Wyniki inwentaryzacji ich ofauny metodami tradycyjnymi w Narwiańskim Parku Narodowym

Transkrypt

1 ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 7 (5): , 205 Wyniki inwentaryzacji ich ofauny metodami tradycyjnymi w Narwiańskim Parku Narodowym The inventory results on the composi on of ichthyofauna using tradi onal methods in the Narew Na onal Park MICHAŁ GŁÓWKA, ADAM OLSZEWSKI Sochaczew, ul. Żeromskiego 4/23 michalglowka@op.pl 2 Kampinoski Park Narodowy Izabelin, ul. Tetmajera 38 ad.ol@wp.pl Słowa kluczowe: Narew i dopływy, stawy hodowlane w Topilcu, ryby, gospodarka zarybieniowa. W okresie od kwietnia 200 do lutego 20 na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego (NPN) zinwentaryzowano ichtiofaunę Narwi i jej dopływów oraz 4 stawów hodowlanych w Topilcu. Zastosowano tradycyjne metody inwentaryzacji ryb, między innymi połowy wędką, przy użyciu sieci (drygawica, wonton, niewód), żaków i podbieraków. Stwierdzono 26 gatunków ryb, w tym pięć wcześniej niewykazywanych dla terenu NPN (węgorz, karp, amur biały, tołpyga biała i cierniczek). Biorąc pod uwagę dotychczasowe dane literaturowe od powstania Parku (996) do 20 r., odnotowano w nim 29 gatunków ryb i jeden gatunek minoga. Wstęp Ichtiofauna Narwiańskiego Parku Narodowego (NPN) jest dobrze poznana za sprawą badań przeprowadzonych przez zespół pracowników Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Żabieńcu (Wiśniewolski, Borzęcka 2002; Wiśniewolski i in. 2004; Wiśniewolski 2006). Pierwsze kompleksowe badania ryb Narwi wykonane zostały przed powstaniem NPN z zastosowaniem elektropołowów (Bontemps, Rudnicki 968; Sych i in. 990; Penczak 996). W niniejszej pracy przedstawiono natomiast wyniki inwentaryzacji ichtiofauny wykonanej metodami tradycyjnymi, mimo ich niedoskonałości. Spodziewano się wystąpienia różnic w składach gatunkowych przy zastosowaniu różnych metod inwentaryzacji. Uzyskane wyniki należy traktować jako uzupełnienie badań wykorzystujących technikę elektropołowów. Dodatkowym atutem niniejszego opracowania jest uwzględnienie informacji, jakie udało się uzyskać z wywiadów wśród miejscowych wędkarzy. Inwentaryzację wykonano na zlecenie i za zgodą Ryszarda Modzelewskiego Dyrektora NPN. Teren badań Narwiański Park Narodowy został utworzony na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia lipca 996 r. Park jest położony w województwie podlaskim, w powiatach wysokomazowieckim (gminy: Sokoły i Kobylin Borzymy) i białostockim (gminy: Łapy, 347

2 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 7, zeszyt 5, 205 Turośń Kościelna, Suraż, Tykocin i Choroszcz). Obejmuje swoim zasięgiem Dolinę Górnej Narwi na odcinku Suraż Rzędziany, a jego powierzchnia wynosi 680 ha. Najważniejszym walorem przyrodniczym Parku jest anastomozujący charakter rzeki Narwi, która w granicach Parku na 35-kilometrowym odcinku płynie wieloma korytami płaską, zabagnioną doliną o szerokości 2 4 km i spadku cm/ km (0,20 0,22 ). Koryta te rozdzielając się i łącząc tworzą nieregularną, złożoną sieć. Występują tu między innymi starorzecza przepływowe, okresowe rozlewiska, bogata sieć koryt rzecznych z urozmaiconą szatą roślinną. Badaniami objęto zarówno Narew (nurt wraz z odnogami i starorzeczami), jak i uchodzące do niej w granicach Parku cieki: Lizę, Szeroką Strugę, Kowalówkę, Awissę, strumień uchodzący do Awissy koło wsi Łupianka Stara, Turośniankę, Czapliniankę (Niewodnicę), kanał na północ od wsi Jeńki, rów melioracyjny na południe od Kurówki, Kurówkę oraz kanał między Kurowem a Bieńcziugą. Wszystkie wyżej wymienione dopływy Narwi charakteryzują się płaskimi dolinami, mało widocznymi w krajobrazie, często podmokłymi i zabagnionymi. Ponadto zinwentaryzowano ichtiofaunę stawów hodowlanych w Topilcu, które stanowią własność prywatną, lecz w całości znajdują się na terenie Parku. Ogółem, materiał zebrano na ponad 200 stanowiskach. Dokładniej podano miejsca występowania gatunków chronionych prawem krajowym (Rozporządzenie 204) i unijnym (II Załącznik Dyrektywy Siedliskowej UE), wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Głowaciński 200) oraz dotychczas niepodawanych w literaturze (z pominięciem gatunków wykazanych tylko w stawach w Topilcu) (ryc. ). Materiał i metody Ryc.. Stanowiska wybranych gatunków ryb stwierdzonych w Narwiańskim Parku Narodowym: a stanowiska: 3 węgorz, 4 różanka, 5 piskorz, 6 cierniczek, 7 boleń; b lasy, c miejscowości, d granica NPN, e cieki i zbiorniki wodne, f drogi Fig.. Occurrence of selected fish species in the Narew Na onal Park: a sites: 3 Anguilla anguilla, 4 Rhodeus amarus, 5 Misgurnus fossilis, 6 Pungi us pungi us, 7 Aspius aspius; b forests, c locali es, d the NNP border, e rivercourses and water bodies; f roads Zinwentaryzowano ryby Narwi i jej dopływów oraz 4 stawów hodowlanych w Topilcu. Badania prowadzono w okresie od kwietnia 200 do lutego 20, stosując następujące metody inwentaryzacji: () połowy wędką na przynęty sztuczne i naturalne; (2) połowy przy użyciu sieci, żaków, podbieraków; (3) wabienie ryb przynętami na powierzchnię wody; (4) obserwacja z brzegów oraz z mostów; (5) lustracja brzegów i przeszkód wodnych w poszukiwaniu 348

3 M. Główka i A. Olszewski Inwentaryzacja ich ofauny metodami tradycyjnymi w NPN śniętych ryb lub ich części; (6) wywiady z okolicznymi mieszkańcami i wędkarzami. Połowy wykonywano z łodzi pychówki, rzadziej z brzegu. Na odłowy przeznaczono łącznie 380 godzin (II kwartał 200: 26 h, III kwartał 200: 44 h, IV kwartał 200: 20 h). W styczniu i lutym 20 przeprowadzono wywiady z wędkarzami łowiącymi spod lodu. Wszystkie złowione ryby po zmierzeniu długości całkowitej i sfotografowaniu wypuszczano. Przyjęto następujące kategorie liczebności: pospolity >20%, liczny >5%, nieliczny 2%, rzadki <%, które w zależności od kontekstu dotyczą udziału danego gatunku w liczbie osobników stwierdzonych na całym terenie badań lub na konkretnych stanowiskach (z uwzględnieniem wywiadów). Omówienie wyników Ichtiofaunę NPN w piśmiennictwie z okresu reprezentowało 29 gatunków ryb i jeden gatunek minoga (tab. ). Przed powstaniem Parku na jego obszarze znajdywane były trzy gatunki ryb, których później nie notowano: brzana Barbus barbus, certa Vimba vimba i świnka Chondrostoma nasus (Sych i in. 990; Penczak 996). W trakcie badań stwierdzono występowanie 26 gatunków, w tym pięć wcześniej niewykazywanych dla terenu NPN (zaznaczone w poniższym wyliczeniu gwiazdką), a obecności czterech spotykanych wcześniej gatunków nie potwierdzono. Ryb nie stwierdzono w 6 dopływach Narwi (Szeroka Struga, Kowalówka, strumień płynący przez Łupiankę Starą, kanał na północ od wsi Jeńki, rów melioracyjny na południe od Kurówki i kanał między Kurowem a Bieńcziugą). Przegląd gatunków Minóg ukraiński Eudontomyzon mariae. Podczas inwentaryzacji niewykazany. Ostatnio obserwowany był w trakcie badań przed przygotowywaniem Planu ochrony NPN (Wiśniewolski, Borzęcka 2002; Wiśniewolski i in. 2004). Obecnie w Polsce podlega ochronie częściowej (Rozporządzenie 204) i jest wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. *Węgorz Anguilla anguilla. Niewykazany we wcześniejszych badaniach. W 200 r. kilkakrotnie złowiony na wędkę w okolicach wsi Radule (ryc., stanowiska 3). Według uzyskanych informacji, w latach 70. XX w. w obecnych granicach Parku był łowiony w dużych ilościach w wontony z drobnymi okami i w żaki, a do połowy lat 90. trafiał się regularnie, choć nielicznie. Długość największych łowionych osobników wahała się od 70 do 80 cm. Szczupak Esox lucius. Najliczniejszy gatunek ryby drapieżnej na terenie Parku liczny w Narwi, Kurówce i stawach w Topilcu. Wiśniewolski i inni (2006) podali, że pod względem liczebności w NPN szczupak plasował się na drugim miejscu. Częściej łowiony był w strefie nurtu niż w starorzeczach. Poza tym jest także hodowany w stawach w Topilcu, gdzie stanowi 5% masy wszystkich hodowanych ryb. Najczęściej łowiono osobniki o długości całkowitej cm, sporadycznie do 80 cm. W połowie lat 90. XX w. miejscowy wędkarz złowił w Kurówce osobnika o masie 7 kg. W pierwszym dziesięcioleciu XXI w. często zarybiano tym gatunkiem obszar Parku (tab. 2 i 3). Płoć Ru lus ru lus. Najpospolitszy gatunek ryby w NPN, co potwierdzają także wcześniejsze badania (Wiśniewolski i in. 2006). Występowała masowo w Narwi, zarówno w strefie nurtu, jak i w starorzeczach. Była spotykana także w innych ciekach NPN: Kurówka, Awissa, kanał między Kurowem a Bieńcziugą, Liza, Turośnianka. Najczęściej poławiano małe osobniki do 20 cm długości. Największy okaz (38 cm) złowiono w kanale między Kurowem a Bieńcziugą. Słonecznica Leucaspius delineatus. Liczny gatunek w NPN. Wykazano ją w strefie nurtu Narwi oraz w Kurówce, gdzie była częściej łowiona niż w Narwi. Osobniki miały długość 6 8 cm. Jelec Leuciscus leuciscus. Typowy gatunek reofilny. Licznie występujący w strefie nurtu, a w starorzeczach niewykazany. Znacznie częściej łowiony w Kurówce niż w Narwi. Wszystkie osobniki były w dobrej kondycji i mierzyły 0 8 cm długości. 349

4 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 7, zeszyt 5, 205 Kleń Leuciscus cephalus. Rzadki. Jedyny osobnik tego gatunku został złowiony r. metodą spinningową w Narwi, w strefie nurtu, poniżej Bokin. Miał 26 cm długości i był w dobrej kondycji. Według informacji od jednego z okolicznych wędkarzy, klenie łowione są (choć bardzo rzadko) powyżej wsi Radule (największy złowiony osobnik ważył 0,5 kg). Jaź Leuciscus idus. Liczny w strefie nurtu, natomiast w starorzeczach nieodnotowany. W samej Narwi znacznie liczniejszy niż w pozostałych ciekach. Osobniki łowione w Narwi miały cm długości, a łowione w Kurówce 0 25 cm. Szczególnie liczny był w okolicach wsi Radule (Narew), gdzie spotykano osobniki o masie nawet 2,5 kg. Według ustnej informacji od jednego z mieszkańców, do niedawna gatunek ten był liczny w Turośniance, do której wpływał w czasie wiosennego tarła. Wzdręga Scardinius erythrophthalmus. Odnotowana tylko w Narwi. Jest typowym gatunkiem limnofilnym, choć łowiono ją także nielicznie w nurcie. W starorzeczach była liczna. Długość osobników łowionych w starorzeczach wynosiła do 6 cm, a łowionych w nurcie do 2 cm. Boleń Aspius aspius. Gatunek reofilny, spotykany wyłącznie w nurcie. Mimo licznych zarybień należy do rzadkich przedstawicieli ichtiofauny NPN (tab. 2 i 3). Potwierdzają to miejscowi wędkarze łowiący go sporadycznie. Jedyny osobnik tego gatunku, mierzący 43 cm długości, został złowiony w dniu Tab.. Gatunki ryb stwierdzone w NPN w latach Table. Fish species recorded in the Narew Na onal Park between 996 and 20 Gatunek Okres badań/ Study period Poch Hab IUCN Petromyzon formes Minóg ukraiński Eudontomyzon mariae (Berg, 93) + R P VU Anguillidae Węgorz Anguilla anguilla (L., 758) + R P, S CD Esocidae Szczupak Esox lucius L., R P, S LC Cyprinidae Płoć Ru lus ru lus (L., 758) R P, S LC Słonecznica Leucaspius delineatus (Heckel, 843) R P, S LC Jelec Leuciscus leuciscus (L., 758) R P NT Kleń Leuciscus cephalus (L., 758) + + R P LC Jaź Leuciscus idus (L., 758) R P LC Wzdręga Scardinius erythrophthalmus (L., 758) R P, S LC Boleń Aspius aspius (L., 758) R P LC Lin Tinca nca (L., 758) R P, S LC Kiełb Gobio gobio (L., 758) R P LC Ukleja Alburnus alburnus (L., 758) R P, S LC Krąp Blicca bjoerkna (L., 758) R P, S LC Leszcz Abramis brama (L., 758) R P, S LC Różanka Rhodeus amarus (Bloch, 782) R P, S VU Karaś pospolity Carassius carassius (L., 758) R S NT Karaś srebrzysty Carassius auratus gibelio (Bloch, 783) + + I P, S Karp Cyprinus carpio L., 758 +* I S Amur biały Ctenopharyngodon idella (Val., 844) +* I S Tołpyga biała Hypophthalmichthys molitrix (Val., 844) +* I S 350

5 M. Główka i A. Olszewski Inwentaryzacja ich ofauny metodami tradycyjnymi w NPN Gatunek Okres badań/ Study period Poch Hab IUCN Śliz pospolity Barbatula barbatula (L., 758) + + R P, S LC Cobi dae Piskorz Misgurnus fossilis (L., 758) R P, S VU Koza pospolita Cobi s taenia L., R P LC Siluridae Sum Silurus glanis L., * R S NT Gadidae Miętus Lota lota (L., 758) R P VU Gasterosteidae Cierniczek Pungi us pungi us (L., 758) + R P, S LC Ciernik Gasterosteus aculeatus L., R P, S LC Percidae Okoń Perca fluvia lis L., R P, S LC Jazgarz Gymnocephalus cernuus (L., 758) R P, S LC Objaśnienie symboli: Poch Pochodzenie gatunku: I gatunek introdukowany, R gatunek rodzimy; Hab Siedlisko: P wody płynące, S wody stojące; Kategorie IUCN (Witkowski i in. 2009): VU gatunek narażony na wyginięcie, NT gatunek bliski zagrożenia, CD gatunek uzależniony od zabiegów ochronnych, LC gatunek najmniejszej troski * Gatunki obecne tylko na stawach w Topilcu Wiśniewolski i in. 2004; 2 Wiśniewolski 2006; 3 Prezentowane badania Explana on of symbols: Poch Origin of species: I introduced species, R na ve species; Hab Habitat: P lo c waters, S len c waters; IUCN categories (Witkowski et al. 2009): VU vulnerable species, NT near threatened species, CD conserva on-dependent species, LC least concern species * only on fish ponds in Topilec Wiśniewolski et al. 2004; 2 Wiśniewolski 2006; 3 This study r. metodą spinningową poniżej wsi Bokiny (ryc., stan. 7). Jest gatunkiem częściowo chronionym w Polsce, wymienionym w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE. Lin Tinca nca. Liczny, zwłaszcza w starorzeczach, ale często łowiono go także w miejscach o spokojnym nurcie (zatoczkach). Licznie odnotowany zarówno w Narwi, jak i w Kurówce. Ponadto był hodowany w stawach w Topilcu, gdzie jego pogłowie szacuje się na 5% masy wszystkich ryb. W Narwi długość łowionych osobników wahała się w granicach 35 cm, a w Kurówce 5 20 cm. Kiełb Gobio gobio. Gatunek reofilny, licznie występujący w nurcie Narwi oraz w kilku miejscach w Kurówce. Poza tymi ciekami spotykano go również: w uchodzącym do Awissy strumieniu przepływającym przez Łupiankę Starą, w Awissie, w Turośniance oraz Czapliniance. Długość łowionych osobników wynosiła 5 2 cm. Tab. 2. Zarybienia na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego w latach (narybkiem pochodzącym z ośrodka hodowlanego w Supraślu) Table 2. Fish stocking in the Narew Na onal Park between 2004 and 200 (with fingerlings originated from the fish farm in Supraśl) Gatunek Boleń Sum Szczupak Wielkość zarybienia Amount of fish stocked Rok Year 8000 szt szt szt szt szt szt. (30 kg) szt szt szt szt kg kg kg

6 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 7, zeszyt 5, 205 Tab. 3. Gospodarka zarybieniowa na górnej Narwi w latach Table 3. Fish stocking in the upper course of the Narew River in Gatunek Asortyment Assortment Wielkość zarybienia Amount of fish stocked Kilometraż River kilometer 432,8 358 Kilometraż River kilometer 300, Szczupak narybek 60 kg 50 kg wylęg szt szt. Jaź wylęg szt szt. narybek 335 kg 440 kg Miętus kroczek 290 kg wylęg szt. narybek szt. Okoń narybek 20 kg 20 kg Płoć tarlak 00 kg 990 kg Boleń narybek 500 szt. Sum narybek 980 szt. kroczek 270 kg Karp kroczek 740 kg Lin kroczek 20 kg Karaś pospolity kroczek 470 kg Leszcz dłoniak kg kg Odcinek rzeki od Zbiornika Siemianówka do granicy NPN 2 Odcinek rzeki od granicy NPN do ujścia Biebrzy Stretch of the river from the Siemianówka Reservoir to the NNP border 2 Stretch of the river from the NNP border to the mouth of the Biebrza river Ukleja Alburnus alburnus. Jedna z najliczniejszych ryb. Gatunek ten występował bardzo licznie zarówno w strefie nurtu, jak i w starorzeczach. Został wykazany w Narwi i w Kurówce. Długość łowionych osobników wynosiła 4 5 cm. Krąp Blicca bjoerkna. Liczny. Łowiony głównie w starorzeczach, rzadziej w strefie nurtu. Występował w Narwi oraz w Kurówce. Długość złowionych egzemplarzy wynosiła 8 25 cm. Leszcz Abramis brama. Gatunek nieliczny, wykazany tylko w nurtach Narwi i Kurówki. Miejscowi wędkarze także niezbyt często łowią ten gatunek. Największy przedstawiciel tego gatunku złowiony w Narwi mierzył 40 cm, a w Kurówce 26 cm. Różanka Rhodeus amarus. Nieliczna. W trakcie inwentaryzacji w NPN złowiona tylko jeden raz, w dniu r. w żaki w Kurówce, przy dyrekcji NPN (ryc., stan. 4). W badaniach z lat 2004 i 2005 gatunek ten był łowiony znacznie częściej. Duża liczba małży z rodziny skójkowatych świadczy o tym, że różanka ma w Kurówce dobre warunki do życia i odbywania tarła. W Polsce obecnie podlega ochronie częściowej (Rozporządzenie 204), a także jest wymieniona w Dyrektywie Siedliskowej UE (II Załącznik) oraz w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek bliski zagrożenia (Głowaciński 200). Karaś pospolity Carassius carassius. Liczny. Najczęściej łowiony był w starorzeczach, a nieco rzadziej w miejscach ze spokojniejszym nurtem (zatoczki). Jest typowym gatunkiem limnofilnym. Obecnie często wypierany przez karasia srebrzystego. Jednak na terenie NPN jest bardziej liczny od swojego azjatyckiego kuzyna. Długość łowionych osobników wynosiła 6 8 cm. Karaś srebrzysty Carassius auratus gibelio. W trakcie inwentaryzacji złowiony został zaledwie jeden raz wędką z zestawem gruntowym, w dniu r. w Narwi. Osobnik ten miał 2 cm długości. Występował ponadto w stawach hodowlanych w Topilcu, gdzie łączna masa wszystkich ryb tego gatunku waha się w granicach 3 4 ton. Stanowi obcy element w ichtiofaunie NPN. *Karp Cyprinus carpio. Występował wyłącznie w stawach w Topilcu, gdzie jest jednym z głównych hodowanych gatunków. Niestwierdzony w innych miejscach na terenie Parku. W polskiej ichtiofaunie jest gatunkiem obcym. *Amur biały Ctenopharyngodon idella. Stwierdzony wyłącznie w stawach w Topilcu, gdzie obok karpia był głównym hodowanym tam gatunkiem. Jest gatunkiem obcym. *Tołpyga biała Hypophthalmichthys molitrix. Występowała wyłącznie w stawach hodowlanych w Topilcu. Od 2005 r. zaprzestano hodowli tego gatunku w wymienionym gospodarstwie; wszystkie osobniki tego gatunku były dużych rozmiarów. Jest to gatunek obcy w naszych wodach. 352

7 M. Główka i A. Olszewski Inwentaryzacja ich ofauny metodami tradycyjnymi w NPN Śliz Barbatula barbatula. W trakcie inwentaryzacji niestwierdzony, ale wykazany we wcześniejszych badaniach, bez wskazania lokalizacji (Wiśniewolski i in. 2004, Wiśniewolski 2006). Obecnie podlega częściowej ochronie gatunkowej (Rozporządzenie 204). Piskorz Misgurnus fossilis. Gatunek charakterystyczny dla wód stojących i wolno płynących, cechujący się dużą odpornością na niską zawartość rozpuszczonego w wodzie tlenu. Potrafi przetrwać nawet w zbiornikach i ciekach okresowo wysychających. W trakcie inwentaryzacji wykazany tylko raz: jeden osobnik 20-centymetrowej długości został złowiony w żaki, w dniu r. w Kurówce, przy dyrekcji NPN (ryc., stan. 5). Miejscowi wędkarze twierdzili, że jest gatunkiem licznym. Według prawa krajowego obecnie podlega ochronie częściowej (Rozporządzenie 204). Poza tym jest wymieniony w Dyrektywie Siedliskowej UE (II Załącznik) oraz w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek bliski zagrożenia (Głowaciński 200). Koza pospolita Cobi s taenia. Niestwierdzona podczas inwentaryzacji, ale wykazana we wcześniejszych badaniach, bez wskazania lokalizacji (Wiśniewolski i in. 2004; Wiśniewolski 2006). Jest gatunkiem podlegającym ochronie częściowej (Rozporządzenie 204) i wymienianym w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE. Sum europejski Silurus glanis. W trakcie inwentaryzacji został wykazany jedynie w stawach hodowlanych w Topilcu, gdzie stanowił około 5% masy wszystkich hodowanych tam gatunków ryb. Mimo regularnych zarybień jest gatunkiem rzadkim w NPN (tab. 2 i 3). Miętus Lota lota. Gatunek rzadki, a według relacji okolicznych wędkarzy liczny był jedynie między Surażem a Łapami. W trakcie inwentaryzacji złowiony przez miejscowego wędkarza tylko raz w dniu r., na wędkę z zestawem gruntowym w Narwi, tuż poniżej Suraża. Schwytany osobnik mierzący 33 cm długości został złowiony w miejscu regularnego odłowu tej ryby. Według innego wywiadu, rybę tę łowiono w Czapliniance, poniżej stawów hodowlanych w Topilcu w latach 90. XX w. Kilka lat temu miętusy łowiono także powyżej tych stawów. *Cierniczek Pungi us pungi us. Rzadki. Niewykazany we wcześniejszych badaniach (tab. ), stwierdzony natomiast jeden raz podczas inwentaryzacji: osobnik został złowiony w dniu r. w żaki o okach 5 mm w starorzeczu Narwi, w pobliżu Waniewa (ryc., stan. 6: N, E). Ciernik Gasterosteus aculeatus. W trakcie inwentaryzacji nieodnotowany, niemniej wykazany w badaniach wcześniejszych (Wiśniewolski i in. 2004; Wiśniewolski 2006). Okoń Perca fluvia lis. Gatunek licznie występujący zarówno w strefie nurtu, jak i w starorzeczach, choć w tych ostatnich jest średnio liczny. Poza Narwią ryba ta występowała w Kurówce, Czapliniance i Turośniance. Długość łowionych ryb tego gatunków wahała się w granicach 8 35 cm. Jazgarz Gymnocephalus cernuus. Gatunek liczny. Łowiony tylko w Narwi, zarówno w strefie nurtu, jak i w starorzeczach. Długość łowionych osobników wynosiła 0 3 cm. Charakterystyka badanych cieków i zbiorników wodnych. Narew niemal cała Narew (z wyjątkiem odcinka tuż poniżej Bokin i okolic Suraża) ma charakter rzeki anastomozującej. W inwentaryzowanym całym odcinku Narwi w granicach NPN stwierdzono 20 gatunków ryb (tab. 4). 2. Liza lewy dopływ Narwi, uchodzący koło miasta Suraż. Inwentaryzacją objęto przyujściowy odcinek, wykazując 2 gatunki ryb (tab. 4). 3. Awissa lewy dopływ Narwi, uchodzący koło wsi Płonka Kościelna. Podczas badań przyujściowego odcinka Awissy stwierdzono 2 gatunki ryb (tab. 4). 4. Turośnianka prawy dopływ Narwi, wpływający do Narwi w pobliżu wsi Kolonia Baciuty. W odcinku Turościanki przepływającym przez NPN odnotowano w trakcie inwentaryzacji 4 gatunki ryb (tab. 4). 5. Czaplinianka (Niewodnica) prawy dopływ Narwi, długości 32,5 km. Swój początek bierze na podmokłych łąkach w okoli- 353

8 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 7, zeszyt 5, 205 Tab. 4. Występowanie zinwentaryzowanych gatunków ryb w badanych wodach Narwiańskiego Parku Narodowego Table 4. Occurrence of recorded fish species in the inves gated waters of the Narew Na onal Park Gatunki Rzeki Rivers and streams Narew Liza Awissa Turośnianka Czaplinianka Kurówka Stawy w Topilcu Fish ponds in Topilec Węgorz + + Szczupak Płoć Słonecznica + + Jelec + + Kleń + Jaź Wzdręga + Boleń + Lin Kiełb Ukleja + + Krąp + + Leszcz + + Różanka + Karaś pospolity + + Karaś srebrzysty + + Karp + Amur biały + Tołpyga biała + Piskorz + Sum + Miętus Cierniczek + Okoń Jazgarz + cy wsi Kudrycze, uchodząc do Narwi we wsi Topilec. Różnica poziomów między źródłem a ujściem wynosi 36 m. Szerokość przy ujściu to ok.,8 m. Rozpoczęte w okresie międzywojennym prace hydrotechniczne, które objęły rzekę od ujścia w Topilcu do wsi Lewickie, spowodowały nadmierne wyprostowanie koryta rzeki, a przez to jego skrócenie i zwiększenie spadku, obniżając poziom lustra wody niekiedy o m ( Niewodnica_(rzeka)). W przyujściowym odcinku Czaplinianki stwierdzono 3 gatunki ryb (tab. 4). 6. Kurówka lewy dopływ Narwi. Badania prowadzono w przyujściowym odcinku w okolicy Kurowa, gdzie rzeka zachowała jeszcze naturalny charakter. Szerokość cieku wynosiła od 2 do 30 m, a maksymalna głębokość 8 m (pomiary własne). Podczas inwentaryzacji stwierdzono 6 gatunków ryb (tab. 4). 7. Stawy hodowlane w Topilcu gospodarstwo stawowe położone na prawym brzegu Narwi, koło wsi Topilec, ok. 2 km na północ od drogi wojewódzkiej nr 678, łączącej Białystok i Wysokie Mazowieckie. Stawy zajmują obszar 42 ha, w tym powierzchnia lustra wody wynosi 32 ha, a wraz z groblami 38 ha. Kompleks 4 stawów obejmuje zbiorników o powierzchni 2 ha oraz trzech o powierzchni 3,2 ha. Głównymi hodowanymi tu gatunkami ryb są karp i amur biały, a w dalszej kolejności sumy (5% masy wszystkich ryb), szczupaki (5% masy wszystkich ryb) oraz liny (5% masy wszystkich ryb). W stawach występuje również karaś srebrzysty i tołpyga biała. Łączna masa wszystkich osobników karasia srebrzystego waha się w granicach 3 4 ton. W stawach odnotowano występowanie 7 gatunków ryb (tab. 4). Informacje o stawach i rybach w nich występujących uzyskano od właścicielki gospodarstwa. Połowy zimowe na przełomie 200 i 20 roku Według informacji uzyskanych od strażnika pracującego w Narwiańskim Parku Narodowym, Tadeusza Gregorczuka, jedynym gatunkiem łowionym w okolicach Kurowa spod lodu był okoń. Po pierwszych, silnych mrozach (były to najniższe temperatury odnotowane w tym regionie zimą 200/20) pod koniec listopada i na początku grudnia 200 r. osobniki poławiano w dużych ilościach (około 3 kg w przeliczeniu na dzień i wędkę), a ich rozmiary wynosiły od około 20 do ponad 30 cm i osiągały masę około 400 g. Wędkarze łowiący w późniejszym okresie, zarówno w Kurówce, jak i w innych częściach Narwiańskiego Parku Narodowego, uzyskiwali znacznie gorsze rezultaty. 354

9 M. Główka i A. Olszewski Inwentaryzacja ich ofauny metodami tradycyjnymi w NPN Podziękowania Autorzy składają podziękowania za pomoc w pracach terenowych oraz cenne sugestie i informacje następującym osobom: Joao Matos da Costa, Tadeusz Gregorczuk, Bogdan Michałowski, Ryszard Modzelewski, Andrzej Mojsa, Mykola Prushynskyy, Wiesław Rutkowski, Janusz Sidorowicz, Marek Sielicki. PIŚMIENNICTWO Bontemps S., Rudnicki A Ichtiofauna górnego odcinka rzeki Narwi. Instytut Rybactwa Śródlądowego, Warszawa Żabieniec (maszynopis). Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa. Penczak T Ichtiofauna dorzecza Narwi w latach Przegląd Zoologiczny 40: 3. Rozporządzenie 204. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt z dnia 6 października 204 roku (poz. 348). Sych R., Nabiałek J., Wiśniewolski W Ocena rybackiego znaczenia górnej Narwi. Nauka i Praktyka. Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku. Studia Ekspertyzy Informacje : Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb stan Chrońmy Przyrodę Ojczystą 65 (): Wiśniewolski W. (red.) Ichtiofauna Narwiańskiego Parku Narodowego: zespoły ryb, zdrowotność, potrzeby ochrony, możliwości odłowów. Instytut Rybactwa Śródlądowego, Żabieniec (maszynopis). Wiśniewolski W., Borzęcka I. (red.) Plan ochrony Narwiańskiego Parku Narodowego. Kurowo (maszynopis). Wiśniewolski W., Szlakowski J., Buras P., Borzęcka I., Wołos A., Prus P Ichtiofauna Narwiańskiego Parku Narodowego. W: Banaszuk H. (red.). Przyroda Podlasia. Narwiański Park Narodowy. Narwiański Park Narodowy, Białystok: SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 7 (5): , 205 Główka M., Olszewski A. The inventory results on the composi on of ichthyofauna using tradi onal methods in the Narew Na onal Park The study was conducted in the Narew River, its tributaries and 4 fish ponds located in the village of Topilec in the Narew National Park (NNP) from April 200 to February 20. Standard methods of fish sampling were used, e.g. angling, using nets (trammel net, gill nets, small seine, fyke nets and hand nets). Twenty-six fish species were recorded, including 5 species previously not found in NNP (European eel, common carp, grass carp, silver carp and ninespine stickleback). Taking into account the data collected between the establishment of the Park (996) and 20, 29 fish and lamprey species were recorded. 355