AKADEMIA MORSKA SZCZECIN 2006

Transkrypt

1 AKADEMIA MORSKA SZCZECIN 2006 Materiały pomocnicze z przedmiotu: Grafika inżynierska (rysunek techniczny) opracował: dr inż. Tomasz Cepowski wydanie 1

2 Spis treści Spis treści 2 Rodzaje rysunku technicznego 3 Normalizacja 3 Rzutowanie prostokątne 4 Zasady wykonywania rysunku technicznego 8 Wymiary i kształt arkuszy rysunkowych 8 Obramowanie 8 Tabliczka rysunkowa 9 Rodzaje linii rysunkowych PN-82/N Zastosowanie linii 13 Podziałki rysunkowe PN-EN ISO 5455: Napisy na rysunkach 17 Ogólne zasady wymiarowania 17 Wymiarowanie średnic i promieni 22 Wymiarowanie rozstawienia otworów 25 Przekroje 26 Jak powstaje przekrój? 27 Oznaczanie i kreskowanie przekrojów 28 Połączenia gwintowe 29 Przykłady 35 Dodatek 42 Suwmiarka 42 2

3 Rodzaje rysunku technicznego Rysunek to graficzne odtworzenie, np. na papierze, widoku przedmiotu istniejącego lub projektowanego z uwzględnieniem jego położenia, kształtu i wymiarów. Rysunek techniczny w sposób zwięzły i przejrzysty wyraża kształty i wymiary przedmiotów istniejących lub projektowanych do celów produkcyjnych w przemyśle. Rysunek techniczny, wykonany zarówno jako szkic odręcznie - jak i za pomocą przyborów kreślarskich, musi odpowiadać pewnym przepisom, które umożliwiają jednoznaczne zrozumienie jego treści. Ze względu na wielką różnorodność dziedzin jakie wchodzą w zakres ogólnie pojętej techniki w rysunku technicznym wyróżniamy kilka odmian: rysunek techniczny maszynowy rysunek budowlany rysunek elektryczny Aby zapoznać się z zasadami obowiązującymi podczas tworzenia i odczytywania rysunków technicznych w dalszej części kursu skupimy się na rysunku technicznym maszynowym. Normalizacja Rysunek techniczny jest rysunkiem znormalizowanym. Obecnie niemal wszystkie elementy rysunku podlegają ogólnopaństwowym przepisom nazywanym Polskimi Normami PN. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny PKN. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO skupia narodowe komitety normalizacyjne i zajmuje się ich ujednoliceniem wydaje międzynarodowe normy ISO. Istnieją ponadto normy branżowe BN i zakładowe ZN. Normy rysunkowe zawierają szczegółowo opracowane przepisy dotyczące wszystkich zagadnień związanych z wykonaniem rysunku technicznego. W normie PN-ISO :1994 ustalono i zdefiniowano terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów: KŁAD jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. PRZEKRÓJ jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. WIDOK jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część przedmiotu, a także w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne. RZUT PIONOWY jest to widok w płaszczyźnie pionowej. WIDOK Z GÓRY jest to widok, kład lub przekrój w płaszczyźnie poziomej, widziany z góry. RYSUNEK TECHNICZNY; RYSUNEK jest to informacja Techniczna podana na nośniku informacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle w podziałce. SZKIC jest to rysunek, wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce. RYSUNEK WYKONAWCZY jest to rysunek, na ogół opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebna do wykonania elementu. RYSUNEK ZŁOŻENIOWY jest to rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części. RYSUNEK ELEMENTU jest to rysunek przedstawiający pojedynczy element składowy, zawierający wszystkie informacje 3

4 wymagane do określenia tego elementu. Rzutowanie prostokątne Rzut prostokątny powstaje w następujący sposób: 1. przedmiot ustawiamy równolegle do rzutni, tak aby znalazł się pomiędzy obserwatorem a rzutnią, 2. patrzymy na przedmiot prostopadle do płaszczyzny rzutni, 3. z każdego widocznego punktu prowadzimy linię prostopadłą do rzutni, 4. punkty przecięcia tych linii z rzutnią łączymy odpowiednimi odcinkami otrzymując rzut prostokątny tego przedmiotu na daną rzutnię. 4

5 W przypadku przedmiotów o bardziej skomplikowanych kształtach do jednoznacznego odwzorowania stosujemy układ trzech rzutni wzajemnie prostopadłych. Płaszczyzny te nazywamy: I - rzutnia pionowa zwana główną, II - rzutnia boczna, III - rzutnia pozioma. Układ trzech rzutni 5

6 Na każdą z płaszczyzn wzajemnie prostopadłych dokonujemy rzutowania prostokątnego przedmiotu w odpowiednim kierunku. Na rzutni pionowej I zgodnie z kierunkiem 1 otrzymamy rzut pionowy (główny). Na rzutni bocznej II zgodnie z kierunkiem 2 otrzymamy rzut boczny (z lewego boku). Na rzutni poziomej III zgodnie z kierunkiem 3 otrzymamy rzut z góry. Układ przestrzenny trzech płaszczyzn zniekształca rysunki, dlatego oddzielamy je od siebie i układamy w jednej płaszczyźnie. Po rozłożeniu na każdej rzutni mamy prawidłowo wyglądające rzuty prostokątne przedmiotu z trzech różnych kierunków. 6

7 Na rysunkach technicznych nie rysujemy śladów rzutni, gdyż istnieją one tylko w wyobraźni. Poszczególne rzuty rozpoznajemy po ich wzajemnym położeniu względem siebie. Ważne wskazówki. Rysując poszczególne rzuty na arkuszu należy pamiętać, że po ich wzajemnym ułożeniu względem siebie. Rozpoznajemy, który z rzutów jest rzutem głównym, który bocznym a który z góry. Wobec tego nie jest obojętne w którym miejscu narysujemy kolejne rzuty. Zapamiętaj! Rzut I (z przodu) i rzut II (z góry) mają jednakową długość i leżą dokładnie jeden nad drugim. Rzut I (z przodu) i rzut III (z boku) leżą dokładnie obok siebie i mają jednakową wysokość. Rzuty z góry (II) i z boku (III) mają jednakową szerokość. W praktyce wykonuje się tylko tyle rzutów ile jest niezbędnych do jednoznacznego przedstawienia kształtów i wymiarów przedmiotu. Przykład: Na podstawie rzutu aksonometrycznego bryły narysowano jej rzuty prostokątne. W początkowej fazie ćwiczeń można pomocniczo narysować linie oddzielające od siebie poszczególne rzutnie. Ilustruje to poniższy przykład: 7

8 Zasady wykonywania rysunku technicznego Wymiary i kształt arkuszy rysunkowych Formaty arkuszy przeznaczonych do wykonania rysunków technicznych są znormalizowane (PN-80/N-01612). Prostokątny kształt arkusza rysunkowego został tak dobrany, żeby każdy arkusz dwa razy większy lub dwa razy mniejszy był podobny do pierwotnego, to jest aby stosunek boku dłuższego do krótszego był zawsze taki sam. Jako format zasadniczy przyjęto arkusz o wymiarach 297 x 210 mm i oznaczono go symbolem A4. Inne formaty (zwane podstawowymi) są wielokrotnymi formatu zasadniczego, to jest są 2, 4, 8 lub 16 razy większe od A4 i oznaczone symbolami A3, A2, A1, A0. Format A0 841 x 1189 A1 594 x 841 A2 420 x 594 A3 297 x 420 Wymiary arkusza (mm) A4 210 x 297 Formaty pochodne powstają przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów podstawowych. np. A4x3 (297x630mm) do A4x9 (297x1892mm) A3x3 (420x891mm) do A3x7 (420x2080mm) itp. Obramowanie Forma graficzna arkusza rysunkowego PN-76/N Każdy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku, w odległości a od linii obcięcia kopii, przy czym a=5 mm na formatach A3 i mniejszych oraz a=7-10 mm na formatach większych. Grubość linii obramowania min. 0,7 mm. 8

9 Tabliczka rysunkowa Znaczną część objaśnień i uwag, dotyczących rysunku zawieramy w tabliczce rysunkowej, którą umieszcza się w prawym dolnym rogu arkusza tak aby przylegała do linii obramowania. Według normy PN-85/M wyróżnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych: tabliczki podstawowe tabliczki zmniejszone tabliczki uproszczone Informacje podstawowe w tabliczce należy grupować w trzech strefach A, B, C. Strefa A zawiera: (1) numer rysunku, (2) nazwę przedmiotu, (3) nazwę i/ lub znak przedsiębiorstwa Strefa B zawiera między innymi: podziałkę rysunku, format arkusza, rodzaj materiału itp. Strefa C zawiera między innymi: informacje administracyjne: stanowiska, nazwiska i podpisy osób odpowiedzialnych za opracowanie rysunku. 9

10 Wzór tabliczki rysunkowej. 10

11 Rodzaje linii rysunkowych PN-82/N Aby rysunek techniczny był wyraźny, przejrzysty i czytelny stosujemy różne rodzaje i odmiany linii. Inne linie stosuje się do narysowania krawędzi przedmiotu, inne do zaznaczenia osi symetrii a jeszcze inne do zwymiarowania go. To jaką, w danej sytuacji, linię należy zastosować na rysunku określa ściśle Polska Norma PN-82/N Wspomniana norma określa linie do stosowania w różnych odmianach rysunku tecnicznego - maszynowego, budowlanego i elektrycznego. Poniżej przedstawię te rodzaje linii, które dotyczą rysunku technicznego maszynowego i są niezbędne do opanowania podstaw rysunku technicznego. Do wykonywania rysunków technicznych maszynowych służą następujące rodzaje linii: linia ciągła, linia kreskowa, linia punktowa, linia falista. Poza tym rozróżnia się linie: linia gruba (o grubości a), linia cienka (o grubości b=a/3). Linia Gruba Cienka ciągła kreskowa 11

12 punktowa <> falista Grubość linii grubych należy dobierać głównie w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku. Odmiana Grubość linii mm linii Cienka 0,13 0,18 0,25 0,35 0,5 Gruba 0,35 0,5 0,7 1,0 1,4 Bardzo gruba 0,7 1,0 1,4 2,0 2,0 Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, między kreskami i punktami w liniach punktowych oraz między punktami w liniach dwupunktowych zależą od grubości linii i wynosić powinny: dla linii o grubości do 0,35mmm co najmniej czterokrotną grubość linii, dla linii o większej grubości - co najmniej 2 mm. Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe i punktowe powinny przecinać się i łączyć kreskami. Przy rysowaniu krótkich osi symetrii, gdy wymiar przedmiotu nie przekracza 12 mm linię punktową można zastąpić linią ciągłą cienką. Minimalną odległość między równoległymi liniami o równej grubości zaleca się przyjmować: dla linii o grubości 0,18, 0,25 3 grubości linii dla linii o grubości 0,35, 0,5 2 grubości linii 12

13 dla linii o grubości 0,7 1,5 grubości linii dla linii o grubości 1,0 i więcej 1,4 mm. Minimalna odległość między liniami równoległymi o różnej grubości powinna być równa grubości linii grubszej. Zastosowanie linii Grubość linii należy dobierać w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu i stopnia złożoności jego budowy. Wybrana grupa grubości linii (grubych i cienkich) powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków wykonanych na jednym arkuszu. Np. jeżeli grubość linii grubej wynosi 0,5 mm, to linia cienka powinna mieć grubość 0,18 mm lub jeżeli linia gruba ma grubość 0,7 mm to linia cienka 0,25 mm. Rodzaj linii Zastosowanie Linia ciągła bardzo gruba połączenia klejone i lutowane Linia ciągła gruba - widoczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmiotów w widokach i przekrojach, - linie obramowania arkusza, 13

14 - zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej, - krótkie kreski oznaczające końce płaszczyzny przekroju. Linia ciągła cienka - linie wymiarowe - pomocnicze linie wymiarowe, - kreskowanie przekrojów. Linia punktowa cienka - osie symetrii - ślady płaszczyzn symetrii Linia kreskowa cienka - niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów Dwupunktowa gruba -skrajne położenia ruchomych części przedmiotów -zarysy przedmiotów współpracujących przyległych Linia zygzakowa lub falista cienka - linie urwania i przerwania przedmiotów - linie ograniczające przekroje cząstkowe Przykład Na rysunku zastosowano różne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem: obramowanie arkusza - linia ciągła gruba, zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej - linia ciągła gruba, widoczne krawędzie przedmiotu - linia ciągła gruba, linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe - linia ciągła cienka, kreskowanie przekroju - linia ciągła cienka, osie symetrii - linia punktowa cienka, linia ograniczająca przekrój cząstkowy - linia falista cienka. 14

15 Pismo techniczne PN-80/N Stosuje się dwa rodzaje pisma A i B, proste i nachylone pod kątem 15 od pionu. W piśmie rodzaju A wysokość pisma wynosi 14s, gdzie s to grubość linii pisma (s = h/14). W piśmie rodzaju B wysokość pisma wynosi 10s (s =h/10). 15

16 Wymiary w mm pisma technicznego rodzaju A Wysokość pisma (liter wielkich) Grubość linii pisma 2,5 3,5 5,0 7,0 10,0 14,0 20,0 0,18 0,25 0,36 0,5 0,7 1,0 1,4 Podziałki rysunkowe PN-EN ISO 5455:1998 Podziałką rysunku nazywa się stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do odpowiednich wymiarów rzeczywistych rysowanego przedmiotu. Rozróżnia się podziałki: 1. powiększające: 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1 2. naturalna: 1:1 3. zmniejszające: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 W wyjątkowych sytuacjach można poszerzyć podany szereg zalecanych podziałek o całkowite wielokrotności 10 lub zastosować wartości pośrednie. 16

17 Napisy na rysunkach Napisy dotyczące bezpośrednio poszczególnych rzutów przedmiotów lub ich fragmentów należy umieszczać w jednym wierszu nad cienką linią odniesienia lub w dwóch wierszach nad i pod tą linią. Linię odniesienia zakańcza się: strzałką kropką. nie zakańcza się niczym. Ogólne zasady wymiarowania Ogólne zasady wymiarowania w rysunku technicznym maszynowym dotyczą: linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych, strzałek wymiarowych, liczb wymiarowych, znaków wymiarowych. Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką równolegle do wymiarowanego odcinka w odległości co najmniej 10 mm, zakończone są grotami dotykającymi ostrzem krawędzi przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych lub osi symetrii. Linie wymiarowe nie mogą się przecinać. Pomocnicze linie wymiarowe są to linie ciągłe cienkie, będące przedłużeniami linii rysunku. Rysuje się je prostopadle do mierzonego odcinka. Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać. 17

18 Strzałki wymiarowe Prawidłowy kształt grotów przedstawia rysunek (1). Długość grota powinna wynosić 6-8 grubości linii zarysu przedmiotu, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Groty powinny być zaczernione. Na szkicach odręcznych dopuszcza się stosowanie grotów niezaczernionych (rys. 2). Długość grotów powinna być jednakowa dla wszystkich wymiarów na rysunku. Zasadniczo ostrza grotów powinny dotykać od wewnątrz linii, między którymi wymiar podajemy (rys 3). Przy podawaniu małych wymiarów groty można umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłużeniach linii wymiarowej (rys 4). Dopuszcza się zastępowanie grotów cienkimi kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45 o do linii wymiarowej (rys. 5). Liczby wymiarowe Na rysunkach technicznych maszynowych wymiary liniowe (długościowe) podaje się w milimetrach, przy czym oznaczenie "mm" pomija się. 18

19 Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiarowymi w odległości 0,5-1,5 mm od nich, mniej więcej na środku (rys.1). Jeżeli linia wymiarowa jest krótka, to liczbę wymiarową można napisać nad jej przedłużeniem (rys. 2) Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu liczby wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość, niezależnie od wielkości rzutów i wartości wymiarów. Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania przekrojów. Wymiary powinny być tak rozmieszczone, żeby jak najwięcej z nich można było odczytać patrząc na rysunek od dołu lub od prawej strony (rys. 3) Znaki wymiarowe Do wymiarowania wielkości średnic i promieni krzywizn stosujemy specjalne znaki wymiarowe. Średnice wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem φ (fi). Promienie łuków wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem R. Linię wymiarową prowadzi się od środka łuku i zakańcza się grotem tylko od strony łuku. Grubość płaskich przedmiotów o nieskomplikowanych kształtach zaznaczamy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem x. Przystępując do wymiarowania rysunku technicznego należy wczuć się w rolę osoby, która na jego podstawie będzie wykonywać dany przedmiot. Trzeba zadbać o to, aby nie zabrakło żadnego z potrzebnych wymiarów i aby można je było jak najłatwiej odmierzyć na materiale podczas obróbki. Ułatwi to w znacznym stopniu znajomość podstawowych zasad wymiarowania. Podstawowe zasady wymiarowania w rysunku technicznym dotyczą: stawiania wszystkich wymiarów koniecznych, niepowtarzania wymiarów, niezamykania łańcuchów wymiarowych, pomijania wymiarów oczywistych. Zasada wymiarów koniecznych 19

20 Zawsze podajemy wymiary gabarytowe (zewnętrzne). Wymiary mniejsze rysujemy bliżej rzutu przedmiotu. Zawsze podajemy tylko tyle i takich wymiarów które są niezbędne do jednoznacznego określenia wymiarowego przedmiotu. Każdy wymiar na rysunku powinien dawać się odmierzyć na przedmiocie w czasie wykonywania czynności obróbkowych. Zasada niepowtarzania wymiarów Wymiarów nie należy nigdy powtarzać ani na tym samym rzucie, ani na różnych rzutach tego samego przedmiotu. Każdy wymiar powinien być podany na rysunku tylko raz i to w miejscu, w którym jest on najbardziej zrozumiały, łatwy do odszukania i potrzebny ze względu na przebieg obróbki. 20

21 Zasada niezamykania łańcuchów wymiarowych Łańcuchy wymiarowe stanowią szereg kolejnych wymiarów równoległych (tzw. łańcuchy wymiarowe proste - rys. 1) lub dowolnie skierowanych (tzw. łańcuchy wymiarowe złożone - rys. 2) W obu rodzajach łańcuchów nie należy wpisywać wszystkich wymiarów, gdyż łańcuch zamknięty zawiera wymiary zbędne wynikające z innych wymiarów. Łańcuchy wymiarowe powinny więc pozostać otwarte, przy czym pomija się wymiar najmniej ważny. Zasada pomijania wymiarów oczywistych Pomijanie wymiarów oczywistych dotyczy przede wszystkim wymiarów kątowych, wynoszących 0 o lub 90 o, tj. odnoszących się do linii wzajemnie równoległych lub prostopadłych. Inną zasadą jest, o ile jest to możliwe, nie przecinanie linii wymiarowych liniami pomocniczymi 21

22 Wymiarowanie średnic i promieni Przy wymiarowaniu średnic przedmiotów o kształtach obrotowych (walców, stożków i in.) oraz otworów walcowych i stożkowych przed liczbą wymiarową stawiamy znak φ (rys. 134). Liczby wymiarowe rozmieszcza się, stosując jedną z dwóch metod: 1. wymiary należy wpisać tak, aby można je było odczytać, patrząc od dołu lub z prawej strony rysunku (rys. 135a). Na pochylonych liniach wymiarowych liczby wpisuje się jak na rys. 135b; 2. wymiary należy wpisać tak, aby można je było odczytać, patrząc od dołu rysunku. Linie wymiarowe różne od poziomych przerywa się, wstawiając w przerwę liczbę wymiarową (rys. 135c). 22

23 Należy unikać zbyt wielu wymiarów średnic przecinających się w środku koła, gdyż zmniejsza to czytelność rysunku (rys. 136a). W takich razach należy pozostawić przecinające się tylko te średnice (0 24, 0 38, 0 52 na rys. 136b), których w innym rzucie podać nie można lub byłyby niezrozumiałe. Średnice przedmiotów na półprzekrojach wymiarujemy w sposób pokazany na rys. 137a. Linie wymiarowe powinny być trochę przeciągnięte poza oś przedmiotu, a liczby wymiarowe umieszczamy tak, żeby nie znajdowały się jedna nad drugą. Tak samo, t j. przy użyciu jednej strzałki, można wymiarować kilka średnic na całkowitym przekroju (rys. 137b). 23

24 Linię wymiarową należy również urwać poza osią, gdy na przekroju całkowitym brak powierzchni, do której powinna linia wymiarowa dochodzić (rys. 138b). Otwory małe wymiarujemy w widokach jak na rys. 139b. Jeżeli na rysunku znajduje się kilka otworów o jednakowych średnicach, to można je zwymiarować jednym ze sposobów uproszczonych, przedstawionych na rys Głębokość otworu nieprzelotowego zasadniczo należy podawać w sposób pokazany na rys. 141a, ale dopuszcza się także wymiarowanie jak na rys. 141b, c. Przy wymiarowaniu promienia i średnicy powierzchni kulistej znaki odpowiednio R i φ poprzedzamy dużą literą S (rys. 141d). Sposoby wymiarowania promieni przedstawiono na rys Przed wymiarem promienia pisze się zawsze literę R, a położenie punktu, z którego ma być zakreślony łuk, wyznacza się tylko wtedy, gdy ma być zwymiarowane (rys. 142b). Małe promienie wymiaruje się jak na rys. 142c. 24

25 Przy wykreślaniu łuków o dużych promieniach zdarza się, że środek łuku wypada poza obrębem rysunku, a nawet arkusza. Jeżeli w takim przypadku zachodzi konieczność zwymiarowania położenia łuku, to przenosimy go w obręb rysunku (np. punkt A na rys. 143a) i linię wymiarową rysujemy łamaną. Gdy zaś środka łuku wymiarować nie trzeba wymiar promienia podaje się jak na rys. 143b. Wymiarowanie rozstawienia otworów Rozstawienie otworów wymiarujemy przez określenie odległości między osiami (rys. 148b). Nigdy nie należy stawiać wymiarów od krawędzi otworów (rys. 148a). 25

26 Oznaczanie zbieżności i pochylenia zobrazowano na rys. 150 Przekroje Bardzo często przedmioty, które przedstawiamy na rysunkach technicznych mają wiele szczegółów znajdujących się wewnątrz. Narysowanie rzutów prostokątnych takiego przedmiotu nie zapewni pokazania tych elementów, gdyż będą one zasłonięte ściankami przedmiotu. Powstaje więc pytanie jak pokazać na rysunku niewidoczne zarysy? W rozdziale "Linie rysunkowe" wymieniono również linie kreskowe cienkie, za pomocą których przedstawiane są niewidoczne szczegóły znajdujące się wewnątrz przedmiotu. Jednak przedstawienie niewidocznych krawędzi przedmiotu za pomocą tych linii, w przypadku przedmiotów o bardziej złożonych kształtach, jest mało przejrzyste i nie zalecane. Aby na rysunkach technicznych przedstawić wewnętrzne zarysy przedmiotu w sposób bardziej przejrzysty i dokładnie je zwymiarować stosujemy przekroje rysunkowe. Przykład Na rysunku 1 przedstawiona jest tulejka z kołnierzem w rzucie aksonometrycznym. Rysunek 2 przedstawia tą samą tulejkę w rzucie prostokątnym z zaznaczeniem niewidocznych krawędzi liniami kreskowymi. Rysunek 3 to przekrój tej samej tulejki. 26

27 Porównując rysunek 2 i rysunek 3 bez trudu można stwierdzić, że rysunek 3 wykonany w przekroju jest dużo bardziej przejrzysty i czytelny a zwymiarowanie go nie powinno stanowić problemu ani uczynić mniej czytelnym. Jak powstaje przekrój? Sposób powstawania przekroju wyjaśni w bardzo prosty sposób poniższy przykład. Mamy za zadanie narysować w rysunku technicznym przedmiot pokazany na rysunku 1. Analizując kształt przedmiotu stwierdzamy, że w środku szpuli jest przelotowy otwór, którego nie będzie widać na rysunku, jeżeli ograniczymy się do narysowania tylko rzutów prostokątnych. Konieczne zatem jest dokonanie przekroju rysunkowego. W interesującym nas miejscu dokonujemy przecięcia przedmiotu przy pomocy wyobrażalnej płaszczyzny przekroju. Przedstawia to dokładnie rysunek 2. 27

28 Jeżeli teraz odrzucimy tę część przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju to odsłonięta zostanie część wnętrza przedmiotu znajdująca się za płaszczyzną przekroju. Można teraz narysować rzut prostokątny części przedmiotu znajdującej się za płaszczyzną przekroju i dokładnie przedstawić niewidoczne wcześniej krawędzie. Pokazuje to rysunek 3. Przekrój powstaje przez przecięcie przedmiotu w interesującym nas miejscu wyobrażalną płaszczyzną. Następnie - również w wyobraźni - odrzucamy przednią część przeciętego przedmiotu, a drugą część rysujemy w rzucie prostokątnym z widocznym już wewnętrznym ukształtowaniem. Miejsce w którym dokonano przekroju oznaczamy równoległymi liniami ciągłymi cienkimi rysowanymi pod kątem 45 o. Oznaczanie i kreskowanie przekrojów Oznaczanie przekrojów 28

29 Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się na prostopadłym do niej rzucie dwiema krótkimi, grubymi kreskami, nie przecinającymi zewnętrznego zarysu przedmiotu, oraz strzałkami wskazującymi kierunek rzutowania przekroju. Strzałki umieszczamy w odległości 2-3 mm od zewnętrznych końców grubych kresek. Płaszczyznę przekroju oznacza się dwiema jednakowymi wielkimi literami, które pisze się obok strzałek, a nad rzutem przekroju powtarza się te litery, rozdzielając je poziomą kreską. Kreskowanie przekrojów Pola przekroju, tj. obszary, w których płaszczyzna przekroju przecina materiał, kreskuje się liniami cienkimi ciągłymi. Linie kreskowania powinny być nachylone pod kątem 45 o do: - linii zarysu przedmiotu (rys. 1), - jego osi symetrii (rys. 2), - poziomu (rys. 3). Połączenia gwintowe Istnieje wiele odmian gwintów, różniących się między sobą zarysem w przekroju podłużnym przechodzącym przez oś gwintu. Najczęściej spotykamy: 1. gwint metryczny stosowany w Polsce i we wszystkich prawie krajach europejskich (rys. 217a i tabl. 8), 2. gwint calowy (Whitwortha) stosowany głównie w krajach anglosaskich, 3. gwint rurowy walcowy mający zarys taki sam jak gwint calowy, a różniący się od tego ostatniego stopniowaniem średnic i wielkością skoków; jest on powszechnie stosowany jako gwint złączny do rur (rys. 217b), 4. gwint rurowy stożkowy stosowany także w połączeniach rurowych, przy czym gwint zewnętrzny (na wierzchu rury) jest nacięty na stożku (rys. 217c), 5. gwint trapezowy symetryczny stosowany przy dużych obciążeniach i w napędach śrubowych (rys. 2l7d), 29

30 6. gwint trapezowy niesymetryczny o zastosowaniach jak gwint trapezowy symetryczny (rys. 2l7e). We wszystkich tych gwintach wyróżniamy: skok gwintu P, średnicę zewnętrzną śruby d, średnicę gwintu nakrętki D, 30

31 średnicę podziałową d 2 (dla śruby) i D 2 (dla nakrętki), na której szerokość bruzdy (rowka między zwojami) jest równa szerokości zwoju gwintu, czyli P/2, jak na rys. 217d, średnicę otworu w nakrętce D 1, średnicę rdzenia śruby d 1, kąt gwintu, który wynosi: dla gwintu metrycznego 60, dla gwintów calowych 55, dla gwintu trapezowego symetrycznego 30 i dla trapezowego niesymetrycznego 33 lub 45. Jak widać ze wzorów umieszczonych obok rysunków, wszystkie wymiary liniowe (długościowe) zarysu gwintu są zależne od skoku i dlatego np. gwint metryczny o skoku P = 3 mm będzie miał wszystkie wymiary zarysu trzy razy większe od gwintu o skoku P = l mm. Wymienione rodzaje gwintów (oraz wiele innych) są ujęte w Polskich Normach, przy czym wielkość zarysu jest uzależniona od średnicy zewnętrznej śruby, na której gwint ma być nacięty, przez przyporządkowanie do każdej średnicy śruby pewnego skoku gwintu jako zwykłego. Z tabl. 8, będącej wyciągiem z normy, widać, że dla gwintu metrycznego na śrubie o średnicy 6 mm skok zwykły wynosi l mm, dla śruby o średnicy 16 mm 2 mm itd. Gwinty o skoku mniejszym od zwykłego (dla danej średnicy gwintu) nazywamy drobnozwojnymi. Drobnozwojny jest np. gwint o średnicy 16 mm i skoku l mm, ponieważ dla gwintu o średnicy 16 mm skok zwykły wynosi 2 mm, Tablica 8. Gwinty metryczne zwykłe o średnicach od 1 do 30 mm (wybór) Przekrój Gwint d=d P d 2 =D 2 d 1 =D 1 d 3 r rdzenia mm mm 2 Ml 1 0,25 0,838 0, ,354 Ml,2 1,2 0,25 1,038 0,929 0, ,596 M1.6 1,6 0,35 1, , ,02 M2 2 0,4 1,740 1,567 1,473 0, M2,5 2,5 0,45 2,208 2,013 1,909 0,04 2,86 M3 3 0,5 2,675 2,459 2, ,31 M4 4 0,7 3,545 3,242 3,078 0,07 7,44 M ,480 4,134 3,948 0,08 12,2 M6 6 l 5,350 4,917 4, M8 8 1,25 7,188 6,647 6,355 0,12 31,7 M ,026 8, , M ,75 10,863 10,106 9, ,9 M ,701 11,835 11,369 0,2 102 M ,835 13,369 0,2 141 M , ,294 14,712 0, M ,5 18,376 17,294 16,712 0, M22 22' ,376 19,294 18,712 0, M ,051 20,752 20,054 0,3 317 M ,051 23,752 23,054 0,3 419 M ,5 27,727 26,211 25,395 0, Symbole, którymi oznaczamy na rysunkach najczęściej stosowane rodzaje gwintów, podano w tabl. 9. Przypatrując się tej tablicy możemy zauważyć, że; 1. wielkość gwintu określa się średnicą śruby, na której ma być wykonany. Wyjątek stanowi gwint rurowy, w oznaczeniu którego liczba za literami G lub Rc nie oznacza średnicy zewnętrznej rury, lecz średnicę jej otworu, 2. skok (oddzielony od średnicy znakiem mnożenia) podaje się tylko w oznaczeniach gwintów drobnozwojnych, 3. w przypadku gwintu lewego pisze się za oznaczeniem gwintu litery LH, brak tych liter świadczy, że gwint jest prawy, 31

32 4. jeżeli gwint nie jest pojedynczy (gwinty znormalizowane są tylko pojedyncze), to należy za oznaczeniem podać ilość zwojów, czyli krotność gwintu. Ponieważ wymiary zarysu gwintu, są zależne od skoku (z wyjątkiem, gwintów wielokrotnych, których zarysy zależą od podziałki gwintu), znając wymiary gwintu o pewnym skoku możemy łatwo obliczyć wymiary dowolnego gwintu (tego samego rodzaju) o tym samym skoku. Przykład Obliczyć wymiary gwintu nakrętki M20X1 posługując się tabl. 8. Odnajdujemy w tabl. 8 gwint, którego skok równa się l mm. Jest nim gwint M6. Ponieważ gwint M20x1 będzie miał wszystkie średnice większe o 14 mm od gwintu M6 (20 6 = 14), dodajemy do średnic gwintu M6 z tabl. 8 po 14 mm: D = 6, = 20,000 mm D 1 = = 18,917 mm D 2 = 5, = 19,350 mm. Gwint na śrubach i w otworach (np. w nakrętkach) rysuje się w uproszczeniu, które polega na tym, że część gwintowaną rysuje się najpierw tak, jak ona wygląda przed wykonaniem gwintu (rys. 218a), a następnie dorysowuje się cienkie linie ciągłe a, obrazujące rdzeń śruby (rys. 218b) i dna wrębów (bruzd) w otworze nagwintowanym (rys. 218c). W widoku (lub przekroju) prostopadłym do osi gwintu (rys. 218b, c) gwint zaznacza się denkiem lukiem b o długości ok. 3/4 obwodu, przy czym luk ten nie powinien ani zaczynać się, ani kończyć na liniach osi. Odległość linii gwintu od grubych linii zarysu śruby lub otworu gwintowanego powinna być równa w przybliżeniu skokowi gwintu, lecz nie mniejsza niż 0,8 mm. Długość użytkową gwintu l (rys. 218b, c), czyli długość gwintu o pełnej głębokości bruzd, zaznacza się grubą linią c. Wyjścia gwintów a (rys. 218d, e) o zmniejszającej się głębokości bruzd rysuje się tylko w razie wyraźnej potrzeby, np. w celu zwymiarowania długości tego wyjścia. Wszystkie linie gwintów niewidocznych rysuje się liniami kreskowymi cienkimi (rys. 218f), a gwinty zewnętrzne (na śrubach) w przekrojach jak na rys. 218g. Gdy konieczne jest pokazanie zarysu gwintu, np. w celu zwymiarowania tego zarysu, to trzeba go pokazać albo na wyrwaniu (rys, 218h), albo na powiększonym przekroju cząstkowym (rys. 218j). W przekrojach na rysunkach złożeniowych (rys. 218k) gwint wewnętrzny (w otworze) rysuje się zawsze zasłonięty przez gwint zewnętrzny (na śrubie). Gwint wymiaruje się przez podanie jego oznaczenia wg normy i jego długości (rys. 218l). 32

33 Dokładnie narysowane połączenie gwintowe składające się ze śruby z łbem sześciokątnym, podkładki i nakrętki sześciokątnej (uproszczony jest tylko gwint) pokazano na rys. 2l9a, to samo połączenie w przedstawieniu uproszczonym na rys. 2l9b i w przedstawieniu umownym (w przekroju i widoku) na rys. 219c. Analogicznie połączenie gwintowe za pomocą wkręta ze łbem stożkowym pokazano na rys. 219d f. Ponieważ nakrętki i łby śrub są od strony czołowej ścięte stożkowe, ich naroża są obniżone. Wynikłe stąd linie przecięcia stożka płaszczyznami ścian bocznych nakrętki i łba śruby wykreślamy (tylko na rysunkach dokładnych) w sposób uproszczony, zastępując teoretyczne linie przecięcia hiperbole (patrz rys. 197) łukami o promieniach pokazanych na rys. 2l9a. Wartości tych promieni zależą od wymiaru e, który jest równy średnicy okręgu opisanego na sześciokącie nakrętki lub łba śruby. Rysunki niektórych śrub, wkrętów, nakrętek i podkładek znajdują się w rozdziale Przykłady w tabeli

34 34

35 Przykłady 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 Dodatek Suwmiarka Suwmiarka pozwala na odczytanie wymiaru z dokładnością do 0.05 mm. Na poniższym przykładzie rysunkowym jest to wymiar 7.75 mm. Rys. 1 42