PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Z. Radwański/A. Olejniczak Zobowiązania część ogólna
W sprzedaży: E. Gniewek, P. Machnikowski (red.) ZARYS PRAWA CYWILNEGO Studia Prawnicze Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA, wyd. 10 Podręczniki Prawnicze A. Kawałko, H. Witczak ZOBOWIĄZANIA, wyd. 4 Skrypty Becka A. Doliwa ZOBOWIĄZANIA, wyd. 3 Akademia Prawa KODEKS CYWILNY Z WPROWADZENIEM, wyd. 37 Twoje Prawo www.ksiegarnia.beck.pl
Zobowiązania część ogólna Zbigniew Radwański emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Adam Olejniczak profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uczelni Łazarskiego w Warszawie 11. wydanie rozszerzone i zaktualizowane WYDAWNICTWO C. H.BECK WARSZAWA 2014
Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 978-83-255-6519-0 ISBN e-book 978-83-255-6520-6
Profesor Zbigniew Radwański (1924 2012) Z wielkim smutkiem i żalem przyjęliśmy w grudniu 2012 r. wiadomość o śmierci Pana Profesora Zbigniewa Radwańskiego autora wielu wybitnych dzieł, nestora polskiej cywilistyki, naszego wieloletniego współpracownika, a przede wszystkim, wspaniałego człowieka. Profesor Zbigniew Radwański był Redaktorem Naczelnym Systemu Prawa Prywatnego i kwartalnika Studia Prawa Prywatnego oraz autorem i współautorem kilku podręczników. Przez cały okres współpracy z Wydawnictwem C.H.Beck wspierał nas swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem. Uprzejmie informujemy, że zgodnie z życzeniem Profesora Zbigniewa Radwańskiego jego dzieło w postaci podręczników Prawo cywilne część ogólna, Zobowiązania część ogólna oraz Zobowiązania część szczegółowa będą kontynuowali ich współautorzy uczniowie Profesora.
Przedmowa do jedenastego wydania Podręcznik ten zawiera wykład części ogólnej prawa zobowiązań w zakresie wskazanym w art. 353 534 Kodeksu cywilnego. Części szczegółowej prawa zobowiązań poświęcony jest odrębny podręcznik Z. Radwańskiego i J. Panowicz- -Lipskiej, Zobowiązania część szczegółowa, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2012. Podobnie jak jej poprzednie wydania, książka ta ma służyć studentom wydziałów prawa. Jednak wiele objaśnień, zwłaszcza dotyczących nowych, ukształtowanych po 1989 r. instytucji prawa lub odnoszących się do właśnie zmienionych przepisów, może zainteresować także dojrzałych prawników. Sposób przedstawienia zagadnień ma na względzie adresatów tego podręcznika. Nie unikając więc prezentacji problemów spornych i zawiłych, rozważania teoretyczne ujęto syntetycznie ze wskazaniem, jakie poglądy uzyskały zwłaszcza w judykaturze walor dominujący. Nieco więcej uwagi poświęcono przedstawieniu nowych albo istotnie zmienionych instytucji prawnych. Wykład opatrzono informacjami dotyczącymi literatury i orzecznictwa. W niniejszym wydaniu uwzględniono zmieniony w ciągu ostatnich dwóch lat stan prawny. W szczególności dotyczy to istotnych zmian w zakresie zawierania umów w obrocie konsumenckim, dokonanych w następstwie wdrożenia do polskiego systemu prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów. Przedstawiono więc zmiany wprowadzone ustawą z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r. poz. 827), która uchyla ustawę z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumenta oraz dokonuje zmian w Kodeksie cywilnym Podstawę do przygotowania niniejszego wydania podręcznika stanowiły jego dotychczasowe cztery wydania, autorstwa Zbigniewa Radwańskiego, oraz sześć wydań, które ukazały się w opracowaniu Autora i Adama Olejniczaka. Zachowano dotychczasową sekwencję i metodę wykładu, dostosowaną do podręcznika części ogólnej prawa cywilnego Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne część ogólna, C.H.Beck, Warszawa 2013. Stan prawny, literaturę i orzecznictwo uwzględniono do maja 2014 r. Poznań, maj 2014 r. Adam Olejniczak
Spis treści Przedmowa do jedenastego wydania... VII Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXV Rozdział I. Wiadomości wstępne... 1 1. Źródła i miejsce prawa zobowiązań w polskim systemie prawnym... 1 I. Miejsce i funkcja prawa zobowiązań w systemie prawnym... 1 1. Dział prawa cywilnego... 1 2. Inne działy... 2 II. Źródła prawa zobowiązań... 3 1. Prawo stanowione... 3 2. Prawo zwyczajowe i zwyczaj... 5 3. Prawo intertemporalne... 6 III. Struktura prawa zobowiązań... 7 1. Część ogólna i szczegółowa... 7 2. Zróżnicowania podmiotowe... 8 IV. Podstawowa literatura do prawa zobowiązań... 9 1. Przed kodyfikacją... 9 2. Przed reformą Kodeksu... 10 3. Po reformie Kodeksu... 10 2. Zobowiązanie... 11 I. Pojęcie... 11 1. Elementy... 11 2. Stosunek prawny typu względnego... 12 3. Treść... 13 4. Dług... 15 5. Rozszerzona skuteczność... 17 6. Jedność stosunku zobowiązaniowego... 19 II. Dług i odpowiedzialność... 19 1. Pojęcie... 19 2. Odpowiedzialność osobista... 21 3. Zobowiązania niezupełne... 22 4. Ograniczona odpowiedzialność osobista... 23 5. Odpowiedzialność rzeczowa... 24 III. Powstanie stosunku zobowiązaniowego... 25 1. Uwagi wstępne... 25 2. Czynności prawne... 25 3. Akty administracyjne... 26
X Spis treści 4. Konstytutywne orzeczenia sądów... 28 5. Inne zdarzenia... 28 3. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika... 29 I. Uwagi ogólne... 29 II. Przesłanki ochrony... 30 1. Chroniona wierzytelność... 30 2. Czynność prawna dłużnika... 31 3. Pokrzywdzenie wierzyciela... 32 4. Korzyść osoby trzeciej... 34 III. Zaskarżenie czynności i jego skutki... 35 1. Zaskarżenie czynności... 35 2. Orzeczenie względnej bezskuteczności... 36 IV. Zbliżone instytucje... 39 Rozdział II. Świadczenie... 41 4. Uwagi ogólne... 41 I. Pojęcie... 41 1. Przedmiot a treść świadczenia... 41 2. Kwalifikacja prawna świadczenia... 42 II. Uwagi ogólne o treści świadczenia... 43 1. Działanie i zaniechanie... 43 2. Sposób ustalenia świadczenia... 43 3. Możliwość wykonania świadczenia... 44 4. Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu i w zobowiązaniach starannego działania... 45 5. Rodzaje świadczeń... 46 I. Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym oraz z upoważnieniem przemiennym... 46 1. Zobowiązanie przemienne... 46 2. Upoważnienie przemienne... 48 II. Wielość świadczeń oraz świadczenia uboczne... 48 1. Łączenie świadczeń... 48 2. Świadczenia uboczne... 49 III. Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe... 50 1. Świadczenia jednorazowe... 50 2. Świadczenia okresowe... 50 3. Świadczenia ciągłe... 51 IV. Świadczenia podzielne i niepodzielne... 52 V. Świadczenia oznaczone co do tożsamości i oznaczone co do gatunku... 53 VI. Zwrot nakładów i wydatków... 54 6. Świadczenia pieniężne i odsetki... 55 I. Pieniądz... 55 1. Pojęcie... 55 2. Funkcje... 56 3. System pieniężny... 56 II. Pojęcie i sposób spełnienia świadczenia pieniężnego... 58 1. Pojęcie... 58 2. Walutowość... 59
Spis treści XI 3. Zapłata gotówką... 61 4. Zapłata bezgotówkowa... 62 5. Elektroniczna postać zapłaty... 64 III. Nominalizm... 65 1. Pojęcie... 65 2. Zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym... 65 IV. Waloryzacja. Zagadnienia ogólne... 66 1. Pojęcie i funkcja... 66 2. Zakres zastosowania... 67 V. Waloryzacja umowna... 69 1. Pojęcie... 69 2. Miernik wartości... 69 VI. Waloryzacja sądowa... 70 1. Pojęcie... 70 2. Przesłanki... 70 3. Zakres kompetencji sądu... 73 VII. Odsetki... 74 1. Pojęcie i funkcja... 74 2. Źródła obowiązku świadczenia odsetek... 76 3. Wysokość odsetek... 78 4. Zakaz anatocyzmu... 80 5. Terminy płatności... 81 6. Przedawnienie... 81 7. Naprawienie szkody... 83 I. Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej przesłanki... 84 II. Zasady i rodzaje odpowiedzialności... 85 1. Zasady odpowiedzialności... 85 2. Rodzaje odpowiedzialności... 87 III. Związek przyczynowy... 89 1. Pojęcie... 89 2. Cecha normalności... 90 3. Wyjątki... 92 IV. Szkoda... 93 1. Pojęcie... 93 2. Rodzaje szkody majątkowej... 95 3. Zaliczenie uzyskanych korzyści... 97 4. Ujemny interes umowny... 98 5. Ciężar dowodu... 100 V. Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody... 100 1. Funkcje odszkodowania... 100 2. Przyczynienie się poszkodowanego... 101 3. Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody... 103 4. Sposób naprawienia szkody... 104 5. Sposób ustalenia wysokości odszkodowania... 106 Rozdział III. Wielość wierzycieli lub dłużników... 109 8. Zobowiązania solidarne... 109 I. Solidarność dłużników (bierna)... 110 1. Pojęcie... 110
XII Spis treści 2. Źródła... 110 3. Pozycja prawna dłużników wobec wierzyciela... 111 4. Roszczenia regresowe... 113 II. Solidarność wierzycieli (czynna)... 114 1. Pojęcie i funkcja... 114 2. Reżim prawny... 114 III. Struktura prawna zobowiązań solidarnych... 115 IV. Solidarność niewłaściwa... 115 9. Zobowiązania niepodzielne i podzielne... 117 I. Zobowiązania niepodzielne... 117 1. Pojęcie... 117 2. Wielość dłużników... 117 3. Wielość wierzycieli... 118 II. Zobowiązania podzielne... 118 Rozdział IV. Umowy zobowiązaniowe... 120 10. Uwagi ogólne o umowach zobowiązaniowych... 120 I. Uwagi wstępne... 120 1. Pojęcie... 120 2. Regulacja prawna... 121 3. Transformacja koncepcji umowy... 121 4. Umowy adhezyjne... 122 II. Umowy wzajemne... 123 1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące... 123 2. Pojęcie umowy wzajemnej... 123 3. Zakres zastosowania... 125 4. Konsekwencje... 127 III. Umowy realne... 127 IV. Umowy kauzalne i abstrakcyjne... 128 V. Umowy losowe... 129 11. Treść umów zobowiązaniowych... 129 I. Swoboda umów... 130 1. Pojęcie... 130 2. Zakres swobody umów... 131 3. Granice wyznaczone przez ustawę... 133 4. Granice wyznaczone przez zasady współżycia społecznego... 134 5. Granice wyznaczone przez naturę zobowiązania... 135 6. Skutki przekroczenia granic... 137 II. Pierwotna niemożliwość świadczenia... 137 III. Wyzysk... 139 1. Przesłanki... 139 2. Skutki prawne... 139 3. Kwalifikacja prawna... 140 12. Zagadnienia szczególne związane z przygotowaniem i zawarciem umowy... 140 I. Wprowadzenie... 141 II. Culpa in contrahendo... 141 III. Umowa przedwstępna... 143 1. Pojęcie i cel... 143
Spis treści XIII 2. Przesłanka ważności... 146 3. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej... 146 4. Skutki niezawarcia umowy przedwstępnej... 148 5. Przedawnienie... 149 IV. Ograniczenia swobody zawierania umów... 149 1. Uwagi wstępne... 149 2. Ograniczenia doboru kontrahenta... 150 3. Obowiązek kontraktowania... 151 4. Zezwolenia administracyjne... 152 5. Tryb zawierania umowy... 152 13. Wzorce umów... 153 I. Uwagi wstępne... 154 1. Geneza i funkcja społeczna... 154 2. Reakcja prawna... 154 II. Pojęcie i charakter prawny wzorca umowy... 156 1. Wzorzec umowy... 156 2. Charakter prawny wzorca... 157 III. Informacja o wzorcu przesłanką mocy wiążącej wzorca... 159 1. Uwagi wstępne... 159 2. Doręczenie wzorca... 159 3. Inne sposoby informowania o wzorcu... 160 4. Przejrzystość (transparentność) wzorca... 160 IV. Wzorzec a umowa... 162 1. Pierwszeństwo umowy... 162 2. Wydanie wzorca w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym... 162 3. Konflikt wzorców... 163 14. Umowy konsumenckie... 163 I. Uwagi ogólne... 164 1. Pojęcie... 164 2. Zasady... 165 3. Regulacja prawna... 165 II. Niedozwolone postanowienia umowne... 166 1. Uwagi ogólne... 166 2. Zakres stosowania... 166 3. Ciężar dowodu indywidualnego uzgodnienia... 168 4. Przesłanki uznania klauzuli za niedozwoloną... 168 5. Katalog klauzul z art. 385 3 KC... 170 6. Skutki uznania klauzuli za niedozwoloną... 171 7. Kontrola treści konkretnego stosunku prawnego... 171 8. Kontrola abstrakcyjna... 171 III. Reżim prawny określony ustawą o ochronie praw konsumenta... 174 IV. Ogólne obowiązki przedsiębiorcy w umowach zawieranych z konsumentem... 176 V. Ochrona konsumenta w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz w umowach zawieranych na odległość... 178 1. Zakres zastosowania ustawy... 178 2. Obowiązek informacyjny w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz w umowach zawieranych na odległość... 179
XIV Spis treści 3. Prawo odstąpienia od umowy... 182 4. Umowy dotyczące usług finansowych zawierane na odległość... 187 15. Umowy odnoszące się do osób trzecich... 188 I. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej... 189 1. Pojęcie... 189 2. Skutki... 191 3. Zastosowanie... 192 II. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią... 192 1. Pojęcie... 192 2. Odpowiedzialność gwaranta... 194 3. Zastosowanie... 194 III. Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia... 195 Rozdział V. Czyny niedozwolone... 197 16. Uwagi wprowadzające... 197 I. Pojęcie... 197 II. Systematyka... 199 III. Funkcja... 199 17. Odpowiedzialność za własne czyny... 200 I. Uwagi ogólne... 200 II. Bezprawność... 202 1. Pojęcie... 202 2. Wyłączenia... 203 III. Wina... 205 1. Pojęcie... 205 2. Kwalifikacje psychiczne... 206 3. Rodzaje i mierniki winy... 207 IV. Współsprawstwo i współodpowiedzialność... 209 1. Podżeganie i pomocnictwo... 209 2. Skorzystanie ze szkody... 210 V. Ciężar dowodu... 211 1. Reguła ogólna... 211 2. Wina anonimowa... 211 18. Odpowiedzialność za cudze czyny... 212 I. Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru... 213 1. Uwagi wprowadzające... 213 2. Odpowiedzialność sprawującego nadzór... 213 3. Odpowiedzialność sprawcy... 215 II. Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie... 216 1. Uwagi wstępne... 216 2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę... 216 3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego... 217 19. Odpowiedzialność organów władzy publicznej... 219 I. Uwagi wprowadzające... 220 II. Podmioty... 221 1. Podmioty odpowiedzialne... 221
Spis treści XV 2. Poszkodowany... 223 III. Przesłanki odpowiedzialności... 224 1. Czyn niedozwolony... 224 2. Szkoda i związek przyczynowy... 227 IV. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem albo niewydaniem aktu normatywnego, orzeczenia lub decyzji... 228 1. Uwagi ogólne... 228 2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego... 229 3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia lub decyzji... 232 4. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji... 235 5. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego... 237 V. Naprawienie szkody na zasadach słuszności... 238 VI. Uregulowania odrębne... 240 20. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy... 241 I. Odpowiedzialność za zwierzęta... 241 1. Podmiot i przesłanki... 241 2. Zasady odpowiedzialności... 243 3. Samopomoc... 243 II. Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu... 244 1. Podmiot i przesłanki... 244 2. Zasada odpowiedzialności... 245 III. Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części... 245 1. Podmiot i przesłanki... 245 2. Zasada odpowiedzialności... 246 21. Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody... 247 I. Osoby ponoszące odpowiedzialność na zasadzie ryzyka... 248 1. Uwagi wstępne... 248 2. Prowadzący przedsiębiorstwo... 248 3. Posiadacz mechanicznego środka komunikacji... 249 II. Przesłanki odpowiedzialności... 251 1. Prowadzącego przedsiębiorstwo... 251 2. Posiadacza mechanicznego środka komunikacji... 251 3. Uchylenie zasady ryzyka... 252 III. Okoliczności egzoneracyjne... 254 1. Uwagi wstępne... 254 2. Siła wyższa... 254 3. Wina poszkodowanego... 254 4. Wina osoby trzeciej... 255 IV. Poszkodowany... 256 1. Reguła ogólna... 256 2. Regulacja szczególna... 256 3. Ubezpieczenia komunikacyjne... 257 22. Zapobieganie szkodzie... 258 I. Obowiązek zapobieżenia szkodzie... 258
XVI Spis treści 1. Uwagi wstępne... 258 2. Przesłanki... 259 3. Roszczenia... 259 II. Odpowiedzialność za szkody poniesione w cudzym i we wspólnym interesie... 259 23. Reguły szczególne odnoszące się do naprawiania szkód z czynów niedozwolonych... 260 I. Miarkowanie odszkodowania... 262 II. Współodpowiedzialność kilku osób... 262 1. Uwagi wstępne... 262 2. Przesłanki współodpowiedzialności... 263 3. Roszczenia regresowe... 264 III. Szkoda na osobie... 265 1. Uwagi wstępne... 265 2. Majątkowa szkoda na osobie... 267 IV. Krzywda... 273 1. Uwagi ogólne... 273 2. Ogólne roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne... 274 3. Relacje art. 445 KC do art. 448 KC... 278 4. Zadośćuczynienie na podstawie art. 446 4 KC... 281 5. Dziedziczenie i zbywanie roszczeń... 282 6. Regulacje pozakodeksowe... 283 V. Szkody związane z poczęciem i urodzeniem dziecka... 283 1. Odpowiedzialność na podstawie art. 446 1 KC... 283 2. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone niechcianym urodzeniem... 284 24. Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych... 286 I. Uwagi ogólne... 286 II. Szczególny reżim przedawnienia... 286 25. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny... 290 I. Uwagi ogólne... 290 1. Rozwój szczególnej regulacji prawnej... 290 2. Usytuowanie przepisów... 291 3. Relacje do innych uregulowań... 292 II. Produkt niebezpieczny... 292 1. Uwagi wstępne... 292 2. Produkt... 292 3. Produkt niebezpieczny... 293 III. Podmioty... 294 1. Podmiot odpowiedzialny... 294 2. Podmiot uprawniony... 295 IV. Przesłanki odpowiedzialności i przedawnienie roszczeń... 295 1. Zasada odpowiedzialności... 295 2. Szkoda i związek przyczynowy... 296 3. Przedawnienie roszczenia odszkodowawczego... 297 4. Zbieg odpowiedzialności... 297 V. Semiimperatywny charakter norm ochronnych... 297
Spis treści XVII Rozdział VI. Bezpodstawne wzbogacenie... 298 26. Istotne cechy i przesłanki... 298 I. Uwagi ogólne... 298 1. Pojęcie i funkcja bezpodstawnego wzbogacenia... 298 2. Regulacja nienależnego świadczenia... 299 II. Przesłanki... 299 1. Wzbogacenie... 299 2. Zubożenie... 300 3. Związek między wzbogaceniem a zubożeniem... 300 4. Bezpodstawność wzbogacenia... 301 III. Nienależne świadczenie... 301 1. Brak zobowiązania... 302 2. Odpadnięcie podstawy prawnej... 302 3. Nieosiągnięcie celu świadczenia... 302 4. Nieważność czynności prawnej... 303 27. Roszczenie o wydanie wzbogacenia... 303 I. Zasady ogólne... 303 1. Przedmiot... 303 2. Podmioty zobowiązane... 305 3. Przedawnienie... 306 II. Wzbogacenie niepodlegające zwrotowi... 306 1. Świadomość braku zobowiązania... 306 2. Zgodność świadczenia z zasadami współżycia społecznego... 307 3. Zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów... 308 4. Spełnienie niewymagalnego świadczenia... 308 III. Przepadek świadczenia... 308 1. Uwagi wstępne... 308 2. Czyn zabroniony... 309 3. Cel niegodziwy... 310 4. Skutki... 311 Rozdział VII. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania... 312 28. Wykonanie zobowiązań... 312 I. Zasady ogólne... 313 II. Zmiana stosunków (clausula rebus sic stantibus)... 317 1. Wprowadzenie... 317 2. Zakres zastosowania... 318 3. Przesłanki... 319 4. Decyzje sądu... 320 5. Zbieg przepisów... 322 6. Umowne klauzule adaptacyjne... 323 III. Podmioty wykonania zobowiązania... 323 1. Osoby wykonujące... 323 2. Osoby przyjmujące... 323 IV. Przedmiot wykonania zobowiązania... 324 1. Rzeczy oznaczone co do gatunku... 324
XVIII Spis treści 2. Część świadczenia... 325 3. Kilka świadczeń (zarachowanie zapłaty)... 325 V. Miejsce spełnienia świadczenia... 326 VI. Termin spełnienia świadczenia... 327 1. Oznaczenie... 327 2. Wymagalność... 329 VII. Wykonanie świadczeń wzajemnych... 330 1. Jednoczesność świadczeń... 330 2. Świadczenie wcześniejsze... 330 VIII. Dowody spełnienia świadczenia... 332 29. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania... 333 I. Ogólne reguły określające odpowiedzialność dłużnika... 334 1. Wprowadzenie... 334 2. Odpowiedzialność odszkodowawcza... 334 3. Wina... 336 4. Odpowiedzialność za inne osoby... 339 5. Ciężar dowodu... 340 II. Niemożliwość świadczenia... 341 1. Pojęcie niemożliwości świadczenia... 341 2. Skutki niemożliwości świadczenia wprowadzenie... 344 3. Niemożliwość nieobjęta odpowiedzialnością dłużnika... 345 4. Niemożliwość objęta odpowiedzialnością dłużnika... 346 III. Opóźnienie i zwłoka dłużnika... 348 1. Wprowadzenie... 348 2. Następstwa zwykłego opóźnienia... 348 3. Następstwa zwłoki... 348 4. Następstwa zwłoki w umowach wzajemnych... 350 IV. Odmowa spełnienia świadczenia przez dłużnika... 353 V. Prawo zatrzymania... 354 VI. Zwłoka wierzyciela... 355 1. Wprowadzenie... 355 2. Przesłanki... 355 3. Skutki... 356 30. Dodatkowe zastrzeżenia umowne... 357 I. Uwagi wstępne... 358 II. Zadatek... 358 1. Pojęcie... 358 2. Skutki... 360 III. Umowne prawo odstąpienia... 361 1. Pojęcie... 361 2. Skutki... 362 IV. Odstępne... 362 V. Kara umowna... 362 1. Pojęcie i funkcja... 362 2. Ochrona dłużnika... 364 3. Kara ustawowa... 366
Spis treści XIX Rozdział VIII. Wygaśnięcie zobowiązania... 368 31. Wygaśnięcie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela... 368 I. Uwagi wstępne... 368 II. Świadczenie w miejsce wykonania... 369 III. Odnowienie... 369 1. Pojęcie... 369 2. Związek nowego z dawnym zobowiązaniem... 370 3. Skutki... 371 IV. Potrącenie... 371 1. Pojęcie... 371 2. Przesłanki... 372 3. Skutki... 374 4. Wyłączenia... 375 5. Potrącenie umowne... 376 V. Złożenie do depozytu sądowego... 378 1. Tryb... 378 2. Skutki... 378 32. Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela... 380 I. Uwagi ogólne... 380 II. Zwolnienie z długu... 381 III. Rozwiązanie umowy... 382 Rozdział IX. Zmiana wierzyciela lub dłużnika... 385 33. Uwagi wstępne... 385 34. Zmiana wierzyciela... 386 I. Przelew wierzytelności... 386 1. Pojęcie... 386 2. Dopuszczalność... 388 3. Skutek wobec wierzyciela... 389 4. Skutek wobec dłużnika... 391 II. Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela... 393 1. Przesłanki i skutki... 393 2. Obowiązek przyjęcia świadczenia... 395 3. Ochrona dłużnika... 395 35. Zmiana dłużnika... 395 I. Przejęcie długu... 396 1. Pojęcie... 396 2. Forma... 398 3. Zgoda na przejęcie długu... 399 4. Przedmiot umowy. Prawa uboczne... 400 5. Zarzuty przysługujące przejemcy... 400 II. Kumulatywne przystąpienie do długu... 401 1. Umowa kumulatywnego przystąpienia do długu... 401 2. Ustawowe kumulatywne przystąpienie do długu... 402 Rozdział X. Zbieg roszczeń... 404 36. Uregulowanie prawne zbiegu roszczeń... 404 I. Uwagi ogólne... 404