Nowiny Lekarskie 2012, 81, 5, 435 439 BEATA PUCHER 1, KATARZYNA JOŃCZYK-POTOCZNA 2, JUSTYNA MĄCZYŃSKA 3, JAROSŁAW SZYDŁOWSKI 1, EWA GAJEWSKA 4 ZASTOSOWANIE FIZJOTERAPII W LECZENIU CHORÓB USZU, NOSA, GARDŁA I KRTANI THE USE OF PHYSIOTHERAPY IN THE TREATMENT OF EAR, NOSE, THROAT AND LARYNX DISEASES 1 Klinika Otolaryngologii Dziecięcej Katedry Otolaryngologii Kierownik: dr n. med. Jarosław Szydłowski 2 Zakład Radiologii Pediatrycznej Katedry Radiologii Kierownik: prof. dr hab. med. Bogdan Pawlak 3 NZOZ Fizykoterapia i Rehabilitacja Kierownik: mgr Lidia Stachowiak 4 Katedra Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji Kierownik: prof. dr hab. med. Włodzimierz Samborski Streszczenie Wstęp. Zadaniem fizjoterapii jest zapobieganie postępowi i nawrotom choroby, usuwanie różnych dolegliwości i przywracanie sprawności fizycznej. Materiał i metody. Badaną grupę stanowiło 50 osób, 32 kobiety i 18 mężczyzn w wieku od 18 do 65 lat skierowanych na zabiegi fizykoterapeutyczne. Badania były przeprowadzone w terminie od czerwca 2010 do czerwca 2011 roku w gabinecie fizykoterapii i rehabilitacji w Swarzędzu, z którego usług korzystali badani pacjenci. Osoby te zgłosiły się do gabinetu z powodu chorób gardła, nosa, uszu lub krtani. Materiałem badawczym były skierowania lekarskie na zabiegi fizykoterapeutyczne oraz kwestionariusz ankiety opracowany przez jedną z autorek pracy. Wyniki i wnioski. Lekarze pierwszego kontaktu zdecydowanie częściej wypisują skierowania na zabiegi fizykoterapeutyczne mające na celu leczenie chorób gardła, nosa, ucha i krtani niż specjaliści. Fizykoterapia jest zalecana po innych formach leczenia, np. farmakoterapii. Zabiegi fizykoterapeutyczne najczęściej zlecane były w przypadku rozpoznania zapalenia zatok przynosowych. U zdecydowanej większości pacjentów zalecone zabiegi miały pozytywny wpływ na stan zdrowia pacjenta; objawy chorobowe się zmniejszyły bądź też całkowicie ustąpiły. SŁOWA KLUCZOWE: fizjoterapia, choroby ucha, nieżyt nosa, zapalenie gardła, zapalenie krtani. Summary Introduction. Physiotherapy prevents progression and recurrence of the disease, removes various symptoms and restores the physical function of the organism. Material and methods. The study included 50 patients, 32 women and 18 men, aged from18 to 65 years, who were referred to physiotherapy because of ear, nose, throat or larynx diseases. The research was conducted from June 2010 to June 2011 in the physiotherapy and rehabilitation outpatient clinic in Swarzędz. The medical referrals for physiotherapy treatment and the questionnaire developed by one of the authors were analyzed. Results and conclusions. The GP doctors referred patients to the physiotherapy treatment in ear, nose, throat and larynx disease more often than ENT specialists. Physical therapy was recommended usually subsequent to the other forms of treatment for example, pharmacotherapy. Physiotherapy was most commonly referred in the treatment of sinusitis. In the vast majority of patients, the recommended physiotherapy treatment had a positive influence on their health condition, the symptoms of the disease decreased or completely disappeared. KEY WORDS: physiotherapy, ear disease, rhinitis, pharyngitis, laryngitis. Wstęp Fizjoterapia jest działaniem współczesnej medycyny klinicznej, które stosuje w celach leczniczych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych różne formy energii, przede wszystkim fizycznej, związanej ze środowiskiem przyrodniczym człowieka [1]. Jej celem jest zapobieganie postępowi i nawrotom choroby, usuwanie różnych dolegliwości i przywracanie sprawności fizycznej. Fizykoterapię można stosować jako leczenie uzupełniające lub
436 Beata Pucher, Katarzyna Jończyk-Potoczna, Justyna Mączyńska i wsp. jako podstawową formę leczenia. Można ją wykorzystać kiedy zawiodły inne formy leczenia, a istnieją wskazania do leczenia fizykoterapią, można też ją łączyć z farmakoterapią. Czasami skutki uboczne działania leku wymuszają zaprzestanie jego stosowania i wtedy warto skupić się na fizykoterapii, gdzie skutki uboczne zdecydowanie rzadziej występują [2]. Fizjoterapia odejmuje takie działy, jak wodolecznictwo, balneoterapia, klimatoterapia, aerozoloterapia, masaż leczniczy, kinezyterapia, ultrasonoterapia, światłolecznictwo, ciepłolecznictwo, elektroterapia, magnetoterapia. Obejmuje też medycynę uzdrowiskową, która w swoisty sposób łączy stosowanie metod medycyny fizykalnej z dietetyką, farmakoterapią, psychoterapią i pedagogiką [1, 3]. Cel pracy Celem pracy była analiza skierowań lekarskich na zabiegi fizjoterapeutyczne oraz ocena wyników ankiety przeprowadzonej wśród pacjentów gabinetu fizykoterapii i rehabilitacji w Swarzędzu. Materiał i metody Badaną grupę stanowiło 50 osób, 32 kobiety i 18 mężczyzn w wieku od 18 do 65 lat skierowanych na zabiegi fizykoterapeutyczne. Badania były przeprowadzone w terminie od czerwca 2010 do czerwca 2011 roku w gabinecie fizykoterapii i rehabilitacji w Swarzędzu, z którego usług korzystali badani pacjenci. Osoby te zgłosiły się do gabinetu z powodu chorób gardła, nosa, uszu lub krtani. Materiałem badawczym były skierowania lekarskie na zabiegi fizykoterapeutyczne oraz kwestionariusz ankiety opracowany przez jedną z autorek pracy. Na skierowaniu znajdowały się informacje dotyczące płci, wieku pacjenta, schorzenia oraz zaleconych przez lekarza zabiegów. Ankieta składała się z 12 pytań, w tym 10 zamkniętych, z czego w jednym można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź, jedno dotyczyło oceny w skali od 1 do 4 i jedno określające czas zabiegów. Wyniki Przedstawione w niniejszej pracy wyniki ukazują metody leczenia wybierane przez lekarzy i skuteczność wybranych zabiegów. Na podstawie ilości skierowań otrzymanych na zabiegi fizjoterapeutyczne dotyczące chorób gardła, nosa ucha i krtani wywnioskować można, że częściej wypisywane są one przez lekarzy rodzinnych niż specjalistów (Tabela 1). Skierowania najczęściej wystawiane były w przypadku rozpoznania zapalenia zatok przynosowych. Niewiele mniej było skierowań z ostrym zapaleniem krtani i uszkodzeniem nerwu twarzowego (Tabela 2). Na 50 skierowań, które były wykorzystane w badaniach lekarze zlecili 87 zabiegów. Najwięcej zlecono zabiegów w przypadku porażenia nerwu twarzowego. Na kolejnym miejscu było zapalenie zatok przynoso- wych i ostre zapalenie krtani. Trochę mniej zabiegów było wypisanych w przypadku ostrego zapalenia ucha środkowego i porażenia nerwu krtaniowego. Najrzadziej powodem kierowania na zabiegi fizjotereputyczne było przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych (Tabela 3). Wyniki analizy skierowań wykazały, że najczęściej zalecany był laser 27 skierowań (Rycina 1). Niewiele mniej było skierowań, na których lekarze zalecili naświetlanie lampą sollux (26 skierowań). Najmniej zlecono inhalacji 3 skierowania. Na pytanie na temat skuteczności zlecanych zabiegów fizjoterapeutycznych znaczna część pacjentów zaznaczyła w odpowiedzi laseroterapię. Najmniejszą skutecznością w opinii pacjentów cieszyła się galwanizacja. Dość sporą grupę stanowili pacjenci, dla których żaden ze zleconych zabiegów nie okazał się skuteczny (Tabela 4). W odpowiedzi na pytanie o skuteczność stosowanych zabiegów fizjoterapeutycznych 38 pacjentów udzieliło odpowiedzi pozytywnej, 12 nie zauważyło żadnej poprawy (Tabela 5). Grupę tę najczęściej stanowili pacjenci, u których rozpoznano zapalenie zatok przynosowych i z metod fizjoterapeutycznych zalecona była tylko laseroterapia. Wśród pacjentów, którzy zauważyli poprawę swojego stanu zdrowia największą część stanowili ankietowani, którzy odnotowali znaczne polepszenie. Dużo też uzyskano odpowiedzi o dostatecznym polepszeniu stanu zdrowia na sutek zatosowanej fozjoterapii. Całkowite ustąpienie dolegliwości po zabiegach zauważyło jedynie 2 pacjentów. W okresie od czerwca 2010 do czerwca 2011 roku przyjęto na zabiegi 1368 pacjentów. Pacjenci ze schorzeniami laryngologicznymi stanowili nieznaczną część tej grupy 58 osób (Rycina 3). Tabela 1. Częstość wystawiania skierowań przez lekarza rodzinnego i specjalistę Table 1. The frequency of refferal to physiotherapy by GP and ENT specialists Lekarz Liczba skierowań Rodzinny 31 Specjalista 19 Tabela 2. Rodzaj diagnozy na podstawie skierowań Table 2. Type of diagnosis based on the referrals Diagnoza Ilość skierowań Ostre zapalenie krtani 10 Ostre zapalenie ucha środkowego 6 Porażenie nerwu twarzowego 8 Zapalenie zatok przynosowych 12 Porażenie nerwu krtaniowego 5 Szum uszny 3 Przewlekłe zapalenie migdałków 1 Ostry nieżyt nosa 2 Przewlekły nieżyt nosa 3
Zastosowanie fizjoterapii w leczeniu chorób uszu, nosa, gardła i krtani 437 Tabela 3. Zabiegi przepisywane przez lekarzy w poszczególnych schorzeniach Table 3. The treatment prescribed by doctors due to different ENT diseases i wsp. [5] wynika, że rzadziej występują skutki uboczne, czy powikłania po zastosowaniu leczenia fizykoterapeutycznego, niż po innych stosowanych formach leczenia. Jeżeli już pojawiły się skutki uboczne, to wynikały one z błędów technicznych (źle dobrane parametry zabiegowe), stanów zapalnych skóry jako reakcji alergicznej na stosowany lek lub złej tolerancji zabiegu przez chorego w postaci złego samopoczucia. Badania te potwierdzają również skuteczność stosowanej terapii. Pomimo dobrych warunków do prowadzenia leczenia i właściwego przygotowania fizjoterapeutów, wykorzystanie metod fizjoterapii w leczeniu wyżej wymienionych schorzeń jest bardzo małe. Potrzeba również znacznie lepszej współpracy pomiędzy lekarzami tej specjalności i lekarzami medycyny rodzinnej a fizjoterapeutami, co pozwoli na lepsze wykorzystanie metod fizjoterapeutycznych w chorobach gardła, nosa, ucha i krtani [3, 4, 5]. Wyniki badania skłaniają do zastanowienia się nad możliwością większego upowszechnienia metod fizjo- Elektrostymulacja krótkofalowa Diatermia Laseroterapia Sollux Jonoforeza Galwanizacja Diagnoza Inhalacje Ogółem N N N N N N N N Ostre zapalenie krtani - 5-8 - - 3 16 Ostre zapalenie ucha środkowego 6 2 - - - 3-11 Porażenie nerwu twarzowego 5 6 8 - - - - 19 Zapalenie zatok przynosowych 10 6 - - - - - 16 Porażenie nerwu krtaniowego - - 4-4 - - 8 Szum uszny - 3 - - 3 - - 6 Przewlekłe zapalenie migdałków 1 - - - - 1-2 Ostry zwykły nieżyt nosa 2 1 - - - - - 3 Przewlekły nieżyt nosa 3 3 - - - - - 6 Razem 27 26 12 8 7 4 3 87 Tabela 4. Najbardziej skuteczny zabieg zdaniem pacjentów Table 4. The most effective treatment according to patients opinion Rodzaj zabiegu Ilość pacjentów jonoforeza 7 laseroterapia 15 elektrostymulacja 8 sollux 4 galwanizacja 2 żaden 12 razem 50 Tabela 5. Wpływ zabiegów na stan zdrowia Table 5. The influence of physiotherapy treatment on patients health Skuteczność zabiegów N Tak 38 Nie 12 Razem 50 Wyniki omawianej pracy wskazują, że lekarze fizykoterapię stosują jako kolejny etap leczenia, po zastosowaniu już wcześniejszych metod, które nie odniosły pożądanych efektów. Dolegliwości ze strony gardła, nosa, ucha i krtani są niezwykle częste, dlatego w ich leczeniu duże znaczenie mogą mieć zabiegi fizykoterapeutyczne. Analiza wykazała, że wykorzystywanie metod fizjoterapii w leczeniu chorób otolaryngologicznych jest małe i niepełne. Nie zawsze lekarze zalecali połączenie kilku zabiegów, co mogło być znaczące w końcowym efekcie leczenia. Zabiegi warto łączyć ze sobą, stosując je jako terapię skojarzoną, wzmacniając ich działanie. Dzięki temu można zwiększyć ich skuteczność, a co za tym idzie szanse na szybsze wyleczenie. Pacjenci z chorobami krtani i gardła skierowani na zabiegi fizjoterapeutyczne stanowili nieznaczny odsetek, bo tylko 4% ogółu chorych leczonych w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych, gdzie wykorzystywane są zabiegi fizjoterapeutyczne. Z badań przeprowadzonych przez Zimmer-Nowicką
438 Beata Pucher, Katarzyna Jończyk-Potoczna, Justyna Mączyńska i wsp. 30 ilość zabiegów 25 20 15 10 5 laseroterapia sollux elektrostymulacja jonoforeza galwanizacja diatermia inhalacje 0 rodzaj zabiegów Rycina 1. Najczęściej zlecane zabiegi fizjoterapeutyczne. Figure 1. The physiotherapy treatment prescribed most frequently. 16 14 Liczba pacjentów 12 10 8 6 4 2 1- nieznaczne polepszenie 2- dostateczne polepszenie 3- znaczne polepszenie 4- całkowity brak dolegliwości 0 Skala skuteczności Rycina 2. Skala skuteczności zleconych zabiegów fizjoterapeutycznych. Figure 2. The effectiveness scale of physical therapy treatment. 58 Pacjenci ze schorzeniami laryngologicznymi Pacjenci z pozostałymi schorzeniami 1310 Rycina 3. Liczba pacjentów kierowana na zabiegi fizjoterapeutyczne w okresie od czerwca 2010 do czerwca 2011 roku w porównaniu do liczby pacjentów kierowanych na zabiegi okolicy uszu, nosa, gardła i krtani. Figure 3. Number of patients referred to physiotherapy from June 2010 to June 2011 compared to the number of patients referred for physiotherapy treatment in the ears, nose, throat and larynx region.
Zastosowanie fizjoterapii w leczeniu chorób uszu, nosa, gardła i krtani 439 terapii w otolaryngologii. Zabiegi z zakresu fizykoterapii w opisanych schorzeniach są słabo rozpowszechnione. Dostęp do informacji na ich temat jest ograniczony ze względu na niewielką ilość prac poświęconych temu tematowi. Problem trudny do rozwiązania stanowi także mała dostępność i długi czas oczekiwania na zabiegi. Natomiast niewątpliwie większa wiedza na temat możliwości jej zastosowania mogłaby w znaczący sposób skrócić czas leczenia, co obniżyłoby koszt terapii. Wykorzystanie różnorodnych zabiegów fizjoterapeutycznych w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych spowodowałoby zmniejszenie absencji chorobowej w miejscach pracy oraz poprawiło jakość życia pacjentów. Wnioski 1. Lekarze pierwszego kontaktu zdecydowanie częściej wypisują skierowania na zabiegi fizykoterapeutyczne, mające na celu leczenie chorób gardła, nosa, ucha i krtani niż specjaliści. 2. Fizykoterapia jest zalecana po innych formach leczenia, np. farmakoterapii. 3. Zabiegi fizykoterapeutyczne najczęściej zlecane były w przypadku rozpoznania zapalenia zatok przynosowych. 4. U zdecydowanej większości pacjentów zalecone zabiegi miały pozytywny wpływ na stan zdrowia pacjenta; objawy chorobowe się zmniejszyły bądź też całkowicie ustąpiły. Piśmiennictwo 1. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. PZWL, Warszawa 2002. 2. Mika T.: Fizykoterapia. PZWL, 1993. 3. Kwolek A.: Rehabilitacja medyczna. Urban&Partner, 2004. 4. Zimmer-Nowicka J., Zasada M., Kaczmarczyk D., Morawiec-Sztandera A.: Analiza wskazań oraz ocena częstości wykonywania zabiegów fizjoterapeutycznych krtani i gardła w wybranych gabinetach rehabilitacyjnych. Otolar, 2010, 3, 127 133. 5. Olszewski J.: Fizjoterapia w otolaryngologii dla studentów fizjoterapii. Alfa-medica Press, 2005. Adres do korespondencji: Dr n. med. Beata Pucher Klinika Otolaryngologii Dziecięcej Katedry Otolaryngologii Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Szpitalna 27/33 60-572 Poznań, e-mail: bpucher@poczta.onet.pl