Stan poznania ichtiofauny Kampinoskiego Parku Narodowego

ADAM OLSZEWSKI, MICHAŁ GŁÓWKA Stan poznania ichtiofauny Kampinoskiego Parku Narodowego ADAM OLSZEWSKI, MICHAŁ GŁÓWKA. State of knowledge concerning the ichthyofauna of Kampinos National Park. Parki nar. Rez. Przyr. 29(1): 115 126. ABSTRACT: Surface waters cover 0.40% of the Kampinos National Park's area. Until now no species of lamprey Petromyzontiformes has been noted here. Fishes are the only vertebrate group that has not been studied in the KNP. The existing information is fragmentary. Field studies of 2008 2009 revealed the presence of 27 species, including 3 occuring only in fish ponds. The most valuable species (listed in Annex II of the EU Habitats Directive) are: bitterling Rhodeus sericeus, weatherfish Misgurnus fossilis and spined loach Cobitis taenia. The most interesting and diverse fish habitat in KNP is the Łasica Channel, especially its western fragment. KEY WORDS: fishes, Kampinos National Park Adam Olszewski: Kampinoski Park Narodowy, ul. Tetmajera 38, 05 080 Izabelin, e-mail: ad.ol@wp.pl; Michał Główka: ul. Żeromskiego 41 m. 23, 96 500 Sochaczew, e-mail: michalglowka@op.pl WSTĘP Na Nizinie Mazowieckiej występują przedstawiciele 14 rodzin ryb, wśród których do końca XX w. stwierdzono występowanie 36 gatunków rodzimych i 11 gatunków introdukowanych bądź taksonów zawleczonych (PRZYBYLSKI i in. 2001). Stan poznania ichtiofauny Mazowsza jest zróżnicowany, gdzie do niedawna ichtiofauna środkowej Wisły była jednym z najsłabiej zbadanych obszarów Polski (BACKIEL i in. 2000, PRZYBYLSKI i in. 2001). Poza tym KRZYKAWSKI i WIĘCASZEK (1997) podają stanowisko ciosy Pelecus cultratus na kampinoskim odcinku Wisły. Ryby są jedyną gromadą kręgowców, która do tej pory nie była badana w Kampinoskim Parku Narodowym (KPN). Istniały na ten temat tylko luźne doniesienia od pracowników parku i wędkarzy. Pierwsze wzmianki o rybach KPN pojawiły się w pracy dotyczącej diety bociana czarnego Ciconia nigra, jednak możliwość pobierania pokarmu poza KPN (głównie w Wiśle i w jeziorach otuliny parku) uniemożliwia określenie skąd pochodziła ofiara (ZAWADZKA i in. 1990). W pierwszym Planie Ochrony KPN, który został zatwierdzony w 1997 r., wspomniano o rybach tylko w jednej jego części (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). W pracy tej podano 12 gatunków ryb z terenu KPN i 14 z jego otuliny. Pod koniec ubiegłego wieku z terenu KPN

wymieniano już 14 gatunków ryb (OWADOWSKA 1999), które w dużej mierze były cytowane z pracy ZAWADZKIEJ i in. (1990). OLECH i OWADOWSKA (2001) podawały 20 gatunków z terenu KPN, ale prawdopodobnie autorki miały na myśli cały obszar Puszczy Kampinoskiej (park z otuliną). Monografia KPN donosi o występowaniu 10 gatunków ryb na terenie parku i 14 w jego otulinie (CHUDZICKA i in. 2003). Najprawdopodobniej są to dane zaczerpnięte z Planu Ochrony KPN (ANDRZEJEWSKI i in. 1995), ponieważ pokrywają się one z wiadomościami tam zawartymi. Ciekawych informacji o rybach dostarczyły badania diety piskląt bociana czarnego w latach 2006 2007, które zapewne były chwytane także w otulinie KPN (OWCZAREK 2007). M.in. były to: koza Cobitis taenia, węgorz Anguilla anguilla, różanka Rhodeus sericeus i trawianka Perccottus glenii. W polskich wodach najczęściej stwierdzane są kompleksy diploidalno-poliploidalne ryb z rodzaju Cobitis najczęściej kozy z kozą dunajską C. elongatoides (BOROŃ 2003), a pewne stanowiska w kraju są tylko 3 (ADAMSKI i in. 2004). Rozpoznawanie kóz jest możliwe tylko po wykonaniu badań cytogenetycznych, po dostarczeniu żywych osobników. W związku z tym, iż stwierdzenie z KPN wyklucza kozę złotawą Sabanejewia aurata uznano, że dopóki badania genetyczne tego nie wykluczą będzie ona traktowana jako Cobitis taenia, aby móc ją objąć ochroną z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej. Ostatnio opublikowano dane o występowaniu różanki i piskorza Misgurnus fossilis (OLSZEWSKI, GŁÓWKA 2009). W pozycji WITKOWSKIEGO (2004) mapa zasięgu głowacza białopłetwego Cottus gobio wskazuje, iż występuje on w Kampinoskim Parku Narodowym, czego dotychczas nie potwierdzono. Celem pracy było: zbadanie ichtiofauny Kampinoskiego Parku Narodowego; zebranie całej dotychczasowej wiedzy dotyczącej ichtiofauny KPN; odniesienie się do danych wcześniej publikowanych i wszystkich dotychczas dostępnych informacji dotyczących ryb parku. TEREN BADAŃ Kampinoski Park Narodowy (KPN) został powołany w 1959 roku. Położony jest w centralnej części województwa mazowieckiego w bezpośrednim sąsiedztwie Warszawy. Obszar Parku obejmujący lasy Puszczy Kampinoskiej zajmuje powierzchnię 38,5 tys. ha (Ryc. 1). Puszcza Kampinoska w całości położona jest w pradolinie Wisły, która zajmuje 2

centralną część Kotliny Warszawskiej mezoregionu wchodzącego w skład Niziny Środkowomazowieckiej (KONDRACKI 2000). Kompleks przyrodniczy KPN składa się z tarasu zalewowego (Powiśle), dwóch pasów wysokich i zalesionych wydm (północny i południowy), dwóch pasów obniżeń bagiennych: północnego (Łasicy) i dwudzielnego południowego (kanału Olszowieckiego i Zaborowskiego), które są ułożone równoleżnikowo (ZGORZELSKI, PAWŁOWSKA 2003). Lesistość Kampinoskiego Parku Narodowego wynosi około 73% (OPERAT 2002). Otwarte wody w KPN zajmują 0,40% całkowitej powierzchni parku (DOMAŃSKA 2009). Cieki i zbiorniki wodne zostały opisane przez KROGULEC i in. (1999) oraz KAZIMIERSKIEGO i in. (2003). Ponad 90% cieków wodnych ma charakter sztuczny (kanały i rowy melioracyjne). Ryc. 1. Teren badań I granica Kampinoskiego Parku Narodowego, II wody płynące, III lasy. Oznaczenie wód stojących: 1 staw w Pieklicach, 2 Torfianki w Nartach, 3 5 trzy stawy w Zamościu, 6 13 osiem stawów w Górkach, 14 Jezioro Tomczyn, 15 16 dwa stawy w Brzozówce, 17 rozlewisko w Palmirach, 18 staw w Borkach, 19 zbiornik Mokre Łąki, 20 staw w Laskach. Fig. 1. Study area I boundary of Kampinos National Park, II flowing waters, III forests. Indication of still waters: 1 pond in Pieklice, 2 peat extraction ponds in Narty, 3 5 three ponds in Zamość, 6 13 eight ponds in Górki, 14 Tomczyn Lake, 15 16 two ponds in Brzozówka, 17 pool in Palmiry, 18 pond in Borki, 19 "Mokre Łąki" water basin, 20 pond in Laski. 3

W 2000 roku teren KPN wraz z otuliną został uznany przez UNESCO MaB Rezerwatem Biosfery Puszcza Kampinoska, a w 2004 włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 pod nazwą Puszcza Kampinoska (PLC140001). METODY BADAŃ W latach 2008 2009 zinwentaryzowano 8 cieków oraz 35 zbiorników wodnych. Ryby stwierdzono w 7 kanałach i rzeczkach oraz w 20 zbiornikach wodnych, z których większość podczas wysokich stanów wód uzyskuje połączenie z ciekami wodnymi. Badania prowadzono w okresie VI X 2008 r. i II IX 2009 r. Nie wykonywano elektropołowów. Zastosowano następujące metody inwentaryzacji: połowy wędką na przynęty sztuczne i naturalne, połowy przy użyciu sieci, żaków, podbieraków i siatek własnej konstrukcji, wabienie ryb przynętami na powierzchnię wody, obserwacja z brzegów oraz z mostów, lustracja brzegów i przeszkód wodnych w poszukiwaniu śniętych ryb lub ich części, wywiady z okolicznymi mieszkańcami i wędkarzami. Wszystkie złowione ryby, po zmierzeniu i sfotografowaniu, były wypuszczane ponownie na wolność. WYNIKI I DYSKUSJA Jak dotąd na terenie KPN nie stwierdzono żadnego gatunku minoga Petromyzontiformes. W sumie w latach 1978 2009 odnotowano 27 gatunków ryb (Tab. 1). 4

Tab. 1. Lista gatunków ryb stwierdzonych w Kampinoskim Parku Narodowym w latach 1978 2009 I gatunek introdukowany, R gatunek rodzimy, P wody płynące, S wody stojące VU gatunek narażony na wyginięcie, NT gatunek bliski zagrożenia, LC gatunek najmniejszej troski. Table 1. List of fish species noted in Kampinos National Park in the years 1978 2009 I introduced, R native species; P flowing waters, S standing waters, VU vulnerable species, NT near threatened species, LC least concern species. Gatunek Species Pochodzenie gatunku Origin of species Stanowisko Location Kategorie IUCN (WITKOWSKI i in. 2009) IUCN categories (WITKOWSKI et al. 2009) II Załącznik Dyrektywy Siedliskowej UE Annex II of the EU Habitats Directive Acipenseridae Acipenser sp. I S Esocidae Esox lucius R P,S LC Cyprinidae Rutilus rutilus R P,S LC Leucaspius delineatus R P,S LC Leuciscus cephalus R P LC L. idus R P LC Scardinius erythrophthalmus R P,S LC Tinca tinca R P,S LC Gobio gobio R P LC Alburnus alburnus R P,S LC Blicca bjoerkna R P LC Abramis brama R S LC Rhodeus sericeus R P VU + Carassius carassius R S NT C. auratus gibelio et C. a. auratus I S Cyprinus carpio I S Ctenopharyngodon idella I S Hypophthalmichthys molitrix I S Cobitidae Misgurnus fossilis R P,S VU + Cobitis taenia R P LC + Siluridae Silurus glanis R S NT Ictaluridae Ictalurus nebulosus I S Gadidae Lota lota R P VU Gasterosteidae Pungitius pungitius R P,S LC Gasterosteus aculeatus R P,S LC Percidae Perca fluviatilis R P,S LC Odontobutidae Perccottus glenii I S 5

PRZEGLĄD GATUNKÓW Jesiotr Acipenser sp. Dwa stwierdzenia nie oznaczone do gatunku: staw w Górkach (oddz. 307), gdzie w roku 2006 zostały wpuszczone 3 małe osobniki zakupione na giełdzie w Słomczynie; zbiornik Mokre Łąki, gdzie obserwowano 2 martwe osobniki (W. MALAROWSKI, inf. ustna). Szczupak Esox lucius LINNAEUS, 1758. Jest najliczniejszą drapieżną rybą w Kampinoskim Parku Narodowym (KPN). Podczas badań odnotowany był w: Kanale Łasica, Kanale Olszowieckim, Kanale Ł9, w Torfiankach w Nartach, 3 stawach w Zamościu, 3 stawach w Górkach, 2 stawach w Brzozówce oraz w zbiorniku Mokre Łąki. Dawniej występował w Jeziorze Tomczyn, ponieważ w okresie 1978 1982 był tam wpuszczany jako narybek, a chwytano go tam do początku lat 90 tych XX w. (J. JEZIORSKI, inf. ustna). W Planie Ochrony KPN podawany był jako gatunek powszechnie występujący, m.in. z Łasicy, Kanału Zaborowskiego i stawu w Sadykierzu (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). Potwierdzają to wyniki o diecie bociana czarnego (ZAWADZKA i in. 1990, OWCZAREK 2007). Płoć Rutilus rutilus LINNAEUS, 1758. Stwierdzona na 6 stanowiskach: staw w Borkach, dwa stawy w Zamościu (oddz. 339), Kanał Ł9, Kanał Łasica i zbiornik Mokre Łąki. W latach 70 tych do początku lat 90 tych ubiegłego wieku występowała w Jeziorze Tomczyn, ponieważ była łowiona na wędkę przez okolicznych mieszkańców. W Planie Ochrony KPN podawana była z Kanału Łasica i Kanału Zaborowskiego (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). Słonecznica Leucaspius delineatus HECKEL, 1843. Była obserwowana na 3 stanowiskach: Kanał Łasica, Kanał Zaborowski oraz staw w Pieklicach. ANDRZEJEWSKI i in. (1995) i OWADOWSKA (1999) podawali, iż występowała ona w Jeziorze Tomczyn. Kleń Leuciscus cephalus LINNAEUS, 1758. Stwierdzony tylko w Łasicy przy śluzie w Elżbietowie (trzykrotnie pojedyncze osobniki). Jaź Leuciscus idus LINNAEUS, 1758. Stwierdzany tylko w zachodniej części Kanału Łasica. Wzdręga Scardinius erythrophthalmus LINNAEUS, 1758. Odnotowana w Kanale Łasica i w stawie w Borkach. W latach 1978 1982 występowała w Jeziorze Tomczyn, ponieważ była łowiona na wędkę przez miejscowego wędkarza. Lin Tinca tinca LINNAEUS, 1758. Odnotowany na 6 stanowiskach: Kanał Łasica, trzy stawy w Górkach (oddz. 303, 307 i 338), jeden staw w Brzozówce oraz zbiornik Mokre Łąki. 6

W latach 1978 1982 występował w Jeziorze Tomczyn, ponieważ w tym okresie był tam wpuszczany (J. JEZIORSKI, inf. ustna). Kiełb Gobio gobio LINNAEUS, 1758. Odnotowywany tylko w Kanale Łasica. Przez OWADOWSKĄ (1999) wymieniany był jako gatunek pospolity, a w kolejnych publikacjach w ogóle nie wspominano o jego występowaniu (OLECH, OWADOWSKA 2001; CHUDZICKA i in. 2003). W Planie Ochrony KPN podawany był z kanałów Łasica i Zaborowskiego (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). Ukleja Alburnus alburnus LINNAEUS, 1758. Wykazana w 4 miejscach: Kanał Łasica, Kanał Ł9, 1 staw w Brzozówce oraz zbiornik Mokre Łąki. Dawniej podawany był także z Kanału Zaborowskiego (ANDRZEJEWSKI i in. 1995, OWADOWSKA 1999). Krąp Blicca bjoerkna LINNAEUS, 1758. Stwierdzony tylko raz 1 osobnik złowiony w Kanale Łasica, w Elżbietowie. Leszcz Abramis brama LINNAEUS, 1758. Stwierdzony tylko w zbiorniku Mokre Łąki, do którego został wpuszczony przez wędkarzy. Różanka Rhodeus sericeus PALLAS, 1776. Podczas badań obserwowana tylko w Kanale Łasica w Karolinowie (OLSZEWSKI, GŁÓWKA 2009). Dawniej była łowiona w tym kanale, w latach 1993 1994, w Brzozówce (P. SZPAKOWSKI, inf. ustna). Stanowisko w KPN okazuje się jednym z kilku (3 lub 4) na Mazowszu na zachód od Wisły (GŁOWACIŃSKI 2001, PRZYBYLSKI 2004). W 2007 r. stwierdzono jednego osobnika w pokarmie piskląt bociana czarnego w gnieździe znajdującym się w Obwodzie Ochronnym Wilków, jednak nie wiadomo czy był to pokarm zdobyty na terenie KPN (OWCZAREK 2007, inf. ustna). Jest wymieniona w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek bliski zagrożenia (GŁOWACIŃSKI 2001). Karaś pospolity Carassius carassius LINNAEUS, 1758. Odnotowany tylko w wodach stojących na następujących stanowiskach: staw w Pieklicach, Torfianki w Nartach, 3 stawy w Zamościu, 8 stawów w Górkach, 2 stawy w Brzozówce, staw w Borkach oraz zbiornik Mokre Łąki. Dawniej występował w Jeziorze Tomczyn, na przełomie lat 1970/1980 do początku lat 90 tych XX w. był tam bardzo liczny. W Planie Ochrony KPN podawany był z większości zbiorników wodnych (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). Karaś srebrzysty Carassius auratus gibelio BLOCH, 1783; Kraś złocisty Carassius auratus auratus LINNAEUS, 1758. Stanowiska karasia srebrzystego odnotowano w tych samych akwenach co karasia pospolitego oraz dodatkowo w stawie w Laskach. W latach 1978 1982 występował w Jeziorze Tomczyn, ponieważ w tym okresie był tam 7

łowiony przez miejscowego wędkarza. Karasia złocistego stwierdzono w jednym stawie w Górkach (oddz. 307) oraz w rozlewisku przy cmentarzu w Palmirach odmiana złota rybka. Karp Cyprinus carpio LINNAEUS, 1758. Jego występowanie stwierdzono w dwóch stawach w Górkach (oddz. 303 i 307), w jednym stawie w Brzozówce oraz w zbiorniku Mokre Łąki. W latach 1978 1982 członkowie Wojskowego Koła Wędkarskiego w Warszawie zarybiali nim Jezioro Tomczyn, a łowiono go tam do początku lat 90 tych XX w. (J. JEZIORSKI, inf. ustna). Z terenu KPN podawały go OLECH i OWADOWSKA (2001) oraz CHUDZICKA i in. (2003), przy czym ostatnia praca nie precyzuje czy opisywane pojedyncze stanowisko dotyczy KPN, czy jego otuliny. Prawdopodobnie autorzy mieli na myśli Jeziora Dolne i Górne, które stanowią miejsce bytowania tego gatunku, o czym pisali ANDRZEJEWSKI i in. (1995). Amur biały Ctenopharyngodon idella VALENCIENNES, 1844. Stwierdzony na 4 stanowiskach: dwa stawy w Górkach (oddz. 303 i 307), staw w Borkach oraz zbiornik Mokre Łąki. W latach 1978 82 był gatunkiem, którym zarybiano Jezioro Tomczyn (J. JEZIORSKI, inf. ustna). O nielicznym jego występowaniu w KPN pisały OLECH i OWADOWSKA (2001) oraz CHUDZICKA i in. (2003). Tołpyga biała Hypophtalmichthys molitrix RICHARDSON, 1845. Jej stanowiska znajdują się w dwóch stawach w Górkach (oddz. 303 i 307) oraz w jednym stawie w Brzozówce. Piskorz Misgurnus fossilis LINNAEUS, 1758. Obecnie jego stanowiska znajdują się w Kanale Łasica, w Torfiankach w Nartach, w stawie w Górkach (oddz. 338) oraz w Wilczej Strudze (OLSZEWSKI, GŁÓWKA 2009). Obserwacje m.in. pracowników parku z ostatnich kilku lat dowodzą, iż występował on także w innych ciekach, np. w Kanale Zaborowskim (ANDRZEJEWSKI i in. 1995, OWADOWSKA 1999, OWCZAREK 2007). W okresie od 1978 do początku lat 90 tych ubiegłego wieku w Jeziorze Tomczyn był obserwowany przez członków Wojskowego Koła Wędkarskiego w Warszawie oraz przez miejscowego wędkarza. ANDRZEJEWSKI i in. (1995) podawali go ze stawu w Sadykierzu, który od kilkunastu lat w okresie letnim wysycha. Występowanie piskorza w KPN jest znane od co najmniej kilkudziesięciu lat, dlatego dziwi fakt, że w publikacjach z ostatnich lat nie podawane są stanowiska z terenu Puszczy Kampinoskiej (GŁOWACIŃSKI 2001, BOROŃ 2004). W diecie bociana czarnego z terenu KPN i otuliny wykazano, iż w latach 1985 1987 stanowił 28% łowionych ryb, a w latach 2006 2007 już tylko 0,5 2,2% (ZAWADZKA i in. 1990, OWCZAREK 2007). 8

W latach 2006 2007 był w wolach piskląt bociana czarnego w gniazdach w Obwodach Ochronnych Dąbrówka i Kromnów (Z. OWCZAREK, inf. ustna). Jest wymieniony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek bliski zagrożenia (GŁOWACIŃSKI 2001). Koza Cobitis taenia LINNAEUS, 1758. 14.07.2009 r. obserwowano 3 osobniki w Kanale Łasica w Elżbietowie, które zostały sfotografowane. W latach 1993 1994 obserwowana w Kanale Łasica w Brzozówce (P. SZPAKOWSKI, inf. ustna). Dotychczas w literaturze nie była podawana z terenu KPN. 2007 r. w gnieździe bociana czarnego w Obwodzie Ochronnym Kromnów (ok. 3 km od Wisły) w wolach piskląt znaleziono 31 osobników (Z. OWCZAREK, inf. ustna). Dopóki badania genetyczne nie wykluczą krzyżówki ryb z rodzaju Cobitis będzie ona traktowana jako C. taenia, aby móc objąć ją ochroną w myśl II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej. Sum Silurus glanis LINNAEUS, 1758. Odnotowany tylko w stawie w Górkach (oddz. 307), do którego w 2006 roku wpuszczono 5 małych osobników. Dotychczas podawany z jednego stanowiska z terenu KPN staw w Laskach (ANDRZEJEWSKI i in. 1995; OWADOWSKA 1999; OLECH, OWADOWSKA 2001; CHUDZICKA i in. 2003). Obecnie na pewno tam nie występuje, ponieważ zbiornik ten w okresie letnim zupełnie wysycha. Sumik karłowaty Ameiurus nebulosus LE SUEUR, 1819. Jedyne stwierdzenie pochodzi z 16.04.2009 r. z rozlewiska w Palmirach, gdzie zaobserwowano 2 osobniki. Miętus Lota lota LINNAEUS, 1758. Ostatnie stwierdzenia z terenu KPN miały miejsce w latach 90 tych XX w. w Kanale Łasica (m.in. P. SZPAKOWSKI, inf. ustna). Prawdopodobnie nastąpiło gwałtowne zmniejszenie się pogłowia miętusa, ponieważ jeszcze w latach 80 tych i 90 tych ubiegłego wieku wody w kanałach KPN były zdecydowanie bardziej przejrzyste niż obecnie. W Planie Ochrony KPN podawany był z Kanału Zaborowskiego i Lipkowskiej Wody (ANDRZEJEWSKI i in. 1995). Być może stąd wzięła się informacja o miętusie w publikacjach OWADOWSKIEJ (1999) oraz OLECH i OWADOWSKIEJ (2001). Natomiast CHUDZICKA i in. (2003) podawały tylko jedno miejsce jego występowania w KPN. Znajduje się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jako gatunek o słabo rozpoznanym statusie (GŁOWACIŃSKI 2002). Cierniczek Pungitius pungitius LINNAEUS, 1758. Obserwowany na czterech stanowiskach: Kanał Łasica, Struga, zbiornik Mokre Łąki oraz Lipkowska Woda. ANDRZEJEWSKI i in. (1995) i OWADOWSKA (1999) podawali, iż występował on także w stawach w 9

Laskach. Z. OWCZAREK (inf. ustna) przekazała informację, iż w wolach piskląt bociana czarnego w gnieździe we wschodniej części parku stwierdziła 67 osobników w 2006 r., w 2007 r. 44 osobniki. Ciernik Gasterosteus aculeatus LINNAEUS, 1758. Stwierdzony był w Torfiankach w Nartach, w Strudze i na Mokrych Łąkach. Prawdopodobnie jego obecność w zbiorniku Mokre Łąki jest wynikiem połączenia Strugi z tym akwenem. ANDRZEJEWSKI i in. (1995) podawali go z Łasicy, Kanału Zaborowskiego i stawu w Laskach. Okoń Perca fluviatilis LINNAEUS, 1758. Wykazany na kilku stanowiskach: Kanał Łasica, staw w Górkach (oddz. 307), staw w Zamościu (oddz. 339), staw w Borkach oraz zbiornik Mokre Łąki. W latach 1978 1982 występował w Jeziorze Tomczyn, ponieważ w tym okresie był tam wpuszczany jako narybek (J. JEZIORSKI, inf. ustna). ANDRZEJEWSKI i in. (1995) podawali okonia tylko ze stawu w Sadykierzu. Trawianka Perccottus glenii DYBOWSKI, 1877. Stwierdzona tylko w dwóch stawach w Brzozówce, które są zbiornikami bezodpływowymi (J. ROMANOWSKI, inf. ustna). W pobliżu KPN występuje w Wiśle, w Jeziorze Górnym oraz w stawie hodowlanym w Augustówku (SZPAKOWSKI, OLSZEWSKI, dane niepubl.). GATUNKI MAŁO PRAWDOPODOBNE Mimo informacji zawartych w publikacjach OWADOWSKIEJ (1999) oraz OLECH i OWADOWSKIEJ (2001) występowanie węgorza europejskiego i sandacza w latach 1978 2009 było mało prawdopodobne, ponieważ nie potwierdzono ich zarówno w trakcie badań 2008 2009, jak i podczas wywiadów. Węgorz Anguilla anguilla LINNAEUS, 1758. OWADOWSKA (1999) oraz OLECH i OWADOWSKA (2001) napisały o jego występowaniu w KPN. Podczas badań nie stwierdzony, a jego występowanie jest mało prawdopodobne. Sandacz Stizostedion lucioperca LINNAEUS, 1758. Wymieniony przez OLECH i OWADOWSKĄ (2001) oraz CHUDZICKĄ i in. (2003), jednak w drugiej publikacji nie sprecyzowano czy stanowisko znajduje się w KPN. Biorąc pod uwagę zbieżność gatunków wymienionych przez CHUDZICKĄ i in. (2003) z gatunkami opisanymi przez ANDRZEJEWSKIEGO i in. (1995), tym stanowiskiem mogą być jeziora Górne i Dolne koło Kazunia (otulina KPN). 10

Podczas badań nie stwierdzono ryb w Kanale Kromnowskim, który w większej części znajduje się poza granicami parku. Informacje od okolicznych mieszkańców dowodzą, iż występowały one tam jeszcze w latach 90 tych ubiegłego wieku. Mimo istniejących negatywnych opinii o elektrycznej metodzie połowu ryb i minogów w przyszłości należy zastanowić się nad jej zastosowaniem na terenie KPN, ponieważ jako nieselektywna metoda najlepiej odzwierciedla zarówno stan jakościowy, jak i ilościowy ichtiofauny. PODZIĘKOWANIA Autorzy składają podziękowania za udzielenie cennych informacji następującym osobom: Zofii Owczarek, Piotrowi Szpakowskiemu, Jerzemu Romanowskiemu, Panu Januszowi Jeziorskiemu oraz Panu Witoldowi Malarowskiemu, a także anonimowym recenzentom za cenne uwagi i sugestie. PIŚMIENNICTWO ANDRZEJEWSKI R., CHUDZICKA E., SKIBIŃSKA E., PILIPIUK I., KOWALSKI M., NOWICKI A. 1995. Diagnoza stanu walorów faunistycznych Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. [W:] Plan Ochrony KPN. NFOŚ, Warszawa, 80 81. BACKIEL T., WIŚNIEWOLSKI W., BORZĘCKA I., BURAS P., SZLAKOWSKI J.,WOŹNIEWSKI M. 2000. Ichtiofauna Wisły od ujścia Pilicy do ujścia Narwi. [W:] Międzywale Wisły jako swoisty układ przyrodniczy (odcinek Pilica Narew), J.M. MATUSZKIEWICZ, E. ROO-ZIELIŃSKA (red.). IGiPZ PAN, Warszawa, 97 105. BOROŃ A. 2003. Karyotypes and cytogenetic diversity of the genus Cobitis (Pisces, Cobitidae) in Poland: a review. Cytogenetic evidence for a hybrid origin of some Cobitis triploids. Folia biol. Suppl. 51: 49 54. BOROŃ A. 2004. Piskorz Misgurnus fossilis (Linnaeus, 1758). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny, P. ADAMSKI, R. BARTEL, A. BERESZYŃSKI, A. KEPEL, Z. WITKOWSKI (red.). Ministerstwo Środowiska, Warszawa. 6: 245-248. 11

CHUDZICKA E., SKIBIŃSKA E., PILIPIUK I. 2003. Stopień poznania fauny Puszczy Kampinoskiej. [W:] Kampinoski Park Narodowy, tom I, R. ANDRZEJEWSKI (red.). KPN, Izabelin, 483 498. DOMAŃSKA W. (red.). 2009. Ochrona Środowiska. Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, Warszawa. GŁOWACIŃSKI Z. (red.). 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa. GŁOWACIŃSKI Z. (red.). 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. KAZIMIERSKI B., SIKORSKA-MAYKOWSKA M., PILICHOWSKA-KAZIMIERSKA E. 2003. Wody. [W:] Kampinoski Park Narodowy, tom I, R. ANDRZEJEWSKI (red.). KPN, Izabelin, 135 212. KONDRACKI J. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KROGULEC E., LENARTOWICZ M., SIKORSKA-MAYKOWSKA M. 1999. Warunki hydrologiczne i hydrogeologiczne. [W:] Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Pożary w Kampinoskim Parku Narodowym. Praca zbiorowa. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa, 22 34. KRZYKAWSKI S., WIĘCASZEK B. 1997. Nowe stanowiska ciosy Pleceus cultratus (LINNAEUS, 1758) (Pisces: Cypridae), bardzo rzadkiego gatunku w wodach północno-zachodniej Polski. Przegl. zool. 41(1 2): 79 80. OLECH B., OWADOWSKA E. 2001. Ochrona fauny w Kampinoskim Parku Narodowym. [W:] Strategia ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej, H. KOT, A. DOMBROWSKI (red.). Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny, Siedlce, 41 52. OLSZEWSKI A., GŁÓWKA M. 2009. Występowanie różanki Rhodeus sericeus (PALLAS, 1776) i piskorza Misgurnus fossilis (LINNÉ, 1758) w Puszczy Kampinoskiej. Chrońmy Przyr. ojcz. 65(4): 287 292. OPERAT Ochrony Ekosystemów Leśnych Kampinoskiego Parku Narodowego na lata 2002 2021. 2002. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Warszawa. OWADOWSKA E. 1999. Fauna. [W:] Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Pożary w Kampinoskim Parku Narodowym, Praca zbiorowa. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa, 57 62. OWCZAREK Z. 2007. Pokarm piskląt bociana czarnego Ciconia nigra w Kampinoskim Parku Narodowym. Uniwersytet Warszawski (praca magisterska, maszyn.). 12

PRZYBYLSKI M. 2004. Różanka Rhodeus sericeus (PALLAS, 1776). [W:] Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny, P. ADAMSKI, R. BARTEL, A. BERESZYŃSKI, A. KEPEL, Z. WITKOWSKI (red.). Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 6: 221-224. PRZYBYLSKI M., ZIĘBA G., MARSZAŁ L. 2001. Ryby Pisces i minogi Cyclostomata na Mazowszu. [W:] Strategia ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej, H. KOT, A. DOMBROWSKI (red.). Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny, Siedlce, 267 280. WITKOWSKI A. 2004. Głowacz białopłetwy Cottus gobio (L., 1758). [W:] Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny, P. ADAMSKI, R. BARTEL, A. BERESZYŃSKI, A. KEPEL, Z. WITKOWSKI (red.). Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 6: 258-260. WITKOWSKI A., KOTUSZ J., PRZYBYLSKI M. 2009. Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb - stan 2009. Chrońmy Przyr. ojcz. 65(1): 33-52. ZAWADZKA D., OLECH B., ZAWADZKI J. 1990. Zagęszczenie, rozród i pokarm bociana czarnego (Ciconia nigra) w Kampinoskim Parku Narodowym w latach 1979 1987. Not. Orn. 31(1 4): 5 20. ZGORZELSKI M., PAWŁOWSKA T. 2003. Geomorfologia. [W:] Kampinoski Park Narodowy, tom I, R. ANDRZEJEWSKI (red.). KPN, Izabelin, 87 95. STRESZCZENIE Wody powierzchniowe Kampinoskiego Parku Narodowego zajmują 0,40% jego całkowitej powierzchni. Dotychczas nie stwierdzono tutaj żadnego gatunku minoga Petromyzontiformes. Ryby są jedyną gromadą kręgowców, która do tej pory nie była badana w KPN. Na ich temat istniały tylko luźne doniesienia oraz wyniki prac na temat pokarmu piskląt bociana czarnego Ciconia nigra. Dopiero w latach 2008 2009 przeprowadzono szczegółowe badania terenowe, w wyniku których stwierdzono występowanie 27 gatunków ryb, w tym 3 tylko w stawach hodowlanych (jesiotr nieoznaczony Acipenser sp., tołpyga biała Hypophtalmichthys molitrix i sum Silurus glanis). 59% stanowią gatunki z rodziny karpiowatych Cyprinidae, a pozostałe 9 rodzin ma po 1 2 przedstawicieli w ichtiofaunie KPN. Gatunki obce (26%): jesiotr nieoznaczony, karaś srebrzysty Carassius auratus, karp Cyprinus carpio, amur biały Ctenopharyngodon idella, tołpyga biała, sumik karłowaty Ameiurus nebulosus oraz trawianka Perccottus glenii. Najcenniejsze gatunki (wymienione w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE) to: różanka Rhodeus sericeus, piskorz Misgurnus fossilis i koza Cobitis taenia. Ze względu na liczne występowanie kompleksów diploidalno-poliploidalnych kóz w Polsce najczęściej kozy z kozą dunajską Cobitis elongatoides istnieje prawdopodobieństwo, że stwierdzona koza nie była 13

czystym gatunkiem. Najciekawszym i najbardziej zróżnicowanym ichtiologicznie środowiskiem w KPN jest Kanał Łasica, zwłaszcza jego zachodnia część. SUMMARY Surface waters cover 0.40% of the Kampinos National Park's area. Until now no species of lamprey Petromyzontiformes has been noted here. Fishes are the only vertebrate group that has not been studied in the KNP. The existing information is fragmentary. Field studies of 2008 2009 revealed the presence of 27 species, including 3 occuring only in fish ponds (unidentified species of sturgeon Acipenser sp., silver carp Hypophtalmichthys molitrix and wels catfish Silurus glanis was ascertained. Cyprinidae constitute 59% of the ichthyofauna, the remaining 9 families being represented by 1 2 species each. Alien species (26%) are: unidentified species of sturgeon, Prussian carp Carassius auratus gibelio with goldfish C. a. auratus, common carp Cyprinus carpio, grass carp Ctenopharyngodon idella, silver carp, brown bullhead Ameiurus nebulosus and Chineese sleeper Perccottus glenii. The most valuable species (listed in Annex II of the EU Habitats Directive) are: bitterling Rhodeus sericeus, weatherfish Misgurnus fossilis and spined loach Cobitis taenia. Due to the frequent occurrence of diploid-polyploid complexes of the spined loach (in Poland most often the spined loach and Cobitis elongatoides), it is possible that the recorded spined loach is not a ʻʻpure speciesʼʼ. The most interesting and diverse fish habitat in KNP is the Łasica Channel, especially its western fragment. 14