Załącznik nr 1 do Oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego za rok 2014 Ryzyko Powodziowe i strategia ograniczania skutków powodzi 1. W ostatnich latach w myśleniu o ograniczaniu skutków powodzi dokonała się istotna zmiana. Polega ona na przejściu od założenia, że można się przed powodzią uchronić, do filozofii, według której całkowita ochrona jest niemożliwa i trzeba myśleć przede wszystkim o ograniczeniu szkód i strat. Doświadczenia zebrane w różnych krajach wskazują, że wielkość strat powodziowych zależy od trzech elementów: jak duży jest zasięg powodzi, co na danym terenie się znajduje oraz w jakim stopniu zagrożone obiekty i ludzie są podatni na powódź. Te właśnie trzy elementy składają się na definicję pojęcia ryzyka powodziowego, które obecnie jest podstawą wszelkich działań ograniczających skutki i straty powodziowe we wszystkich krajach Unii Europejskiej. W konsekwencji, by zmniejszyć ryzyko powodziowe należy podejmować działania w trzech obszarach: Ograniczać zagrożenie czyli zasięg obszarowy powodzi korzystając ze środków technicznych (zbiorniki retencyjne, obwałowania, kanały ulgi, poldery) lub nietechnicznych (zwiększenie retencji, pozostawienie niezabudowanej przestrzeni dla wód powodziowych). Ograniczać ekspozycję poprzez zakazy budowy obiektów na najbardziej zagrożonych terenach, wydawanie zezwoleń na budowę w strefach o mniejszym zagrożeniu, ale pod pewnymi warunkami (stosowanie odpowiednich konstrukcji budowlanych). Ograniczać podatność poprzez budowę systemów wczesnego ostrzegania mieszkańców oraz działania prewencyjne polegające między innymi na uszczelnieniu budynków, stosowaniu wodoodpornych materiałów budowlanych, przygotowywania planów ewakuacji.
~2~ 2. Nowe podejście zostało sformułowane w Dyrektywie 2007/60/WE z dnia 23 października 2007r w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. Dyrektywie Powodziowej. Zmierza ona do zminimalizowania skutków powodzi kładąc szczególny nacisk na takie elementy jak: życie i zdrowie ludzi, środowisko, dziedzictwo kulturowe i działalność gospodarczą oraz na właściwe zarządzanie ryzykiem powodziowym. Dyrektywa Powodziowa transponowana została do polskiego prawa poprzez ustawę z dnia 5 stycznia 2011r o zmianie ustawy Prawo Wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 32 poz. 159) W ramach całego cyklu planistycznego trwającego 6 lat powstały lub zostaną opracowane następujące dokumenty: wstępna ocena ryzyka powodziowego mapy zagrożenia powodziowego mapy ryzyka powodziowego plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych (grudzień 2015r). Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) Jej celem jest wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie takiego ryzyka jest prawdopodobne. Obszary takie wyróżniono ze względu na zagrożenie dwoma typami powodzi powodzią rzeczną powodzią od strony morza Zebrane zostały dostępne informacje i wytypowane odcinki rzek i fragmenty wybrzeża morskiego. Dla tych odcinków rzek lub fragmentów wybrzeża przeprowadzona została analiza, w oparciu o modele hydrauliczne, wyznaczająca dokładne granice obszarów zagrożonych. Dla tak wyznaczonych obszarów szacuje się ryzyko powodziowe. Efekty tych analiz są przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego. Te mapy stanowić będą podstawę dla planowania przestrzennego w zakresie ochrony przeciwpowodziowej.
~3~ Mapy zagrożenia powodziowego Podstawowy zakres elementów treści map zagrożenia powodziowego to: granice obszaru zagrożenia zestawienie cieków wodnych maksymalne rzędne zwierciadła wody wynikające z modelowania hydraulicznego kilometraż rzek co 500m wały przeciwpowodziowe nazwy miejscowości Na mapach dodatkowo przedstawia się głębokości wody w czterech przedziałach wskazujących na niskie, średnie, wysokie i bardzo wysokie zagrożenie dla ludzi. Na mapach zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody przedstawia się prędkości i kierunki przepływu, które uzyskano w wyniku matematycznego modelowania hydraulicznego dwuwymiarowego. Przyjęto kryteria dla prędkości przepływu wody oznaczając ją jako małą, średnią, dużą i bardzo dużą np. prędkość większa niż 2m/s to bardzo duża (woda ma bardzo silną zdolność oddziaływania na obiekty, jest w stanie naruszyć strukturę obiektów statycznych i stanowi bardzo poważne zagrożenie dla ludzi). Mapy ryzyka powodziowego Zasadniczym celem tych map jest umieszczenie między innymi informacji o liczbie mieszkańców zagrożonych powodzią oraz o liczbie obiektów o szczególnym znaczeniu kulturowym, przyrodniczym i gospodarczym, których zalanie może spowodować straty. Zostały one opracowane dla obszarów przedstawionych na mapach zagrożenia powodziowego w dwóch zestawach tematycznych: negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości potencjalnych strat powodziowych negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej
~4~ W wariancie mówiącym o negatywnych konsekwencjach dla ludności wymienia się obiekty o znaczeniu społecznym (żłobek, przedszkole, szkoła, policja, straż pożarna, szpital, sanatorium, dom opieki społecznej, centrum handlowe, hotel itp.), które mogą znaleźć się w obszarze zalania wodami, szacuje straty w zł/m 2 oraz określa liczbę mieszkańców (na podstawie rejestru PESEL). Na mapach ryzyka powodziowego negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej zostały oznaczone następujące klasy użytkowania terenu: tereny zabudowy mieszkaniowej, przemysłowe, komunikacyjne, lasy, grunty orne, użytki zielone i rekreacyjne, ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, kąpieliska, obszary ochrony przyrody (Natura 2000, parki narodowe i rezerwaty), obiekty zabytkowe oraz skanseny, muzea i archiwa, zakłady przemysłowe o dużym i zwiększonym stopniu wystąpieniu poważnej awarii, składowiska odpadów, oczyszczalnie i przepompownie ścieków oraz cmentarze. 3. Wszystkie warianty tematyczne map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego zostały opracowane w trzech scenariuszach, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi na wskazanych obszarach jest określone jako: wysokie (wynosi 10%, czyli raz na 10 lat) średnie (wynosi 1%, czyli raz na 100 lat) niskie (wynosi 0,2%, czyli raz na 500 lat) Mapy te prezentują obszary zagrożenia powodziowego oraz ryzyko wystąpienia negatywnych konsekwencji społeczno-ekonomicznych z tym związanych i stanowią podstawę do oceny i analizy aktualnego stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego. Mapy MZP i MRP są podstawą do opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym - ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. Będą stanowiły źródło danych i element wyjściowy do ustanowienia priorytetów oraz podejmowania dalszych decyzji o charakterze technicznym, finansowym i politycznym dotyczących zarządzania ryzykiem powodziowym. Publikacje map w wersji kartograficznej na Hydroportalu nie jest jeszcze przekazaniem map jednostkom administracji w myśl postanowień art. 88f ustawy Prawo Wodne.
Opracowane przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego w wersji numerycznej podlegają obecnie weryfikacji i mają być przekazane oficjalnie w pełnej cyfrowej wersji. ~5~ Czytelne i wizualne odzwierciedlenie stopnia zagrożenia powodziowego dla terenów zamieszkałych i silnie zurbanizowanych jest ważnym czynnikiem w uświadamianiu społeczeństwu stopnia zagrożenia. Będzie to szczególnie przydatne przy uzyskaniu poparcia społecznego dla działań minimalizujących skutki powodzi o charakterze lokalnym, regionalnym i krajowym. Mapy (oprócz punktu wyjściowego do opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym) będą stanowiły podstawę do racjonalnego planowania przestrzennego, a tym samym dla zapobiegania powstawania szkód powodziowych. Tak więc granice obszarów zagrożonych powodzią zostaną uwzględnione: w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju w planach zagospodarowania przestrzennego województwa w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego przy wydawaniu decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego i decyzji o warunkach zabudowy. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego mogą również stanowić podstawę do wypracowania systemu powszechnych ubezpieczeń społecznych na wypadek powodzi. 4. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym Mają powstać według przyjętych założeń do końca 2015r i określić: cele zarządzania ryzykiem powodziowym działania służące osiągnięciu wyznaczonych celów W naszym województwie zadanie przygotowania PZRP jest realizowane przez: Grupę Planistyczną Regionu Wodnego Małej Wisły (obejmuje całą zlewnię) oraz Zespół Planistyczny Zlewni Przemszy (o charakterze lokalnym spośród 17 gmin większość to gminy Zagłębia) Koordynatorem całości zadania jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Przygotowany został Zakres działań do wykonania w zlewniach w ramach realizacji celów PZRP. Obejmuje on: charakterystykę rejonu wodnego diagnozę problemów cele zarządzania ryzykiem powodziowym
potencjalne warianty planistyczne politykę zarządzania ryzykiem powodziowy ~6~ Oceniony został stopień ryzyka powodziowego. W gminach Zagłębia i sąsiednich podwyższony poziom ryzyka (nieakceptowalnego i nadmiernego poziomu nie ma) określono dla Będzina i Siewierza. Dla Sosnowca (oraz Dąbrowy Górniczej, Katowic i Mysłowic) przyjęto poziom niski. Natomiast pozostałe gminy (w tym Jaworzno, Czeladź, Psary) mają poziom bardzo niski. Do udziału w posiedzeniach grupy i zespołu planistycznego zapraszani byli w 2014r przedstawiciele wszystkich zainteresowanych miast i gmin. Zgłoszony został problem konieczności zabezpieczenia terenów pogórniczych. Spośród zamierzeń inwestycyjnych dla zlewni Przemszy zaplanowano 9 zadań mających na celu budowę i modernizację wałów oraz 13 zadań związanych z regulacją rzek i potoków. Uwaga: Wysoki poziom wód gruntowych będący wynikiem intensywnych opadów deszczu nie jest uważany za zagrożenie powodziowe.