POLSKA BIBLIOTEKA SKAUTOWA Kr. 10. WSPÓŁCZESNE KARABINY PIECHOTY NAPISAŁ ZYGMUNT H A R T U ;3. BROftMISTKZ jfcw. D R ' SK. Z 2 :TA'EI tcajai. ; Si ftaj' 7 M ts? WJi ŁWOWSE, NAKŁADEM ZWIĄZKU PO L.G IM M TOW. SOKOLICH, 8 Kw itków «drukarnia we Lwowie, «A. Lindego-I. 4., 1914.
POLSKA BIBLIOTEKA SKAOTOWA Nr. 10. WSPÓŁCZESNE KARABINY PIECHOTY NAPISAŁ ZYGMUNT HARTLEB, BROŃM ISTRZ LW. DR. SK. Z 2 TABLICAMI. W E LW OW IE. NAKŁADEM ZWIĄZKU POL. GIMN. TOW. SOKOLICH. t Zwi%*kovra drukarnia we Lwowie, ul. Linde* L i. 1914.
'K ^ s ñ s W..
WSTĘP. Ustawiczna groźba wojny ogólnej, zmusza wszystkie państwa do należytego przygotowania się na wypadek walki już w czasie pokoju. Pierwszorzędnym czynnikiem wojny współczesnej, jest uzbrojenie. Na broń zatem, coraz lepszą, coraz doskonalszą, idą rok rocznie miliony, gdyż żadne większe mocarstwo nie może zostać w tyle pod względem jakości uzbrojenia, bez utraty swoich wpływów politycznych na państwa sąsiednie. Jakkolwiek pod względem ogólnej ja kości broni, to znaczy: donośności, trwałości, ilości strzałów na minutę, niema zbyt wielkich różnic, to jednak każde większe państwo posiada broń innego pomysłu, innej konstrukcyi, w szczegółach odmienną od broni państw sąsiednich. W niniejszej pracy podaję dokładny opis przedewszystkiem systemów typowych, a o innych systemach, będących kombinacyą lub przeróbką tychże typów, nadmieniam w ogólnym zarysie.
-, '
Wojna austryacko-pruska w r, 1866 zadecydowała tak stanowczo o wyższości broni odtylcowej nad dotychczasową nabijaną od przodu, żedo roku 1875, wszystkie państwa wprowadziły broń odtylcową w uzbrojeniu swych armii. Zaś wojna rosyjsko-turecka w r. 1877 oddała pierwszeństwo broni wielostrzałowej (magazynowej) przed bronią jednostrzałową. Doświadczenia, zebrane w toku wprowadzania broni wielostrzałowej w armiach kilku większych państw, uznały potrzebę zmniejszenia kalibru lufy, (kaliber średnica otworu lufy), a także donośność i celność broni okazała się za małą, nie sięgała bowiem 2000 m., ciężar zaś broni i naboi był zbyt wielki. Z wprowadzeniem w Portugalii w r. 1886 karabinu wielostrzałowego (magazyn rurowy) o kalibrze 8 mm. i o pocisku w płaszczu miedzianym, nastąpił zwrot, od którego datuje się coraz to szybsze udoskonalanie
6 broni palnej aż po dzień dzisiejszy. Karabiny używane dziś w armiach państw cywilizowanych są bez wyjątku małokalibrowe (od 5'94 mm. do 8 mm.) i wielostrzałowe (od 3 do 12 strzałów); ich celność sięga od 1917 m. do 2548 m., a ciężar nie przenosi 4*^ kg- Naboje wszystkich karabinów obecnych są jednolite, t. zn. zapał (kapsla), materyał wybuchowy (proch) i pocisk złączone są zapomocą łuski (gilzy) w jedną całość ; pociski są zwykle ołowiane, opancerzone koszulką ze stali lub z aliażu, który jest mieszaniną niklu i miedzi. Opanceżenia z aliażu używa przeważna część armii wszystkich państw współczesnych. Główną cechą, odróżniającą od siebie wielorakie systemy karabinów, jest o d- mienność konstrukcyi zamków i magazynów (puszek). 1. Zamki. Zamki odróżniamy odkrętowe i wyciągowe o zaryglowaniu symetrycznem i niesymetrycznem. Karabiny armii Austro- Węgier, Bułgaryi, Szwajcaryi i marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, posiadają zamek wyciągowy, zaś armie innych państw, j a k : Niemcy,
Rosya, Francya, Anglia i t. d., przyjęły zamek odkrętowy. Zaznaczyć, należy, że karabiny biorą nazwy np.»mauser«,»lebel«,»mannlicher«, od konstruktorów puszki (magazynka), nie zaś od wynalazców zamka. W skróceniu oznacza się nazwy karabinów literą M (model) i datą wprowadzenia w odnośnej armii, n. p. M. 95. (1805). a) Żarniki odkrętowe. Karabin niemiecki Mannlichera M. 88 kalibru 7,9 mm. (dziś zastąpiony karabinem Mausera M. 98 kalibru 7,9 mm.), przedstawia typ karabinu o zamku odkrętowym (Rys. I a, b, c). Zamek ruchomy (Rys. I b) stanowi cylinder (Z), opatrzony w rączkę (R), służącą do manipulacyi. W przedniej części zamka znajduje się tłok zaporowy (T Z P), częściowo obracalny, (robiący ćwierć obrotu), a tuż za nim na walcu (Z) umieszczone są naprzeciw siebie dwa rygle (RG). Przy zamknięciu zamka wchodzą one w wycięcia (W C) obsady (Rys. I a, O) i stoją wtedy prostopadle. Wewnątrz zamka znajduje się iglica (I) wraz ze sprężyną spiralną, zakończona z przodu bolcem zapałowym, zaś z tyłu wchodzi w zameczek (Z M), w którym u- mocowana jest nieruchomo zakręconym na
iglicę naśrubkiem (M) (mutrą). Zameczek przechodzi u góry w płaską, wydrążoną sztabkę (ST), w której mieści się bezpiecznik (B). Z boku wybiega zameczek po strome prawej w wystające skrzydełko (S K Ryg. I b), tworzące u dołu linię krętą, której odpowiada takie same wgłębienie w tylnym końcu zamka (PK). U dołu zameczka znajduje się ząb iglicy (ZI). Cały zamek osadzony jest ruchomo w obsadzie (O Rys. I a) i otwarty, zatrzymuje się na zatrzasku sprężynowym, znajdującym się po lewej stronie obsady. Działanie zamka jest następujące: Prawą ręką podnosi się (obraca) rączkę (R) z położenia poziomego (Rys. VI) do góry. Przy obrocie wychodzą rygle (R G) z wcięć (W C), obsady (O) a równocześnie kręte powierzchnie zamka (P K) i zameczka (S K), powodują przez obrót napięcie iglicy (Rys. I b). Następnie odciąga się zamek ku sobie. Zamek jest otwarty, iglica napięta, wrazie, jeżeli nabój był włożony, wystrzelona łuska lub cały nabój zostaje wysunięty z lufy wyciągiem (W) i wyrzutnikiem (W Z) odrzucony na prawo. Przy zamykaniu wsuwamy zamek naprzód, przez co wprowadza się nowy nabój do lufy, iglica zaś zaczepia zębem (Z I) o ząb spustu (S P). Przez obrót rączki (R), na prawo
V rygle (R G) wchodzą w wcięcia (W C) obsady (O). Tylko tłok zaporowy (TZP) nie robi tego obrotu, gdyż wstrzymuje go osada wyrzutnika (W Z Rys. I c). Zamek jest zamknięty i zaryglowany, zaś iglica napięta. Skrzydełko zameczka (S K) znajduje się wtedy naprzeciw wycięcia zamka (P K), gdzie wpada po wystrzale. Przez naciśnięcie cyngla (C), ząb spustu (Z S) zwalnia ząb iglicy (Z I), która powoduje wystrzał. Chcąc broń nabitą zabezpieczyć, skręca się bezpiecznik (B) od strony lewej do góry. Wówczas ścięty do połowy walec bezpiecznika (WL Rys. 1 b), nie tamujący w stanie otwartym ruchu zameczka (ZM) wchodzi w wcięcie cylindra (WRZ) i uniemożliwia spuszczenie iglicy. Przez naciśnięcie zatrzasku z lewej strony obsady, otwarty zamek wyciąga się zupełnie. Przy zamkach tego typu, obsada (O) w tylnej części za magazynkiem, musi być wzdłuż szeroko przecięta, dla przepuszczenia rączki (R Rys. I a). Zamki tego typu (odkrętowe) są w użyciu przy karabinach Rumunii, Holandyi, Grecyi i z pewnymi zmianami w Rosyi, Francyi i we Włoszech. (Rys. III i V). W najnowszych systemach zamek zmieniono o tyle, że rączkę umieszczono w tyle, tuż przy zameczku. Jest to korzystnem z tego 2 9
10 względu, że obsada jest u góry zamknięta i tworzy mostek, bo rączkę zamyka się przy obsadzie (Rys. IX). Zameczek ukryty jest w osłonie, tak że skrzydełko i wcięcie służące do napięcia iglicy, są zakryte (Rys. VII b). Ruchomy, dający się łatwo wyjąć, tłok zaporowy M. 88 (TZP Rys. Ib ) dopuszczał przy nieuważnym składaniu broni do strzelania bez tłoka, co narażało żołnierza na niebezpieczeństwo eksplozyi. Ażeby temu zapobiedz, w nowszych systemach tłok zaporowy zrobiony jest z jednej sztuki z zamkiem. Wyciąg silny i długi, przymocowany jest obracalnie pierścieniem (Rys. VII b). Typem karabina tej konstrukcyi jest nowa broń niemiecka systemu H a u sera M, 98. (Rys. VII a). Jestto najbardziej rozpowszechniony dziś system, bo używa go większa część państw na całym świecie, z nieznacznymi tu i ówdzie zmianami, (jak naprzykład naciąganie iglicy dopiero przy zamykaniu, przez proste zaczepienie o ząb spustu, lub odmienne umocowanie bagnetu). Oprócz Niemiec, używa go w kalibrze 7 mm. Hiszpania, Brazylia, Kolumbia, Chile, Chiny, Uruguay, Boliwia, Serbia, Meksyk; w kalibrze 7,65 mm. Belgia, Argentyna, Turcya; nakoniec w kal. 6,5 mm. Szwecya i Portugalia.
11 Kilka państw używa zamka odkrętowego o zaryglowaniu niesymetrycznem (jednostronnem). Zamknięcie takie z powodu wyjątkowych własności magazynka, posiada tylko jeden rygiel (R 6) i jedno wcięcie obsady (W C), jak naprz. przy karabinie duńskim (Rys. X). Zamek tego rodzaju jest mało używany, bo niesymetryczne zaryglowanie ujemnie wpływa na precyzyę strzału. b) Zam ki wyciągowe. Zamki wyciągowe mają tę zaletę, że odpada przy ich manipulacyi jeden chwyt, mianowicie obrót na lewo. Wprost chwyta się za rączkę i ciągnie do siebie, przez co następuje odryglowanie i otwarcie zamka. Umożliwia to oddanie kilku strzałów (zależnie ilostrzałowym jest magazynek) w składzie bronią, to znaczy, nie potrzeba po każdym strzale odejmować karabina od ramienia, co przy zamku odkrętowym jest konieczne. Otwarcie zamku wymaga jednak większego natężenia a i mechanizm jest bardziej złożony i mniej trwały od zamku odkrętowego. Zamek wyciągowy w modelach starszych, ma zaryglowanie niesymetryczne, w nowych zaś symetryczne. A ustriacki karabin M. 88(90 kal. 8 mm. posiada zamek wyciągowy starszego *
12 typu (Rys. II a, b). Charakterystycznym dla tego systemu jest rygiel zapadowy. W obsadzie, zamkniętej u góry szerokim mostkiem (O2), umieszczony jest zamek, składający się z dwóch cylindrów: zewnętrznego (C1) i wewnętrznego (C2). Oba cylindry są nieobracalne i dają się posuwać tylko naprzód i wstecz. Cylinder zewnętrzny (C1) ma w przedniej części wkręcony krótki tłok zaporowy (T Z), wewnątrz zaś mieści się iglica (I), łącząca oba cylindry (CMC2) wkręconym na iglicę zębem iglicznym (ZI). U dołu cylindra zewnętrznego (C1) znajduje się przymocowany ruchomo na osi rygiel zapadowy (ZR). Cylinder wewnętrzny (C2), tworzy w przedniej części klin (K), z tyłu zaś po prawej stronie ma rączkę (R). Otwiera się zamek pociągnięciem rączki do siebie. Wówczas klin (K) zwalnia rygiel (ZR), który podniesiony łukowymi brzegami klina omija zastawkę (Z S T) i cały zamek (oba cylindry) odsuwa się w tył, a równocześnie wyciąg (W) usuwa łuskę lub nabój z lufy. Także iglica (I), ciągnięta przez cylinder wewnętrzny (C2) napina się. Cylinder zewnętrzny jest przytem częściowo wysunięty z cylindra wewnętrznego, gdyż rygiel zapadowy podniesiony przez; klin i minąwszy zastawkę (Z ST) trafia w karb klina (K),
13 a nie mogąc z braku miejsca opaść, pozostaje w pozyeyi, jak (Rys. II a) objaśnia. Przy zamykaniu pchnięciem rączki naprzód, zamek posuwa się, wprowadzając do lufy ładunek z magazynku początkowo w dotychczasowej pozyeyi (Rys. II a). Z chwilą, gdy tłok zaporowy (T Z) dosięgnie lufy, rygiel (ZR) mija zastawkę (Z ST), a naciskany klinem opada i dociska tłok zaporowy szczelnie do lufy. Ząb igłowy (Z I) zaczepia ząb spustu, (Z S) i przenosi zapięcie igły na cyngiel (C). (Pozycya Rys. II b). Karabin jest zamknięty i gotowy do strzału. Nacisk na cyngiel (C) zwalnia ząb igłowy (Z I), powodując wystrzał. Przez zamknięcie bezpiecznika, znajdującego się po lewej stronie cylindra wewnętrznego, naprzeciw rączki, dźwignia tegoż chwyta ząb igłowy (ZI) i zabezpiecza igłę przed spuszczeniem. Chwytając ząb igłowy, dźwignia bezpiecznika wchodzi w wycięcie obsady i zapobiega wyciągnięciu zamka- Ażeby przy zamkniętym zamku zapobiedz wysunięciu się cylindra wewnętrznego (C2), naciska go przeciwny koniec długiego wyciągu (W) przez otwór w cylindrze zewnętrznym (O1). Zamki wyciągowe nowego systemu, jak przy austryackim M. 95, hal. 8 mm,., mają zaryglowanie symetryczne. Zamek
tego systemu (Rys. IV) składa się z tłoka zaporowego (T Z P) obracalnego. opatrzonego w dwa rygle (RG), znajdujące się naprzeciw siebie i z trzonu zamkowego nieobracalnego (TRZ), zakończonego z tyłu rączką (R), wystającą na prawo. Iglica (I) przechodzi przez tłok i trzon, łącząc je zapomocą naśrubka (M). Naśrubek ukształtowany jest u góry w kształcie kurka (K), u dołu zaś w ząb kurkowy (ZK). Trzon zamkowy (TRZ) ma wewnątrz dwa wystające skręty (ZK), które wchodzą w dwa kręte wcięcia w tłoku zaporowym (TZP). Posuwając trzon zamkowy, powodujemy obrót tłoka zaporowego. Zamek otwieramy, ciągnąc silnie rączkę (R) do siebie, przez co tłok zaporowy (T Z P) robi ćwierć obrotu w lewo, rygle (RG) wychodzą z wcięć obsady (W C). Równocześnie iglica (I) cofa się, ciągnięta trzonem zamkowym (T R Z) i napina sprężynę. Wyciąg (w) wysuwa zluzowaną przez obrót tłoka łuskę lub nabój, które następnie wyrzutnik (W Z) odrzuca n i prawo. Zupełnemu wyciągnięciu zamka z obsady (O) zapobiega zaczep zamkowy (Z Z), umieszczony na dźwigni cyngla. Naciskając cyngiel odwrotnie, usuwamy zaczep (Z Z) nadół, poczem zamek wyciąga się z obsady. Przy wkładaniu zamka, cyngla naciskać nie potrzeba, bo zaczep (ZZ)
15 ma tylne końce skośne tak, że zamek sam usuwa je nadół. Uważać tylko trzeba, ażeby tłok zaporowy (T Z P) był z trzonu (TRZ) wysunięty (Rys. IV). Zamyka się zamek przez silne posunięcie rączki (R) naprzód. Wtedy tłok zaporowy (T Z P) wsuwa nabój do lufy (L), a oparty o jej krawędzie i naciskany przez trzon zamkowy (TRZ) skręca się w prawo a rygle (R G) wchodzą w wcięcia (WC) obsady. Ząb kurkowy (ZK) zaczepia o ząb spustowy (Z S). Zamek jest zamknięty, zaryglowany a iglica napięta. Nacisk cyngla powoduje wystrzał, uwalniając iglicę z zęba spustu (ZS). Zabezpiecza się zamek przez obrót bezpiecznika (B) na prawo, przyczem dźwignia wchodzi w wycięcie kurka i wycięcie obsady. Zamek jest ubezpieczony od samostrzału i od otwarcia. Zabezpieczenie uskutecznić można także przy spuszczonej iglicy. 2. Magazynki i nabijanie. Armie wszystkich państw cywilizowanych używają karabinów o stałym magazynku, umieszczonym w środku łoża, pod wlotem obsady. Jedynie piechota francuska zachowała jeszcze karabin systemu Lebel a M. 86/98 z magazynem rurowym. (Kawalerya francuska otrzymała już kara
16 binek M. 92 o podobnym zamku jak przy M. 86/93, ale z magazynkiem Mannlichera na 3 naboje). Broń systemu Lebel a posiada magazyn rurowy na 8 naboi (Rys. III). Zbudowany on jest na podstawie systemów Fruhwirta i Kropaczka. Karabiny obu systemów powszechnie^znane, używała dawniej austryacka żandarmerya. Magazyn karabinu Lebel a umieszczony jest w łożu pod lufą (Rys. III MG). Walec (W), naciskany spiralną sprężyną, wypycha naboje w kierunku zamka na podajnik (P), tworzący dźwignię dwuramienną, umieszczoną na osi (I), w obsadzie zamka, (Rys. III) przedstawia zamek niezupełnie otwarty. W tej pozycyi podajnik leży poziomo. Nabój wypchany z magazynu następnymi, lub jeżeli to jest nabój ostatni walcem (Rys. III W), układa się na podajniku (P) a równocześnie dźwignia (DZ), umocowana na osi (OS), naciśnięta przez podajnik, zapobiega podniesionym w górę końcem (KN) wysunięciu się następnego naboju z magazynu. Zupełnie otwarty zamek uderza dolnym ryglem zaporowym (RG) w krótszą dźwignię (2) podajnika (P), który podnosi się ze znajdującym się na nim nabojem do otworu lufy. Równocześnie ciągnięta wyciągiem łuska lub nabój, uderza o wyrzutnik, umieszczony z lewej strony obsady i wy
17 latuje na prawo. Podajnik, podnosząc się, luzuje dźwignię (OZ), która naciska sprężyną (S), podnosi się, a jej koniec (KN) opada i dozwala następnemu nabojowi wysunąć się z magazynu (MG). Nabój nie może wejść pod podajnik, bo temu zapobiegają (nie widoczne na rysunku) końce podajnika zgięte nadół i przepuszczające między sobą dźwignię (DZ). Obrót podajnika (P) na osi (1) reguluje sprężyna (S 2), która równocześnie naciska w górę zastawkę spustu (Z S). Przy zamykaniu, zamek wsuwa w lufę nabój a skręcana na prawo rączka (R) naciska wystającym z obsady bolcem podajnik, do położenia jak Rys. III. Zamek karabinu jest odkrętowy i tem się różni od innych, że rygle (EG) przy zamknięciu leżą poziomo a nie pionowo. Iglica (I) napina się, podobnie jak przy M. 88 (Rys. I) zapomocą krętych powierzchni zameczka (ZM) i cylindra (Z, Rys. III). Ażeby nabity karabin ubezpieczyć, spuszcza się naciągniętą iglicę (I) na ząb bezpieczeństwa (Z KB), naciskając cyngiel (C) i spuszcza powoli kurek (K) wielkim palcem prawej ręki. Chcąc strzelać, potrzeba kurek naciągnąć na ząb kurkowy (ZK). Łoże karabinu jest dwudzielne, tak, że zamek i cały system podający, osadzony jest w stalowej kasetce (O), nieokrytej łożem.
18 Z prawego boku kasetki, obok kabłąka cynglowego, umieszczoną jest zasówka, którą można podniesiony podajnik (P) unieruchomić i wtedy karabin zmienia się w broń jednostrzałową. Magazyn rurowy został od dawna zarzucony, a to z tych powodów, że ładowanie nabojów odbywa się pojedynczo, wsuwając przy opuszczonym podajniku 8 naboi jeden za drugim i że ciężar broni przesuwa się w miarę strzelania, co źle wpływa na celność strzałów. Nakoniec przy używaniu naboi nowego typu, 0 ostro zakończonej kuli, może nastąpić eksplozya w magazynie, bo kula opiera się na dnie następnego naboju. Zasadniczy sposób wkładania jednym chwytem większej ilości naboi do magazynka, rozpada się na kilka grup, które różnią się znacznie w szczegółach konstrukcyi. Rozróżniamy cztery zasadnicze systemy : Mannlioher, Mauser, K r ag-jörgensen 1 Mannlicher-Schönauer. Pozatem kilka państw używa nieco odmiennych magazynków, które są przeróbką lub kombinacyą systemów zasadniczych. System Mannlichera odznacza się stałym, wystającym z łoża i u spodu otwartym magazynkiem. (Rys. I, II, IY MG). Naboje umieszczone są w liczbie 3 6 w łódce z blachy stalowej. Zależnie od
19 tego, czy łuska ma dno wystające lub tylko wytoczony rowek dla zęba wyciągu, łódka jest niesymetryczną lub symetryczną. Rys. II i IV P C K przedstawia łódkę niesymetryczną, której naboje mają dno wystające. Łódkę taką można włożyć w magazynek tylko jedną stroną z powodu ukośnej formy. Na Rys. I a (PC Z) łódka jest symetryczną z powodu braku dna wystającego łuski. Taką łódkę można włożyć bądź jedną, bądź drugą stroną w magazynek, naturalnie zwracając kule w stronę lufy. Wszystkie nowsze systemy Mannlichera mają łódkę symetryczną. Naboje o słabo wystającym dnie łuski, można także zaopatrzyć łódką symetryczną. Łódka taka ma kształt nieco wygięty (Rys. I d). Karabiny austryackie M. 88/90 i M. 95, mają łódkę niesymetryczną. Łódka z nabojami, wciśnięta w magazynek, zachacza o ząb czepika (Rys. I a, II, IV, CZ). Podajnik (P) naciska naboje do góry między ścianami łódki. Po wsunięciu ostatniego naboju do lufy, łódka traci punkt oparcia i wypada z magazynku okienkiem (OK). Wciśniętą w magazynek łódkę u- waluia się, naciskając czepik (CZ). Podajnik (P) wypycha ją wraz z nabojami w górę. Karabinu Mannlichera M. 95 używa oprócz Austryi Bułgarya. Holandya, Rumunia
20 i Włochy używają systemu Mannlichera 0 łódce symetrycznej i z zamkiem odkrętowym. Karabin włoski ma łódkę o 6-ciu nabojach. Jakkolwiek manipulacya i działanie systemu Mannlichera są nader proste 1 pewne, to słabą stroną tej konstrukcyi jest dolne okienko magazynku. Przy strzelaniu w pozycyi leżącej, jako też przy m arszu wpada okienkiem kurz i piasek, niszcząc mechanizm i utrudniając jego działanie. System Mausera charakteryzuje wpuszczony w łoże niewystający magazynek zamknięty u spodu (Rys. Vila, VIII i IX). Naboje umieszczone są w liczbie 5-ciu w taśmie z blachy stalowej, kształtu wązkiej szufelki (W). Taśmę wkłada się w wycięcie mostka (O), następnie same naboje wciska się w magazynek, taśmę zaś wyciąga się ręką, lub wypycha ją na bok wsuwany zamek (Rys. IX). Naboje układają się w magazynku w dwa szeregi. Z powodu ukośnego kształtu podajnika (P, Rys. VIII) dwa naboje leżą z jednej, a trzy z drugiej strony, tak, że zawsze jeden leży najwyżej. Zwężone u wlot.u ściany magazynku sprawiają, że zawsze tylko jeden nabój dostaje się do lufy. Dno magazynka (D) odejmuje się łatwo wraz ze sprężyną i podajnikiem po naciśnięciu końcem naboju (kulą) sprężyny (S P) Rys. VII a. Zaletą systemu
21 Mausera jest zamknięty u spodu magazynek, przez co mechanizm jest lepiej zabezpieczony jak u Mannlichera. Ciężar taśmy Mausera jest o wiele mniejszy od ciężaru iódki przy systemie Mannlichera, co pozwala zaopatrzyć żołnierza w większą ilość nabojów. Ujemną stroną systemu Mausera jest możliwość zaklinowania się naboi w taśmie, również nabój ze zgiętą łuską utrudnia działanie podajnika w magazynku. Anglia przyjęła dla swej armii karabin systemu Ler-Enfield M. OS, /cal. 7,7 mm. Magazynek tego systemu wystaje z łoża i jest u.dołu zamknięty, a za naciśnięciem sprężyny, umieszczonej w kabłąku cynglowym i zluzowaniem pierścienia, przymocowanego do łoża, daje się całkiem wyciągnąć. Magazynek zawiera 10 naboi, które po wciśnięciu dwóch taśm, układają się w dwa szeregi po 5 w jednym. Zamek odkrętowy ma zaryglowanie niesymetryczne zapomocą jednego rygla. W systemie Krag-Jorgensena magazynek leży poziomo i zamknięty jest z prawej strony karabinu klapą (Rys. X i XI). W klapie (KL) umieszczony jest podajnik (P) ze sprężyną, która działa dopiero po zamknięciu kiapy. Nkboje wehodzą z lewej strony obsady otworem (O), skąd zamek wsuwa je do lufy. Nabijanie uskutecznia
22 się ze specyalnie zbudowanej łódki (Rys. XII). Włożywszy łódkę w otwór magazynka (MG), naciska się antabkę (A, Rys. XII), zastawka podnosi się do góry, a naboje wsypują się do magazynku. Chcąc używać karabina jako broni jednostrzałowej, trzeba zamknąć otwór (O), przez naciśnięcie zasówki z lewej strony obsady. Rysunek X przedstawia karabin duński z zamkiem i klapą do połowy otwartymi. Zamek tego systemu ma zaryglowanie niesymetryczne zapomocą jednego rygla (RG). Obsada ma wcięcie (W C) poniżej otworu lufy (L). Otwór magazynka (O) z lewej strony obsady nie pozwala na umieszczenie drugiego rygla. Nabijanie jest niezależne od otwarcia zamku, bo nabijanie można uskutecznić także przy zamku wsuniętym. Jest to jedyna zaleta tego systemu, wadą zaś niesymetryczne zamknięcie. Systemu Krag- Jorgensen używa Dania M. 89, kal. 8 mm. Norwegia M. 94, kal. 6,5 mm., i piechota Stanów Zjednoczonych M. 94, kal. 7,62 mm. Zabezpieczenie uskutecznia się przy karabinie duńskim przez zluzowanie iglicy na spust bezpieczeństwa, jak przy karabinie francuskim. Karabiny Norwegii i Stanów Zjednoczonych mają zabezpieczenie skrzydłowe (Rys. I) i klapę magazynka otwie
21 raną na dół a nie w bok, jak karabinie duńskim. Magazynek systemu Mannlicher-Schönauer, zbudowany jest na zupełnie odmiennej zasadzie, jak w systemach poprzednich. Naboje, po wciśnięciu z taśmy w. magazynek nie leżą jeden nad drugim, lecz naokoło osi bębna, opatrzonego w szufelki. Na osi bębna, umieszczoną jest sprężyna spiralna, która napina się przy wciskaniu naboi i która zmusza bęben z nabojami do obrotu w lewo (Rys. XIII i XIV). Jedna z szufelek jest dłuższą (P) i ta wypycha noboje do góry. Na niej leży pierwszy nabój przy nabijaniu a ostatni po wciśnięciu. Nabija się z taśmy, tak, jak w systemie Mausera. System ten jest dobry z tego względu, że naboje mieszczą się w osobnych szufelkach, co wyklucza zaklinowanie. Sprężyna jest osłonięta i zabiera mało miejsca. Dno, zamykające szczelnie magazynek u dołu (D), daje się obrócić i wraz z bębnem wyjąć, po naciśnięciu zatrzasku. Zamek tego systemu jest podobny jak przy M. 88 (Rys. I). Karabin tego systemu zaprowadzony jest w Grecyi. M. 03, kal. 6,5 mm. Rosya uzbroiła swą armię karabinem M. 91, kal. 7,62 mm. systemu Mossin- Nagant (Rys. V i VI). Magazynek na 5 naboi, jest zamknięty u dołu i wystający
24 z łoża, a nabija się z łódki (T). Zamek karabinu jest odkrętowy z centrycznem zaryglowaniem. Rygle (RG) po zamknięciu, leżą poziomo, jak w karabinie francuskim. Napinanie iglicy (I) uskutecznia się zapomocą krętych powierzchni zamka (Z) i zameczka (ZM), przy odkręcaniu rączki (R) na lewo. Po wsunięciu zamka, ząb zameczka (ZMK) zaczepia o wystający koniec sprężyny spustowej (S P). Otwarty zamek (Rys. V) zatrzymuje się zaczep (Z Z), który zarazem służy do naciskania sprężyny spustowej (SP), przy ściąganiu cyngla (C). Nacisnąwszy cyngiel przy otwartym zamku, naciskamy tem samem zaczep (Z Z) na dół i zamek wyciąga się całkiem z obsady. Chcąc nabity karabin zabezpieczyć, skręca się zameczek (Z M), ciągnąc nieco do siebie na lewo, a nacisnąwszy cyngiel, szpuszcza się powoli w wycięty w zamku karb bezpieczeństwa. Po zabezpieczeniu, zamek nie da się otworzyć. Do strzału trzeba zameczek naciągnąć i skręcić w prawo. Naboje włożone z taśmą (T) w wycięcie obsady, wciska się do magazynku, a taśmę odrzuca wsuwany zamek. Podajnik (P) wypycha naboje kolejno do góry. Ażeby zapobiedz wypchaniu kilku naboi równocześnie, rozdzielacz (RD, Rys. VI) obejmuje przy odkręcaniu rączki (R) na lewo jeden nabój
25 (N) i oddziela go od innych, dokąd wyciągnięty z lufy nabój lub łuska nie zostanie usunięta. Po naciśnięciu czepika (G Z), dno magazynku wyciąga się wraz z podajnikiem. Antabka (A) przytrzymuje dno i podajnik, a zarazem służy do umocowania pasa. Wystający z łoża i u dołu zamknięty magazyn na 5 naboi, ma także karabin belgijski M. 89, kal. 7,65 mm. i argentyński M. 91. Nabija go się z taśmy. Zamek podobny jak Rys. VII b, iglica naciąga się dopiero przy zamykaniu. Jestto pierwszy model systemu Mausera o nabijaniu z taśmy. Karabin japoński M. 97, kal. 6,5 mm. systemu Ararisaka, jest kombinacyą kilku systemów, w ogólności podobny do M. 98, (Rys. VII). Karabin marynarki Stanów Zjednoczonych M. 96, jest dotychczas bronią najmniejszego kalibru 5,94 mm., systemu Lee (czytaj Li), ma zamek wyciągowy, zaś magazyn wystający z łoża, z bardzo małym okienkiem u spodu. Naboje (5) wkłada się wraz z łódką w magazynek, a po włożeniu, łódka wypada okienkiem na ziemię. Karabin Szwajcarski M. 93, kal. 7,5 mm. systemu Schmidta, posiada zamek wyciągowy, centrycznie zaryglowany, a magazynek wystający, u dołu
26 zamknięty, na 12 naboi. Naboje w kartonowej paczce, umieszczone są po 6 w jednej. W magazynek wciska się naboje z dwóch paczek. Łódki odrzuca się, a na* >je układają się w magazynku w dwa f,eregi. Nowo wprowadzony karab i w armii Stanów Zjednoczonych M. 03, k i. 7,62 mm. w ogólności podobny do niemieckiego M. 98, odznacza się krótką budową (cała długość 1,11 m.) i... stosunkowo za dużym ciężarem, bo karabin bez bagnetu waży 4,15 kg. 3. Celowniki. Do celowania przy strzale służy muszka i celownik. Muszka kształtu pryzmatycznego, do przodu zniżona, osadzoną jest stale lub ruchomo na lufie lub w rurce, nałożonej na lufę. Celowniki rozróżniamy: ramkowe, ramkowo schodkowe i klapowe. Celownik ramkowy, tworzy ruchomą, umocowaną na osi, ramkę, opatrzoną w suwak z wyciętym w nim szczerbikiem. Ramiona ramki podzielone są na skalę w metrach, rzadziej w krokach. Na mniejsze odległości używa się celownika złożonego z szczerbikiem w podstawie ramki. Na dalsze odległości podnosi się ramkę pionowo i ustawia się suwak na dowolną skalę. Górny brzeg ram ki posiada szczerbik na najdalszą od-
27 leglość. Celownik ramkowo-schodkowy podobny jest do ramkowego, tylko osada uformowaną jest w wycięcia, opatrzone w skale, w które wchodzi suwak, umieszczony na ramce. Schodki służą do ustawiania ramki na średnie odległości, na dalsze podnosi się ramkę pionowo i używa się celownika jako ramkowego. Celownik klapowy charakteryzuje klapa, umieszczona ruchomo na osi obsady. Koniec klapy ma wycięty szczerbik a suwak umożliwia nastawianie klapy na dowolną wysokość. 0- sada celownika uformowaną jest ukośnie w kierunku osi klapy tak, że suwak naciskany naprzód, podnosi klapę pod kątem do góry. Powierzchnia klapy lub osady, podzielona jest na skalę. Osada celownika jest do lufy przylutowaną lub na nią zasadzoną. 4. Bagnety. Do walki wręcz nakłada się na karabin bagnet, mający kształt sztyletu lub krótkiej szabli. Klinga bagnetu jest jednosieczna, tylko sam koniec zaostrzony jest obosiecznie. Wyjątek stanowią bagnety angielski i szwedzki, których klinga jest obosieczna i francuski, z klingą czworokątną. Bagnet przymocowany jest do karabina pod lufą, rzadziej z boku, zapomocą wcięcia
w rękojeści i otworu w jelcu (poprzeczce). Niektóre bagnety nałożone są samem dłuższem jak zwykle wcięciem rękojeści, na nasadkę pod lufą, tak, że jej nie dotykają. Celem takiego umocowania, jest nietamowanie lufie pełnej wibracyi przy strzelaniu z nałożonym bagnetem. Zasadniczo strzela się bez bagnetu. Rys. XV przedtawia bagnet austryacki M. 95. Klinga (K) zwróconą jest ostrzem (O) do lufy. Jelec (J) obejmuje otworem lufę. Nacisnąwszy guzik (G) zaczepu, zdejmujemy bagnet z lufy. Ten rodzaj umocowania bagnetu jest najbardziej rozpowszeehmiony i przez większość państw przyjęty, z małymi tylko wyjątkami. Bagnet M. 98, wprowadzony w Niemczech i Portugalii, przedstawia Rys. XVII. Klinga (K) zwrócona jest ostrzem (O) do łoża, zaś grzbietem do lufy. Rękojeść (R) nasadzona jest wcięciem na nasadkę (N), zaś jelec (J) nie dotyka do lufy (L). Jedynie Rosya zachowała bagnet starego typu (Rys. XVI). Bagnet o długiej, cienkiej, czworobocznej klindze, założony jest na lufę (L) tuleją (T) a przytrzymuje go zachodzący na muszkę (M) pierścień (P). Załamane wycięcie (W) przepuszcza muszkę przy nakładaniu bagnetu. Bagnet rosyjski bywa noszonym stale na karabinie, także przy strzelaniu.
TABLICA PORÓWNAWCZA.
Nazwa państwa System a ż M BS ä s ss, ä -ac Długość = Celownik 03 z bagneten csä J=S N RS bez bagnetu eaw metr. c 3 Rodzaj N3.2 '3 SI 0) fc-g a S s - = «S [ Rodzaj magazynku Zawartość naboi i Rodzaj zamka Zaryglowanie Materyał płaszcza kuli Uwagi Austro- Węgry M annlicher 95 1,51 1,27 3,5 ramkowy 1950 8 Niemcy. M auser 98 1,77 1,25 4,1 klapowy 2000 7,9 w puszczony, u dołu 1 otw arty 1 w puszczony 1 w łoże, u dołu zam knięty 5wyciągowy 5 odkrętowy sym etryczne 77 stal żelazo W rzeczywistości celownik karabinu austryackiego obliczony jest na kroki. Najwyższe położenie je st 2600 kroków. Francya Lebel 86 93 Rosya. Włochy. Mossin- N agant M annli- ciier- Carbano 1,82 1,30 4,2 ramko wosdiodkowy 2400 8 91 1,73 1,30 4,1 ramkowoschodkowy 1917 7,62 91 1,58 1,28 3,9 klapowy 2000 6,5. i I rurow y 8 77 77 brąz Kula bez płaszcza, cała brązowa. w ystający, u dołu zam knięty w ystający, u dołu o :w arty 5 6 77 77 77 77 aliaż 77 Celownik karabinu rosyjskiego oznaczony jest na arszyny, 1 arszyn 0,7I m. Najwyższe położenie jest 2700 arszynów. Anglia. Ler- Enfłeld 03 1,42 1,12 3,8 klapowy 2548 7,7 w ystający, u dołu : zam knięty i 5 77 niesym e tryczne 77 Celownik karabinu angielskiego oznaczany je st na yardy, yard 0,91 m. Najwyższe położenie 1600 yardów. Na dalsze odległości do 2800 yardów, urządzony jest osobny celownik po praw ej stronie karabina z boku stale a z ruchom ą muszka z boku łoża.
O m yłki druku. str. wiersz zamiast 21 12 Ler-Enfield 24 1 z łódki (T) 26 4 Łódki odrzuca się Nazwa państwa Austro-Węgry Włochy Anglia Tablica porównawcza. ma być Lee Enfield z taśmy (T) Paczki odrzuca się rubryka zamiast ma być 7 wpuszczony wystający u dołu otwarty u dołu otwarty 1 Mannlicher Mannlicher Carbano Carcano 1 Ler- Lee Enfield Enfield Tablica I. Rys. VI. zamiast ma być Mosin Nagant Mossin Nagant
Tablica I. I. Karabin niemiecki Mannlicher M. 88. Rys. VIII. Rys. V. Karabin rosyjski Mossin-Dagant. Magazyn Mausera M. 98 nabity. (Przekrój poprzeczny). Rys. IX. Rys. VI. VII a Karabin niemiecki Mauser M. 98. nabijanie Mausera M. 98. Rys. VII b Zamek Mausera M. 98. Przekrój magazynka Mosin-Dagant.
Tablica II. Rys. II. Karabin Mannlicher M. 88/90. Rys. X. Karabin duński Krag-]örgensen. Rys XI. Przekrój magazynku Krag-Jörgensena. Łódka do Krag-Jörgensena. Rys. XV. Bagnet austryacki. i Rys. XIII. Rys. XIV. Przekrój magazynka Mannlicher-Schönauer. Rys. IV. Karabin Mannlicher M. 95. Rys, XVII. Bagnet niemiecki (częściowow prowadzony, zwyczajny prawie dwa razy dłuższy). Rys. XVI. Bagnet rosyjski. (Dabity).
Polska Biblioteka Skautowa. 1. Scotlting jako system wychowania młodzieży. A. Małkowski. Lwów, 1911, K. (wyczerpane). 2. Vade Mecum Skauta. Z. Wyrobek. Kraków, 1912. 60 hal. (wyczerpane). 3. Harc Młodzieży Polskiej. Schreiber- Piasecki. Lwów, 1911. 1 20 K..4." Gry i zabawy Skautowe. Mojmir. Lwów,.1913. 70 hal. 5. Samarytanin w nagłych wypadkach. Dr. A. H. M. Lwów, 1913. 1*50 K. 6. Vade Mecum Skauta. II Wyd. Z. W y rodek. Kraków, 1913. 1*20 K. 7. Karabin Mannlicher. J. Lewakom ski. Lwów, 1913. 30 hal. 8. Zarys terenoznawstwa i kartografii. (W druku). 9. Organizowanie wyciecze! kraj oznawczych. J. Szenlc. Lwów, 1914. 30 hal. 10. Wycieczka w Czarnohorę. Lwów, 1914. 20 hal. Powyższe wydawnictwa są do nabycia w Związku Polskich Gimn. Tow. Sokolich, Lwów, Sokoła 7. i w księgarniach.