INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA W ZAKRESIE GATUNKÓW PŁAZÓW I GADÓW

INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA W ZAKRESIE GATUNKÓW PŁAZÓW I GADÓW Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/mazowieckiego km 411+465,80 węzeł Konotopa (z węzłem) km 456+239,67. Odcinek E od km 449+100 do km 456+239,67 Warszawa, 2010 r.

Nazwa, adres obiektu budowlanego: Adres obiektu: Nazwa i adres Inwestora: Budowa autostrady A2 na odcinku od granicy województwa łódzkiego/mazowieckiego w km 411+465,80 do w zła Konotopa (z w złem) w km 456+239,67 Odcinek E od km 449+100 do km 456+239,67 województwo mazowieckie, powiat pruszkowski, gmina Brwinów, Miasto Pruszków, Miasto Piastów powiat warszawski zach., gmina O arów Mazowiecki GENERALNA DYREKCJA DRÓG KRAJOWYCH I AUTOSTRAD 00-848 Warszawa ul. elazna 59 Wykonawca: Autor opracowania: Budimex S.A. ul. Stawki 40 01-040 Warszawa Ferrovial-Agroman S.A. FPP Consulting Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 11/19 lok.2 00-508 Warszawa Stadium: TOM: Jednostka projektowa: Ponowna ocena oddziaływania przedsi wzi cia na rodowisko Raport o oddziaływaniu przedsi wzi cia na rodowisko Tom IV KONSORCJUM FIRM: LIDER: PARTNER: 2

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 4 2. METODYKA... 4 3. WYNIKI... 5 3.1 GATUNKI PŁAZÓW... 5 3.2 SZLAKI MIGRACJI PŁAZÓW... 8 3.3 CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANEGO OBSZARU... 8 3.4 WPŁYW KORYTARZA AUTOSTRADY A2 NA ZINWENTARYZOWANĄ POPULACJĘ PŁAZÓW... 12 3.5 WPŁYW NA ETAPIE BUDOWY... 12 3.5.1 HAŁAS I NIEPOKÓJ... 13 3.5.2 WPŁYW NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE... 13 3.5.3 PRZYPADKOWE ZABIJANIE ZWIERZĄT... 14 3.6 WPŁYW NA ETAPIE EKSPLOATACJI... 14 3.6.1 EFEKT BARIEROWY DLA ZWIERZĄT... 14 3.6.2 ŚMIERTELNOŚĆ ZWIERZĄT W WYNIKU KOLIZJI Z POJAZDAMI... 15 3.6.3 WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWSTAJĄCYCH NA ETAPIE EKSPLOATACJI... 15 3.7 OCENA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA GATUNKI PŁAZÓW I GADÓW.. 16 4. SPOSOBY OGRANICZENIA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA GATUNKI PŁAZÓW...18 5. OPISY GATUNKÓW...21 5.1 GATUNKI PŁAZÓW... 21 5.2 GATUNKI GADÓW... 27 GATUNKI Z ZAŁĄCZNIKA IV DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ... 27 JASZCZURKA ZWINKA (LACERTA AGILIS)... 27 6. ZAŁĄCZNIKI...30 6.1 ZAŁĄCZNIK 1 - DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA... 30 6.2 ZAŁĄCZNIK 2 - MAPY... 36 3

1. WSTĘP Niniejsze opracowanie zostało wykonane na zlecenie TRAKT Sp. z o. o., na potrzebę wykonania dokumentacji do ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko projektowej dla zadania polegającego na budowie autostrady A-2 Stryków-Konotopa na odcinku od km 449+100 do km 456+239,67. Celem niniejszego opracowania jest: przedstawienie wyników inwentaryzacji herpetologicznej w zakresie siedlisk do bytowania i rozrodu płazów i gadów podlegających ochronie w ramach prawa polskiego i prawa UE oraz kierunków ich migracji; ocena wpływu prowadzonych prac budowlanych na stan siedlisk i występowanie cennych gatunków roślin oraz określenie środków i działań minimalizujących oddziaływanie na środowisko. Opracowanie ma docelowo stanowić ma załącznik nr 5 do Raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko na etapie ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia w procedurze udzielania pozwolenia na budowę autostrady A2. Inwentaryzacja objęła gatunki płazów i gadów wymienionych w: Załączniku II i IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywy Siedliskowej) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). załączniku 2). Wyniki przedstawiono w formie tabelarycznej oraz graficznej (mapy znajdują się w 2. METODYKA Prace terenowe prowadzone były w terminie 25 marca 17 kwietnia 2010 r. Temperatura wpływa na zachowanie płazów oraz na okresy migracji i rozrodu, dlatego terminy prowadzenia inwentaryzacji były ustalone na podstawie temperatur w ciągu nocy i za dnia. Wizję prowadzono w strefie bezpośredniego wpływu przedsięwzięcia, szczegółowa kontrola odbyła się w obustronnym pasie po 200 m od osi projektowanej drogi. 4

Inwentaryzacja składała się z dwóch wizyt nocnych i jednej dziennej, polegała ona penetracji terenu oraz obserwacji i nasłuchach poszczególnych gatunków i szacunkowym zliczeniu występujących osobników. Podczas inwentaryzacji miejsc rozrodu analizowano kłęby i sznury jaj oraz określano osobniki obecne w zbiornikach lub na lądzie. W czasie wizyt nocnych (ciepłe noce w godzinach od 21:00 do 3:00) dodatkowo prowadzono nasłuchy tokujących osobników. Metoda ta jest efektywna dla takich gatunków jak Bombina bombina i Bufo viridis. Obliczenia w tej metodzie były prowadzone poprzez nasłuch wołających samców, których liczba była mnożona przez dwa, przyjmując zasadę, że na jednego samca przypada jedna samica. W związku z szacunkowych charakterem tej metody wyniki zostały podane w przedziałach, w celu zminimalizowania błędów. Zgodnie z charakterystyką ekologiczną gatunków i ich biotopów, w oparciu o wizje terenowe wskazano szlaki migracji płazów. 3. WYNIKI 3.1 Gatunki płazów Zestawienie zinwentaryzowanych płazów oraz lokalizację ich siedlisk wraz z kilometrażem przedstawia tabela poniżej. Obszary ukazujące miejsca rozrodu oznaczone są cyfrą arabską na mapach (załącznik 2). Przeprowadzona w terenie inwentaryzacja przyrodnicza nie wykazała występowania żadnego z gatunków gadów Zał. IV Dyrektywy Siedliskowej, ze względu na warunki atmosferyczne i porę roku. Należy jednak przypuszczać, że na obszarze przewidzianym pod planowaną inwestycję występować lokalnie może: jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) z IV Zał. Dyrektywy Siedliskowej oraz zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) i jaszczurka żyworodna (Zootoca vivipara) chronione na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Potencjalne siedliska gadów wyznaczone na podstawie porównania inwentoryzowanego obszaru z charakterystyką ekologiczną gatunków i ich biotopów, ze względu na brak napotkanych gadów w czasie wizji terenowych. Wykaz siedlisk znajduje się w załączniku 2 na mapach 1.3 i 1.4. 5

Kilometraż Tab. 1. Zinwentaryzowane gatunki płazów. Obszar/ Stanowisko Gatunki płazów z Zał. II Dyrektywy Siedliskowej Kumak nizinny (Bombina bombina); [liczebność populacji] 449+300 1- Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków 449+350 2- Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków 449+460 3- Okolice miejscowości Moszna, na południowy wschód od m. Domaniew 449+435 4- Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków 449+500 5- Okolice miejscowości Moszna, na południowy wschód od m. Domaniew 449+600 6- Okolice miejscowości Moszna, na południowy wschód od m. Domaniew 449+800 7- Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków 452+250 8- Obszar położony na południe od miejscowości Duchnice,, na zachód od m. Konotopa 452+300 9- Okolice miejscowości Duchnice, na zachód od m. Konotopa Gatunki płazów z Zał. IV Dyrektywy Siedliskowej Ropucha zielona (Bufo viridis); [liczebność populacji] Żaba moczarowa (Rana arvalis); [liczebność populacji] 10-100 10-100 1-10 Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus); [liczebność populacji] 10-100 10-100 Gatunki płazów chronione prawem krajowym z Rozporządzenia Ministra Środowiska (Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237) Żaba trawna (Rana temporaria); [liczebność populacji] 10-100 100-1000 10-100 10-100 10-100 10-100 100-1000 1-10 10-100 10-100 10-100 100-1000 100-1000 100-1000 potencjalnie 1-10 potencjalnie 1-10 6

Kilometraż Obszar/ Stanowisko 452+300 10- Okolice miejscowości Duchnice, na zachód od m. Konotopa Gatunki płazów z Zał. II Dyrektywy Siedliskowej Kumak nizinny (Bombina bombina); [liczebność populacji] Gatunki płazów z Zał. IV Dyrektywy Siedliskowej Ropucha zielona (Bufo viridis); [liczebność populacji] 40 Żaba moczarowa (Rana arvalis); [liczebność populacji] Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus); [liczebność populacji] Gatunki płazów chronione prawem krajowym z Rozporządzenia Ministra Środowiska (Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237) Żaba trawna (Rana temporaria); [liczebność populacji] W sumie zinwentaryzowano 5 gatunków płazów, w tym: 1 gatunek z Załącznika II i IV Dyrektywy Siedliskowej: Kumak nizinny (Bombina bombina); 3 z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej: Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), Żaba moczarowa (Rana arvalis), Ropucha zielona (Bufo viridis); 1 gatunek chroniony wyłącznie w ramach prawa krajowego (na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dziennik Ustaw R.P. Nr 220 z 2004 r., poz. 2237): Żaba trawna (Rana temporaria); Dokładna lokalizacja zinwentaryzowanych stanowisk rozrodu płazów przedstawiona jest na mapach w załączniku kartograficznym do opracowania. Na mapach (Załącznik 2) przedstawiono również: powierzchnie siedlisk, które zostaną utracone w wyniku budowy autostrady w sumie 2,0ha. kierunki migracji płazów w okolicach obszarów 1-7 oraz obszaru 10 (w przypadku obszarów 8 i 9 populacja występujących tam płazów była tak niska, że określenie kierunków migracji było nie możliwe). proponowane działania minimalizujące wpływ projektowanej drogi na populację płazów i gadów. 7

3.2 Szlaki migracji płazów Rozpoczęcie okresu rozrodczego stanowi główną siłę napędową procesu migracji, kiedy to miejscami docelowymi są istniejące zbiorniki wodne. Kierunki i szlaki migracji lokalnej populacji płazów wyznaczono na podstawie analizy map rozmieszczenia siedlisk rozrodczych i zagospodarowania pobliskich terenów, co następnie zostało potwierdzone w czasie wizyty terenowej eksperta herpetologa. Największa migracja została stwierdzona między km 449+427,50 a km 450+000 w kierunku północnym, oraz w na odcinku około 350m od osi autostrady wzdłuż drogi powiatowej DP01 434 w kierunku wsi Moszna. Wykazano trzy główne szlaki przecinające projektowana autostradę w kilometrach 449+760 prowadzący do zbiornika numer 7, km 449+627 prowadzący do zbiorników o numerach 7 i 6, oraz km 449+460 prowadzący do zbiorników numer 4, 5, 6. Kolejne dwa szlaki migracyjne przecinają drogę powiatową DP01 434, jeden około 370m od osi projektowanej drogi i prowadzi do obszarów 1 i 2, drugi, prowadzący do obszarów 3 i 4, przecina drogę dojazdową DD2 a także wiadukt WD-303. Aktywność migracyjna płazów w okolicach drugiego skupiska siedlisk, miedzy km 450+250 i km 450+300, jest nie możliwa do dokładnego wykazania ze względu na bardzo małą populacje występujących tam płazów. Jedynie dla obszaru oznaczonego jako obszar 10 został sprecyzowany szlak migracji nie wchodzący w zakres granic terenu inwestycji. 3.3 Charakterystyka analizowanego obszaru Na analizowanym obszarze siedliska i występowanie chronionych gatunków płazów skupiają się na dwóch odcinkach, tj. odcinku od km 449+427,50 do km 450+000 (obszary zaznaczone na mapie numerami 1-7), oraz od km 450+250 do km 450+300 (obszary zaznaczone na mapie 8-10). Obszary ponumerowane od 1 do 7 są to zarośnięte, płytkie stawy przy rzece Utrata. Otaczają je mokre łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.). Przez teren przechodzą liczne wały, które powodują utrzymywanie się wód. Prawdopodobnie są to pozostałości po stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II. Ocenia się, że stwierdzone siedliska 1-7 są bardzo ważne dla lokalnej stabilności ekologicznej płazów. Wzdłuż rzeki Utrata przechodzi lokalny korytarz ekologiczny dla płazów łączący Stawy Pęcickie oraz Park Potulickich z podmokłymi terenami koło wsi Moszna, i w związku z tym ustalono, że ranga tych obszarów jest bardzo istotna dla funkcjonowania lokalnej populacji płazów. 8

Najistotniejszymi obszarami dla lokalnej populacji płazów są obszary 3, 4 i 7. Wskazuje na to liczebność występujących w tych obszarach gatunków i ich powierzchnia. Ze względu na bliskość wielu stanowisk rozrodczych hierarchia istotności jest zmienna. Przewiduje się, że zamontowanie płotków naprowadzających płazy na przejście pod mostem na rzece Utrata zmieni szlaki migracyjne i spowoduje że najistotniejszym obszarem stanie się obszar 7, stąd konieczność zachowania go w stanie jak najmniej naruszonym. Obszary ponumerowane od 8 do 10 są to wypełnione wodą rowy przydrożne. Ich znaczenie dla lokalnej populacji płazów jest znikome. Prawdopodobnie ulegają one wysuszeniu w okresie letnim. Opis obszarów i położenia względem projektowanej autostrady przedstawia poniższa tabela: 9

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km Obszar Kilometraż [km+m] Powierzchnia [ha] Odległość od terenu inwestycyjnego [m] 1 449+300 0,18 20 2 449+350 0,27 60 3 449+460 0,26 10 4 449+435 0,37 0 5 449+500 0,1 0 Lokalizacja obszaru Obszar leży w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Promyka. Budowany obiekt WD-303 w ciągu drogi DP 01 434 może stanowić zagrożenie na etapie budowy Obszar znajduje się w odległości 60m od ulicy Promyka. Od ulicy i projektowanej autostrady obszar jest odgrodzony wałem Obszar znajduje się w odległości 65m od ulicy Promyka i 10 m od granicy inwestycji. Od ulicy i projektowanego obiektu WD-303 obszar jest odgrodzony wałem Obszar leży w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Promyka oraz w miejscu obiektu WD-303 w ciągu drogi DP 01 434 i całkowicie w granicach terenu inwestycji. Obszar leży w bezpośrednim sąsiedztwie DD 4 i całkowicie w granicach terenu inwestycji. Powierzchnia w granicach terenu inwestycji [ha] 0 0 0 0,37 0,1 Otoczenie Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Charakter obszaru Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. Prawdopodobnie pozostałość po starych stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. Prawdopodobnie pozostałość po starych stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. Prawdopodobnie pozostałość po starych stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. Prawdopodobnie pozostałość po starych stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II 10

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km Obszar Kilometraż [km+m] Powierzchnia [ha] Odległość od terenu inwestycyjnego [m] 6 449+600 0,31 0 7 449+800 4,6 0 8 452+250 0,21 0 9 452+300 0,02 0 10 452+300 0,11 170 Lokalizacja obszaru Obszar jest przecinany przez oś autostrady. Planowana jest budowa zbiornika retencyjnego. Część obszaru leży na przecięciu z osią autostrady i w granicy terenu inwestycji Obszar leży w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Ożarowskiej i całkowicie w granicach terenu inwestycji. Obszar leży w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Ożarowskiej i całkowicie w granicach terenu inwestycji. Obszar leży poza strefą oddziaływania autostrady A2 Powierzchnia w granicach terenu inwestycji [ha] 0,31 1,36 0,21 0,02 Otoczenie Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Łąki porośnięte Trzciną pospolitą (Phragmites australis (Cav.)Trin. ex Steud) oraz Pałką wodną (Typha L.) Ulica i zabudowa jednorodzinna Ulica i zabudowa jednorodzinna 0 Obszary rolnicze Charakter obszaru Płytki staw otoczony wałami. Płytki staw otoczony wałami. Miejsce rozrodu płazów. Prawdopodobnie pozostałość po starych stawach rybnych lub stawach do chłodzenia nieczynnej elektrociepłowni Pruszków II Rów melioracyjny we wsi Duchnice. Siedlisko prawdopodobnie ma charakter czasowy (najprawdopodobniej wysycha w ciągu lata) Rów melioracyjny we wsi Duchnice. Siedlisko prawdopodobnie ma charakter czasowy (najprawdopodobniej wysycha w ciągu lata) Rów melioracyjny we wsi Duchnice. Siedlisko prawdopodobnie ma charakter czasowy (najprawdopodobniej wysycha w ciągu lata) 11

3.4 Wpływ korytarza autostrady A2 na zinwentaryzowaną populację płazów W niniejszym rozdziale przeanalizowano wpływ planowanego przedsięwzięcia na siedliska i gatunki płazów. Podkreślono tu tylko te aspekty, które wiążą się z wywieraniem przez przedsięwzięcie wpływu na ww. przedmioty ochrony. Niniejszy rozdział służy zestawieniu możliwych interakcji między przedsięwzięciem, a siedliskami, korytarzami migracyjnymi i gatunkami płazów i gadów - to znaczy ogólnej analizie, jakie możliwe wpływy należy rozważyć. W związku z tym, że analizowany odcinek projektowanej autostrady nie koliduje z obszarem Natura 2000, w opracowaniu odniesiono się do gatunków płazów wymienionych w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej oraz do gatunków płazów i gadów objętych ochroną w ramach Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). Należy zwrócić uwagę, że w stosunku do gatunków z załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej, ten system prawny jest implementacją wynikającego z dyrektywy obowiązku "ustanowienia sposobu ochrony gatunków". Przy tym, zgodnie z interpretacją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, nawet działania niemające na celu zniszczenia siedliska gatunku chronionego, ale podjęte w warunkach, w których należało się liczyć z takim skutkiem, muszą być uważane za "umyślne działania niszczące", którym musi zapobiegać system ochrony gatunkowej. Dodatkowo, art. 12 Dyrektywy Siedliskowej zabrania nawet nieumyślnego niszczenia siedlisk gatunków zwierząt ujętych w załączniku IV Dyrektywy. Dla płazów każda droga stanowi element barierowy. Barierowe oddziaływanie powoduje fragmentację i izolacje populacji i uniemożliwia lub utrudnia migracje osobników, a także zwiększa śmiertelność. Barierowe oddziaływanie może być potęgowane przez barierowe oddziaływanie dróg równoległych lub węzłów i skrzyżowań w miejscach występowania płazów. Problem ten może dotyczyć migracji w okolicach wiaduktu WD 303 wraz z drogami DD 4 i DP 01 434. 3.5 Wpływ na etapie budowy W przypadku zajęcia siedlisk gatunków płazów z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej, powodowałoby ono nieodwracalne zniszczenie odpowiedniego fragmentu siedliska, co wymaga oceny, czy wpływ ten jest istotny. 12

Na etapie budowy inwestycja może spowodować utratę siedlisk rozrodczych gatunków płazów, oraz siedlisk żerowania i ich znaczne pogorszenie poprzez: zajęcie terenu pod inwestycję, składowanie materiałów i maszyn w trakcie budowy. Ponadto inwestycja spowoduje trwały efekt fragmentacji i izolacji siedlisk gatunków. W świetle przeprowadzanej analizy należy rozumieć, że dotyczy ona również siedlisk potencjalnych płazów. Obszary od 1 do 7 są obszarami o najwyższym znaczeniu dla lokalnych populacji płazów. Projektowana trasa A2 bez odpowiednich zabezpieczeń spowoduje całkowite zniszczenie siedlisk o numerach od 4 do 7 poprzez osuszenie stawów. Powierzchnia obszarów zajętych przez budowę autostrady wynosi 2ha, w tym cały obszar 4 i część obszaru 7 które należą do najistotniejszych dla lokalnej populacji płazów. 3.5.1 Hałas i niepokój W przypadku płazów i gadów na czas budowy może nasilić się funkcjonowanie drogi jako bariery ekologicznej. Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. Realizacja przedsięwzięcia może czasowo wpłynąć na wielkość populacji płazów i gadów, ale raczej nie będzie to wpływ stały. 3.5.2 Wpływ na wody powierzchniowe i podziemne Ewentualne awarie sprzętu, wyciek materiałów pędnych, itp. może doprowadzić do zanieczyszczenia rzeki Utrata na odcinkach położonych w pobliżu budowy autostrady oraz w jej dolnym biegu. Prace przekształcające koryto rzeki w pobliżu obiektów mostowych wiążą się z ryzykiem zniszczenia istotnych biotopów zwierząt. Najbardziej narażonym obszarem jest obszar 7 o największej powierzchni będący w bezpośrednim sąsiedztwie projektowanego obszaru MA-304. 13

3.5.3 Przypadkowe zabijanie zwierząt Na placu budowy i drogach dojazdowych do budowy może dochodzić do zwiększonej śmiertelności płazów, w tym gatunków z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej, związanej z ich przypadkowym zabijaniem przez sprzęt budowlany. W przypadku przedmiotowej inwestycji do przypadkowego zabijania może dochodzić na odcinku od km 449+ 427,50 do km 450+000. 3.6 Wpływ na etapie eksploatacji 3.6.1 Efekt barierowy dla zwierząt Dla płazów droga stanowi bardzo istotną barierę. Barierowe oddziaływanie drogi powoduje fragmentację i izolację populacji oraz uniemożliwia lub utrudnia migracje zwierząt. Drgania podłoża generowane przez ruch pojazdów mogą zaburzyć migracje płazów w poprzek drogi. Zahamowanie migracji przez drogę może powodować masową śmiertelność migrujących płazów w wyniku np. przedłużenia przebywania w strefie nasłonecznionej. Barierowe oddziaływanie samej drogi może być potęgowane przez barierowe oddziaływanie dróg równoległych do drogi, lub nawet dróg powiatowych o ruchu lokalnym. Efekt ten będzie zakłócał wymianę genetyczną w metapopulacji. Dotyczy to zarówno wszystkich obszarów jaki i wszystkich gatunków, występujących w zinwentaryzowanych siedliskach. Dla gatunków płazów istotne mogą być nawet barierowe oddziaływania w innych miejscach przecinające mikrokorytarze niezbędne dla funkcjonowania populacji. Korytarzem takim jest rzeka Utrata odgrywająca ogromną rolę dla lokalnych populacji gatunków płazów. Barierę stanowić będzie autostrada od km 449+427,50 do km 450+000, na którym to odcinku przecinają ją główne szlaki migracyjne. Zastosowanie płotków uniemożliwiających płazom wejście na jezdnię naprowadzi migrujące zwierzęta do mostu pod którym będą mogły one przejść projektowaną autostradę. 14

3.6.2 Śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami Ruch pojazdów na drogach powoduje kolizje ze zwierzętami, a w konsekwencji ich śmiertelność. Ryzyko takie dotyczy praktycznie wszystkich gatunków płazów i gadów przekraczających drogę na odcinku od km 449+ 427,50 do km 450+000. 3.6.3 Wpływ zanieczyszczeń powstających na etapie eksploatacji Ryzyko wpływu inwestycji na etapie eksploatacji jest związane ze spływem zanieczyszczonych wód opadowych z powierzchni jezdni, zwłaszcza zawierających dużą koncentrację zawiesin, metali ciężkich i produktów ropopochodnych, a także spływ zasolonych wód roztopowych. Eksploatacja drogi wiąże się zawsze z ryzykiem wystąpienia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w wyniku awarii lub wypadku. Zanieczyszczenia (substancje ropopochodne, chemikalia, itp.) w sytuacji awaryjnej mogą być znaczne i mogą zostać przeniesione ciekami na większe odległości. Prawdopodobieństwo wystąpienia takiego zdarzenia w odniesieniu do środowiska wodnego oszacowano na poziomie 10-4, tj.: na poziomie akceptowalnym i wymagającym zastosowania standardowych środków bezpieczeństwa ruchu. Ewentualne zdarzenie mogłoby spowodować pogorszenie się stanu wód w pobliżu autostrady i na terenie obszarów: numer 1 - siedliska dla Grzebiuszki ziemnej (Pelobates fuscus), Kumaka nizinnego (Bombina bombina), Żaby moczarowej (Rana arvalis). numer 8 - siedliska dla Żaby trawnej (Rana temporaria) numer 9 - siedliska dla Żaby trawnej (Rana temporaria) W tabeli poniżej przedstawiono możliwe oddziaływania na poszczególne obszary rozrodcze płazów. 15

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km ` 3.7 Ocena wpływu przedsięwzięcia na gatunki płazów i gadów Obszar 1 2 3 4 5 6 Gatunek Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Kumak nizinny (Bombina bombina) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Kumak nizinny (Bombina bombina) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Liczebność populacji Zagrożenie obszarów 1 10 Ryzyko pogorszenia stanu poprzez ew. zanieczyszczenie wód i spływ wód z drogi, Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. Budowany obiekt WD-303 w ciągu drogi DP 01 434 może stanowić zagrożenie na etapie budowy Jedyne możliwe zagrożenia to: Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. 100 1000 100 1000 Jedyne możliwe zagrożenia to: Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. Obszar ten zostanie całkowicie zniszczony. 1 10 Podczas budowy zostanie prawdopodobnie osuszony poprzez obniżenie poziomu wód gruntowych. Podczas budowy zostanie prawdopodobnie osuszony poprzez obniżenie poziomu wód gruntowych. W tym miejscu planowana jest budowa zbiornika retencyjnego. 16

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km ` Obszar 7 8 9 10 Gatunek Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba trawna (Rana temporaria) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba trawna (Rana temporaria) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Żaba trawna (Rana temporaria) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Liczebność populacji 100 1000 100 1000 100 1000 Zagrożenie obszarów Podczas budowy część zostanie prawdopodobnie osuszona poprzez obniżenie poziomu wód gruntowych. Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. 1 10 Ryzyko pogorszenia stanu poprzez ew. zanieczyszczenie wód i spływ wód z drogi, Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. potencjalnie Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. 1 10 Ryzyko pogorszenia stanu poprzez ew. zanieczyszczenie wód i spływ wód z drogi, Efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Ryzyko przypadkowego zabijania. potencjalnie Drgania podłoża i hałas mogą zaburzyć migracje płazów. 40 Obszar leży poza strefą oddziaływania autostrady A2 17

płazów 4. Sposoby ograniczenia wpływu przedsięwzięcia na gatunki W celu zminimalizowania oddziaływań na siedliska i gatunki płazów do poziomu nieistotnego należy przedsięwziąć następujące działania minimalizujące: Do uwzględnienia w projekcie budowlanym: Wykorzystanie drogi dojazdowej numer 4 (DD-4) na całej jej długości do stworzenia nieprzepuszczalnej bariery uniemożliwiającej osuszenie terenów lęgowych płazów, poprzez zastosowanie następującego rozwiązania technicznego: W ramach wymiany gruntu wzdłuż drogi serwisowej DD-4 wprowadzony zostanie materiał o niskim stopniu przesiąkliwości. Rów drogowy wzdłuż DD-4 oraz skarpa nasypu drogi zostaną uszczelnione nieprzepuszczalną geomembraną. Całość konstrukcji wykończy umocnienie ww. rowu drogowego przy użyciu materiałów naturalnych; Zamontowanie płotków uniemożliwiających płazom wejście na jezdnię w czasie sezonu migracyjnego od (obiektu WD-303) km 449+427 do km 450+000, z przerwą na obiekt MA-304 spełniający funkcję przejścia dla płazów. Rozwiązanie musi być trwałe i funkcjonalne. Proponuje się zastosowanie płotków betonowych lub plastikowych wysokiej jakości, warunkiem jest również gładka powierzchnia zastosowanych urządzeń, co warunkuje odpowiednie zabezpieczenie przed wejściem płazów na jezdnię. Na etapie realizacji należy prowadzić nadzór herpetologiczny, składający się z: prac związanych z odławianiem płazów i przenoszeniem ich do dalszych stawów i oraz zastosowaniem płotków tymczasowych w czasie migracji propozycji i konsultacji z nadzorem środowiskowym oraz inwestorem możliwości zastosowania odpowiednich metod minimalizacji negatywnych skutków w trakcie prac budowlanych wykonanie wszelkich niezbędnych procedur w przypadku zaistnienia potrzeby uzyskania decyzji zezwalającej na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków chronionych. 18

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km Obszar 1 2 3 4 Gatunek Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Kumak nizinny (Bombina bombina) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Kumak nizinny (Bombina bombina) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Liczebność populacji 1 10 Cel proponowanych rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ na siedliska i gatunki płazów i gadów Wykorzystanie Drogi dojazdowej nr 4 jako wału Możliwe utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Możliwe utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. 100 1000 Pozwoli na zachowanie obszaru, utrzyma poziom wody gruntowej. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. 100 1000 Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Zamontowanie płotków uniemożliwiających płazom wejście na jezdnię i naprowadzających płazy i gady na przejście pod mostem MA-304 Brak wpływu na obszar, migracja odbywa się w poprzek drogi powiatowej DP01 434 Brak wpływu na obszar, migracja odbywa się w poprzek drogi powiatowej DP01 434 Istotny efekt dla zwierząt próbujących przekroczyć projektowaną autostradę od strony m. Pruszków w kierunku północnym do obszarów 3, 4 i 7. Skieruje zwierzęta migrujące do obszaru 7 od strony m. Pruszków w kierunku północnym zamiast do likwidowanego obszaru 4. Zastosowanie mostu MA-304 jako przejścia dla płazów i gadów Zminimalizuje efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Zminimalizuje efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Zminimalizuje efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Wybudowanie wału po stronie wschodniej autostrady na odcinku od km 449+500 do km 449+820 Możliwe utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Możliwe utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Pozwoli na zachowanie obszaru, utrzyma poziom wody gruntowej. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. 19

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km Obszar 5 6 7 8 9 10 Gatunek Żaba moczarowa (Rana arvalis) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba trawna (Rana temporaria) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba trawna (Rana temporaria) Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Żaba trawna (Rana temporaria) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Żaba trawna (Rana temporaria) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Ropucha zielona (Pseudepidalea viridis; syn. Bufo viridis) Liczebność populacji 1 10 100 1000 100 1000 100 1000 1 10 potencjalnie 1 10 potencjalnie 40 Cel proponowanych rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ na siedliska i gatunki płazów i gadów Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Pozwoli na zachowanie części obszaru, utrzyma poziom wody gruntowej. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Skieruje zwierzęta migrujące do obszaru 7 od strony m. Pruszków w kierunku północnym zamiast do likwidowanego obszaru 5. Skieruje zwierzęta migrujące do obszaru 7 od strony m. Pruszków w kierunku północnym zamiast do likwidowanego obszaru 6. Istotny efekt dla zwierząt próbujących przekroczyć projektowaną autostradę od strony m. Pruszków w kierunku północnym do obszarów 3, 4 i 7. Skieruje zwierzęta w okolicę obszaru 7 zamiast do likwidowanych obszarów 4, 5, 6. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Zminimalizuje efekt barierowy zakłócający wymianę genetyczną w metapopulacji. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Cały obszar na terenie przeznaczonym pod zabudowę. obszar, zostanie w całości zniszczony. Pozwoli na zachowanie części obszaru, utrzyma poziom wody gruntowej. Pozwoli to na utrzymanie stanowisk rozrodczych płazów, bez konieczności budowania stawów kompensacyjnych. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. Brak wskazań dla działań w pobliżu obszaru. 20

5. OPISY GATUNKÓW 5.1 Gatunki płazów Gatunek z Załączników II i IV Dyrektywy Siedliskowej Kumak nizinny (Bombina bombina) Ciało kumaka jest grzbieto - brzusznie spłaszczone, ubarwienie grzbietu ciemnobrunatne z wyraźnymi oliwkowymi plamami. Spód ciała jest ciemny, pokryty jaskrawo pomarańczowymi, nieregularnymi plamami, widoczne jest tu również białe kropkowanie. U tego gatunku plamy barwne zajmują mniej niż 50 % powierzchni brzusznej ciała. Brak jest wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samice są nieco większe od samców, długość ich ciała dochodzi do 5,7cm. Kończyny krępe, przednie- czteropalczaste, tylne- pięciopalczaste, spięte błoną pławną. Cechą charakterystyczną gatunku jest sercowaty kształt źrenicy. Skóra na grzbiecie jest pokryta drobnymi, ciemnymi brodawkami rogowymi. W okresie godów, na skutek wypełniania się płynami podskórnych worków limfatycznych, zwiększa się objętość ciała samców. W tym czasie samce dzięki parzystym workom powietrznym podgardla wydają głosy. Gatunek, po opuszczeniu miejsc zimowania, wędruje do zbiorników wodnych, gdzie odbywa gody. Termin rozpoczęcia godów zależy w dużej mierze od warunków pogodowych i temperatury wody. Kumak do rozrodu wymaga płytkich, łatwo nagrzewających się zbiorników o czystej wodzie oraz bogatej roślinności podwodnej. W trakcie godów, które trwają ok. 3 miesięcy, samce wydają głosy zwane kumkaniem. W czasie tokowania płuca samców wypełniają się powietrzem powodując unoszenie się ciała na powierzchni wody. W dogodnych warunkach pogodowych- w czasie słonecznych dni- samce tokują przez cały dzień. Głosy wydają w grupach, co ma znaczenie przy wyznaczaniu terytorium. Jedna samica składa w kilku kłębach do ok.1000 jaj, które oplata wokół łodyg roślin wodnych. Po opuszczeniu osłonek jajowych kijanki pozostają przyczepione do podwodnych roślin nitkami śluzu. W tym czasie odbywa się resorpcja resztek żółtka oraz wykształcanie się niektórych narządów. Rozwój kijanek do czasu metamorfozy trwa ok. 3 miesięcy i zależy od obfitości pokarmu i warunków pogodowych. Kijanki, które nie przeszły metamorfozy do zimy nie mają zdolności zimowania i giną. Przeobrażone kumaki opuszczają zbiorniki wodne, pozostając jednak w ich strefie przybrzeżnej. 21

Pokarm gatunku stanowią małe, wodne bezkręgowce, owady i ich larwy, ślimaki, pająki, skorupiaki oraz pierścienice. Kumak nizinny, poza okresem hibernacji, jest silnie związany ze środowiskiem wodnym. Gatunek preferuje płytkie, zlokalizowane na otwartej przestrzeni, zbiorniki wodne o bogatej roślinności. W razie wyschnięcia wody w jednym zbiorniku gatunek wędruje w poszukiwaniu innego. Często spotykany na rozlewiskach, starorzeczach, w rowach melioracyjnych, starych żwirowniach, naturalnych, wypełnionych wodą zagłębieniach terenu. Charakterystyczną cechą gatunku jest rozbudowana przestrzenna struktura populacji, w ramach której wyróżnia się mniejsze subpopulacje. Pomiędzy subpopulacjami odbywa się wymiana osobników. Zachowanie takiej struktury populacji uwarunkowane jest występowaniem odpowiednich siedlisk (sieć zróżnicowanych zbiorników wodnych) oraz możliwością migracji osobników pomiędzy poszczególnymi subpopulacjami. Optymalnym siedliskiem gatunku jest kompleks zróżnicowanych oczek wodnych o roślinności z dominującym udziałem takich gatunków, jak: Potamogeton natans, Eleocharis sp., Glyceria fluitans, Sparganium erectum. Suma powierzchni zbiorników wodnych nie powinna być mniejsza niż 5000 m 2 na 1 km 2. Optymalne zagęszczenie gatunku to 1 osobnik na 50 m 2 powierzchni wody, a zatem 5000 m 2 optymalnego siedliska zapewnia warunki bytowania dla min. 100 osobników. Ponad połowa stawów powinna znajdować się na otwartej przestrzeni, tak aby zacienienie lustra było minimalne. Tereny wokół stawów powinny być umiarkowanie zgryzane. Największym zagrożeniem dla gatunku jest niszczenie stanowisk rozrodczych: odwadnianie terenu, zasypywanie lub zanieczyszczanie niewielkich zbiorników wodnych, także fragmentacja siedlisk i lokalnych korytarzy migracyjnych powodowana przez inwestycje, głównie o charakterze liniowym. Pogłębia to izolację istniejących lokalnych populacji i w konsekwencji może doprowadzić do ich zaniku. Działania ochronne na rzecz gatunku to przede wszystkim zachowanie odpowiedniej ilości i struktury wymaganych siedlisk lęgowych poprzez: zapobieganie ich niszczeniu; zapobieganie ich wysychaniu; zapobieganie zarastaniu - odkrzaczanie brzegów zbiorników wodnych, usuwanie rzęsy, nadmiaru roślinności wodnej i przybrzeżnej; tworzenie łagodnych brzegów i płycizn; ograniczenie zabiegów agrotechnicznych w sąsiedztwie oczek wodnych; ekstensywne wypasanie bydła w pobliżu stanowisk gatunku; tworzenie nowych zbiorników wodnych i miejsc zimowania. 22

STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik II Dyrektywa Siedliskowa załącznik II, załącznik IV PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła KATEGORIE IUCN Czerwona lista IUCN (1996) LR/cd Polska czerwona lista DD Gatunki z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) Grzebiuszka ziemna ma krępą budowę ciała, tylne nogi krótkie, dobrze umięśnione. Głowa jest krótka, wypukła z dużymi oczami o pionowych źrenicach. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. U samców na przednich kończynach znajdują się wyczuwalne skupienia gruczołów. Ubarwienie jest bardzo zmienne grzbiet oliwkowy, oliwkowozielony, popielaty z ciemnobrązowymi plamami. Spód ciała jest jednolity, jasnokremowy. Skóra jest gładka, pozbawiona brodawek i narośli, zawiera jednak gruczoły wydzielające w sytuacjach stresowych, substancję o charakterystycznym zapachu czosnku. Ze snu zimowego grzebiuszki budzą się w marcu i rozpoczynają wędrówkę do miejsc rozrodu. Preferują zbiorniki obficie zarośnięte roślinnością wodną. Gody trwają od kwietnia do początku lipca, przy czym ich przebieg jest ściśle związany z opadami atmosferycznymi. Gody odbywają się całkowicie pod wodą, są bardzo skryte i ciche. Głosy godowe wydają zarówno samce jak i samice. Skrzek składany jest od kwietnia do lipca w postaci grubego rulonu umocowanego często wokół roślin wodnych. Stadium larwalne gatunku osiąga największe wymiary spośród rodzimych płazów. Kijanki grzebiuszki w stadium maksymalnego rozwoju osiągają większą długość niż długość ciała dorosłych osobników - do 12cm. Metamorfoza następuje po trzech miesiącach. Młode osobniki opuszczają zbiorniki wodne często już pod koniec czerwca. Grzebiuszki, które nie przeszły przeobrażenia przed nastaniem zimy mają zdolność hibernacji. Poza okresem godów gatunek prowadzi typowo lądowy tryb życia. Dzień spędza ukryta w ziemnej norze, którą zazwyczaj sama sobie wykopuje ruchami tylnych kończyn 23

(zaopatrzonych w łopatkowate modzele) i którą użytkuje jednorazowo. Grzebiuszka ziemna może żyć co najmniej 10 lat. Pokarm grzebiuszki stanowią dżdżownice, pająki, wije, ślimaki, owady. Preferuje tereny otwarte o glebach lekkich, piaszczystych oraz piaszczysto - gliniastych, lessach i czarnoziemach. Można ją spotkać na polach, łachach rzecznych, wydmach nadmorskich, w ogrodach, na polach uprawnych i w parkach miejskich, choć czasem występuje na terenach o znacznej żyzności lub wilgotności (była spotykana w rezerwacie Ścisłym Białowieskiego Parku Narodowego).Unika zwartych, np. gliniastych gleb i terenów skalistych Gatunek ten występuje w całej Polsce na obszarze nizin i na pogórzu do 450 m n. p. m., choć można ją spotkać coraz rzadziej. Znajduje się w naszym kraju pod całkowitą ochroną prawną. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik II Dyrektywa Siedliskowa załącznik IV PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła Żaba moczarowa (Rana arvalis) Żaba moczarowa należy do żab brunatnych. W porównaniu z żabą trawną ma delikatniejszą budowę ciała. Osobniki tego gatunku osiągają 8 cm długości. Pysk żaby moczarowej jest ostro zakończony. Ubarwienie zmienne ciemno brązowe. Brzuszna strona ciała jest biała, biało kremowa. Za oczami występuje ciemna plama skroniowa. Wzdłuż grzbietu przebiega jasna pręga. W okresie godowym ciało samca przybiera intensywną niebieską barwę na skutek przenikania limfy do przestrzeni podskórnych. Występuje na terenie Europy poza jej północnymi i południowymi krańcami. W Polsce występuje na terenie całego kraju. Żaba zamieszkuje głównie tereny otwarte łąki, bagna, torfowiska. Ze snu zimowego żaby moczarowe budzą się w marcu i wyruszają w poszukiwaniu lęgowisk. W przeciwieństwie do żaby trawnej migracje gatunku nie mają masowego charakteru. Do godów przystępują w różnorodnych zbiornikach wodnych. Mogą to być stawy, oczka wodne, rozlewiska, czasem rowy melioracyjne. Godujące samce ustawicznie wydają odgłosy dzięki dwom rezonatorom znajdującym się na podgardlu. Samce godują zbiorowo w 24

grupach liczących przeważnie po kilkadziesiąt osobników. Zbierają się w miejscach płytkich i zacisznych. Połączone w wodzie pary przenoszą się na dno zbiornika, gdzie samice składają jaja. Skrzek ma postać kłębu liczącego od kilkuset do ponad dwóch tysięcy jaj. Kijanki przechodzą metamorfozę po około 3 miesiącach. Proces ten trwa od drugiej połowy czerwca do pierwszej połowy lipca. Pokarm gatunku stanowią dżdżownice, ślimaki, owady, pajęczaki. Poza okresem godów zasiedla przede wszystkim tereny otwarte - mokre łąki, torfowiska, bagna, pola uprawne. Spotykana jest również w lasach liściastych i mieszanych Żaba moczarowa jest gatunkiem nizinnym, który w Polsce rzadko przekracza wysokość 500 m n.p.m. Tak jak w przypadku większości płazów główne zagrożenia dla gatunku wynikają z zaniku preferowanych siedlisk lęgowych. Następuje to na skutek zasypywania lub niszczenia niewielkich zbiorników wodnych, osuszania terenu, regulacji koryt rzecznych czy zmiany warunków hydrologicznych cieków. Znacznym zagrożeniem jest również fragmentacja siedlisk na skutek rozwoju szlaków komunikacyjnych. Gatunek prowadzi złożony cykl życia, który wymaga kilku odmiennych siedlisk dla rozrodu, hibernacji i żerowania. Wymagania te powodują, ze zwierzęta odbywają regularne migracje. Ciągi komunikacyjne często przecinają szlaki migracji gatunku łączące różnego rodzaju siedliska. Skutkiem tego wiele osobników ginie na drogach, co czasem prowadzi do drastycznego spadku liczebności populacji. Z fragmentacji siedlisk na skutek rozwoju infrastruktury drogowej wynika kolejne zagrożenie dla gatunku, jakim jest izolacja populacji. Brak możliwości wymiany osobników pomiędzy populacjami ma negatywny wpływ na utrzymanie genetycznego zróżnicowania lokalnych populacji. Działania ochronne na rzecz gatunku to zachowanie odpowiedniej ilości i struktury wymaganych siedlisk lęgowych poprzez: zapobieganie ich niszczeniu; zapobieganie ich wysychaniu; zapobieganie zarastaniu odkrzaczanie brzegów zbiorników wodnych, usuwanie rzęsy, nadmiaru roślinności wodnej i przybrzeżnej; odtwarzanie zniszczonych miejsc rozrodczych; łagodzenie skutków powstawania barier liniowych na trasach migracji gatunku. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik II 25

Dyrektywa Siedliskowa załącznik IV PRAWO KRAJOWE ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła Ropucha zielona (Bufo viridis) Ropucha zielona ma krępą budowę ciała jednak delikatniejszą niż ropucha szara. Długość ciała samic dochodzi do 10 cm, samców do 9cm. Gatunek o charakterystycznym ubarwieniu na jasnym oliwkowym tle wyraźne ciemniejsze zielone plamy. Końcówki brodawek rozmieszczonych po bokach ciała są jaskrawoczerwone. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Samiec zaopatrzony jest w worek rezonatorowy. W okresie godów na przednich kończynach samca pojawiają się wyraźne modzele godowe. Ropucha zielona to gatunek ciepłolubny, gody rozpoczyna dopiero w maju, w warunkach, kiedy temperatura nie spada poniżej 10 0 C. Do rozrodu wybiera małe płytkie, zarośnięte zbiorniki wodne. Gody odbywają się o zmierzchu i w nocy. Samce wydają wówczas głosy przypominające długotrwały terkot. Samice składają skrzek w postaci dwóch sznurów o długości do 4 m. Jaja przytwierdzane są do podwodnych roślin. Metamorfoza odbywa się w lipcu/sierpniu. Poza okresem rozrodczym gatunek unika terenów wilgotnych. Preferuje tereny suche i nasłonecznione. Spotykany jest na łąkach, w sadach, ogrodach, w pobliżu siedzib ludzkich, nawet w miastach. Gatunek prowadzi nocny tryb życia, dzień spędza w wygrzebanych w ziemi norkach. Poluje na bezkręgowce - pajęczaki, larwy chrząszczy, mrówki, motyle. W Polsce jest stosunkowo rzadka, zarówno na niżu, jak i w górach. W odróżnieniu od ropuchy szarej nigdzie nie występuje masowo. Ropucha zielona jest gatunkiem chronionym, wpisanym do Zał. IV Dyrektywy Siedliskowej. W Polsce jest coraz rzadsza, ze względu na utratę siedlisk i zmianę w gospodarce łąkarskiej. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik II Dyrektywa Siedliskowa załącznik IV PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła 26

Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą Żaba trawna (Rana temporaria) Jest przedstawicielem żab brunatnych. Ciało żaby trawnej ma krepą budowę. Pysk jest szeroki, tępo zakończony. Kończyny tylne są długie, dobrze umięśnione, pozwalające na wykonywanie długich skoków. Ubarwienie grzbietu jest zmienne, brązowo brunatne czasem ciemnozielone. Brzuch jest żółty, nakrapiany drobnymi ciemnymi plamkami. Cechą charakterystyczną wszystkich żab brunatnych jest ciemna plama skroniowa. Samce posiadają podwójne worki rezonansowe oraz modzele godowe na przednich kończynach. Ze snu zimowego budzi się na początku marca i rozpoczyna wędrówkę do zbiorników wodnych. Wędrówki te, w odpowiednich warunkach pogodowych, mogą mieć masowy charakter. Gody mogą odbywać się w różnych zbiornikach wodnych, zagłębieniach terenu, rowach melioracyjnych, rozlewiskach, a nawet większych kałużach. W czasie godów samce grupują się i tokują zbiorowo. Samice składają skrzek w formie kłębów na dnie zbiorników. Metamorfoza przebiega od czerwca do końca lipca. Gatunek charakteryzują się krótkim okresem życia wodnego (dorosłe do 2 tygodni): po złożeniu jaj dorosłe po 1-2 tygodniach opuszczają wodę i żyją w różnej odległości (zwykle do 2-3 km) od miejsc rozrodu. Żaba trawna jest jednym z najpospolitszych płazów krajowych występującym na nizinach i w wysokich górach. Zasiedla bardzo zróżnicowane środowiska (lasy, zadrzewienia, pola, parki, ogrody) i uważana jest za gatunek o bardzo szerokiej skali ekologicznej. Zimuje z reguły na dnie rzek i zbiorników zagrzebana w mule (rzadko na lądzie). Pokarm gatunku stanowią ślimaki, owady, larwy owadów, pajęczaki, dżdżownice, drobne płazy i gady. Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą ( Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną). 5.2 Gatunki gadów Gatunki z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) Jaszczurka zwinka jest dość pospolitym gadem zamieszkującym tereny Polski, tym niemniej została wpisana do aneksu IV Dyrektywy Siedliskowej, gdyż wielkość jej populacji spada. W wielu krajach Europy jest gatunkiem rzadkim. 27

Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie Polski. Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. W sytuacji zagrożenia ogon zostaje odrzucony jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się z tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione a palce długie, zakończone pazurkami. Samca można odróżnić od samicy po tym, że ma on zielonkawe podbrzusze, czasem nakrapiane drobnymi plamkami, zaś samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana jakimiś plamkami, chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowo- czarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze niż osobniki dorosłe. Można ją spotkać na nasłonecznionych skarpach, polanach leśnych, na skraju dróg, wrzosowisk oraz często na słonecznych, południowych nasypach, gdzie też przystępuje do rozrodu. Jaszczurka zwinka mieszka w jamach, norach gryzoni, pod kamieniami lub korzeniami. Zapada w sen zimowy od października do marca. Potencjalne działania ochronne powinny być nakierowane na zapewnienie dogodnych warunków rozrodu oraz zapewnieniu możliwości migracji gatunku i kontaktu z innymi populacjami. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik II Dyrektywa Siedliskowa załącznik IV PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła Zaskroniec (Natrix natrix) Zaskroniec jest niejadowitym wężem. Samica osiąga zazwyczaj wymiary od 85 do 120 cm, natomiast samiec nieco mniejsze od 70 do 100 cm. Charakterystyczną cechą wyglądu jest obecność żółtych plam w pobliżu skroni. Są one szczególnie jaskrawe u młodych osobników. Ciało może być o różnym zabarwieniu, z nieregularnymi plamami na bokach i grzbiecie. Jest dość masywnie zbudowane. Głowa jest jajowato wydłużona. 28

Gatunek wykazuje głównie aktywność dzienną. Rano zaskroniec wygrzewa się w słonecznych miejscach. Kojarzenie par odbywa się w okresie marzec- kwiecień. W miejscach godów może zebrać się kilkadziesiąt osobników. Jaja (przeważnie od 9 do 50) składane są często w tym samym miejscu przez wiele samic. Po 4-8 tygodniach wylęgają się młode. Zaatakowany zaskroniec udaje martwego i wydziela ciecz o nieprzyjemnym zapachu. Występowanie zaskrońca związane jest z terenami o bliskim sąsiedztwie wody oraz jezior. W Polsce jest jednym z najpospolitszych gatunków węży. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest zanikanie jego siedlisk. STATUS OCHRONNY GATUNKU PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja Berneńska załącznik III Dyrektywa Siedliskowa załącznik IV PRAWO KRAJOWE Ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła 29

6. Załączniki 6.1 Załącznik 1 - Dokumentacja fotograficzna Zdj. 1 - Obszar 1 - Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków. 30

Zdj. 2 - Obszar 2 - Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków. Zdj. 3 - Obszary 3 i 4 - Okolice miejscowości Moszna, na południowy wschód od m. Domaniew. 31

Zdj. 4 - Obszar 6 - Okolice miejscowości Moszna, na południowy wschód od m. Domaniew. Zdj. 5 - Obszar 7 - Okolice miejscowości Moszna, na północny - zachód od m. Pruszków (widok w stronę składowiska odpadów) 32

Projekt: Budowa autostrady A-2 na odcinku granica województwa łódzkiego/ mazowieckiego km Zdj. 6 - Obszar 7 - Okolice miejscowości Moszna, na północny- zachód od m. Pruszków (widok od składowiska odpadów) Zdj. 7 - Obszar 8 - Obszar położony na południe od miejscowości Duchnice, na zachód od m. Konotopa. 33

Zdj. 8 - Obszar 9 - Okolice miejscowości Duchnice, na zachód od m. Konotopa. Zdj. 9 -Obszar 10 - Okolice miejscowości Duchnice, na zachód od m. Konotopa. 34

Zdj. 10 - widok z lotu ptaka na obszary 1-7 35