WYMIAROWANIE ZASADY SPORZĄDZANIA RYSUNKU TECHNICZNEGO 1 Zarys przedmiotu (widoczne krawędzie) rysujemy zawsze linią grubą 2 Wszystkie linie wymiarowe, linie pomocnicze i osie symetrii rysujemy linią cienką 3 Jeżeli przedmiot ma oś symetrii, to zaczynamy od narysowania tej osi 4 Linie wymiarowe kończymy zaczernionymi grotami strzałek; linie te rysujemy w odległości 10 mm od zarysu przedmiotu 5 Linie pomocnicze przeciągnięte są o około 2 mm poza odpowiadające im linie wymiarowe 6 Odległość między równoległymi liniami wymiarowymi wynosi 7 mm 7 Wszystkie wymiary na rysunku technicznym podajemy w milimetrach, ale bez pisania miana (mm) 8 Liczby wymiarowe pisane są pismem technicznym, którego wysokość wynosi minimum 3,5 mm 9 Liczby wymiarowe piszemy nad linią wymiarową (patrząc od dołu i od prawej strony) i w połowie jej długości, około 1-2 mm nad linią 10 Nie podajemy wymiarów oczywistych, tj takich, które można obliczyć 11 Wymiary na rysunku nie mogą się powtarzać oraz nie mogą się krzyżować 12 rozpoczynamy od podawania wymiarów najmniejszych 13 Nie zamyka się również łańcucha wymiarowego 14 Środek otworu podaje się dwoma wymiarami 15 Średnice otworów do 10 mm podaje się na zewnątrz otworu (strzałki skierowane do środka otworu), a powyżej 10 mm wewnątrz otworu (strzałki skierowane na zewnątrz środka otworu) 16 Grubość przedmiotu podaje się literą " ", średnicę "Ø" (fi), promień R, a sferę S 17 Osie otworów do 12 mm zaznacza się liniami ciągłymi cienkimi, a powyżej 12 mm liniami punktowanymi cienkimi 18 Wymiar gabarytowy podajemy tylko raz jako ostatni na zewnątrz 19 Rysunek po zwymiarowaniu powinien być czytelny dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 1
WPROWADZENIE - umożliwia odczytanie rysunku i wykonanie przedmiotu zgodnie z wymaganiami konstruktora to podawanie wymiarów przedmiotów na rysunkach technicznych za pomocą: linii wymiarowych, liczb wymiarowych, znaków wymiarowych rysunku technicznego Wymiary podajemy w [mm] Z wymiarowaniem związane jest pojęcie wymiaru rysunkowego Jest to wartość liczbowa wyrażona w określonych jednostkach, której formę graficzną stanowi zespół linii, znaków i liczb dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 2
OGÓLNE ZASADY WYMIAROWANIA Przystępując do wymiarowania rysunku technicznego należy wziąć pod uwagę osoby, które na podstawie naszych wymiarów będzie wykonywać dany przedmiot Dlatego też należy zadbać o to, aby nie zabrakło żadnego z potrzebnych wymiarów i aby można je było jak najłatwiej odmierzyć na materiale podczas obróbki Zastosowanie się do tych wymagań umożliwia w znacznym stopniu znajomość podstawowych zasad wymiarowania Do podstawowych zasad wymiarowania należą min: 1 Zasada wymiarów koniecznych - zaleca podawanie na rysunku tylko wymiarów koniecznych do odtworzenia przedmiotu przedstawionego na rysunku (wymiary gabarytowe) Nie należy wymiarować niewidocznych krawędzi, oznaczonych linią kreskową (choć czasem się to stosuje, jeżeli dzięki temu zbędne jest rysowanie dodatkowego rzutu) Każdy wymiar na rysunku powinien dawać się odmierzyć na przedmiocie w czasie wykonywania czynności obróbkowych 2 Zasada niepowtarzania wymiarów - nie dopuszcza podawania na rysunku wymiarów, które już raz były podane Każdy wymiar powinien być podany tylko jeden raz Dlatego wymiary powinny być umieszczone na tych rzutach, na których zwymiarowane zarysy przedmiotu występują najwyraźniej Np jeżeli wymiary szerokości i długości przedmiotu umieściliśmy na rzucie z góry, nie należy powtarzać tych wymiarów na innych rzutach; jeżeli wysokość przedmiotu została podana na rzucie głównym, nie ma potrzeby powtarzać tego wymiaru na rzucie bocznym 3 Zasada niezamykania wymiarów - wiąże się z wymiarowaniem rysunku za pomocą tzw łańcucha wymiarowego, czyli szeregu następujących po sobie kolejno wymiarów Łańcuch wymiarowy powinien być otwarty, to znaczy powinien zawierać wszystkie wymiary z wyjątkiem jednego najmniej ważnego Brakujący wymiar na rysunku oblicza się jako różnicę wymiaru całkowitego i sumy wymiarów łańcucha Zamknięcie łańcucha wymiarowego przez podanie wymiaru całkowitego i wszystkich wymiarów łańcucha jest więc sprzeczne z zasadą niepowtarzania wymiarów 4 Zasada pomijania wymiarów oczywistych - dotyczy głównie pomijania wymiarów kątowych wynoszących 0 i 90 odnoszących się do linii równoległych i prostopadłych dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 3
RODZAJE WYMIAROWAŃ Rozróżnia się wymiarowanie w układzie: szeregowym, równoległym, mieszanym W układzie równoległym podaje się wszystkie wymiary równoległe od jednej bazy (powierzchni lub linii) W płaskim układzie wymiarowym współrzędnych prostokątnych są dwie wzajemnie prostopadłe bazy wymiarowe W przypadku skomplikowanych przedmiotów dopuszcza się zastosowanie kilku baz wymiarowych Bazą nie może być linia: kreślona pod kątem, zakończona łukiem Należy podawać wymiary gabarytowe przedmiotu dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 4
w układzie szeregowym w układzie szeregowym dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 5
LINIE WYMIAROWE Linia wymiarowa to cienka linia prosta lub łukowa zakończona strzałką Strzałki linii powinny dotykać od wewnątrz linii rysunkowych, ewentualnie na zewnątrz przedłużeń linii Dopuszczalne jest stosowanie zamiast strzałek (grotów) krótkich kresek o długości około 3,5 mm i nachylonych pod kątem 45 do linii wymiarowych lub ewentualnie kropek o średnicy około 1 mm Linie wymiarowe nie powinny się przecinać Większość wymiarów umieszcza się na zewnątrz zarysów przedmiotu, posługując się pomocniczymi liniami wymiarowymi Pomocnicze linie wymiarowe są to linie cienkie, ciągłe będące albo przedłużeniami linii rysunku, albo stycznymi do nich Pomocnicze linie wymiarowe przeciąga się o 2 3 mm poza zetknięcie z linią wymiarową Linie te mogą się przecinać i można je przerywać, gdy przecinają napis Jeżeli pomocnicza linia przechodzi przez zakreskowanie, to jej kierunek nie może być zgodny z kierunkiem kreskowania Linie wymiarowe Linia wymiarowa powinna być zawsze równoległa do kierunku wymiaru, natomiast pomocnicze linie wymiarowe są zwykle prostopadłe do kierunku wymiaru i tylko wyjątkowo (dla przejrzystości) można je prowadzić ukośnie do kierunku wymiaru dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 6
LICZBY WYMIAROWE Wymiary na rysunkach technicznych podaje się w mm nie pisząc tego np kiedy ściana boczna wymiarowanego przedmiotu ma 10 milimetrów podczas wymiarowania umieszczamy nad linią wymiarową wartość "10", a nie "10 mm" Jeżeli wymiary podawane są w jednostkach innych niż milimetry, należy to zaznaczyć dodając obok liczby określającej wymiar oznaczenie jednostki np cale, cm Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i ewentualnie sekundach (w postaci ułamkowej) Dla liczb wymiarowych określających wymiary nominalne wysokość pisma wynosi co najmniej 3,5 mm, na wszystkich rysunkach znajdujących się na jednym arkuszu Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiarowymi w odległości 0,5 1,5 mm od nich, mniej więcej w środku Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania Należy unikać pisania liczb wymiarowych dokładnie jedna nad drugą Gdy linia wymiarowa jest krótka, można liczbę napisać nad jej przedłużeniem, w zasadzie z prawej strony dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 7
WYMIAROWANIE ŚREDNIC I PROMIENI Zasady dotyczące wymiarowania średnic i promieni: przy wymiarowaniu średnic liczbę wymiarową poprzedza się znakiem, znak pomija się gdy wymiar podany jest w postaci symbolu oraz przed oznaczeniem gwintu, z użyciem bez użycia małe średnice można wymiarować wg sposobów podanych na rysunkach poniżej, dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 8
średnice powierzchni obrotowych przedstawione na rysunku w postaci niepełnego okręgu, w przypadku wymiarowania średnic w płaszczyźnie równoległej do ich osi, linie wymiarowe można prowadzić tylko po jednej stronie osi, przeciągając je o 8 10 mm, półwidok niewidoczna druga krawędź dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 9
półprzekrój przekroju wiele średnic w przypadku wymiarowania dużej liczby średnic można zastosować metodę przedstawioną na rysunku obok wymiary średnic i promieni powierzchni sferycznych poprzedza się symbolem S dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 10
w przypadku wymiarowania promieni łuków, linię wymiarową prowadzi się od środka łuku i zakańcza grotem tylko od strony łuku, a liczbę wymiarową poprzedza się zawsze symbolem R a) gdy środek łuku znajduje się w obszarze rysunku, to położenie środka wyznacza się jako punkt przecięcia osi (a) lub linii pomocniczych wymiarowych (b) b) dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 11
gdy środek łuku znajduje się poza obszarem rysunku, to należy go przenieść do obszaru rysunku stosując linię wymiarową łamaną jeżeli nie ma potrzeby wymiarowania środka, to długa linię wymiarową można skrócić przy wymiarowaniu rowków wykonywanych frezem tarczowym, gdy nie zależy na określonej długości wyjścia rowka, wyjście to można zwymiarować podając tylko promień freza dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 12
pojedyncze małe promienie zaokrągleń można wymiarować jak na rysunkach obok linie wymiarowe dwóch różnych promieni nie powinny leżeć na jednej prostej kilka jednakowych małych promieni można zwymiarować jak na rys (a), a gdy mają one wspólny środek, to można doprowadzić do niego tylko skrajne promienie (b) dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 13
a) b) wymiar promienia powierzchni kulistej poprzedza się symbolem S UPROSZCZONE WYMIAROWANIE OTWORÓW dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 14
Uczone wymiarowanie otworów można stosować, gdy: otwory mają małą średnicę, a) b) otwory mają walcowe lub stożkowe pogłębienia WYMIAROWANIE GWINTÓW dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 15
Gwinty wymiaruje się przez podanie oznaczenia gwintu i jego długości użytkowej Oznaczenie gwintu składa się ze znaku określającego rodzaj gwintu i jego wymiarów Otwory gwintowane można wymiarować w sposób uproszczony, podając nad linią odniesienia, doprowadzoną do osi otworu, odpowiednie wymiary, w kolejności: d l1-l2/d l3 φ, WYMIAROWANIE ŚCIĘĆ KRAWĘDZI dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 16
Ścięcia krawędzi przedmiotów (tzw fazy) wykonywane pod kątem 45 wymiaruje się w postaci iloczynu wymiaru liniowego i kątowego nad linią wymiarową lub nad linią odniesienia Jeżeli kąt ścięcia jest inny, wymiaruje się zarówno kąt jak i długość Ogólnie w przypadku wałków często wkładanych w otwory stosuje się 4 rodzaje zakończeń (A, B, C i D) WYMIAROWANIE GRUP JEDNAKOWYCH ELEMENTÓW dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 17
Jeżeli na rysunku znajduje się kilka grup jednakowych elementów dowolnie rozmieszczonych, to dla uproszczenia wymiarowania elementy te oznacza się literami WYMIAROWANIE ODMIAN WYKONANIA PRZEDMIOTU dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 18
Jeżeli kilka części lub zespołów różni się tylko niektórymi wymiarami, to można dla nich wykonać jeden rysunek (tzw wykonanie podstawowe), na którym umieszcza się wymiary, tolerancje itp, wspólne dla wszystkich odmian Wymiary zmienne oznacza się literami i opisuje w tabeli dr inż Mirosław Puc e-mail: mpuc@zutedupl 19