Ekspertyza w zakresie stanu ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego

Transkrypt

1 2016 Ekspertyza w zakresie stanu ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego Bogdan Wziątek Minug Pracownia Ekspertyz Rybackich i Przyrodniczych

2 Zawartość Metodyka... 3 Wyniki... 5 Połowy agregatem... 5 Połowy zestawem sieci panelowych oraz wontonem o oczku 120mm Wielkość i Kondycja ryb... 8 Omówienie wyników Konkluzja Piśmiennictwo Dokumentacja fotograficzna

3 Metodyka Badania nad stanem ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego prowadzono w dniach listopada Połowy ryb prowadzono przy użyciu agregatu elektrycznego z przystawką prostowniczą oraz dwóch paneli sieci sektorowych o oczku od 10 do 60 mm i jednego wontonu o oczku 120mm. Połowy agregatem przeprowadzono na 5 stanowiskach badawczych o długości 120m, na obu basenach zbiornika. Przy doborze stanowisk uwzględniano różne typy zbiorowisk roślinnych oraz różne formy zagospodarowania brzegu. Połowów dwoma zestawami wontonów panelowych dokonano po uprzednim rozpoznaniu dokonanym echosondą Garmin na obu basenach zbiornika. Czas połowu wynosił 14 godzin od 16 do 6 rano. Miejsca poboru prób przedstawiono na mapie 1. Odłowione agregatem ryby oznaczano do gatunków zliczano oraz mierzono i ważono a następnie uwalniano do wody w miejscu złowienia. W przypadku ryb pozyskanych przy użyciu zestawów panelowych ze względu na uszkodzenia ryby nie mogły zostać uwolnione do wody. Duże osobniki pozyskane wontonem o oczku 120 mm, ze względu na możliwość ich uwolnienia bez powstania poważniejszych uszkodzeń ciała również wypuszczono do wody. Opracowania wyników dokonano w programie komputerowym Statistica Pl Dla oceny stanu kondycji ryb dla gatunków których liczebność w połowach była większa niż 25 osobników wykreślono krzywe zależności wzrostu masy w zależności od długości dla poszczególnych klas wielkości ryb a następnie porównano je z danymi literaturowymi. 3

4 Mapa 1. Miejsca prowadzenia połowów badawczych przy użyciu różnych narzędzi połowu 4

5 Wyniki Łącznie w przeprowadzonych połowach badawczych odłowiono 374 osobników ryb należących do 13 gatunków. Łączna masa odłowionych ryb wyniosła g (Tab. 1). Tabela 1 Skład połowów monitoringowych prowadzonych różnymi narzędziami rybackimi na Jeziorku Czerniakowskim w listopadzie 2016 roku Łącznie Gatunek Karaś srebrzysty Karaś pospolity Lin Krąp Leszcz Wzdręga Płoć Ukleja Słonecznica Szczupak Sandacz Jazgarz Okoń - Nazwa naukowa Carassius auratus gibelio Carassius carassius Tinca tinca Abramis bioerkna Abramis brama Scardinius erhytrophthalmus Rutilus rutilus Alburnus alburnus Leucaspius delineatus Esox lucius Zander lucioperca Gymnocephalus cernnus Perca fluviatilis - N (osobniki) W (g) Połowy agregatem Łącznie agregatem odłowiono 355 ryb należących do 10 gatunków. Najliczniejszą grupę w odłowach stanowiły wzdręga Scardinius erytrophtalmus - 43,38% oraz płoć Rutilus rutilus 37,46% (Rys.1). Także biomasa tych gatunków w odłowie była wysoka odpowiednio 32,5% wzdręga i 22,5% płoć (Rys.2). Na dalszych miejscach znajdowały się leszcz Abramis brama i krąp Abramis bioercna (Rys.1 i 2). Spośród gatunków drapieżnych odnotowano występowanie szczupaka Esox lucius, który stanowił 2,82%. Pod względem biomasy szczupak stanowił 33,4%. W połowach odnotowano bardzo niski udział lina Tinca tinca i karasia pospolitego Carassius carassius. Obydwa gatunki stanowiły mniej niż 1% liczby odłowionych ryb (Rys.1). 5

6 udział procentowy udział procentowy 45,0 43,4 40,0 37,5 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,6 0,3 0,6 5,6 5,9 2,5 2,8 0,8 0,0 Rysunek 1. Udział liczbowy poszczególnych gatunków ryb odłowionych agregatem w Jeziorku Czerniakowskim. 35,0 32,5 33,4 30,0 25,0 22,5 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1,0 0,5 1,0 4,8 4,2 0,1 0,1 Rysunek 2. Udział wagowy poszczególnych gatunków ryb odłowionych agregatem elektrycznym w Jeziorku Czerniakowskim Zdecydowanie mniejszą ilość ryb odłowiono na stanowiskach 1 i 2 - łącznie 54 osobniki. Większa była tam liczebność szczupaka średnio 3,5 osobnika na stanowisko. Na stanowiskach 3, 4, 5 liczebność ryb była zdecydowanie większa bo łącznie odłowiono 304 osobniki. 6

7 Zdecydowanie mniejsza była tu natomiast liczebność szczupaka średnio 2,0 osobnika na stanowisko. Połowy zestawem sieci panelowych oraz wontonem o oczku 120mm. W zestawach sieci panelowych skład połowów różnił się od tych uzyskanych agregatem elektrycznym. W połowach odnotowano siedem gatunków ryb (Tab.2). Tabela 2. Skład połowów badawczych przeprowadzonych zestawem wontonów panelowych i wontonem o oczku 120mm Gatunek Leszcz Krąp Wzdręga Ukleja Szczupak Sandacz Jazgarz Łącznie N (osobniki) % 5,81 40,4 23,1 17,3 5,8 1,9 5,8 100 W (g) , , , ,5 % 6,1 6,2 5,5 1,0 67,6 13,7 <0,1 100 W połowach najliczniej występował krąp - 40,4% oraz wzdręga - 23,1%. Nie odnotowano natomiast płoci, której miejsce zajęła ukleja Alburnus alburnus - 17,3%. Wontonem o oczku 120 mm odłowiono łącznie 3 ryby - dwa osobniki szczupaka oraz jednego osobnika sandacza Sander lucioperca. Niewielka ilość ryb odłowionych narzędziami stawnymi wynikała z terminu realizacji prac - koniec listopada i niskiej temperatury wody w której ryby przejawiały już niewielką aktywność. 7

8 Wielkość i Kondycja ryb Dane odnośnie rozkładu długości i masy odłowionych ryb zestawiono w Tabeli 3. W połowach dominowały ryby małe, których długość całkowita nie przekraczała 15 cm. Stanowiły one około 92,7 % wszystkich odłowionych ryb. Ryby o długości powyżej 15 cm stanowiły głównie gatunki takie jak: szczupak, sandacz, karaś pospolity, i srebrzysty. W odniesieniu do innych gatunków zwłaszcza najliczniej reprezentowanych w odłowie wzdręgi, płoci i krąpia udział osobników powyżej 15 cm długości całkowitej nie przekraczała 5% ogólnej liczby odłowionych ryb. 8

9 Tabela 3 Średnia długość i średnia masa ciała ryb odłowionych różnymi metodami w Jeziorku Czerniakowskim. L - średnia długość całkowita ryby (cm), W - średnia masa ryb w określonej klasie długości (g). Grupowania na poszczególne klasy długości dokonano z użyciem programu Statistica PL. Wzdręga Płoć Krąp Lin Kraś posp. Karaś sr. Leszcz Ukleja Szczupak Sandacz Okoń L W L W L W L W L W L W L W L W L W L W L W 6,5 5,5 8,5 6,2 7,5 8,9 12,0 49,0 16, ,5 86,5 7,5 8,0 14,9 22,5 18,5 113,0 62,0 2900,0 7,2 7,5 11,0 13,4 12,5 19, ,9 22,0 136,0 15,5 39,0 35, ,7 23, ,7 22,5 108, ,0 65, ,5 37,3 89, ,0 126,7 9

10 masa całkowita (g) maa całkowita (g) Dla gatunków, których liczebność w odłowie przekraczała 25 osobników wyznaczono zależność pomiędzy wzrostem długości i masy dla oceny stopnia kondycji ryb (Rys. 3 a, b i c) y = 2,8212e 0,1615x R² = 0, długość całkowita (cm) Rysunek 3a. Zależność pomiędzy masą a długością dla wzdregi odłowionej w Jeziorku Czerniakowskim y = 0,6312e 0,2706x R² = 0, długość całkowita (cm) Rysunek 3b. Zależność pomiędzy masą a długością dla płoci odłowionej w Jeziorku Czerniakowskim 10

11 masa całkowita (g) y = 2,6805e 0,1673x R² = 0, długość całkowita (cm) Rysunek 3c. Zależność pomiędzy masą a długością dla krapia odłowionego w Jeziorku Czerniakowskim Porównanie uzyskanych wartości z danymi z literatury (Młyniec 1991, Tadajewska 1991), wskazuje na słaby stan kondycji wszystkich trzech analizowanych gatunków ryb. Dotyczy to zwłaszcza osobników największych wśród których różnice pomiędzy masą określonej klasy długości a parametrem wyznaczonym dla innych zbiorników były najwyższe. Może to wskazywać na słabe warunki pokarmowe lub też przegęszczenie ich populacji z powodu zbyt niskiego udziału drapieżników w strukturze ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego. 11

12 Omówienie wyników Na podstawie przeprowadzonych połowów monitoringowych można wnioskować, że w Jeziorku Czerniakowskim występuje liczna populacja drobnych zooplanktoneżrnych ryb karpiowatych, tworzona głównie przez płoć i wzdręgę oraz krąpia i leszcza. Populacja zwłaszcza płoci i wzdręgi wydaje się być bardzo liczna ponieważ łączna ilość odłowionych ryb tego gatunku wyniosła osobników. Niska wartość współczynnika kondycji wskazuje, że populacje płoci, krąpia i wzdręgi głównych gatunków odłowionych są albo przegęszczone albo też nie znajdują dogodnych warunków do wzrostu ze względu na zbyt ubogą bazę pokarmową lub niską jakość środowiska. Dlatego też konieczna jest redukcja liczebności ich populacji metodami biologicznymi - zarybienia gatunkami drapieżnymi, za wyjątkiem suma. Przeprowadzone połowy badawcze wykazały, że w zbiorniku bardzo niski jest w ichtiofaunie udział gatunków charakterystycznych dla jezior zakolowych do których należy Jeziorko Czerniakowskie jakimi są lin i karaś pospolity. Wskazuje to wyraźnie na niekorzystne zmiany, które zaszły w zespole ichtiofauny zasiedlającej jezioro. Prawdopodobną przyczyną zmian jest antropopresja, a zwłaszcza: - zanieczyszczenie wód, - odwodnienie terenów w zlewni bezpośredniej skutkujące obniżeniem się lustra wody i utratą tarlisk, - kłusownictwo. Za niepokojący objaw należy uznać również znikomy udział w odłowach młodocianych osobników szczupaka (0+). Wyraźnie wskazuje to na niewielką efektywność tarła naturalnego. Większość odłowionych ryb pochodziła zapewne z zarybienia dokonanego w roku 2015, lub też wcześniejszego okresu - osobniki bardzo duże powyżej 2,0kg, kiedy prawdopodobnie poziom wody w zbiorniku był znacznie wyższy (Mapa2). Występowanie szczupaka w zbiorniku jest więc całkowicie uzależnione od działań ochronny czynnej. Jednocześnie wyniki połowów wskazują że baza pokarmowa dla szczupaka jest zasobna o czym świadczy liczebność płoci i wzdręgi w odłowie. Prowadzenie dalszych zarybień zwłaszcza że ich efekty są widoczne w połowach kontrolnych należy więc uznać za celowe. Trudno jest natomiast wnioskować o populacji sandacza zasiedlającej zbiornik ponieważ odłowiony został jedynie jeden osobnik o długości 62 cm i masie 2,9 kg. Na podstawie informacji uzyskanych od wędkarzy można przypuszczać że w Jeziorku 12

13 Czerniakowskim występują też mniejsze ryby tego gatunku jednakże ich liczebność nie jest możliwa do oszacowania. Przeprowadzone połowy badawcze wskazują, że częściowa forma udostępnienia Jeziorka dla celów rekreacji wędkarskiej przynosi pozytywne efekty ponieważ liczebność ryb drapieżnych zwłaszcza szczupaka w części wyłączonej z wędkowania była większa i w przeliczeniu wynosiła 0,03 osobnika na 1m długości linii brzegowej. W części udostępnionej do wędkowania - 0,014 osobnika na 1m długości linii brzegowej. Wyłączony z wędkowania fragment stanowi więc ostoję w której ryby mogą chronić się przed nadmierną presją wędkarską. Natomiast wskazane byłoby zwiększenie nadzoru nad tym fragmentem starorzecza aby zapobiegać przypadkom kłusownictwa wędkarskiego i sieciowego. 13

14 Mapa 2 Lokalizacja historycznych miejsc rozrodu szczupaka, które obecnie na skutek obniżenia poziomu wody utraciły swoje funkcje ekologiczne 14

15 Konkluzja Przeprowadzone badania wskazują, że dla ochrony ekosystemu jeziora wskazane byłoby prowadzenie następujących działań: 1. Dalsze regularne prowadzenie zarybień szczupakiem przy czym wprowadzana dawka materiału zarybieniowego powinna wynosić nie mniej niż sztuk wylęgu żerującego lub też 4000 sztuk narybku letniego lub też 1000 sztuk narybku jesiennego. Zarybienia powinny być prowadzone nie rzadziej niż co dwa lata. 2. Prowadzenie zarybień sandaczem w dawce nie mniej niż 2000 sztuk narybku letniego lub 700 sztuk narybku jesiennego. Podobnie jak w przypadku szczupaka nie rzadziej niż co dwa lata. 3. Prowadzenie zarybień linem w dawce nie mniej niż 50 kg kroczka. Podobnie jak w przypadku szczupaka nie rzadziej niż co dwa lata. 4. Prowadzenie zarybień karasiem pospolitym w dawce nie mniej niż 20 kg kroczka. Podobnie jak w przypadku szczupaka nie rzadziej niż co dwa lata. 5. Prowadzenie badań monitoringowych w okresach nie rzadszych niż co dwa lata, jesienią w roku poprzedzającym zarybienia co pozwoli na ocenę efektów wcześniejszych zarybień i dobór odpowiedniej ilości i wielkości materiału poszczególnych gatunków. 6. Zachowanie dotychczasowego sposobu udostępnienia dla celów rekreacji wędkarskiej czyli wyłączenie z połowów wędkarskich dolnego (poniżej mostu) basenu zbiornika 7. Zwiększenie nadzoru nad częścią wyłączoną z wędkowania celem ochronny zbiornika przed kłusownictwem. 15

16 Piśmiennictwo Młyniec B Płoć. w Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN Warszawa: Młyniec B Wzdręga. w Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN Warszawa: Tadajewska M Krap. w Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. PWN Warszawa: Szczerbowski J.A Rybactwo śródlądowe. Wydawnictwo IRŚ Olsztyn Wiśniewolski W. Ligęza J Ichthyofauna of selected water bodies and the Vistula River i Warsaw. Fragmenta Faunistica 54(1):

17 Dokumentacja fotograficzna Fot. 1 Połowy agregatm na stanowisku 1 Fot. 2 Szczupak prawdopodobnie w wieku 2+ odłowiony na stanowisku 1. 17

18 Fot. 3 Szczupak, karaś pospolity, płoć i wzdręga odłowione na stanowisku 2 Fot. 4 Liny i leszcz odłowione na stanowisku 3 18

19 Fot. 5 Ryby odłowione na stanowisku 1 zestawem sektorowym Fot. 6 Szczupak odłowiony wontonem o dużym oczku w górnym basenie Jeziorka Czerniakowskiego 19

20 Fot. 7 Sandacz odłowiony wontonem o dużym oczku w górnym basenie Jeziorka Czerniakowskiego 20