Żywienie świń rozpłodowych Żywienie knurów Racjonalne żywienie knurów powinno sprzyjać utrzymaniu kondycji rozpłodowej. Knurów nie wolno przekarmiać i zatuczać, gdyż ogranicza to ich przydatność do krycia. Schorzenia narządu ruchu są często przyczyną brakowania (kulawizny, stany zapalne stawów i ścięgien, osteochondroza). Dzienna dawka mieszanki pełnoporcjowej powinna wynosić od 3 do 3,5 kg w zależności od intensywności użytkowania i warunków utrzymania. Zapotrzebowanie świń użytkowanych rozpłodowo na energię i ważniejsze składniki pokarmowe (Normy Żywienia Świń) Grupa zwierząt MJ EM Białko Lizyna, Metionina + strawne, g g Cystyna, g Ca P Knury 30-37 340-420 22-30 15-20 18-22 13-16 Lochy prośne 1-90 dzień 26 225 12 8,5 15,5 10,5 Lochy prośne 91-111 dzień 38 380 24 15,5 24 18 Lochy karmiące (miot 10 szt.) 68 700 44 28,5 45 32 W żywieniu rozpłodników nie wolno stosować pasz tuczących, m.in. żyta i pszenżyta, oraz pasz pogarszających jakość nasienia, np. kiszonek. Zaleca się stosowanie śrut zbożowych: pszennej, jęczmiennej, owsianej oraz komponentów białkowych, przede wszystkim koncentratów.
Przykładowe mieszanki pełnoporcjowe dla świń użytkowanych rozpłodowo Składnik Knury (% udziału pasz) Lochy nisko prośne Lochy wysoko prośne Mieszaka uzupełniająca Koncentrat białkowy 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 12,5 Śruta poekstrakcyjna sojowa 10,0 10,0 4,0 4,0 4,0 15,0 Śruta jęczmienna 41,5 41,5 42,0 46,0 42,0 42,0 42,0 42,0 31,0 Śruta pszenna - - - - 30,0 - - 26,0 - Śruta żytnia - - - 20,0 - - 20,0-20,0 Śruta pszenżytnia 30,0 _ 26,0 - Śruta owsiana 40,0 30,0 - - - - - - - Otręby pszenne 19,5 25,5 19,5 19,5 25,5 19,5 20,0 Susz z lucerny - 10,0 Kreda pastewna 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,5 MJ EM/kg 11,7 11,3 11,9 11,6 12,0 11,8 11,6 11,9 11,5 g białka str./1 MJ EM 11,2 11,6 9,4 9,3 9,4 10,4 10,1 10,3 13,7 Wartościowymi składnikami mieszanek dla knurów są susze z zielonek oraz dodatki mineralne, tzw. premiksy, zawierające w swoim składzie dostosowany do potrzeb zestaw składników mineralnych i witamin. W żywieniu knurów można stosować dodatki zawierające: selen, cynk i aminokwasy siarkowe. Mają one korzystny wpływ na jakość nasienia i stan racic. Żywienie loch Żywienie loch w cyklu produkcyjnym Wskutek doskonalenia cech rzeźnych u świń obniżono udział tłuszczu w ciele, zwiększając przy tym udział tkanki mięśniowej. Towarzyszą temu niekorzystne zjawiska: pogorszenie kondycji w czasie użytkowania rozpłodowego loch, szczególnie przy dłuższej, trwającej ponad 5 tygodni, laktacji, zaburzenia w rozrodzie, np. brak rui, cicha ruja, niska płodność.
Żywienie jest bardzo ważnym elementem użytkowania rozpłodowego loch. W kolejnych okresach cyklu rozrodczego żywienie powinno być zróżnicowane. W cyklu produkcyjnym loch możemy wyróżnić: okres ciąży niskiej (1-90 dzień), okres ciąży wysokiej (91-110 dzień), okres okołoporodowy, 3-4 dni przed porodem (111-114 dzień ciąży) dzień porodu 4-6 dni po porodzie (1-6 dzień laktacji) laktację, zasuszanie, okres od odsadzenia do wystąpienia rui i krycia. Prawidłowe żywienie loch sprzyja dobrym wynikom w rozrodzie. U samic luźnych i ciężarnych żywionych w sposób ograniczony, przy wypełnieniu przewodu pokarmowego w 40-60%, problemem jest uczucie braku sytości. Stres żywieniowy powoduje dużą aktywność ruchową samic i ich agresywność. Zapewnienie zwierzętom sytości jest możliwe przez podawanie pasz wypełniających lub stosowanie do woli mieszanek o dużej zawartości włókna. Rolę balastu spełnia słoma, suche niemelasowane wysłodki buraczane (pęcznieją w przewodzie pokarmowym, zwiększając swoją objętość 4-4,5 krotnie), wysłodki prasowane zawierające 22% s.m., a także susz z zielonek, a latem zielonka.
W poszczególnych okresach cyklu reprodukcyjnego żywienie samic podlega dużym zmianom i odpowiada ich aktywności produkcyjnej. W początkowym okresie ciąży (1-90 dzień) powinno być skąpe, w fazie wysokiej prośności (91-110 dzień ciąży) - umiarkowane, a w fazie karmienia obfite - do woli". Tak zróżnicowana intensywność żywienia sprzyja osiąganiu właściwej kondycji loch w cyklu reprodukcyjnym. Locha w ciąży niskiej powinna otrzymywać 2-2,5 kg mieszanki pełnoporcjowej dziennie. Skąpe, ale w pełni wartościowe żywienie samic w pierwszej fazie ciąży zwiększa przeżywalność rozwijających się zarodków i płodów, skutecznie zapobiega zatuczeniu, ułatwia poród, zwiększa apetyt w czasie laktacji. W ciąży wysokiej locha powinna zjadać około 3- -3,5 kg paszy dziennie. Wyższy poziom żywienia sprzyja zwiększaniu masy płodów, które w tym okresie intensywnie rosną. Dzięki takiemu postępowaniu żywieniowemu locha może urodzić prosięta o optymalnej, wyrównanej masie. Umiejętne żywienie loch ciężarnych prowadzi do zmniejszenia zużycia paszy. Takie żywienie loch utrzymywanych indywidualnie lub grupowo nie jest obecnie trudne technicznie, ale też nie zapewnia uzyskania uczucia sytości. Dobrostan i ograniczenie stresu żywieniowego można uzyskać ścieląc w kojcu słomę. Jest ona pobierana przez lochy, stwarzając uczucie sytości. W warunkach utrzymania grupowego, chcąc ograniczyć zjawisko objadania loch słabszych przez silniejsze można wprowadzić dodatki innych pasz balastowych, np. suszu z zielonek, siana pociętego na sieczkę, kiszonki z kukurydzy zimą lub zielonek latem. Z uwagi na skracanie okresu odchowu prosiąt przy lochach z 6. do 5. lub 4. tygodni oraz intensywne użytkowanie samic, można w okresie ciąży wysokiej wprowadzić zmianę stosunku energetyczno-białkowego podawanej paszy. Oznacza to zastosowanie w tym okresie mieszanek o większej zawartości składników pokarmowych, przede wszystkim białka. Mogą to być mieszanki przeznaczone dla loch karmiących. W okresie okołoporodowym (3-4 dni przed i do 4-6 dnia po porodzie) istnieje potrzeba znacznego ograniczenia żywienia loch, przy jednoczesnym zwiększeniu zawartości włókna w paszy przed porodem. Około połowy zmniejszonej dawki paszy powinny stanowić otręby pszenne. W okresie około porodowym (3 dni przed i 3 dni po porodzie) zaleca się podawanie lochom soli glauberskiej (15 g/sztukę dziennie), aby zapobiegać zaparciom. Ma to na celu uniknięcie komplikacji zdrowotnych, przede wszystkim zapobiega występowaniu
zespołu MMA (zapalenie macicy - metritis, zapalenie gruczołów mlecznych - mastitis, bezmleczność - agalactia). Czas trwania okresu okołoporodowego, zależy od zdrowia samicy, a w szczególności od stanu gruczołu mlekowego. W dniu porodu można podać losze niewielką ilość paszy. Zaleca się podawanie pójła z otrąb pszennych i stały dostęp do wody. Po oproszeniu, w początkowej fazie laktacji, zaleca się stopniowe zmiany w ilości zadawanej paszy. Po porodzie zredukowaną przed oproszeniem dawkę zwiększa się każdego dnia o 0,5-1,0 kg paszy treściwej, doprowadzając ją pod koniec pierwszego tygodnia do poziomu właściwego (tzw. żywienie adaptacyjne). W zasadniczym okresie laktacji (2-4 tydzień) lochy należy żywić intensywnie, a przy licznych miotach - do woli. W tym czasie u loch często występuje brak apetytu. W związku z tym w żywieniu konieczne jest stosowanie pasz treściwych, o dużej koncentracji składników pokarmowych. Żywienie na mokro" zwiększa pobranie paszy. Obfite, pełnowartościowe żywienie loch karmiących sprzyja nie tylko dużej produkcji mleka, lecz pozwala także na utrzymanie dobrej kondycji samic, wyrażonej właściwą rezerwą energetyczną i zasobami białka w ciele. Przygotowuje również organizm lochy do nowego cyklu reprodukcyjnego. Odłączenie prosiąt od macior poprzedzone jest zasuszeniem gruczołu mlekowego. Planując odłączenie miotów po dłuższym, 42- -56- dniowym, okresie laktacji, można zrezygnować z ograniczania dawek paszy przed odłączeniem (żywić tak, jak w okresie laktacji). Mechaniczny nacisk mleka w pęcherzykach hamuje proces jego produkcji i wydzielania, co przy zmianach hormonalnych prowadzi do zasuszenia gruczołu mlekowego. Zwykle ograniczamy podawanie mieszanki pełnoporcjowej przed odsądzeniem i w dniu odsadzenia. Zazwyczaj w okresie 4-11 dni po odłączeniu miotu występuje ruja. Korzystne jest stosowanie bodźcowego żywienia samic przed rują. Lochy wieloródki także należy intensywnie żywić przed kryciem. W tym celu dawkę 2,0-2,5 kg mieszanki przewidzianej dla loch luźnych należy zwiększyć o dodatkowy 1 kg paszy. U loszek zwiększa się płodność - 1-2 prosięta więcej w miocie. U wieloródek skróceniu ulega natomiast czas oczekiwania na ruję, poprawia się też kondycja loch, zwykle wycieńczonych. Normy, będące ogólną wskazówką żywienia, nie wykluczają indywidualnego traktowania poszczególnych loch lub ich grup przez samego hodowcę. Miernikiem prawidłowego
żywienia ciężarnej samicy jest zwiększenie masy ciała w czasie ciąży o ok. 40 kg, z czego ok. 25 kg przypada na płody i wody płodowe, a 15 kg na odłożone rezerwy. W kolejnych cyklach, zwykle do czwartego lub piątego miotu włącznie, locha zwiększa swoją masę ciała o 10-15 kg. U loch starszych 3-4-letnich masa ciała stabilizuje się. Błędy w żywieniu loszek i loch powodują zaburzenia w występowaniu rui (np. ruja cicha) lub jej brak oraz niską płodność i znaczną śmiertelność prosiąt. Zatuczenie sprzyja trudnym porodom i niskiej mleczności. Błędy w zakresie żywienia mineralnego powodują krzywicę oraz osteoporozę i osteochondrozę (schorzenia narządu ruchu), którym towarzyszą kulawizny i zaleganie. Pasze dla loch Zapotrzebowanie loch na składniki pokarmowe zmienia się w zależności od fazy cyklu rozrodczego. Dla loch luźnych i prośnych zaleca się pasze, których strawność wynosi 65-75%, a zawartość włókna do 10%. Pozwala to na pewną swobodę, co do ich wyboru. Lochom w niskiej ciąży można podawać pasze mniej wartościowe, a przy tym tańsze. W żywieniu loch wysoko prośnych i karmiących należy stosować pasze o strawności 75-80% zawierające do 7% włókna. Lochom luźnym i w niskiej ciąży, oprócz paszy treściwej (w ilości co najmniej 1 kg/sztukę dziennie), można podawać pasze objętościowe - ziemniaki parowane świeże lub kiszone, buraki pastewne lub półcukrowe, marchew. Stosuje się też pasze objętościowe o większej zawartości włókna, takie jak: susze z zielonek, siano, zielonki z roślin motylkowych. Podawanie pasz objętościowych należy ograniczyć w wysokiej ciąży, a w okresie laktacji całkowicie z nich zrezygnować. Stosując je nawet w dużych ilościach, nie można pokryć potrzeb pokarmowych. Zwierzętom wysoko produkcyjnym w okresie karmienia prosiąt należy podawać wyłącznie pasze treściwe. Pasze dla loch powinny być zbilansowane pod względem zawartości aminokwasów egzogennych: lizyny, metioniny z cystyną, treoniny, tryptofanu, a także poziomu witamin i podstawowych składników mineralnych. Karma zadawana lochom musi być świeża, nie spleśniała, rozdrobniona (ziarno drobno ześrutowane lub gniecione), pozbawiona składników antyżywieniowych. Na przykład,
hemaglutynina z ziarna soi powinna być usunięta w wyniku toastowania, tanina z bobiku przez łuszczenie i parowanie, solanina z ziemniaków przez parowanie, itp. Właściwie jedyną paszą, która może być skarmiana zgodnie z potrzebami, bez ograniczeń, jest śruta jęczmienna. Określając udział innych pasz w zestawie, bierze się pod uwagę ich działanie dietetyczne. Owies, działający pobudzająco na układ rozrodczy, jest zalecany w żywieniu loch, ale stosuje się go w ilościach ograniczonych (np. do 10% mieszanki treściwej) ze względu na wysoką zawartość włókna. Wartościowym i dietetycznym dodatkiem, szczególnie dla loch w okresie okołoporodowym oraz dla loch karmiących są działające lekko przeczyszczająco i mlekopędnie otręby pszenne. Niewskazane jest podawanie lochom większych ilości śruty żytniej wywołującej zaparcia i wzdęcia. Jej udział w dawce nie powinien przekraczać 20-30%. Z tych samych względów konieczne jest ograniczenie śruty z nasion strączkowych. Śruta poekstrakcyjna sojowa może być podawana do 20% w dawce. Śruta rzepakowa (tylko z odmian podwójnie ulepszonych 00 ) może być stosowana w udziale 5-10%, gdyż obecne w niej glikozynolany mogą być przyczyną zamierania płodów i poronień. Zaleca się podawanie zielonek z roślin motylkowych, a przede wszystkim z koniczyny i lucerny. Należy przy tym zwracać uwagę na ilość i czas ich skarmiania. Nadmiar estrogenów (hormony żeńskie) wprowadzanych z lucerną do organizmu samicy może zahamować występowanie rui. Wartościową, leczniczą rośliną zapobiegającą bezmleczności u loch i anemii u prosiąt jest pokrzywa. Zawiera ona znaczne ilości wapnia i żelaza. Tradycyjnie można ją podawać świeżą lub z innymi ziołami w formie suchych mieszanek. Stosowanie mieszanek gotowych, pełnoporcjowych lub uzupełniających, oraz koncentratów, a także dodatków z grupy premiksów jest pożądane ze względu na ich wysoką wartość odżywczą oraz oszczędności kosztów transportu, magazynowania i robocizny. Dawki złożone tylko z pasz gospodarskich są niepełnowartościowe pod względem zawartości i jakości białka, witamin i związków mineralnych.
Przykładowe mieszanki pełnoporcjowe dla różnych grup świń (warchlaki i 0-30 kg, młodzież hodowlana i lochy karmiące, % udziału pasz) Składnik Warchlak Warchlak Knurek hodowlany Loszka hodowlana Mieszanki dla loch karmiących Koncentrat białkowy 10 10 9 10 10 10 10 7 Śruta poekstr. sojowa 8 7 5 5 2 5 Śruta jęczmienna 50 70 38 34 50 15 78 38 Śruta pszenna 10 35 26 10 60 40 Śruta kukurydziana 10 15 Śruta pszenżytnia 10 Śruta owsiana 5 10 Otręby pszenne 5 10 10 10 10 Susz z koniczyny 5 Mączka rybna 3 3 2 Mleko w proszku 7 5 3 MJ EM/kg 12,9 12,8 12,5 12,4 12,9 12,8 12,1 12,7 g. białka str./1 MJ EM 12,1 12,3 10,9 10,5 10,0 10,0 10,0 10,0 Ważnym elementem żywienia loch jest woda. Najlepszym rozwiązaniem są poidła automatyczne. Lochy nieprośne i ciężarne powinny otrzymywać wodę w ilości 7-10 I dziennie, karmiące - 20-25 l/szt./dzień, a nawet do 30 I na dobę.
Optymalizacja żywienia Optymalizację żywienia można rozpatrywać w dwóch podstawowych aspektach: zaspokojenia potrzeb bytowych i produkcyjnych, obniżenia kosztów żywienia i produkcji różnych grup produkcyjnych świń (zwierzęta użytkowane rozpłodowo, prosięta, tuczniki). W produkcji loch i prosiąt zwiększenie plenności i obniżenie kosztów żywienia macior i ich potomstwa wpływa na koszt materiału pozyskiwanego do tuczu, a więc i cenę żywca wieprzowego. Obniżenie kosztów produkcji żywca w dużym stopniu zależy od doboru surowców, rodzaju pasz, dodatków paszowych, premiksów do mieszanek, sposobu ich pozyskiwania (produkcja własna, zakup), przygotowania i przetwarzania wstępnego surowców oraz cen poszczególnych komponentów. Ceny pasz decydują o kosztach żywienia. Stanowią one ok. 60% wszystkich kosztów ponoszonych w produkcji trzody chlewnej. W produkcji pasz największy udział kosztów to koszty surowcowe. Dlatego w żywieniu należy szukać możliwości obniżenia całkowitego kosztu produkcji. Producent pasz przy opracowywaniu receptur powinien więc bardzo ściśle analizować ceny poszczególnych komponentów i dobrać je w taki sposób, by uzyskać możliwie niski koszt produkcji paszy. Obniżanie kosztów produkcji paszy nie może powodować obniżenia jej jakości. Uzyskanie optymalnego tempa wzrostu masy ciała zwierząt i dobrej produkcyjności wymaga od producenta zapewnienia właściwego poziomu składników pokarmowych w mieszance pełnoporcjowej. Tylko odpowiednia, określona w normach żywienia zwierząt, zawartość w paszy energii metabolicznej, białka ogólnego, aminokwasów egzogennych, składników mineralnych oraz witamin może zagwarantować wysoki poziom produkcji. Dobrze skonstruowany program komputerowy może pomóc producentowi w przygotowaniu bardzo dobrych jakościowo mieszanek, zbilansowanych pod względem wielu składników pokarmowych. Dodatkowo, może on przygotowywać receptury optymalne pod względem kosztów produkcji. W trakcie opracowywania receptury mieszanki program komputerowy bilansuje energię oraz składniki pokarmowe, białko ogólne, lizynę, metioninę, metioninę z cystyną, treoninę, tryptofan, włókno, wapń, fosfor oraz sód. Drugie działanie to optymalizacja finansowa. Duże
znaczenie w produkcji mieszanek ma aspekt ekonomiczny, dlatego konieczne jest prowadzenie pełnej kalkulacji kosztów produkcji mieszanki. Oprócz kosztów surowców w kalkulacji można uwzględniać robociznę, zużycie energii elektrycznej, transport, opakowanie, narzuty kosztów pośrednich, zysk producenta. Komputerowe bilansowanie i optymalizacja receptur paszowych może odbywać się w gospodarstwie u producenta świń, a nie tylko w wytwórniach pasz.