzrosły o 7,2%, tj. o kwotę 547.518 tys. zł. Wykonanie wydatków ogółem kształtowało się w przedziale od 83,4% do 97,6%. Struktura wykonanych wydatków ogółem przedstawiała się następująco: wydatki bieżące 78,0%, wydatki majątkowe 22,0%. Tabela nr 9. Wykonanie wydatków ogółem w miastach na prawach powiatu w 2007 roku (w tys. zł) Wskaźnik w % 24
(5:3) (5:4) 1 2 3 4 5 6 7 8 wydatki ogółem z tego: 7 639 233 8 838 442 8 186 751 107,2 92,6 100,0 1 majątkowe w tym: 1 553 022 2 141 781 1 804 027 116,2 84,2 22,0 inwestycyjne 1 495 777 2 071 654 1 739 154 116,3 84,0 x 2 bieżące 6 086 211 6 696 661 6 382 724 104,9 95,3 78,0 Wydatki bieżące w miastach na prawach powiatu zostały zrealizowane w łącznej kwocie 6.382.724 tys. zł, tj. w 95,3% planu. W porównaniu do roku 2006 wydatki te wzrosły o 4,9%, tj. o 296.513 tys. zł. W poszczególnych miastach na prawach powiatu procentowe wykonanie wydatków bieżących nie odbiegało znacząco od średniej dla miast na prawach powiatu wynoszącej 95,3%. Wydatki majątkowe zostały zrealizowane w kwocie 1.804.027 tys. zł, tj. 84,2% planu. W stosunku do roku ubiegłego wydatki te wzrosły o 251.005 tys. zł, (tj. o 16,2%). Wykonanie wydatków majątkowych wahało się od 43,3% do 99,1%. 2.6. Wykonanie wydatków w gminach Ogólna kwota wydatków na koniec 2007 roku została zrealizowana przez gminy w wysokości 4.265.793 tys. zł, czyli 91,4% planu. W porównaniu do 2006 roku wydatki te wzrosły o 7,0% (tj. o 279.307 tys. zł). Struktura wykonanych wydatków ogółem kształtowała się następująco: wydatki bieżące 78,6%, wydatki majątkowe 21,4%. Tabela nr 10. Wykonanie wydatków budżetowych w gminach województwa śląskiego w 2007 r. (w tys. zł) Wskaźnik w % Lp. Wyszczególnienie Wykonanie Wykonanie 2006 rok 2007 rok (5:3) (5:4) Plan po zmianach 2007 rok Struktura wydatków wykonanych w 2007 r. (w %) 1 2 3 4 5 6 7 8 wydatki ogółem z tego: 3 986 486 4 666 121 4 265 793 107,0 91,4 100,0 1 majątkowe w tym: 878 437 1 114 857 911 989 103,8 81,8 21,4 inwestycyjne 869 514 1 100 044 899 293 103,4 81,8 x 2 bieżące 3 108 048 3 551 264 3 353 804 107,9 94,4 78,6 25
Realizacja wydatków bieżących wyniosła 3.353.804 tys. zł, tj. 94,4% planu. W porównaniu do roku 2006 zrealizowane wydatki bieżące wzrosły o 7,9% (tj. o kwotę 245.756 tys. zł). W poszczególnych gminach wykonanie zadań bieżących kształtowało się na poziomie od 85,0% do 98,7%. Wykonanie powyżej 90% odnotowano w 140 gminach, natomiast w pozostałych jednostkach wykonanie kształtowało się od 86,5% do 89,6%. Wykonanie wydatków majątkowych na koniec 2007 roku zamknęło się kwotą 911.989 tys. zł, co stanowiło 81,8% planu. Realizacja tych wydatków była bardzo zróżnicowana i kształtowała się między 1,8% a 99,8%. Wydatki inwestycyjne w gminach zrealizowano na poziomie 899.293 tys. zł, tj. 81,8% planu. W porównaniu do 2006 roku wydatki inwestycyjne wzrosły o 3,4%, tj. o kwotę 29.779 tys. zł. 2.7. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca Ogólna wysokość wykonanych wydatków w 2007 roku wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego wyniosła 14.562.902 tys. zł, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosło średnio 3.129 zł. Tabela nr 11. Średnie wydatki na 1 mieszkańca w poszczególnych rodzajach samorządu terytorialnego w 2007 r. (w zł) Wyszczególnienie Średnie wydatki ogółem na 1 mieszkańca w 2007 roku Średnie wydatki bieżące na 1 mieszkańca w 2007 roku Średnie wydatki majątkowe na 1 mieszkańca 1 2 3 4 Województwo 213 136 77 samorządowe Powiaty 570 497 73 Miasta na prawach powiatu 3 039 2 370 670 Gminy 2 176 1 711 465 Ogółem 3 129 2 437 692 Z powyższego zestawienia wynika, że najwyższe wydatki ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2007 roku odnotowano w miastach na prawach powiatu - 3.039 zł, natomiast najniższą wartość omawianego wskaźnika w wysokości 213 zł osiągnęło województwo samorządowe. Wydatki majątkowe na 1 mieszkańca także najwyższe były w miastach na prawach powiatu i wynosiły 670 zł. 26
Tabela nr 12. Wydatki ogółem na 1 mieszkańca w przedziałach w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego (w zł) Województwo Powiaty Miasta na prawach Gminy Przedziały samorządowe powiatu Wydatki ogółem na 1 mieszkańca w 2007 roku 0 900 1 17 0 0 901 1800 0 0 0 27 1801-2700 0 0 6 104 2701-3600 0 0 11 14 3601-5000 0 0 2 3 W 7 powiatach wydatki ogółem nie przekroczyły średniej dla wszystkich powiatów, tj. 570 zł. Powyżej średniej odnotowano wydatki w dziesięciu powiatach, przy czym najwyższe wyniosły 892 zł. Wydatki majątkowe na mieszkańca wyniosły w powiatach średnio 73 zł i wahały się od 24 do 197 zł. W 11 miastach na prawach powiatu wydatki mieściły się w przedziale od 2.701 zł do 3.600 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Natomiast w 2 miastach wydatkowano powyżej 3.601 zł. Wydatki majątkowe na mieszkańca w miastach na prawach powiatu były najwyższe wśród wszystkich rodzajów jednostek samorządu terytorialnego i wynosiły przeciętnie 670 zł. Poziom tych wydatków był zróżnicowany i wynosił od 101 zł do 1.649 zł. 104 gminy wydatkowały środki budżetowe na 1 mieszkańca w przedziale od 1.801 zł do 2.700 zł. Średnia wysokość wydatków majątkowych na 1 mieszkańca w gminach wynosiła 465 zł. Poniżej przedstawiono terytorialne zróżnicowanie wysokości wydatków na 1 mieszkańca oddzielnie dla powiatów, oddzielnie dla miast na prawach powiatu i gmin. Kolejno zaprezentowano: wydatki ogółem, wydatki bieżące i wydatki majątkowe na 1 mieszkańca. Szczegółowe dane dotyczące wysokości wydatków na 1 mieszkańca zawiera załącznik nr 6. 27
Rys. 3. Wydatki ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminach i miastach na prawach powiatu w 2007 roku (w zł). 28
Rys. 4. Wydatki ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w powiatach w 2007 r. (w zł) 29
Rys. 5. Wydatki bieżące w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminach w 2007 r. (w zł) 30
Rys. 6. Wydatki bieżące w przeliczeniu na 1 mieszkańca w powiatach w 2007 r. (w zł) 31
Rys. 7. Wydatki majątkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminach w 2007 r. (w zł) 32
Rys. 8. Wydatki majątkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca w powiatach w 2007 r. (w zł) 33
3. WYNIK FINANSOWY Różnica między dochodami a wydatkami jednostek samorządu terytorialnego jest odpowiednio nadwyżką budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub deficytem budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi z: kredytów; pożyczek; prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego; sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego; nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych; wolnych środków, jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. 3.1. Nadwyżka i deficyt budżetu W 2007 roku jednostki samorządu terytorialnego województwa śląskiego uzyskały łącznie (per saldo) nadwyżkę w wysokości 408.698 tys. zł. Zauważyć należy, że w roku 2006 jednostki zamknęły swoje budżety deficytem (per saldo) w wysokości 313.026 tys. zł, natomiast w latach poprzednich (2004 2005) także wystąpiła nadwyżka budżetowa w roku 2004 w wysokości 376.216 tys. zł a w roku 2005 w kwocie 39.059 tys. zł. Nadwyżka budżetowa wykazana za rok 2007 związana była m.in. z dobrą koniunkturą gospodarczą, której wynikiem był także znaczny wzrost dochodów własnych gmin z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych w stosunku do roku 2006. Tabela nr 13. Liczba jednostek, które w latach 2006 i 2007 osiągnęły dodatni lub ujemny wynik finansowy Wynik finansowy Jednostki samorządu dodatni ujemny terytorialnego 2006 2007 2006 2007 Województwo samorządowe 1 1 - - Powiaty 1 12 16 5 Miasta na prawach powiatu 4 12 15 7 Gminy 53 80 95 68 Ogółem 59 105 126 80 34
Spośród 185 jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego, w 2007 roku 105 jednostek (tj. 56,8% ogółu), wykazało nadwyżkę budżetową. Dla porównania, w roku 2006 nadwyżkę wykazało jedynie 59 jednostek (31,9%). Kształtowanie się wyniku finansowego w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego przedstawia się następująco: Tabela nr 14. Wynik finansowy w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego w latach 2006-2007 (w tys. zł) Jednostki samorządu Nadwyżka terytorialnego 2006 2007 Wskaźnik w % Wskaźnik w % (6:5) Deficyt (3:2) 2006 2007 1 2 3 4 5 6 7 Województwo samorządowe 83 977 133 679 159,2 0 0 - Powiaty 1 038 23 042 2 219,8 60 420 10 864 18,0 Miasta na prawach powiatu 45 235 371 229 820,7 253 968 115 197 45,4 Gminy 57 985 153 394 264,5 186 873 146 587 78,4 Ogółem 188 235 681 344 362,0 501 261 272 648 54,4 województwo samorządowe osiągnęło nadwyżkę w wysokości 133.679 tys. zł, czyli wyższą o 59,2% od nadwyżki osiągniętej w roku 2006. Osiągnięta w 2007 roku nadwyżka stanowiła 11,9% dochodów ogółem; powiaty osiągnęły nadwyżkę w łącznej wysokości (per saldo) 12.178 tys. zł. W roku poprzednim powiaty uzyskały deficyt w łącznej wysokości (per saldo) 59.382 tys. zł. Nadwyżkę wykazało 12 powiatów na kwotę 23.042 tys. zł, a deficyt 5 powiatów na łączną kwotę 10.864 tys. zł; miasta na prawach powiatu osiągnęły nadwyżkę w łącznej wysokości (per saldo) 256.034 tys. zł (w 2006 r. osiągnęły deficyt w wysokości 208.734 tys. zł). Nadwyżkę wykazało 12 miast na prawach powiatu na łączną kwotę 371.229 tys. zł, a deficyt 7 miast na łączną kwotę 115.197 tys. zł; gminy wykazały nadwyżkę w łącznej wysokości (per saldo) 6.806 tys. zł (2006 rok zakończyły deficytem w wysokości 128.888 tys. zł). Nadwyżkę wykazało 80 gmin (tj. 54,1% ogółu) na łączną kwotę 153.394 tys. zł, a deficyt wykazany przez gminy wyniósł 146 587 tys. zł. 35
3.2. Realizacja przychodów i rozchodów Jednostki samorządu terytorialnego województwa śląskiego w 2007 roku uzyskały przychody na łączną kwotę 2.239.631 tys. zł, w tym z: nadwyżki z lat ubiegłych na łączną kwotę 644.690 tys. zł, która stanowiła 28,8% wykonanych przychodów ogółem; przychody z tego tytułu wykazało 50 jednostek (27,0% ogółu), kredytów i pożyczek w ogólnej kwocie 830.443 tys. zł, tj. 37,1% przychodów; przychody z tego tytułu wykazało 158 jednostek (85,4% ogółu), w 7 jednostkach samorządu terytorialnego wystąpiły przychody z tytułu obligacji na kwotę 55.500 tys. zł, tj. 2,5 % przychodów, inne (np. wolne środki, spłata pożyczek udzielonych). Tabela nr 15. Przychody z tytułu kredytów i pożyczek oraz nadwyżki z lat ubiegłych w latach 2006-2007 (w tys. zł) Jednostki Nadwyżka z lat samorządu ubiegłych terytorialnego 2006 2007 Wskaźnik w % Kredyty i pożyczki (3:2) 2006 2007 Wskaźnik w % (6:5) 1 2 3 4 5 6 7 Województwo samorządowe 161 142 240 370 149,2 0 0 0,0 Powiaty 28 455 7 587 26,7 75 855 45 899 60,5 Miasta na prawach powiatu 298 750 280 993 94,1 476 907 424 062 88,9 Gminy 142 006 115 740 81,5 337 796 360 481 106,7 Ogółem 630 353 644 690 102,3 890 558 830 443 93,2 Największy udział przychodów pochodzących z nadwyżki z lat ubiegłych w przychodach ogółem wystąpił w województwie samorządowym i wynosił 95,1%. W miastach na prawach powiatu nadwyżka stanowiła 23,5% przychodów, w gminach 16,4% a w powiatach 8,8% przychodów. W powiatach i gminach największy udział w przychodach ogółem stanowiły zaciągnięte kredyty i pożyczki (w powiatach 53,3%, w gminach 51,2%); w miastach na prawach powiatu natomiast stanowiły one 35,5% przychodów. W województwie samorządowym ten rodzaj przychodów nie wystąpił ani w 2006 ani w 2007 roku. Wykonanie rozchodów wszystkich jednostek samorządu terytorialnego wyniosło 680.444 tys. zł, z czego najważniejszą pozycję stanowiła spłata kredytów i pożyczek w wysokości 582.982 tys. zł, tj. 85,7% ogółu rozchodów. 36