Zespoły ichtiofauny w ocenie stanu ekologicznego rzek: od Wskaźnika Integralności Biotycznej IBI do Europejskiego Wskaźnika Ichtiologicznego EFI.

Transkrypt

1 Zespoły ichtiofauny w ocenie stanu ekologicznego rzek: od Wskaźnika ntegralności iotycznej do Europejskiego Wskaźnika chtiologicznego EF. Jacek Szlakowski, Paweł uras, Wiesław Wiśniewolski nstytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza w Olsztynie Zakład Rybactwa Rzecznego w śabieńcu

2 1 Jegrznia Netta Ełk Sokołda rzozówka iebrza Wissa Skroda Pisa Supraśl Nereśl Szkwa Omulew Rozoga Siemianówka RuŜ Gać Ślina Orz Orzyc Węgierka Narewka Pełta Orlanka Wymakracz 3 2 Narew 1. iebrzański Park Narodowy 2. Narwiański Park Narodowy 3. ŁomŜyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi Wisła Schemat dorzecza Narwi

3 Gatunek Petromyzonidae Eudontomyzon mariae FF S Anguillidae Anguilla anguilla /P specjalna Salmonidae Salmo trutta morfa fario Thymallus thymallus /P /P S S Esocidae Esox lucius P S Cyprinidae Rutilus rutilus Leuciscus leuciscus Leuciscus cephalus Leuciscus idus Phoxinus phoxinus Scardinius erythrophthalmus Aspius aspius Leucaspius delineatus Alburnus alburnus Alburnoides bipunctatus licca bjoerkna Abramis brama Vimba vimba Chondrostoma nasus Tinca tinca Rhodeus sericeus amarus Pseudorasbora parva Gobio gobio Gobio albipinnatus arbus barbus Cyprinus carpio Carassius carassius Carassius gibelio Ekologiczne grupy minogów i ryb w dorzeczu Narwi Grupa Grupa Gatunek troficzna rozrodcza troficzna rozrodcza Habitat Habitat O O/P O O O P O H H O O O fito fito fito fito fito ostrakofilna fito psammofilna psammofilna S S S S S S S S S Cobitidae arbatula barbatula Misgurnus fossilis Cobitis taenia psammofilna Siluridae Silurus glanis P S Gadidae Lota lota /P lito-pelagofilna S Gasterosteidae Pungitius pungitius Gasterosteus aculeatus Cottidae Cottus gobio speleofilna S Percidae Perca fluviatilis Gymnocephalus cernuus Sander lucioperca /P P fito fito - invertivore, odŝywiające się fauną bezkręgową O - omnivore, wszystkoŝerne, P - piscivore, drapieŝne H - herbivore, odŝywiające się roślinnością FF - gatunki filtrujące S gatunki o wąskiej tolerancji środowiskowej - ryby toni wodnej, - ryby denne S

4 Wskaźnik iotycznej ntegralności (ndex of iotic ntegrity ) ogactwo i skład gatunkowy + Skład + Liczebność i troficzny kondycja ryb Karr J.R., 1981: Assessment of biotic integrity using fish communities. Fisheries 6: Oberdorff T., Hughes R.M., 1992: Modification of an index of biotic integrity based on fish assemblages to characterize rivers of the Seine asin, France. Hydrobiologia 228: uras P., W. Wiśniewolski, J. Szlakowski, 2004: Zespoły ryb w systemie Nidy jako kryterium waloryzacji środowiska rzecznego. W: Heese T., Puchalski W. [red.], liskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych. Monografia. Wyd. Politechniki Koszalińskiej, Koszalin, Szlakowski J., W. Wiśniewolski, P. uras, 2004: Wskaźnik ntegralności iotycznej () jako narzędzie do waloryzacji rzek w oparciu o zespoły ichtiofauny. W: Heese T., Puchalski W. [red.], liskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych. Monografia. Wyd. Politechniki Koszalińskiej, Koszalin,

5 Kryteria punktowania Wskaźnika ntegralności iotycznej () zaadaptowane do zespołów ryb dorzecza Narwi. Kategoria Składniki ogactwo i skład gatunkowy 1. Całkowita liczba gat. (% MSRL) 2. Liczba gatunków toni wodnej (% MSRL) 3. Liczba gatunków dennych (% MSRL) 4. Liczba gatunków o niskim progu tolerancji (% MSRL) 5. % osobników płoci 6. Grupy wiekowe szczupaka Kryteria punktowania > <33 > <33 >67 >67 <40 > <33 <33 >65 0 Skład troficzny 7. % osobników ryb wszystkoŝernych a 8. % osobników invertivorów 9. % osobników ryb drapieŝnych <5 >10 > >10 <5 <5 Liczebność i kondycja ryb 10. % osobników z anomaliami (choroby, ubytki płetw i ciała) 11. % hybryd 12. Połów na minutę (% maksymalnego CPUE) >67 >2-5 > >5 >1 <33 5 punktów jakość najwyŝsza, 3 - jakość umiarkowana, 1 - jakość najniŝsza a z wyłączeniem płoci Punktacja Wskaźnika ntegralności iotycznej i odpowiadająca kategoria waloryzacyjna Punktacja Kategoria Waloryzacyjna ardzo wysoka Wysoka Zadowalająca Słaba Niezadowalająca rak ryb

6 Kategorie waloryzacyjne: wysoka umiarkowana słaba Waloryzacja wód iebrzy w granicach PN w oparciu o zespoły ichtiofauny.

7 Podział Polski na jednostki hydrograficzne najwyŝszego rzędu. Dorzecza: Odry 2. Wisły 3. Zal. Szczecińskiego 4. rzek przymorza 5. Zal. Wiślanego Niemna 7. Dniestru 8. Dunaju 9. Łaby 9 8 7

8 Podział sieci rzecznej Polski na dorzecza Dorzecza: rzek przymorza 2. dolnej Wisły 3. Drwęcy 4. Pregoły i Zal. Wiślanego 5. Niemna 6. dolnej Odry Warty 8. Narwi 9. ugu lew. górnej iśrod. Odry 11. praw. górnej iśrod. Odry 12. środkowej Wisły górnej Wisły 14. Dniestru 15. Dunaju Łaby (za: Witkowski A., 1996, zmienione)

9 Europejski Wskaźnik chtiologiczny EF (European Fish ndex EF) aza danych FDES: 12 krajów 16 ekoregionów 2700 rzek 8000 stanowisk prób EF Probabilistyczny model występowania i zagęszczenia ryb Stanowisko: zmienne abiotyczne dane połowowe waloryzacja środowiska EU Water Framework Directive, 2000: Directive of the European parliment and the council 2000/60/EC establishing a framework for community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities L 327/1. FAME Consortium, 2004: Manual for the application of the European Fish ndex EF. A fish-based method to assess the ecological ststus of European rivers in support of the Water Framework Directive. Version 1.1, January 2005.

10 Zmienne abiotyczne 1. Typ geologiczny zlewni 2. Wielkość zlewni 3. Wysokość n.p.m. 4. Rodzaj przepływu 5. Obecność jezior w górze rzeki 6. Średnia roczna temperatura powietrza 7. Spadek rzeki 8. Odległość od źródła 9. Szerokość rzeki 10. Strategia połowu 11. Metoda połowu 12. Powierzchnia połowu Parametry (metryki) biologiczne Struktura troficzna 1. Zagęszczenie inventivorów 2. Zagęszczenie omnivorów Strategie rozrodcze 3. Zagęszczenie gat. fiotifilnych 4. % gat. litofilnych Habitat 5. Liczba gat. dennych 6. Liczba gat. reofilnych Tolerancja na zaburzenia środowiska 7. % gat. podatnych 8. % gat. odpornych Wędrówki 9. Liczba gat. wędrownych 10. Liczba gat. potamodromicznych

11 Status ekologiczny stanowiska Wysoki Dobry Umiarkowany Słaby Zły

12 Przykładowe dane ze stanowiska Mstyczów, rzeka Mierzawa. Kod stanowiska: PLMWA01 Szerokość geograficzna: N Długość geograficzna: E Data: Region: 16 Rzeka: Mierzawa Stanowisko: Mstyczów Typ geologiczny zlewni: wapienny Wielkość zlewni: <1000 km 2 Wysokość n.p.m.: 267,3 m n.p.m. Rodzaj przepływu: ciągły Obecność jezior w górze rzeki: brak Średnia roczna temperatura powietrza: 7,5 C Spadek rzeki: 1,00 Odległość od źródła: 11,5 km Szerokość rzeki: 5,13 m Strategia połowu: brodzenie Metoda połowu: cała szerokość Powierzchnia połowu: 769 m 2 Połów ryb w sztukach: arbatula barbatula 48 Gobio gobio 3 Leucaspius delineatus 1 Lota lota 1 Pungitius pungitius 2 Salmo trutta morfa fario 14

13 EF Kategorie waloryzacyjne: dobra umiarkowana słaba Waloryzacja statusu ekologicznego iebrzy w granicach PN na podstawie zespołów ichtiofauny z zastosowaniem i EF. zła

14 Mierzawa pow. dorzecza 563,6 km 2 długość 59,6 km. Kategorie waloryzacyjne: Mierzawa wysoka dobra umiarkowana zła Nida km Waloryzacja statusu ekologicznego Mierzawy z zastosowaniem EF.

15 rok pow. dorzecza 810,4km 2 długość 72,9 km. Mały rok Kategorie waloryzacyjne: rok dobra umiarkowana słaba ug 0 4 8km zła brak ryb Waloryzacja statusu ekologicznego roku z zastosowaniem EF.

16 Podsumowanie Wskaźniki i EF spełniają rolę diagnostyczną i mogą być stosowane w ocenie stanu ekologicznego rzek w oparciu o zespoły ichtiofauny. Wskaźnik EF zaplanowano i opracowano jako standardowe narzędzie wspomagające Ramową Dyrektywę Wodną stosowane przez kraje UE. Wskaźnik EF po odpowiednim dostosowaniu i skalibrowaniu do zespołów ryb występujących w rzekach Polski moŝe stanowić wiarygodną metodę w ocenie ekologicznego stanu rzek w oparciu o zespoły ichtiofauny.