Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 16, Nr 2/2012 Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Z a r z ą d z a n i e i f i n a n s e Łukasz Mach, Katarzyna Widera 1 OKREŚLENIE SPRAWCZYCH CZYNNIKÓW SUKCESU DLA POLSKICH WOJEWÓDZTW W WYMIARZE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU 1. Wprowadzenie W artykule podjęto próbę zdiagnozowania kluczowych czynników sukcesu wpływających na zrównoważony rozwój województw Polski. Wyboru kluczowych czynników sukcesu wspólnych dla większości województw, dokonano po przeprowadzeniu analiz ich strategii działań. Strategii działań opracowanych m.in. na potrzeby regionalnych programów operacyjnych. Diagnoza głównych czynników sukcesu (wymiarów badawczych) była podstawą do doboru zmiennych diagnostycznych, które stanowiły punkt wyjściowy do opracowania wielowymiarowego rankingu województw Polski. Parametryzacja stopnia rozwoju województw w wymiarach spójnych z podejściem zrównoważonego rozwoju, jest podstawą do określenia silnych i słabych stron poszczególnych regionów. Mając na uwadze strategiczne zarządzanie regionami Polski, wskazanie silnych i słabych stron jest wymagane do określenia potencjalnych szans i zagrożeń. 2. Zrównoważony rozwój regionów uzasadnienie wyboru wymiarów badawczych Powszechnie, filozofia zrównoważonego rozwoju regionów jest definiowana jako osiągnięcie zamierzonych efektów gospodarczych (ekonomicznych), społecznych oraz środowiskowych 2. Zgodnie z definicją przedstawioną w pracach o tematyce z zakresu zrównoważonego rozwoju, ma ona na celu zaspokojenie 1 Dr inż. Łukasz Mach, adiunkt; dr inż. Katarzyna Widera adiunkt, Politechnika Opolska. 2 Zarządzanie rozwojem regionu wymiar społeczny, gospodarczy i środowiskowy, pod red. naukową Krzysztofa Malika, Opole 2010, Politechnika Opolska, ISBN 978-83-60958-74-2, s. 3. 37
potrzeb obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom 3. W tworzeniu ogólnie pojętego dobrobytu województw polskich, co również bezpośrednio implikuje dobrobyt całej Polski, niezaprzeczalne znaczenie ma podejście oparte na integracji działań rozwojowych równocześnie w wymiarze ekonomicznym (gospodarczym), społecznym oraz środowiskowym. Podejście zgodne z filozofią zrównoważonego rozwoju pozwala na zbudowanie trwałej przewagi konkurencyjnej. W literaturze podmiotu można również napotkać na rozszerzone ujęcie zrównoważonego rozwoju polegające na uwzględnieniu, obok wymiaru ekonomicznego (gospodarczego), społecznego oraz środowiskowego, innych wymiarów np. technologicznego, politycznego czy prawnego 4. W sześciowymiarowym podejściu do tworzenia przewagi konkurencyjnej za pomocą zrównoważonego rozwoju, możemy mówić o podejściu zgodnym z zasadą określaną mianem PESTLE 5. W podejściu tym, uwzględniając rozwój województw polskich należałoby jednoczesne uwzględnić sześć wymiarów. W niniejszym artykule, wybór wymiarów pozwalających na budowę trwałej przewagi konkurencyjnej województw, dokonano w oparciu o kluczowe czynniki sukcesu zamieszczone w już opracowanych strategiach rozwoju poszczególnych województw 6. Metodyka wyboru wymiarów najbardziej wpływających na tworzenie przewagi konkurencyjnej województw polegała na przeanalizowaniu tzw. kluczowych czynników sukcesu, zamieszczonych w strategiach każdego z województwa. Dla każdego województwa wybrano trzy (z pośród kilku a nawet kilkunastu), najbardziej znaczące czynniki sukcesu. Ważność czynników została określona jako procent alokacji środków EFRR 7 na priorytety RPO 8 województw na lata 2007-2013 9. Uwzględniając procentowy rozkład alokacji środków EFRR na priorytety RPO w poszczególnych województwach, do najistotniejszych zaliczono, działania w wymiarze ochrony środowiska, transportu (infrastruktury) oraz działań innowacyjnych. Tabela 1 przedstawia liczbę wskazań na kluczowe czynniki sukcesu przez poszczególne województwa. Analizując czynniki sukcesu zaproponowane w opracowanych strategiach województw, najczęściej zwracano uwagę na istotność transportu (infrastruktury), ochrony środowiska oraz innowacji, w tworzeniu trwałej przewagi konkurencyjnej. Działania w kategorii pn. inne często były definiowane w sposób zbyt ogól- 3 Our Common Future [w:] Report from the UN World Commission on Environment and Development (WCED), 1987. 4 K. Davorin, Sustainable Green Business, Proceedings of the 3rd International Conference in Management, Marketing and Finances, (MMF 09), Houston, USA, April 30-May 2, 2009, ISSN 1790-2769, ISBN 978-960-474-073-4, s.142-146. 5 Political, Economic, Social, Technical, Legal, Environmental 6 Dokumenty zawierające opracowane strategie dla poszczególnych województw, uzyskano ze stron internetowych, 16 miejskich (wojewódzkich lub marszałkowskich) urzędów. 7 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 8 Regionalny Program Operacyjny 9 Dane zaczerpnięto z prezentacji dotyczących Regionalnego Programu Operacyjnego zamieszczonych na stronach internetowych BRE BANK S.A. 38
ny, aby można je było zakwalifikować do któregokolwiek wymiaru lub uwzględniały specyficzne uwarunkowania regionu. Tabela 1. Kluczowe czynniki sukcesu liczba wskazań wymiarów badawczych w strategiach wojewódzkich. Wybrany wymiar badawczy (kluczowy czynnik sukcesu) Liczba wskazań transport (infrastruktura) 13 środowisko 6 innowacja, wiedza 13 inne 16 Podsumowując proces wyboru wymiarów badawczych, za kluczowe zakwalifikowano działania w sferze transportu (infrastruktury), ochrony środowiska oraz innowacji. W dalszym procesie badawczym, dla każdego z trzech wybranych kluczowych wymiarów, dokonano wyboru tzw. zmiennych diagnostycznych. Wybrane zmienne diagnostyczne, były podstawą do zbudowania czterech rankingów dla województw Polski (rankingu w wymiarze transport (infrastruktura), rankingu w wymiarze ochrony środowiska, rankingu w wymiarze innowacji oraz rankingu w aspekcie zrównoważonego rozwoju por. rozdz. 4). 3. Algorytm realizacji badań W celu wskazania sprawczych czynników sukcesu, przeprowadzono proces badawczy przedstawiony na rysunku 1. W pierwszej kolejności zdefiniowano wymiary badawcze zgodne z podejściem trwałego rozwoju. W procesie wyboru wymiarów badawczych kluczowych z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju województw, zastosowano podejście dwuetapowe. W pierwszym zostały przeanalizowane propozycje literaturowe dotyczące klasyfikacji wymiarów, zalecanych do uwzględnienia w tworzeniu zrównoważonego rozwoju regionów. W drugim etapie zastosowano podejście praktyczne, tj. dokonano analizy opracowanych strategii rozwoju wszystkich polskich województw, z punktu widzenia wskazywanych w niej kluczowych wymiarów rozwojowych (por. rozdział 2). Następnie przeprowadzono proces wyboru zmiennych diagnostycznych dla określonych (wybranych) wymiarów implikujących zrównoważony rozwój regionów. Wybór zmiennych diagnostycznych, był podstawą do wskazania sprawczych czynników sukcesu, tj. czynników będących swoistym kołem rozwojowym w wybranych województwach. Procedura doboru zmiennych diagnostycznych brała pod uwagę przydatność (poprawność) merytoryczną poszczególnych zmiennych w analizowanym wymiarze badawczym. Jednakże, istotnym ograniczeniem w swobodnym definiowaniu zmiennych diagnostycznych jest dostępność oraz kompletność danych zastanych w statystyce publicznej. 39
Proces definiowania wymiarów badawczych zgodnych z podejściem zrównoważonego rozwoju regionów Analiza literaturowa Analiza zastosowań w praktyce Proces wyboru zmiennych diagnostycznych dla określonych (wybranych) wymiarów implikujących zrównoważony rozwój regionów Proces wstępnej analizy statystycznej Proces rangowania poszczególnych województw w każdym z zdefiniowanych wymiarów badawczych Ranking I Ranking II Ranking III Ranking IV Proces definiowania sprawczych czynników sukcesu Rysunek 1. Realizacja procesu badawczego schemat. W dalszej kolejności zastosowano modelowanie statystyczno-matematyczne, mające na celu hierarchizacje kluczowych czynników sukcesu. W kroku tym zastosowano wstępną statystyczną analizę danych (opartą na zastosowaniu macierzy korelacji) 10 oraz grupę metod obliczeniowych należących do statystycznych metod 10 A. Sokołowski, Analizy wielowymiarowe, Materiały kursowe, Statsoft Polska, 2007, s. 43. 40
wielowymiarowej analizy porównawczej, tj. wielowymiarową metodę porządkowania liniowego 11. Proces hierarchizacji kluczowych czynników sukcesu, wykonano w czterech krokach głównych, tj. dokonano rangowania poszczególnych województw w wymiarze transportu (infrastruktury), ochrony środowiska, innowacji oraz dokonano rangowania zbiorczego dla wszystkich wymiarów jednocześnie. 4. Wskazanie sprawczych czynników sukcesu w wybranych wymiarach badawczych Krokiem następującym po zdefiniowaniu trzech wymiarów badawczych (transport (infrastruktura), ochrona środowiska, innowacje), było określenie zmiennych diagnostycznych. Uwzględniając merytoryczną poprawność w procesie doboru zmiennych diagnostycznych oraz dostępność danych w statystyce publicznej, w tabeli 2, 3 oraz 4 przedstawiono zmienne diagnostyczne dobrane dla każdego wymiaru badawczego. W każdej z tabel (2, 3, 4) przedstawiono nazwę rozpatrywanego wymiaru, nazwę wybranej zmiennej diagnostycznej, jej jednostkę oraz rok z którego pochodzą dane. Wszystkie dane zostały uzyskane z Lokalnej Bazy Danych (LBD) Głównego Urzędu Statystycznego 12. Tabela 2. Zmienne diagnostyczne dla wymiaru transport (infrastruktura). Wymiar Nazwa zmiennej diagnostycznej Jednostka Rok Transport (infrastruktura) Drogi o utwardzonej nawierzchni na 10 tyś. mieszkańców Ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej [km] 2009 [%] 2008 Linie kolejowe ogółem na 100 km 2 [km] 2009 Telefoniczne łącza główne wszystkich operatorów na 100 tyś. ludności [szt.] 2009 Ofiary śmiertelne na 100 tys. ludności [osoba] 2009 Poddając analizie zmienne diagnostyczne dla wymiaru o nazwie transport (infrastruktura), wszystkie zmienne prócz zmiennej pn. Ofiary śmiertelne na 100 tyś. ludności należą do grupy stumulant. Zmienna pn. Ofiary śmiertelne na 100 tyś. ludności w procesie obliczeniowym została zakwalifikowana jako destymulanta. W pozostałych wymiarach badawczych, tj. w wymiarze ochrona środowiska 11 T. Panek, Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej, Wydawnictwo SGH, Warszawa, 2009, pp. 57-75. 12 www.stat.gov.pl. 41
oraz innowacje, wszystkie zmienne zakwalifikowano jako stymulanty. Podział zmiennych na kategorie stymulant oraz destymulant, jest wymagany w procesie normalizacji użytych zmiennych diagnostycznych. Normalizacja natomiast jest niezbędna do poprawnego przeprowadzenia procesu obliczania miar agregatowych, dających przesłanki do tworzenia rankingu województw w poszczególnych wymiarach badawczych, jak również z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju 13. Zaproponowana procedura obliczania miar agregatowych, jest powszechnie akceptowana w ramach metodologii liczenia Wskaźnika Rozwoju Społecznego (Human Development Index). Tabela 3. Zmienne diagnostyczne dla wymiaru ochrona środowiska. Wymiar Nazwa zmiennej diagnostycznej Jednostka Rok Ochrona środowiska Przepustowość oczyszczalni ścieków [m 3 /doba] 2009 Długość kanalizacji odprowadzającej ścieki na 10 tyś. mieszkańców [km] 2009 Lasy zalesienia i odnowienia [ha] 2009 Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności Nakłady na środki trwałe na 1 mieszkańca służące ochronie środowiska Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w % ścieków wymagających oczyszczania Zanieczyszczenia powietrza zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych - gazowe Zanieczyszczenia powietrza zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych - pyłowe [%] 2009 [zł] 2009 [%] 2009 [%] 2009 [%] 2009 W dalszej części niniejszego artykułu zostały przeprowadzone cztery główne etapy obliczeniowe, wynikiem których będzie utworzenie rankingu województw. Pierwszy ranking został opracowany dla wymiaru o nazwie transport (infrastruktura), drugi dla wymiaru ochrona środowiska, trzeci ranking dla wymiaru innowacje, natomiast czwarty dla wszystkich wymiarów jednocześnie. Uwzględnienie wszystkich wymiarów w jednym podejściu badawczym jest zgodne z metodologią zrównoważonego (trwałego) rozwoju. Opracowanie rankingu województw ma na celu wskazanie, w każdym z wymiarów, województw o najwyższym współczynniku rozwoju oraz województw o najniższym współczynniku rozwoju. Klasyfikacja ta 13 T. Panek, op.cit., s. 21, s. 35-42. 42
pozwoli na określenie dla których województw i w jakim wymiarze określone zmienne diagnostyczne można traktować jako sprawcze czynniki sukcesu. Tabela 4. Zmienne diagnostyczne dla wymiaru innowacje. Wymiar Nazwa zmiennej diagnostycznej Jednostka Rok Innowacje Nakłady na B+R na 1 mieszkańca [zł] 2009 Przedsiębiorstwa innowacyjne wg rodzajów wprowadzonych innowacji Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną z sektora usług Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną przemysłowe Udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych/istotnie ulepszonych w przeds. przemysłowych w wartości sprzedaży wyrobów ogółem Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo [%] 2009 [%] 2009 [%] 2008 [%] 2008 [%] 2009 [osoba] 2009 4.1. Realizacja badań w wymiarze transport (infrastruktura) Krokiem poprzedzającym tworzenie rankingu województw, było przeprowadzenie wstępnej analizy statystycznej. Analiza ta opierała się na sprawdzeniu poprawności danych oraz na analizie wykresów autokorelacji pomiędzy zmiennymi diagnostycznymi. Dokonując analizy wykresu macierzowego korelacji, w wymiarze transport (infrastruktura), województwem należącym do odstającego od tendencji pozostałych województw jest województwo mazowieckie (na rys. 2 oznaczono obwódką). Oznacza to, iż mogłyby się pojawić trudności w znalezieniu województwa o podobnym charakterze rozwojowym do województwa mazowieckiego. Efekt przeprowadzonej analizy za pomocą porządkowana liniowego województw, przedstawiono w postaci rankingu, za pomocą wykresu rozrzutu (por. rys. 3). Województwa leżące w górnej części linii prostej zajmują wysokie pozycje w rankingu, natomiast te położone w jej dolnej części przedstawiają województwa o niskim rozwoju w wymiarze transport (infrastruktura). Uwzględniając pięć zmiennych diagnostycznych w wymiarze transport (infrastruktura), województwo 43
śląskie zajmuje pozycję lidera pośród polskich województw. Przewaga rankingowa województwa śląskiego nad pozostałymi jest znacząca. Najsłabsze województwo w wymiarze transport (infrastruktura), to województwo lubelskie. Województwa małopolskie, wielkopolskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, dolnośląskie, zachodnio-pomorskie, świętokrzyskie i podkarpackie należą do grupy województw, które plasują się na pozycji vice liderów. Przyjęto założenie, że dla wyżej wymieniowych województw, możemy traktować użyte zmienne diagnostyczne jako sprawcze czynniki sukcesu. Pozostała grupa województw, tj. podlaskie, opolskie, pomorskie, mazowieckie, lubuskie, łódzkie, to województwa, w których zmienne diagnostyczne wykorzystane w wymiarze transport (infrastruktura) nie mogą być traktowane jako sprawcze czynniki sukcesu. drogi o utardzonej nawierzchni na 10 tyś mieszkańców Macierzowy ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskie linie kolejowe ogółem na 100 km2 Telefoniczne łącza główne wszystkich operatorów ofiary śmiertelne na 100 tys. ludności Rysunek 2. Wykres macierzowy korelacji wymiar transport (infrastruktura). 44
58 56 ŚLĄSKIE miara agregatowa 54 52 50 48 46 44 42 40 38 36 PODLASKIE OPOLSKIE POMORSKIE MAZOWIECKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE WIELKOPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE PODKARPACKIE 34 LUBELSKIE 32 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 miara agregatowa Rysunek 3. Ranking województw Polski wymiar transport (infrastruktura). 4.2. Realizacja badań w wymiarze ochrona środowiska W drugiej przeprowadzonej analizie z wykorzystaniem statystycznych metod wielowymiarowych, zbadano wpływ sześciu zmiennych diagnostycznych, na poziom rozwoju poszczególnych województw w wymiarze dotyczącym ochrony środowiska. Zmienne te zamieszczono w tabeli 3. Podsumowując analizę metody porządkowania liniowego województw, w wymiarze ochrony środowiska, przedstawiono wizualizację ich rankingu za pomocą wykresu rozrzutu (por. rys. 4). Województwo śląskie, pomorskie, dolnośląskie warmińsko-mazurskie należą do województw cechujących się najwyższym rozwojem w wymiarze ochrony środowiska. Natomiast najgorszą pozycję rankingową otrzymało województwo świętokrzyskie. Województwa opolskie, lubuskie, podlaskie i lubelskie cechują się pozycją rankingową poniżej przeciętnej. Uwzględniając wykresy macierzy korelacji (por. rys. 5), możemy wnioskować, iż województwami najbardziej odstającymi w poszczególnych zmiennych diagnostycznych są województwa, śląskie, warmińsko-mazurskie oraz dolnośląskie (na rys. 5 punkty odstające oznaczono obwódką). 45
miara agregatowa 70 60 50 40 30 20 LUBUSKIE PODLASKIE LUBELSKIE OPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE MAŁOPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WIELKOPOLSKIE ŁÓDZKIE PODKARPACKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAZOWIECKIE 10 10 20 30 40 50 60 70 miara agregatowa Rysunek 4. Ranking województw Polski wymiar ochrona środowiska. Macierzowy przepustowość oczyszczalni ścieków Długość kanalizacji odprowadzającej ścieki na 10 tyś. mieszkańców Lasy - zalesienia i odnowienia Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności Nakłady na środki trwałe na 1 mieszkańca służące ochronie środowiska Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane w % ścieków wymagających oczyszczania Rysunek 5. Wykres macierzowy korelacji wymiar ochrona środowiska. 46
4.3. Realizacja badań w wymiarze innowacje Dokonując analizy wykresu macierzowego korelacji w wymiarze innowacje, województwem najczęściej należącym do odstającego od tendencji pozostałych województw jest województwo mazowieckie (na rys. 6 oznaczono obwódką). Oznacza to, iż mogłyby się pojawić trudności w znalezieniu województwa o podobnym charakterze rozwojowym do województwa mazowieckiego. Macierzowy Nakłady na B+R na 1 mieszkańca Przedsiębiorstwa innowacyjne wg rodzajów wprowadzonych innowacji Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną usług Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną usługprzemysłowe Udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych/istotnie ulepszonych w przeds. przemysłowych w wartości sprzedaży wyrobów ogółem Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych Rysunek 6. Wykres macierzowy korelacji wymiar innowacje. Uwzględniając sześć zmiennych diagnostycznych w wymiarze innowacje, województwo mazowieckie zajmuje pozycję lidera pośród polskich województw (por. rys. 7). Przewaga rankingowa województwa mazowieckiego nad pozostałymi jest znacząca. Najsłabsze województwo w wymiarze innowacje, to województwo świętokrzyskie. Województwa pomorskie, śląskie oraz kujawsko-pomorskie należą do grupy województw, które plasują się na pozycji vice liderów, więc użyte zmienne diagnostyczne dla tych województw, możemy traktować jako sprawcze czynniki sukcesu. Pozostała grupa regionów to województwa, w których zmienne diagnostyczne wykorzystane w wymiarze innowacje nie mogą być nazywane sprawczymi czynnikami sukcesu. 47
90 MAZOWIECKIE 80 70 60 miara agregatowa 50 40 30 MAŁOPOLSKIE WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE OPOLSKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE 20 10 PODKARPACKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE ZACHODNIOPOMORSKIE PODLASKIE LUBUSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 miara agregatowa Rysunek 7. Ranking województw Polski wymiar innowacje. 4.4. Realizacja badań w wymiarze zgodnym z zrównoważonym rozwojem Dokonując końcowej (podsumowującej) wielowymiarowej analizy porównawczej, możemy zauważyć, iż wykorzystanie wszystkich zmiennych diagnostycznych do utworzenia rankingu, dzieli polskie województwa na wizualnie widoczne pięć grup rankingowych (por. rys. 8). Przyjęto założenie, iż zmienne diagnostyczne opisujące stopień rozwoju województw, możemy nazwać sprawczymi czynnikami sukcesu dla pierwszych dwóch grup województw, tj. mazowieckiego, śląskiego, pomorskiego, małopolskiego, kujawsko-pomorskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego oraz wielkopolskiego. W pozostałych województwach, należałoby wprowadzić zmiany w strategii działania województw, aby w przyszłości polepszyć ich pozycję rankingową i przekształcić zmienne diagnostyczne w sprawcze czynniki sukcesu. 48
60 MAZOWIECKIE 55 ŚLĄSKIE 50 POMORSKIE miara agregatowa 45 40 35 PODKARPACKIE ŁÓDZKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE DOLNOŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE 30 LUBUSKIE 25 OPOLSKIE PODLASKIE LUBELSKIE 20 ŚWIĘTOKRZYSKIE 15 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 miara agregatowa Rysunek 8. Ranking województw Polski wymiar zrównoważony rozwój. 5. Podsumowanie W przeprowadzonym wieloetapowym procesie badawczym autor przedstawił propozycję kluczowych czynników sukcesu, które określają poziom zrównoważonego rozwoju poszczególnych regionów. Wyboru kluczowych czynników sukcesu wspólnych dla większości województw dokonano w oparciu o czynniki sukcesu zamieszczone w opracowanych dokumentach strategicznych wszystkich województw Polski. Wybór trzech kluczowych obszarów badawczych, był punktem wyjścia do zdefiniowania zmiennych diagnostycznych, które stanowiły podstawę do opracowania wielowymiarowego rankingu województw Polski. Parametryzacja stopnia rozwoju województw w wymiarach spójnych z podejściem zrównoważonego rozwoju, jest podstawą do określenia silnych i słabych stron poszczególnych regionów. Pozycjonowanie województw z punktu widzenia określonych wymiarów badawczych, było podstawą do wskazania województw, które przyjęte zmienne diagnostyczne mogą traktować jako sprawcze czynniki sukcesu. Województwa zajmujące wysokie pozycje w opracowanych rankingach, mogą traktować użyte zmienne diagnostyczne jako sprawcze czynniki sukcesu. 49
Bibliografia: 1. Davorin K., Sustainable Green Business, Proceedings of the 3rd International Conference in Management, Marketing and Finances, (MMF 09), Houston, USA, April 30- May 2, 2009. 2. Our Common Future, w: Report from the UN World Commission on Environment and Development (WCED), 1987. 3. Panek T., Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej, SGH, Warszawa, 2009 4. Sokołowski A., Analizy wielowymiarowe, Materiały kursowe, Statsoft Polska, 2007, ss. 43. 5. Zarządzanie rozwojem regionu wymiar społeczny, gospodarczy i środowiskowy, pod red. naukową Krzysztofa Malika, Opole, Politechnika Opolska, 2010. 6. Witryna internetowa Głównego Urzędu Statystycznego: www.stat.gov.pl Abstrakt W artykule przedstawiono proces wielowymiarowej analizy wybranych zmiennych diagnostycznych, mający na celu określenie sprawczych czynników sukcesu. Wskazanie czynników będących swoistym kołem rozwojowym rozpatrywanych regionów stanowi podstawę do wypracowania przewagi konkurencyjności regionów. W procesie doboru wymiarów badawczych oraz zmiennych diagnostycznych, uwzględniono podejście oparte na zrównoważonym rozwoju poszczególnych regionów Polski. Identifying causative factors of success for Polish voivodeships in the aspect of sustainable development The article presents the process of multidimensional analysis of chosen diagnostic variables in order to define the causative factors of success. Identifying the factors which are a virtuous circle of development for the regions in question is a basis for working out competitiveness advantage of regions (sustainable development). An approach based on a sustainable development of the individual regions of Poland has been included in the process of selecting the diagnostic variables and research dimensions. PhD in Engineering Łukasz Mach, assistant professor, Opole University of Technology; PhD in Engineering Katarzyna Widera, assistant professor, Opole University of Technology. 50