OKRĘGOWA STACJA CHEMICZNO-ROLNICZA WE WROCŁAWIU BADANIA PUNKTOWE POZIOMU SKAŻENIA GLEB NA TERENIE POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO

OKRĘGOWA STACJA CHEMICZNO-ROLNICZA WE WROCŁAWIU BADANIA PUNKTOWE POZIOMU SKAŻENIA GLEB NA TERENIE POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO WROCŁAW, 2011

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 3 2. CHARAKTERYSTYKA GLEB POWIATU 4 2.1. Typy gleb 4 2.2. Bonitacja gleb 5 2.3. Przydatność rolnicza gleb 6 2.4. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej 8 3. ZAWARTOŚĆ MAKRO I MIKROELEMENTÓW W GLEBACH NA TERENIE GMIN 10 4. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA 16 5. POBÓR PRÓB DO BADAŃ 16 6. ZAKRES ANALITYCZNY I METODYKA BADAŃ LABORATORYJNYCH 19 7. KRYTERIA OCENY WYNIKÓW BADAŃ 20 7.1. Odczyn 20 7.2. Metale ciężkie i benzo(a)piren 20 7.3. Siarka siarczanowa (S-SO 4 ) 24 8. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ 25 8.1. Gmina Dzierżoniów 25 8.2. Gmina Łagiewniki 26 8.3 Gmina Niemcza 28 8.4. Gmina Pieszyce 29 8.5. Ogrody działkowe - Bielawa 31 8.6. Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie 32 8.7. Trasa komunikacyjna droga krajowa Wrocław Kudowa Zdrój 34 8.8. Teren przy składowisku odpadów Gilów - Byszów 35 8.9. Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej 36 9. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ 39 10. WNIOSKI 44 11. LITERATURA 46 12. SPIS TABEL 47 13. TABELE 48 14. SPIS MAP 62 15 MAPY 16. KOMENTARZ DO MAPY STAN ZAWARTOŚCI METALI CIĘŻKICH W GLEBACH POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO W 2010 ROKU 17. LOKALIZACJA PUNKTÓW BADAWCZYCH NA MAPACH EWIDENCYJNYCH 2

1. WSTĘP Przedmiotem zamówienia Badania punktowe skażenia gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego było wykonanie badań zanieczyszczenia gleb na terenach użytkowanych rolniczo w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin miejskich i wiejskich powiatu dzierżoniowskiego (zgodnie z Umową nr 1/10 z dnia 11.10.2010). W ostatnich latach przeprowadzano wiele badań gleb na terenie województwa dolnośląskiego, lecz powiat dzierżoniowski badany był fragmentarycznie. Badania przeprowadzone w 2010 roku przez OSCHR obejmują m.in. określenie podstawowych właściwości gleb oraz zawartości metali ciężkich. Badania te pozwolą na wskazanie ewentualnych obszarów, gdzie przekroczone zostały standardy jakości gleby i standardy jakości ziemi. Możliwe będzie wówczas podjęcie działań naprawczych. 3

2. CHARAKTERYSTYKA GLEB POWIATU Charakterystykę gleb powiatu przedstawiono na podstawie opracowań Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pt.: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej woj. wałbrzyskie [Puławy 1986], Warunki przyrodnicze produkcji rolnej woj. wrocławskie [Puławy 1986], suplementu Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin [IUNG Puławy 1993] oraz pracy pt.: Stan i zmiany właściwości gleb użytkowanych rolniczo w województwie dolnośląskim w latach 2000 2005 [Puławy Wrocław 2007]. 2.1. Typy gleb Dominującym typem gleb w powiecie dzierżoniowskim są gleby brunatne i płowe 70,0 % powierzchni użytków rolnych (UR), powstałe ze skał macierzystych różnego pochodzenia, stosunkowo mało przeobrażonych w procesie glebotwórczym. Zakres tego przeobrażenia z punktu widzenia wartości użytkowo-rolniczej dla gleb brunatnych oraz płowych jest bardzo podobny, dlatego w zestawieniu ujęto je wspólnie. Ich procentowy udział na UR w gminach powiatu waha się od 54,0 % (gmina Łagiewniki) do 93,0 % (gminy miejskie Bielawa i Piława Górna). Kolejnym pod względem udziału procentowego typem gleb występującym na znacznych powierzchniach UR powiatu są czarne ziemie (19,5 %), które charakteryzują się potencjalnie najwyższą żyznością z typów gleb występujących w powiecie. Większość gleb tego typu jest skoncentrowanych na terenie gminy Łagiewniki, gdzie ich odsetek wśród gleb na użytkach rolnych wynosi 35 %. Trzecim typem gleb występującym na terenie powiatu dzierżoniowskiego są mady, powstałe w wyniku akumulacji wód rzecznych oraz stokowych. W porównaniu do gleb brunatnych i płowych, mady są zasobniejsze w próchnicę oraz składniki pokarmowe. Wśród gleb na UR stanowią one 10,5 %. Najwyższy odsetek gleb tego typu występuje na terenie gmin wiejskiej i miejskiej Dzierżoniów (14,3 %), natomiast najniższy na terenie gminy gminy Niemcza (3,0 %). Występujące na terenie powiatu gleby zostały wykształcone z utworów czwartorzędowych, głównie z glin zwałowych i deluwialnych średnich i lekkich, utworów lessowatych i pyłów wodnego pochodzenia. Utwory pyłowe wodnego pochodzenia i lessowate wykazują skład granulometryczny pyłów ilastych. Dominują wśród nich utwory pyłowe niecałkowite, zalegające na pyłach na żwirach, piaskach i glinach. Na terenie m. Pieszyce występują także mursze płytkie. 4

Tabela 1. Typy gleb w gminach powiatu dzierżoniowskiego w % powierzchni użytków rolnych Gmina Typy gleb Brunatne i płowe Czarne ziemie Mady Mursze płytkie Bielawa m. 93,0 0,0 7,0 0,0 Dzierżoniów m. i gm. 81,3 4,3 14,3 0,0 Łagiewniki 54,0 35,3 10,7 0,0 Niemcza 90,0 7,0 3,0 0,0 Pieszyce m. 89,9 0,0 10,0 0,1 Piława Górna m. 93,0 0,0 7,0 0,0 Powiat 70,0 19,5 10,5 0,0 2.2. Bonitacja gleb Wartość bonitacyjną gleb powiatu dzierżoniowskiego, która opiera się na cechach jakościowych gleb, przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 2. Bonitacja gruntów ornych na terenie powiatu dzierżoniowskiego Klasy bonitacyjne (w % % powierzchni) gruntów ornych Gmina (łącznie z sadami) I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VI Z Razem GO % [w stos do pow. gminy] Bielawa m. 0,0 0,0 29,1 32,6 19,9 13,6 4,6 0,2 0,0 35,3 Dzierżoniów m. 0,0 1,2 30,2 40,2 19,6 6,6 2,0 0,1 0,1 58,4 Dzierżoniów 0,0 4,9 27,9 31,4 23,8 8,6 3,1 0,3 0,1 64,0 Łagiewniki 8,7 25,7 32,1 16,4 10,4 4,2 2,3 0,2 0,0 65,3 Niemcza 1,8 30,9 27,7 20,0 11,1 4,7 2,9 0,9 0,1 60,0 Pieszyce m. 0,0 0,2 9,1 41,6 37,5 8,6 3,0 0,1 0,0 34,7 Piława Górna m. 0,0 8,6 31,4 29,9 18,1 8,9 3,0 0,1 0,0 76,5 Powiat 2,8 14,3 28,1 26,1 18,7 6,8 2,8 0,4 0,0 58,6 Na terenie powiatu na gruntach ornych (GO) występują głównie gleby dobrej (klasa IIIa) i średnio dobrej jakości (klasa IIIb). Łącznie gleby tych klas w powiecie mają ponad 50 % udział. Znaczny udział procentowy mają także gleby klas: IVa (18,7 %) oraz II (14,3 %). Najniższy udział procentowy mają gleby najniższej jakości klasy VI (0,4 %). W gminach Łagiewniki i Niemcza zdecydowanie dominują gleby bardzo dobre i dobre (klasy I IIIa). Tylko w tych gminach występują gleby klasy I, a udział procentowy gleb klasy II jest znaczny (gm. Łagiewniki 25,7 %, gm. Niemcza 30,9 %). W gminach miejskich Bielawa, Dzierżoniów i Piława Górna oraz wiejskiej Dzierżoniów przeważają gleby dobre i średnio 5

dobre (klasy IIIa i IIIb). W gminie miejskiej Pieszyce dominują gleby średnio dobrej i średniej jakości (klasy IIIb i IVa). Bonitację użytków zielonych (UZ) na terenie powiatu przedstawiono w tabeli nr 3. Powierzchnia UZ na terenie powiatu dzierżoniowskiego wynosi 11,5 % całkowitej powierzchni powiatu. Najwyższy odsetek powierzchni użytków zielonych w stosunku do powierzchni gminy występuje w gminie miejskiej Pieszyce (15,2%), najniższy w gminie miejskiej Dzierżoniów (5,9 %). Na UZ w większości gmin powiatu zdecydowanie przeważają gleby zaliczone do klasy III (54,0 %). Na drugim miejscu pod względem udziału procentowego znajdują się gleby klasy IV (27,4 %). W gminie miejskiej Pieszyce na UZ najwyższy udział procentowy mają gleby klasy V (38,0 %) i IV (37,9 %). Tabela 3. Bonitacja użytków zielonych na terenie powiatu dzierżoniowskiego Klasy bonitacyjne (w % % powierzchni) użytków Razem UZ % Gmina zielonych [w stos. do I II III IV V VI VI Z pow. gminy] Bielawa m. 0,0 0,0 61,2 27,9 9,1 1,6 0,2 12,0 Dzierżoniów m. 0,0 0,0 80,7 16,0 2,5 0,8 0,0 5,9 Dzierżoniów 0,0 1,4 63,4 27,8 6,2 1,0 0,2 12,4 Łagiewniki 0,0 17,1 54,1 20,7 6,7 1,4 0,0 7,8 Niemcza 0,0 9,5 55,3 25,4 6,7 1,8 1,3 10,6 Pieszyce m. 0,0 0,1 21,7 37,9 38,0 2,4 0,0 15,2 Piława Górna m. 0,0 2,3 69,0 26,4 1,9 0,5 0,0 10,6 Powiat 0,0 4,7 54,0 27,4 11,4 2,5 0,1 11,5 2.3. Przydatność rolnicza gleb Podstawą racjonalnego wykorzystania gruntów jest podział gleb na kompleksy przydatności rolniczej gleb, które określają przydatność gleb do uprawy określonych roślin. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego na GO występuje 11 różnych siedlisk naturalnych (kompleksów) o odmiennych warunkach dla produkcji polowej (tabela na następnej stronie). W powiecie dzierżoniowskim przeważają gleby kompleksu pszennego dobrego (58,7 %), duże powierzchnie zajmują także gleby kompleksów: pszennego bardzo dobrego (18,8 %), pszennego wadliwego (10,1 %) oraz żytniego dobrego (7,9 %). Najwięcej najlepszych gleb zaliczonych do kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego znajduje się na terenie gmin Łagiewniki i Niemcza. Wymienione kompleksy w tych gminach łącznie zajmują odpowiednio 85,9 % i 87 %. Najniższy odsetek gleby tych kompleksów stanowią w gminie miejskiej Bielawa (58,2 %). Gleby 6

kompleksów żytnich, szczególnie żytniego dobrego (kompleks 5) znaczny udział procentowy mają w gminach: miejskiej Bielawa (10,7 %) oraz wiejskiej Dzierżoniów (15,9 %). Niewielkie powierzchnie kompleksów górskich (kompleksy 10, 11 i 12) znajdują się na terenie gmin: wiejskiej Dzierżoniów (kompleks 10 2,4 %) i miejskiej Pieszyce (kompleksy 11 i 12 łącznie 5,4 %). Na UZ na terenie powiatu dzierżoniowskiego zdecydowanie przeważa kompleks 2z (użytki zielone średnie), jego udział procentowy waha się od 50,2 % w gminie Łagiewniki, do 94,0 % w gminie miejskiej Dzierżoniów. Użytki zielone bardzo dobre i dobre (kompleks 1z) występują w powiecie na niewielkiej powierzchni (6,3 %). Najwyższy ich odsetek znajduje się na terenie gminy Łagiewniki (43,2 %). Użytki zielone słabe (kompleks 3z) również mają niewielki udział procentowy (7,6 % w skali powiatu); najwyższy ich odsetek znajduje się w gminie miejskiej Pieszyce (25,0 %). Tabela 4. Kompleksy przydatności rolniczej gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego Gmina Kompleksy przydatności rolniczej gleb (w % % powierzchni) Grunty orne Użytki zielone 1* 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 1z 2 z 3 z Bielawa m. 0,2 58,0 25,6 2,5 10,7 3,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 83,3 16,7 Dzierżoniów m. Dzierżoniów 4,2 74,0 15,1 0,9 4,0 1,1 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 94,0 6,0 4,9 64,7 7,4 0,4 15,9 3,5 0,2 0,6 2,4 0,0 0,0 0,4 93,7 5,9 Łagiewniki 43,0 42,9 7,9 0,8 3,9 1,1 0,0 0,4 0,0 0,0 0,0 43,2 50,2 6,6 Niemcza 36,9 50,1 7,5 0,0 3,4 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4,8 87,7 7,5 Pieszyce m. 0,0 71,0 15,5 1,1 3,5 0,0 0,0 3,4 0,0 2,3 3,1 0,0 75,0 25,0 Piława Górna m. 12,0 57,0 22,5 0,0 2,8 5,6 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 6,0 92,3 1,7 Powiat 18,8 58,7 10,1 0,4 7,9 2,0 0,1 0,7 0,9 0,1 0,2 6,3 86,1 7,6 * kompleks 1 pszenny bardzo dobry kompleks 2 pszenny dobry, kompleks 3 pszenny wadliwy, kompleks 4 żytni bardzo dobry, kompleks 5 żytni dobry, kompleks 6 żytni słaby, kompleks 7 żytni bardzo słaby, kompleks 8 zbożowo pastewny mocny, kompleks 10 pszenny górski, 7

kompleks 11 zbożowy górski, kompleks 12 zbożowo ziemniaczany górski, kompleks 1 z użytki zielone bardzo dobre i dobre, kompleks 2 z użytki zielone średnie, kompleks 3 z użytki zielone słabe i bardzo słabe. 2.4. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gleba jest najważniejszym, ale nie jedynym czynnikiem wpływającym na produkcję rolniczą. O wielkości plonów roślin uprawnych decydują także: agroklimat, rzeźba terenu i stosunki wodne. Kompleksowa ocena współdziałania wszystkich wymienionych czynników, została określona jako waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Polega ona na punktowej ocenie podstawowych czynników środowiska przyrodniczego. Suma tych punktów daje wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP). Wskaźnik waloryzacji ma charakter ilościowy i jest zwykle wysoce skorelowany z plonami głównych roślin uprawnych, uzyskiwanych w poszczególnych gminach danego regionu. Wskaźnik ten bardzo dobrze odzwierciedla potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej. WWRPP jest wskaźnikiem kompleksowym, obejmującym oceny parametrów szczegółowych, takich jak jakość gleby, klimatu, rzeźby terenu i stosunków wodnych. Przedziały wartości WWRPP przedstawia tabela poniżej. Tabela 5. Przedziały wartości WWRPP i wskaźników cząstkowych Wskaźnik cząstkowy Zakres punktów Jakości i przydatności rolniczej 18 95 Agroklimatu 1 15 Rzeźby terenu 0 5 Warunków wodnych 0,5 5 Razem WWRPP 19,5 120 Na podstawie WWRPP została sporządzona mapa waloryzacji warunków przyrodniczych rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski w skali 1 : 1 000 000, syntetyczną wycenę wyrażono w skali 100 punktowej. Ponieważ w praktyce uzyskano najwyższą wartość waloryzacji 111 pkt., przyjęto je za 100 i w podobnym stosunku zredukowano wartość wskaźnika dla innych obszarów. Na terenie kraju wydzielono następujące obszary do produkcji rolniczej: wyjątkowo korzystne (100 90,1 pkt.), bardzo korzystne (90 80,1 pkt.), korzystne (80 70,1 pkt.), średnio korzystne (70 60,1 pkt.), mało korzystne (60 50,1 pkt.), niekorzystne (50 40,1 pkt.), wyjątkowo niekorzystne (< 40,1 pkt.) 8

W powiecie dzierżoniowskim najmniej korzystnie pod względem jakości gleb wypada gmina miejska Pieszyce (60,2 pkt). Najwyższy wskaźnik jakości i przydatności rolniczej posiada gmina Łagiewniki (78,6 pkt.), a na drugim miejscu znajduje się gmina Niemcza (75,3 pkt.). Warunki klimatyczne (wskaźnik bonitacji agroklimatu), których ocenę przeprowadza się na podstawie wzniesienia użytków rolnych nad poziom morza, w większości gmin powiatu są zbliżone. Spośród gmin wyróżniają się gminy: Łagiewniki (13,4 pkt.) i Dzierżoniów miasto (12,0 pkt.), gdzie warunki klimatyczne są znacznie korzystniejsze niż w pozostałych gminach powiatu. Na terenie powiatu dzierżoniowskiego wskaźnik bonitacji rzeźby terenu jest nieznacznie zróżnicowany i mieści się w granicach 3,1 3,8 pkt. Wartość tego wskaźnika wskazuje, że teren obszaru powiatu dzierżoniowskiego pod względem rzeźby terenu jest korzystny do produkcji rolnej. W powiecie dzierżoniowskim wskaźnik bonitacji warunków wodnych waha się w granicach 3,8 4,6 pkt. W gminach rolniczych: Dzierżoniów, Łagiewniki i Niemcza warunki wodne do produkcji rolnej są bardzo korzystne, w pozostałych gminach warunki te są korzystne. Najwyższym wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w powiecie charakteryzuje się gmina Łagiewniki (100,1 pkt.), natomiast najniższym gmina miejska Pieszyce (70,3 pkt.). Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej w większości gmin powiatu, oprócz gminy Pieszyce, jest wyższy niż średni wskaźnik dla obszaru województwa dolnośląskiego (73,2 pkt.). Obszar powiatu dzierżoniowskiego jest zróżnicowany pod względem warunków do produkcji rolniczej. Wyróżnia się gmina Łagiewniki, której obszar jest wyjątkowo korzystny do produkcji rolniczej oraz miasto Dzierżoniów gdzie warunki są bardzo korzystne. Korzystne warunki do produkcji rolniczej występują w gminach Dzierżoniów, Niemcza i Piława Górna miasto, natomiast w gminach miejskich Pieszyce i Bielawa warunki są średnio korzystne (Góry Sowie). 9

Tabela 6. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu dzierżoniowskiego i województwa dolnośląskiego Wskaźnik bonitacji Wskaźnik waloryzacji Syntetyczny wskaźnik Jakości i rolniczej waloryzacji Gmina Agroklimatu terenu wodnych Rzeźby Warunków przydatności przestrzeni rolniczej rolniczej produkcyjnej przestrzeni produkcyjnej Bielawa m. 63,4 3,0 3,1 3,8 73,3 66,0 Dzierżoniów m. 70,7 12,0 3,8 4,1 90,6 81,6 Dzierżoniów 67,4 3,0 3,8 4,6 78,8 70,1 Łagiewniki 78,6 13,4 3,6 4,5 100,1 90,2 Niemcza 75,3 3,0 3,2 4,5 86,0 77,5 Pieszyce m. 60,2 3,0 3,1 4,0 70,3 63,3 Piława Górna m. 69,8 3,0 3,3 3,8 79,9 72,0 Powiat 71,1 6,1 2,7 3,7 83,6 75,3 Województwo dolnośląskie 57,0 10,1 3,0 3,0 73,2 65,9 3. ZAWARTOŚĆ MAKRO I MIKROELEMENTÓW W GLEBACH NA TERENIE GMIN POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO (na podstawie badań OSChR we Wrocławiu). Na terenie powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007 2010 zostało pobranych do badań w OSChR we Wrocławiu 3535 prób glebowych. Próby glebowe zostały pobrane na użytkach rolnych z łącznej powierzchni 10115 hektarów. Badania były prowadzone przede wszystkim na terenie gmin: Łagiewniki, Dzierżoniów i Niemcza. We wszystkich pobranych próbach glebowych oznaczono odczyn (ph), zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu oraz wyznaczono potrzeby wapnowania. W niewielkiej części z prób, pobranych na terenie gmin Łagiewniki i Niemcza (66 szt.) oznaczono zawartość mikroelementów (bor, mangan, miedź, cynk, żelazo). 10

bardzo kwaśny Kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne 3.1 Odczyn gleb Gleby na użytkach rolnych powiatu są w znacznym stopniu zakwaszone. Na objętym badaniami obszarze przeważają gleby o odczynie lekko kwaśnym 38 %, odczyn kwaśny stwierdzono w 30 % zbadanych prób, bardzo kwaśny w 9 %, obojętny w 15 %, a zasadowy w 8 % prób. Tabela 7. Odczyn oraz potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo w gminach powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków rolnych) Odczyn - ph P o t r z e b y w a p n o w a n i a do 4,5 4,6-5,5 5,6-6,5 6,6-7,2 pow.7,2 Gminy % % % % % % % % % % Bielawa m. 0 21 52 24 3 6 15 24 28 27 Dzierżoniów m. 10 51 38 1 0 61 33 5 1 0 Dzierżoniów 13 33 37 10 7 43 21 17 9 10 Łagiewniki 8 29 35 17 11 28 15 18 14 25 Niemcza 6 25 47 18 4 15 16 20 27 22 Pieszyce m. 17 43 36 2 2 54 29 10 2 5 Piława Górna m. - - - - - - - - - - Powiat 9 30 38 15 8 33 18 18 13 18 Wykres 1. Odczyn w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych) 50 % 40 30 20 10 ph < 4,5 ph 4,6-5,5 ph 5,6-6,6 ph 6,6-7,2 ph > 7,2 0 9 30 38 15 8 11

3.2 Potrzeby wapnowania gleb Potrzeby wapnowania gleb określane są na podstawie stwierdzonego w glebie odczynu (ph) oraz zwięzłości gleb (kategorii agronomicznej gleb KAG). Gleby zwięźlejsze przy podobnym odczynie wymagają znacznie wyższych dawek środków wapnujących niż gleby lżejsze. Potrzeby wapnowania gleb na terenie powiatu dzierżoniowskiego są bardzo duże, bo w aż 51 % przebadanych prób glebowych potrzeby wapnowania określono jako konieczne lub potrzebne. Dla dalszych 18 % prób potrzeby określono jako wskazane. Potrzeby wapnowania ograniczone lub zbędne stwierdzono w 31 % zbadanych prób. Z uwagi na to, że na terenie powiatu dzierżoniowskiego zasadniczo występują gleby o kategorii agronomicznej Wykres 2. Potrzeby wapnowania w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych) % 40 30 20 konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne 10 0 33 18 18 13 18 ciężkiej i średniej, zalecane dawki wapna są wysokie 33 % objętych badaniami gleb (potrzeby wapnowania konieczne) wymaga wapnowania w dawkach 4,5 6 ton czystego CaO na hektar, dalsze 18 % (potrzeby wapnowania potrzebne) w dawce 3 ton CaO na hektar. 3.3 Zawartość fosforu Na przebadanym obszarze UR na terenie powiatu zawartość fosforu jest znacznie zróżnicowana. Największy udział procentowy mają gleby z bardzo wysoką zawartością fosforu (32 %). Znaczny udział procentowy mają gleby z niską zawartością (24 %) oraz średnią (21 %) fosforu. Gleby bardzo ubogie w fosfor (zawartość bardzo niska) mają tylko 9 % udziału. 12

b. niska niska średnia wysoka b. wysoka b. niska niska średnia wysoka b. wysoka b. niska Niska średnia wysoka b. wysoka Wykres 3. Zawartość przyswajalnego fosforu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych) 40 % 30 20 b.niska niska średnia wysoka b.wysoka 10 0 9 24 21 14 32 Tabela 8. Zawartość przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu w glebach użytkowanych rolniczo w gminach powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków rolnych) Zawartość fosforu Zawartość potasu Zawartość magnezu Gminy % % % % % % % % % % % % % % % Bielawa m. 1 15 25 24 35 1 6 31 27 35 0 10 21 15 54 Dzierżoniów m. 3 24 34 17 22 2 9 26 23 40 18 28 41 11 2 Dzierżoniów 18 34 21 12 15 7 18 41 15 19 9 16 33 22 20 Łagiewniki 2 17 19 13 49 2 8 28 17 45 5 16 26 22 31 Niemcza 6 24 22 18 30 3 16 30 15 36 1 5 12 19 63 Pieszyce m. 21 31 29 14 5 10 24 26 10 30 17 12 45 12 14 Piława Górna m. - - - - - - - - - - - - - - - Powiat 9 24 21 14 32 4 13 33 16 34 6 15 27 21 31 3.4 Zawartość potasu Stan zasobności gleb użytkowanych rolniczo w potas przedstawia się korzystnie. Przeważają gleby o bardzo wysokiej zawartości potasu (34 %), nieznacznie niższy udział procentowy mają gleby ze średnią zawartością potasu (33 %). Gleby o niskiej i bardzo niskiej zawartości potasu stwierdzono w 17 % zbadanych gleb. 13

Wykres 4. Zawartość przyswajalnego potasu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych) 40 % 30 20 b.niska niska srednia wysoka b.wysoka 10 0 4 13 33 16 34 3.5 Zawartość magnezu Zasobność w magnez gleb użytków rolnych na terenie powiatu dzierżoniowskiego również w miarę korzystna gleby zubożone w ten składnik (zawartość niska i bardzo niska) mają 21 % udział. Przeważają gleby bardzo zasobne w magnez (31 %), duży udział mają gleby ze średnią (27 %) i wysoką zwartością magnezu. Gleby zubożone w magnez (zawartości niska i bardzo niska) wymagają pilnego nawożenia magnezowego albo poprzez wapnowanie wapnem magnezowym (jeśli ph gleby jest zbyt niskie) lub stosowanie innych nawozów zawierających w swoim składzie magnez (tam gdzie wapnowanie nie jest potrzebne). Wykres 5. Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach powiatu dzierżoniowskiego (w % powierzchni użytków rolnych) 40 % 30 20 b.niska niska srednia wysoka b.wysoka 10 0 6 15 27 21 31 14

niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia Wysoka 3.6 Zawartość mikroelementów Na obszarze powiatu dzierżoniowskiego w gminach Łagiewniki i Niemcza przeważają gleby ze średnią zawartością mikroelementów: boru (60 %), manganu (100 %), miedzi (58 %), żelaza (90 %) i cynku (67 %). Największy odsetek gleb z niedoborem badanych makroskładników stwierdzono w odniesieniu do boru (40 %), cynku (30 %) i miedzi (27 %). W powiecie dzierżoniowskim jest niewielki odsetek gleb z wysoką zawartością mikroelementów, na których nie ma ryzyka wystąpienia objawów ich niedoboru na roślinach; dotyczy to głównie miedzi wysoką zawartość miedzi stwierdzono w 15 % badanych prób. Tabela 9. Zawartość przyswajalnego boru, manganu, miedzi, cynku i żelaza w glebach użytkowanych rolniczo w gminach powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków rolnych) Bor Mangan Miedź Cynk Żelaza Gminy % % % % % % % % % % % % % % % Bielawa m. - - - - - - - - - - - - - - - Dzierżoniów m. - - - - - - - - - - - - - - - Dzierżoniów - - - - - - - - - - - - - - - Łagiewniki 33 67 0 0 100 0 35 44 21 42 54 4 13 87 0 Niemcza 1 1 0 0 100 0 0 100 0 0 100 0 0 100 0 Pieszyce m. - - - - - - - - - - - - - - - Piława Górna m. - - - - - - - - - - - - - - - Powiat 40 60 0 0 100 0 27 58 15 30 67 3 9 90 1 Wykres 6. Zawartość mikroelementów na terenie powiatu dzierżoniowskiego w latach 2007-2010 (w % powierzchni użytków rolnych) 100% 75% 50% 25% 0% 0 0 15 3 1 60 67 58 100 90 40 27 30 0 9 bor mangan miedź cynk żelazo wysoka średnia niska 15

4. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem zamówienia było wykonanie badań zanieczyszczenia gleb na terenach użytkowanych rolniczo w wybranych obrębach, położonych na terenie gmin powiatu dzierżoniowskiego. Celem przeprowadzonych badań było ustalenie aktualnego poziomu zawartości metali ciężkich, siarki siarczanowej oraz benzo(a)pirenu w glebach na gruntach rolnych w wytypowanych punktach badawczych, położonych na terenie gmin powiatu dzierżoniowskiego. 5. POBÓR PRÓB Badania zostały przeprowadzone w powiecie dzierżoniowskim na terenie gmin: Dzierżoniów, Łagiewniki, Niemcza oraz gmin miejskich Bielawa, Dzierżoniów i Pieszyce w wytypowanych obrębach. Próby do badań zostały pobrany na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń oraz położonych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami w zakresie wynikającym z charakteru emisji na tych obszarach. Próby glebowe do badań, pobrano zgodnie z Polskimi Normami: PN-R-04031:1997, PN-ISO-10381-1-2008 oraz z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z zapisów w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. Próby pobierano w wytypowanych obrębach na terenie gmin powiatu dzierżoniowskiego na wskazanych przez Zleceniodawcę działkach ewidencyjnych, usytuowanych na gruntach użytkowanych rolniczo i ogródkach działkowych. Przy poborze prób uwzględniono potencjalne źródła zanieczyszczeń. Próby z wybranych obrębów pobrano ze wskazanych przez Zleceniodawcę działek ewidencyjnych na wyznaczonych obszarach o powierzchni 1 ara, z warstwy 0 30 cm, jako średnie z 15-20 nakłuć laską glebową idąc po przekątnej albo zygzakiem na wyznaczonej powierzchni pola. Pobrane próby pierwotne zostały dokładnie wymieszane w celu otrzymania próby średniej reprezentującej dany punkt badawczy. Próby glebowe wzdłuż trasy komunikacyjnej Wrocław Kudowa Zdrój zostały pobrane na polach, w odległości około 10 metrów od krawędzi drogi, z pasów długości 50 metrów za pomocą laski glebowej (15 20 nakłuć), z warstwy 0 30 cm. Próby pierwotne zostały wymieszane i uśrednione. Współrzędne geograficzne miejsc poboru prób zostały oznaczone za pomocą urządzenia do nawigacji satelitarnej GARMIN GPS 12. Zestawienie ilości pobranych prób glebowych w obrębach przedstawiono w tabelach poniżej. 16

W punktach badawczych na gruntach rolnych nie objętych wpływem zanieczyszczeń, badania przeprowadzono w dwóch zakresach w połowie punktów w zakresie podstawowym (skład granulometryczny, ph odczyn, zawartość C-org. zawartość Zn, Pb, Cd, Cu i S-SO 4 ), w drugiej połowie punktów w zakresie rozszerzonym (skład granulometryczny, ph odczyn, zawartość C-org. zawartość Zn, Pb, Cd, Cu Cr, Ni, As, Hg i S-SO 4 ). Tabela 10. Zestawienie ilości prób glebowych pobranych na użytkach rolnych na obszarach nie objętych wpływem zanieczyszczeń na terenie powiatu dzierżoniowskiego Zakres badań Gmina Obręb podstawowy skład granulometryczny, ph, zawartość C-org. zawartość metali ciężkich: Zn, Pb, Cd, Cu i siarki siarczanowej rozszerzony skład granulometryczny, ph, zawartość C-org., zawartość metali ciężkich: Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg i siarki siarczanowej Dobrocin 1 1 Nowizna 1111 1 Kiełczyn 1 1 Książnica 1 1 Mościsko 1 1 Dzierżoniów Ostroszowice 1 1 Piława Dolna 1 1 Owiesno 1 1 Roztocznik 1 1 Uciechów 1 1 Włóki 1 1 Łagiewniki Jaźwina Ligota Wielka 1 1111 1 Łagiewniki 1 1 Młynica 1 1 Oleszna 1 1 Radzików 1 1 Ratajno 1 1 Sieniawka 1 1 Sienice 1 1 Sokolniki 1 1 Trzebnik 1 1 Gilów 1 1 Nowa Wieś 1 1 Niemcza Przerzeczyn Zdrój 1 1 Wilków Wielki 1 1 Kietlin 1 1 Podlesie 1 1 Pieszyce Bratoszów 1 1 Piskorzów 1 1 Ogółem 30 30 1 111 17

Zakres analiz w próbach glebowych z obszarów bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami także był zróżnicowany i został przedstawiony w tabeli poniżej. Tabela 11. Zestawienie ilości prób glebowych pobranych na użytkach rolnych na obszarach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniem na terenie powiatu dzierżoniowskiego Obiekt Obręb Ilość punktów badawczych Ogrody działkowe Miasto Bielawa 6 Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie Trasa komunikacyjna droga krajowa Wrocław-Kudowa Zdrój Teren przy składowisku odpadów Gilów - Byszów Teren wokół Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Zakres badań Odczyn, skład granulometryczny, zawartość C-org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg i S-SO 4 Miasto Dzierżoniów 2 Odczyn, skład granulometryczny, Nowizna gm. Dzierżoniów 2 zawartość C-org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, As, Hg i S-SO 4 Trzebnik gm. Łagiewniki 1 Radzików gm. Łagiewniki 1 Odczyn, skład Łagiewniki gm. Łagiewniki 1 granulometryczny, Przystronie gm. Łagiewniki 1 zawartość C-org., Nowa Wieś Niemczańska 1 zawartość Zn, Pb, Cd, gm. Niemcza S-SO 4 i B(a)P Przerzeczyn Zdrój gm. 1 Niemcza Gilów gm. Niemcza 2 Odczyn, skład granulometryczny, Roztocznik gm. Dzierżoniów 2 zawartość C-org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, S-SO 4 i B(a)P Miasto Dzierżoniów 2 Odczyn, skład Miasto Pieszyce 2 Nowizna gm. Dzierżoniów 2 granulometryczny, zawartość C-org., zawartość Zn, Pb, Cd, Cu, Cr, Ni, S-SO 4 i B(a)P 18

6. ZAKRES ANALITYCZNY i METODYKA BADAŃ LABORATO- RYJNYCH Badania wykonano w Laboratorium Akredytowanym (certyfikat NR AB 779) Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej we Wrocławiu; zawartość benzo(a)pirenu oznaczono w Laboratorium Badań Chemicznych Ochrony Środowiska, Mechaniki Gruntów, Kruszyw i Skał Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A. (certyfikat NR AB 432). W pobranych próbach glebowych oznaczono następujące właściwości fizyczne i chemiczne: skład granulometryczny metodą dyspersji laserowej [86 prób], ph (odczyn) potencjometrycznie w 1N KCl [86 prób], zawartość siarki siarczanowej nefelometrycznie po ekstrakcji roztworem octanu amonu z 80 % kwasem octowym [86 prób], zawartość węgla organicznego metodą Tiurina [86 prób] zawartość całkowitą metali ciężkich: cynku, ołowiu, kadmu [86 prób], miedzi [80 prób], chromu i niklu [50 prób] metodą absorpcji atomowej (AAS) po mineralizacji wodą królewską; zawartość rtęci [50 prób] metodą absorpcji atomowej (AAS) z amalgamacją zimnych par rtęci na złocie, zawartość arsenu [50 prób] metodą wodorkowania (FAAS). zawartość benzo(a)pirenu [16 prób] metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) z detekcją fluoroscencyjną. 19

7. KRYTERIA OCENY WYNIKÓW BADAŃ 7.1. Odczyn Ocenę wyników badań odczynu gleb, wykonano na podstawie opracowanych przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) zaleceń nawozowych, Część I Liczby graniczne do wyceny zawartości w glebach makro- i mikroelementów, Seria P (44), Puławy 1990. Tabela 12. Przedziały odczynu gleb oznaczonego w 1 N KCl Klasa odczynu Ocena odczynu gleb Zakres ph V Bardzo kwaśny 4,5 IV Kwaśny 4,6 5,5 III Lekko kwaśny 5,6 6,5 II Obojętny 6,6 7,2 I Zasadowy > 7,2 7.2. Metale ciężkie i benzo(a)piren Ocenę zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC): cynkiem, ołowiem, kadmem, miedzią, chromem, niklem, arsenem, rtęcią oraz benzo(a)pirenem wykonano na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 Poz. 1359). Według tego rozporządzenia glebę lub ziemię uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną, z zastrzeżeniem, że jeśli przekroczenie dopuszczalnego stężenia substancji w badanej glebie lub ziemi wynika z jej naturalnie wysokiej zawartości, to uważa się, że przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń w glebie lub ziemi nie nastąpiło. Rozporządzenie uwzględnia 3 grupy gruntów do których się odnosi: Grupa A: a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo Wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; Grupa B grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, a także grunty zabudowane i zurbanizowane; Grupa C tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne. 20

Tabela 13. Wartości dopuszczalne stężeń metali ciężkich i benzo(a)pirenu w glebie lub ziemi [mg/kg suchej masy] Grupa B Głębokość[ m ppt] 0-0,3 0,3-15,0 >15 Zanieczyszczenie wodoprzepuszczalność gruntów[m/s] do poniżej do poniżej 1*10-7 1*10-7 Arsen 20 20 25 25 55 Chrom 150 150 190 150 380 Cynk 300 350 300 300 720 Kadm 4 5 6 4 10 Miedź 150 100 100 100 200 Nikiel 100 50 100 70 210 Ołów 100 100 200 100 200 Rtęć 2 3 5 4 10 Benzo(a)piren 0,03 5 10 40 50 Oceniono również stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (Zn, Pb, Cd, Cr, Cu, Ni) posługując się wydaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska i Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach pracą pt. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA, Warszawa 1995. Ocena ta uwzględnia procentową zawartość frakcji spławialnej (<0,02 mm) w glebie oraz jej odczyn, który znacząco wpływa na mobilność i intensywność pobierania metali ciężkich przez rośliny. Wyznaczono zatem stopnie zanieczyszczenia gleb, a w obrębie każdego z nich wyróżniono trzy oddzielne grupy: AG, BG, CG, dla których stężenia MC są różne (tabela). Tab. 14. Podział na grupy gleb mineralnych (wg zawartości frakcji spławialnej i ph w 1 N KCl) i organicznych (wg zawartości substancji organicznej) Odczyn (ph) < 4,5 4,6 5,5 5,6 6,5 > 6,5 Frakcja spławialna [%] Substancja organiczna* [%] < 10 AG AG AG AG 10 20 AG AG AG BG 21 35 BG BG CG CG 35-55 BG BG CG CG 6 10 BG BG BG BG > 10 CG CG CG CG * - w glebach organicznych nie uwzględnia się wpływu ph 21

Tabela 15. Ocena zawartości metali ciężkich (mg/kg suchej masy) w powierzchniowej warstwie gleb uprawnych (wartości zweryfikowane) Grupa Stopień zanieczyszczenia gleb Metal gleby 0 I II III IV V Cd, kadm Cu, miedź Cr, chrom Pb, ołów Zn, cynk Ni, nikiel AG BG CG AG BG CG AG BG CG AG BG CG AG BG CG AG BG CG 0,3 0,5 1,0 10 20 25 20 30 50 20 40 60 50 70 100 10 25 50 1,0 1,5 3,0 30 50 70 40 60 80 70 100 150 100 150 250 30 50 75 2 3 5 50 80 100 80 150 200 100 250 500 200 300 500 50 75 100 3 5 10 80 100 150 150 300 500 500 1000 2000 700 1000 2000 100 150 300 5 10 20 300 500 750 300 500 1000 2500 5000 7000 1500 3000 5000 400 600 1000 >5 >10 >20 >300 >500 >750 >300 >500 >1000 >2500 >5000 >7000 >1500 >3000 >5000 >400 >600 >1000 Wyróżniono następujące stopnie zanieczyszczenia gleb: Stopień 0 gleby nie zanieczyszczone o naturalnych zawartościach metali ciężkich. Gleby nadają się pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy roślin przeznaczonych dla dzieci i niemowląt. Stopień I gleby o podwyższonej zawartości MC mogą być przeznaczone do pełnego wykorzystania rolniczego, z wyłączeniem upraw roślin do produkcji żywności o szczególnie małej zawartości pierwiastków i substancji szkodliwych. Stopień II gleby słabo zanieczyszczone. Rośliny uprawiane na takich glebach mogą zawierać nadmierne ilości MC z punktu widzenia toksykologicznego. Szczególnie wykluczyć należy uprawę warzyw, jak np. sałata, szpinak, kalafior, marchew. Dozwolona jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych oraz użytkowanie pastwiskowe. 22

Stopień III gleby średnio zanieczyszczone. Wszystkie uprawy na takich glebach mogą ulec skażeniu MC. Dopuszczalna jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych częściach roślin. Zalecane są uprawy roślin przemysłowych i traw nasiennych. Wody gruntowe mogą być narażone na zanieczyszczenia MC, w tym szczególnie kadmem, cynkiem i niklem. W przypadku pastwisk należy także kontrolować pobieranie MC przez zwierzęta. Stopień IV gleby silnie zanieczyszczone. Gleby takie, a zwłaszcza gleby lekkie, powinny być wyłączone z produkcji rolniczej oraz zadarnione lub zadrzewione. Na glebach lepszych należy uprawiać rośliny przemysłowe (len, konopie, wiklina), w zależności od ich wymagań siedliskowych. Dopuszcza się także produkcję materiału siewnego zbóż i traw oraz ziemniaków dla przemysłu spirytusowego (spirytus energetyczny) i rzepaku na olej techniczny. Wykorzystanie na pastwiska należy ograniczać. Zaleca się zabiegi rekultywacyjne, a przede wszystkim wapnowanie i wprowadzanie substancji organicznej. Stopień V gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Powinny być wyłączone z produkcji rolniczej i użytkowania pastwiskowego. Należy liczyć się z potrzebą zabiegów rekultywacyjnych. Konieczne jest zadarnienie i zadrzewienie takich gleb, między innymi ze względu na zagrożenie przenoszenia zanieczyszczeń wraz z pyłami glebowymi. Na odpowiednich glebach można uprawiać rośliny przemysłowe. 23

7.3. Siarka siarczanowa (S-SO 4 ) Ocenę zawartości siarki siarczanowej (S-SO 4 ) w glebie wykonano posługując się wydaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska i Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pracą pt. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA, Warszawa 1995. Tabela 16. Stopień zawartości Gatunek I II III gleby S-SO 4 (mg/100 g gleby) IV gbl i gl 1,5 1,6 2,5 2,6 3,5 > 3,5 gs 2 2,1 3,0 3,1 4,0 > 4,0 gc 2,5 2,6 3,5 3,6 5,0 > 5,0 gmo 3,0 3,1 5,0 5,1 10,0 > 10 go 5,0 5,1 10,0 10,1 15 > 15 Stopnie zawartości: I zawartość niska, II średnia, III wysoka, IV podwyższona antropogenicznie gbl gleby bardzo lekkie, gl gleby lekkie, gs gleby średnie, gc gleby ciężkie, gmo gleby mineralnoorganiczne, go gleby organiczne. 24

8. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Wyniki badań przedstawiono w tabelach nr 3a 8a oraz na mapach nr 1 9, zamieszczonych w końcowej części opracowania. A. Grunty rolne 8.1. Gmina Dzierżoniów Na terenie gminy Dzierżoniów przeważają gleby o składzie granulometrycznym glin lekkich i średnich pylastych (68,2 %); również gleby wytworzone z pyłów ilastych mają znaczny udział procentowy (27,3 %). Badane gleby charakteryzują się znacznym zakwaszeniem. Zakres ph wahał się od 4,1 do 6,9. W 68 % badanych prób stwierdzono odczyn kwaśny bądź bardzo kwaśny, w 27,3 % odczyn lekko kwaśny. Tylko w jednej z badanych prób stwierdzono odczyn obojętny. Potrzeby wapnowania w gminie są bardzo duże i pilne. Zawartość próchnicy w badanych glebach była zróżnicowana i wahała się od 0,50 % do 1,89 %. Zawartość metali ciężkich Cynk zawartość cynku mieściła się w przedziale wartości 27,7 71,3 mg/kg. Najniższe stężenie cynku stwierdzono w punkcie pomiarowym (pb) nr 8 (Książnica), najwyższe w pb nr 11 (Ostroszowice). Badane gleby z obszaru gminy charakteryzowały się naturalną zawartością cynku; a zawartość podwyższoną (st. zanieczyszczenia I) wg kryteriów IUNG stwierdzono w pb nr 11. Ołów zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych była niska i wahała się od 8,7 (pb nr 6, Kiełczyn) do 17,2 mg/kg (pb nr 14, Piława Dolna). We wszystkich próbach stwierdzono naturalną zawartość ołowiu (stopień 0). Kadm badane gleby charakteryzowały się naturalną zawartością kadmu. Najniższe stężenie kadmu 0,11 mg/kg stwierdzono w pb nr 18; natomiast najwyższe 0,42 mg/kg w pb nr 12 (Ostroszowice). Miedź zawartość miedzi wahała się od 6,8 mg/kg (pb nr 21, Włóki) do 21,1 mg/kg (pb nr 14, Piława Dolna). Zawartość podwyższoną miedzi (st. I zanieczyszczenia) stwierdzono w pb nr 11 (Ostroszowice) i nr 14 (Piława Dolna). 25

Chrom stężenie chromu w badanych glebach wahało się w przedziale 12,9 38,0 mg/kg; najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 2 (Dobrocin); najwyższe w pb nr 8 (Książnica). Zawartość podwyższoną stwierdzono tylko w pb nr 8 (Książnica). Nikiel zawartość niklu w badanych glebach oscylowała w granicach 9,2 (pb nr 22, Włóki) do 83,4 mg/kg (pb nr 8, Książnica). Przekroczenie zawartości naturalnej niklu stwierdzono w punktach badawczych nr: 6 (Kiełczyn) i 18 (Roztocznik) w stopniu I (zawartość podwyższona) oraz w pb nr 8 (Książnica) w stopniu III (średnie zanieczyszczenie). Rtęć zawartość rtęci w badanych glebach była niska i wahała się w granicach 0,022 0,098 mg/kg. Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 6 (Kiełczyn), natomiast najwyższe w pb nr 14 (Piława Dolna). Arsen zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości od 4,83 do 7,98 mg/kg.. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 2 (Dobrocin), najwyższą natomiast w pb nr 22 w obrębie wsi Włóki. Siarka siarczanowa badane gleby charakteryzowały się niską zawartością siarki siarczanowej, jej zawartość wahała się w granicach 0,23 1,34 mg/100 g. Najniższe stężenie siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 1 (Dobrocin), najwyższe w pb nr 22 (Włóki). Na terenie gminy Dzierżoniów nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi (Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r, Dz. U. Nr 165 Poz. 1359). 8.2. Gmina Łagiewniki Gleby na terenie gminy miejskiej Lubań są wytworzone głównie z utworów gliniastych oraz pylastych zaliczonych do ciężkiej i średniej kategorii agronomicznej gleb. Objęte badaniami gleby charakteryzowały się zróżnicowanym odczynem, od bardzo kwaśnego do zasadowego. Najwyższy odsetek zajmują gleby o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym (40,9 %), znaczny odsetek stanowią gleby o odczynie lekko kwaśnym (22,7 %) i zasadowym (22,7 %). Zakres wartości ph wahał się w szerokim zakresie 4,4 7,4. Zawartość próchnicy w badanych glebach była nieznacznie zróżnicowana i wahała się w zakresie 0,90 1,89 %. 26

Zawartość metali ciężkich Cynk zawartość cynku w badanych próbach wahała się w zakresie 25,4 47,9 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 39 (Sienice). W 100 % prób zawartość cynku mieściła się w zakresie zawartości naturalnej. Ołów zawartość ołowiu w badanych próbach mieściła się w przedziale 9,7 21,0 mg/kg. Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), natomiast najwyższą w pb nr 38 (Sieniawka). We wszystkich próbach pobranych na terenie gminy zawartość ołowiu kształtowała się na poziomie naturalnym. Kadm zawartość kadmu mieściła się w zakresie zawartości naturalnej i wahała się w granicach 0,13 0,36 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 42 (Sokolniki), a najwyższe w pb nr 26 (Ligota Wielka). Miedź zawartość miedzi oscylowała w zakresie 7,8 19,4 mg/kg. Najniższe stężenie miedzi stwierdzono w pb nr 37 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 31 i 32 (Oleszna). We wszystkich badanych próbach stwierdzono naturalną zawartość miedzi. Chrom badania wykazały naturalny poziom zawartości chromu. Najniższe stężenie chromu stwierdzono w pb nr 34 Radzików (17,0 mg/kg), natomiast najwyższe w pb nr 24 Jaźwina (48,2 mg/kg). Nikiel zawartość niklu mieściła się w dość szerokim zakresie: 14,5 71,9 mg/kg. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w pb nr 38 (Sieniawka), najwyższe w pb nr 32 (Oleszna). W punktach badawczych nr 24 (Jaźwina), 32 (Oleszna) i 44 (Trzebnik) stwierdzono podwyższoną zawartość niklu (I st. zanieczyszczenia). Rtęć zawartość rtęci wahała się od 0,045 do 0,072 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 34 (Radzików), najwyższe w pb nr 30 (Młynica). Arsen zawartość arsenu mieściła się w zakresie 6,10 9,49 mg/kg. Najniższą zawartość odnotowano w pb nr 30 (Młynica), natomiast najwyższą w pb nr 26 (Ligota Wielka). Siarka siarczanowa zawartość S-SO 4 mieściła się w przedziale wartości 0,34 4,58 mg/100g. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 28 (Łagiewniki), najwyższą w pb nr 36 (Ratajno). W większości prób glebowych badania wykazały niską zawartość siarki siarczanowej. Zawartość średnią S-SO 4 stwierdzono w pb nr 42 (Sokolniki), a zawartość wysoką w punktach nr 36 (Ratajno) i 39 (Sienice). 27

Na terenie gminy Łagiewniki nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi. 8.3. Gmina Niemcza Na terenie gminy wiejskiej Niemcza występują głównie gleby wytworzone z utworów pyłowych (66,7 %) oraz gliniastych (25 %) zaliczonych do ciężkiej kategorii agronomicznej gleb. Zakres wartości ph badanych gleb wahał się od 5,5 do 6,9. Największy udział procentowy miały gleby o odczynie lekko kwaśnym (41,7 %), następnie gleby o odczynie obojętnym (33,3 %), w reszcie prób glebowych (25 %) stwierdzono odczyn kwaśny. Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się zakresie wartości 0,69 2,20 %. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 51 (Wilków Wielki), a najwyższą w pb nr 49 (Przerzeczyn Zdrój). Zawartość metali ciężkich Cynk zawartość cynku mieściła się w przedziale wartości 33,6 59,7 mg/kg. Najniższe stężenie cynku stwierdzono w pb nr 53 (Kietlin), najwyższe w pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój). Badane gleby z obszaru gminy charakteryzowały się naturalną zawartością cynku. Ołów zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych wahała się od 9,7 (pb nr 51, Wilków Wielki) do 25,8 mg/kg (pb nr 50, Przerzeczyn Zdrój). We wszystkich próbach stwierdzono naturalną zawartość ołowiu. Kadm badane gleby charakteryzowały się naturalną zawartością kadmu. Najniższe stężenie kadmu 0,11 mg/kg stwierdzono w pb nr 51 (Wilków Wielki); natomiast najwyższe 0,30 mg/kg w pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój). Miedź zawartość miedzi wahała się w wąskim zakresie od 10,5 mg/kg (pb nr 53, Kietlin) do 16,2 mg/kg (pb nr 50, Przeczeczyn Zdrój). We wszystkich zbadanych próbach glebowych z obszaru gminu stwierdzono naturalną zawartość miedzi. Chrom stężenie chromu w badanych glebach było nieznacznie zróżnicowane, wahało się w przedziale 17,8 20,5 mg/kg i mieściło w przedziale zawartości naturalnej. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 48 (Nowa Wieś Niemczańska); najwyższe w pb nr 46 (Gilów). 28

Nikiel zawartość niklu w badanych glebach oscylowała w granicach 18,5 (pb nr 46, Gilów) do 26,0 mg/kg (pb nr 50, Przerzeczyn Zdrój). W większości prób stężenie niklu kształtowało się na poziomie naturalnym, w pb nr 50 stwierdzono zawartość podwyższoną niklu (st. I). Rtęć zawartość rtęci w badanych glebach była niska i wahała się w granicach 0,049 0,094 mg/kg. Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 54 (Kietlin), natomiast najwyższe w pb nr 50 (Przerzeczyn Zdrój). Arsen zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości 6,62 8,70 mg/kg.. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 56 (Podlesie), najwyższą natomiast w pb nr 48 w obrębie wsi Nowa Wieś Niemczańska. Siarka siarczanowa badane gleby charakteryzowały się niską zawartością siarki siarczanowej, jej zawartość wahała się w granicach 0,53 1,08 mg/100 g. Najniższe stężenie siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 55 (Podlesie), najwyższe w pb nr 49 (Przerzeczyn Zdrój). Na terenie gminy Niemcza nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi. 8.4. Gmina Pieszyce Gleby na terenie gminy miejskiej Pieszyce wykazują skład granulometryczny glin lekkich i średnich pylastych zaliczonych do średniej i ciężkiej kategorii agronomicznej gleb. Badane gleby wykazują głównie odczyn kwaśny (75 % prób). Najniższą wartością ph charakteryzowały się gleby w pb nr 59 - (ph 4,6), najwyższą gleba w pb nr 58 - (ph 5,9). Zawartość próchnicy w badanych glebach była zbliżona i wahała się w zakresie 1,53 1,75 %. Zawartość metali ciężkich Cynk zawartość cynku w badanych próbach wahała się w zakresie 43,0 62,5 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 57 (Bratoszów), najwyższe w pb nr 59 (Piskorzów). We wszystkich badanych próbach zawartość cynku mieściła się w zakresie zawartości naturalnej. Ołów zawartość ołowiu w badanych próbach mieściła się w przedziale 14,3 21,9 mg/kg. Najniższą zawartość ołowiu stwierdzono w pb nr 57, natomiast najwyższą w pb nr 59 29

(Piskorzów). We wszystkich próbach z terenu gminy stwierdzono naturalną zawartość ołowiu. Kadm zawartość kadmu mieściła się w zakresie zawartości naturalnej i wahała się w granicach 0,14 0,24 mg/kg. Najniższe stężenie odnotowano w pb nr 57, a najwyższe w pb nr 60 (Piskorzów). Miedź zawartość miedzi była w niewielkim stopniu zróżnicowana i oscylowała w zakresie 11,2 17,3 mg/kg. Najniższe stężenie miedzi stwierdzono w pb nr 58 (Bratoszów), najwyższe w pb nr 59 (Piskorzów). We wszystkich badanych próbach stwierdzono zawartość naturalną miedzi. Chrom badania wykazały naturalny poziom zawartości chromu. Najniższe stężenie chromu stwierdzono w pb nr 58 (16,4 mg/kg), natomiast najwyższe w pb nr 60 (17,3 mg/kg). Nikiel zawartość niklu była nieznacznie zróżnicowana i mieściła się w przedziale zawartości naturalnej. Najniższe stężenie niklu stwierdzono w pb nr 58 (11,6 mg/kg), najwyższe w pb nr 60 (14,3 mg/kg). Rtęć zawartość rtęci była niska wahała się od 0,055 do 0,068 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 60 (Piskorzów), najwyższe w pb nr 58 (Bratoszów). Arsen zawartość arsenu w badanych glebach była zbliżona i oscylowała w zakresie 6,56 6,68 mg/kg. Najniższą zawartość odnotowano w pb nr 60 (Piskorzów), natomiast najwyższą w pb nr 58 (Bratoszów). Siarka siarczanowa badania wykazały niską zawartość siarki siarczanowej w badanych glebach. Zawartość S-SO 4 była w małym stopniu zróżnicowana i mieściła się w przedziale wartości 0,67 0,87 mg/100g. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 58, najwyższą w pb nr 57 (Bratoszów). Na terenie gminy Pieszyce nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi. 30

B. TERENY BEZPOŚREDNIO ZAGROZONE ZANIECZYSZCZENIAMI 8.5. Gmina Bielawa miasto ogrody działkowe Na terenie ogrodów działkowych w Bielawie znajdują się gleby wytworzone z glin średnich i lekkich pylastych, zaliczonych głównie do ciężkiej kategorii agronomicznej. Gleby na terenie ogrodów w większości charakteryzują się niekorzystnym odczynem. W badanych próbach stwierdzono zróżnicowany odczyn od bardzo kwaśnego (50 % prób), przez kwaśny (16,7 %), lekko kwaśny (16,7 %) do obojętnego (16,7 %). Zakres wartości ph w badanych glebach wahał się od 4,2 do 6,7. Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się w zakresie wartości 1,22 1,95 %. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 66 (dz. 74/3), a najwyższą w pb nr 62 (dz. 157). Zawartość metali ciężkich Cynk zawartość cynku mieściła się w przedziale wartości 51,3 205,5 mg/kg. Najniższe stężenie cynku stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), najwyższe w pb nr 62 (dz.157). W większości prób stwierdzono naturalną zawartość cynku, tylko w pb nr 62 badania wykazały słabe zanieczyszczenie gleb (st. II). Ołów zawartość ołowiu w badanych próbach glebowych wahała się od 19,1 (pb nr 63 ) do 67,5 mg/kg (pb nr 66). W pb nr 66 stwierdzono podwyższoną zawartość ołowiu (stopień I), natomiast w pozostałych zawartość naturalną. Kadm badane gleby charakteryzowały się naturalną zawartością kadmu, za wyjątkiem gleby w pb nr 62 (dz. 157) gdzie badania wykazały zawartość podwyższoną kadmu. Najniższe stężenie kadmu 0,15 mg/kg stwierdzono w pb nr 65; natomiast najwyższe 1,60 mg/kg w pb nr 62. Miedź zawartość miedzi w glebach ogrodów działkowych wahała się od 13,3 mg/kg (pb nr 63, dz. 158/2) do 26,7 mg/kg (pb nr 62, dz. 157). W większości (67 %) zbadanych prób glebowych stwierdzono podwyższoną zawartość miedzi (pb nr 61, 62, 65, 66). Chrom stężenie chromu w badanych glebach wahało się w przedziale 18,1 52,1 mg/kg. Najniższe stężenie stwierdzono w pb nr 63 (dz. 158/2); najwyższe w pb nr 62 (dz. 157). W połowie objętych badaniami prób stwierdzono podwyższoną zawartość chromu (pb nr 61, 62 i 65). 31

Nikiel zawartość niklu w badanych glebach mieściła się w przedziale wartości 13,2 (pb nr 63) do 35,3 mg/kg (pb nr 65). W punktach badawczych nr 61 i 65 stwierdzono podwyższoną zawartość niklu (stopień I). Rtęć zawartość rtęci w badanych glebach wahała się w granicach 0,084 0,144 mg/kg. Najniższe stężenie rtęci stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), natomiast najwyższe w pb nr 61 (dz. 1005). Arsen zawartość arsenu mieściła się w przedziale wartości 6,95 9,35 mg/kg. Najniższą zawartość stwierdzono w pb nr 65 (dz.118/2), najwyższą natomiast w pb nr 62 (dz. 157). Siarka siarczanowa badane gleby charakteryzowały się niską zawartością siarki siarczanowej, jedynie w pb nr 63 badania wykazały podwyższoną antropogenicznie zawartość S-SO 4. Zawartość siarki siarczanowej wahała się w granicach 0,52 6,09 mg/100g. Najniższe stężenie siarki siarczanowej stwierdzono w pb nr 64 (dz. 117/2), najwyższe w pb nr 63 (dz. 158/2). Na terenie ogrodów działkowych w Bielawie nie stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby i standardów jakości ziemi. 8.6. Teren wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie Gleby wokół oczyszczalni ścieków w Dzierżoniowie charakteryzują się zróżnicowanym składem granulometrycznym, występują tu gleby wytworzone z glin lekkich i średnich oraz z utworów pyłowych zwykłych i ilastych. Zróżnicowane są również kategorie agronomiczne gleb od lekkiej przez średnią do ciężkiej. Badane gleby charakteryzują się zróżnicowanym odczynem w 50 % prób stwierdzono odczyn kwaśny, w drugiej połowie odczyn zasadowy. Badania wykazały znaczną rozpiętość zakresu wartości ph w analizowanych próbach glebowych, tj. od 4,9 do 7,3. Najniższym ph charakteryzowały się gleby w pb nr 68 (Dzierżoniów). Najwyższą wartość ph stwierdzono w punktach badawczych nr 69 i 70 (obręb Nowizna). Zawartość próchnicy w badanych glebach wahała się w zakresie 1,65 3,10 %. Najniższą zawartość próchnicy stwierdzono w pb nr 67 (Dzierżoniów), a najwyższą w pb nr 70 (Nowizna). 32