WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Polska w strefie EURO wyzwania organizacyjne Autor: Joanna Kwiatkowska Agata Tarnogórska Promotor: prof. nadzw. dr hab. Jan Ostoj Bielsko-Biała, rok 2016 Strona 1 z 30

Spis treści Wstęp.3 1 Architektura strefy EURO.4 2 Proces przyjęcia EURO wybór scenariusza 8 3 Integracja ze strefą euro w Polsce.13 4 EURO w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym banknoty i monety, rynek kapitałowy.16 5 Zmiany w administracji publicznej...20 6 Ochrona konsumentów..21 7 Zmiany prawne jako konsekwencja wprowadzenia EURO..23 8 Polityka informacyjna związana z procesem wprowadzenia EURO.24 Podsumowanie.28 Literatura.29 Spis rysunków.30 Załącznik.30 Strona 2 z 30

Wstęp W roku 2004 Polska wchodząc do Unii Europejskiej i stając się członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej zobowiązała się do przyjęcia EURO wspólnej waluty Unii Europejskiej. Zobowiązanie to zostanie jednak zrealizowane po spełnieniu kryteriów konwergencji gospodarczej (zbliżeniu się poziomu gospodarczego Polski z państwami członkowskimi Unii Europejskiej) i prawnej (czyli zapewnieniu zgodności prawa Polskiego z prawem Unii Europejskiej). Aktualnie Polska jest członkiem Unii Europejskiej posiadający status kraju z derogacją, czyli z wyłączeniem (może być bezterminowe) państwa członkowskiego Unii Europejskiej z obowiązku wypełniania części (specjalnie wynegocjowanych) zobowiązań płynących ze stosowania prawa Unii. Zatem można stwierdzić iż członkostwo Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej nie jest pełne. Euro mogą przyjąć tylko państwa będące członkami Unii Europejskiej. Wymogi przyjęcia euro zostały określone w Traktacie z Maastricht z 1992 r. i zostały one określone w poszczególnych obszarach w następujący sposób: 1. Deficyt budżetowy - roczny deficyt finansów publicznych kraju nie może przekroczyć 3% jego PKB; 2. Dług publiczny - całkowity nagromadzony dług nie może przekroczyć 60% PKB danego kraju (mogą wystąpić wyjątki przy przewidywaniach o stale obniżającym się długu); 3. Inflacja wzrost cen w skali roku nie może wynosić więcej niż 1,5 punktu procentowego powyżej inflacji w trzech krajach strefy euro o najniższej stopie inflacji; 4. Stopy procentowe długoterminowe stopy procentowe kraju kandydującego nie mogą odbierać o więcej niż 2 punkty procentowe od średnich stóp procentowych w trzech państwach członkowskich mających najniższe stopy procentowe w poprzednim roku. 5. Kursy walut nie może przekraczać określonego marginesu wahań potwierdzając stabilność gospodarki do przyjęcia euro. Oprócz spełnienia w/w kryteriów konwergencji, które są wskaźnikiem oceny stabilności, kondycji i Strona 3 z 30

równowagi finansów publicznych ważne jest również zapewnienie spójności przepisów dotyczących krajowego banku centralnego z przepisami strefy euro. Ułatwi to skuteczne wdrażanie unii gospodarczej i walutowej oraz zapewni warunki wzrostu gospodarczego. Jakkolwiek dzisiejsza sytuacja w Polsce, przede wszystkim polityczna nie wskazuje na to, aby w najbliższych latach była wola szybkiego wejścia do strefy EURO, to w naszej pracy skupimy się na przedstawieniu planu organizacyjnego działań oraz wyzwań, które musiałyby być podjęte w chwili gdy decyzja o wejściu do strefy EURO zostanie podjęta i określony zostanie ostateczny termin wejścia. Przyjęcie waluty euro jest procesem bardzo złożonym wymagającym działań o charakterze prawnym i organizacyjnym zarówno przez Bank Centralny jak i inne instytucje w Polsce. Wszystkie założenia w niniejszej pracy mają charakter ogólny i nie są wiążące. Proces wejścia do strefy EURO wiąże się z przyjęciem mechanizmu kursu waluty ERM II, zbadaniem przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny spełnienia przez nasz kraj kryterium konwergencji gospodarczej i politycznej oraz podjęcia przez Radę Unii Europejskiej decyzji o uchyleniu derogacji. W decyzji o uchyleniu derogacji określa się termin uchylenia derogacji czyli datę przyjęcia euro jako waluty danego państwa. Rada ECOFIN ustala ponadto w drodze rozporządzeń, datę wprowadzenia w państwie członkowskim banknotów i monet euro do obiegu, z uwzględnieniem daty zaproponowanej przez dany kraj oraz kursu, po jakim waluta narodowa będzie wymieniana na euro (nieodwołalny kurs wymiany). 1 Architektura strefy EURO Strefa EURO obejmuje 19 z 28 krajów Unii Europejskiej i jest ona obszarem stosowania jednej wspólnej waluty EURO. Europejski Bank Centralny (EBC) to bank centralny strefy euro z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Jest on centralną instytucją dwóch systemów: Eurosystemu i Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) 1, działający na podstawie Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej 2. Europejski System Banków Centralnych (ESBC) został zatem utworzony na mocy 1 www.mf.gov.pl (dostęp: 11 lutego 2016). 2 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 26.X.2012 (C326) teks jednolity artykuł 129 Strona 4 z 30

traktatu z Maastricht oraz Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. ESBC obejmuje Europejski Bank Centralny (EBC) i krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE 3. Eurosystem 4 składa się z banku centralnego strefy euro oraz krajowych banków centralnych tych państw członkowskich UE które przyjęły euro. Podstawowy cel Eurosystemu to stabilizacja cen. Według definicji Rady Prezesów ceny są stabilne, gdy wzrost cen artykułów i usług konsumpcyjnych w strefie euro (mierzony wskaźnikiem HICP) w ujęciu rok do roku jest niższy, ale bliski 2%. Dążąc do utrzymania stabilności cen, Rada Prezesów stara się utrzymać stopy inflacji w średnim okresie na poziomie nieznacznie poniżej 2%. 5 ESBC to system, którego elementami jest bank centralny strefy euro oraz wszystkie banki centralne państw członkowskich UE, w tym NBP. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, mówi iż głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen, wspieranie polityki gospodarczej UE, a także ustalanie strategii i prowadzenie polityki pieniężnej Unii, prowadzenie operacji walutowych, nadzór oraz zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi, wspieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych 6. EBC zapewnia też realizację zadań powierzonych ESBC 7. Od samego początku zakładano, iż Eurosystem i Europejski System Banków Centralnych (ESBC) będą współistnieć do momentu, w którym w całej UE przyjęta zostanie jedna waluta - euro. 3 Europejski Bank Centralny Eurosystem Europejski System Banków Centralnych publikacja Strona 12 Europejski Bank Centralny 2008 ISBN 978-92-899-0280-9 (online) 4 Artykuł 282 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 5 Europejski Bank Centralny Eurosystem Europejski System Banków Centralnych publikacja Strona 12 Europejski Bank Centralny 2008 ISBN 978-92-899-0280-9 (online) 6 Protokół (Nr 4) w Sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 26.10.2012 C 326/231 Artykuł 3, pkt. 3.1 7 Protokół (Nr 4) w Sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego - Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 26.10.2012 C 326/231 Artykuł 5, pkt. 5.1 i Artykuł 6, pkt. 6.1 Strona 5 z 30

Rys. 1 Schemat organizacyjny Europejskiego Banku Centralnego Źródło: na podstawie EBC Stabilność Cen dlaczego jest ważna także dla ciebie? Frankfurt nad Menen 2009, s. 56 Do zadań EBC i Eurosystemu należy 8 : realizowanie polityki pieniężnej strefy euro, utrzymywanie stabilności cen, publicznie ogłaszanie swojej strategii polityki pieniężnej wraz z oceną zmian w sytuacji gospodarczej w UE, zbieranie przy wsparciu krajowych banków centralnych od władz krajowych lub też bezpośrednio od podmiotów gospodarczych niezbędnych informacji statystycznych wykorzystywanych przy realizacji zadań, publikowanie biuletynów miesięcznych, raportów rocznych i analiz, zezwalanie na emisję banknotów i zatwierdzanie jej wielkości, a także wielkości emisji monet w strefie euro, starając się zapobiegać nadmiernej ich ilości wprowadzanej do obiegu, utrzymywanie roboczych kontaktów z odpowiednimi organami i forami, na szczeblu unijnym i międzynarodowym, pełnienie roli doradczej dla organów państw członkowskich poprzez wyrażane opinie, 8 www.mf.gov.pl (dostęp: 11 lutego 2016) oraz Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20 września 2011 r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (wersja przekształcona)(ebc/2011/14) (2011/817/UE) Artykuł 1 i załączniki I i II (mi. Zał. I pkt. 1.2, zał. I dodatek 4 pkt 2) https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/l_33120111214pl00010095.pdf https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/c_32620121026pl_protocol_4.pdf Strona 6 z 30

zalecenia, przekazywanie szczegółowych wytycznych bankom centralnym dotyczące operacji otwartego rynku i kredytowych (wartość, czas, termin), przy jednoczesnej koordynacji i monitoringu prowadzenia polityki pieniężnej, interweniowanie na rynku walutowym we współpracy z poszczególnymi bankami centralnymi, monitorowanie ryzyka finansowego, polegające na ocenie ryzyka związanego z papierami wartościowymi, ustalanie strategii zarządzania rezerwami walutowymi EBC, przyczynianie się do stabilności systemu finansowego poprzez monitorowanie systemu finansowego strefy euro oraz udział w zarządzaniu w sytuacjach kryzysowych i procesach przywracania stabilności systemu bankowego. EBC (na potrzeby realizacji celów Eurosystem) ma do dyspozycji zestaw instrumentów polityki pieniężnej: prowadzi operacje otwartego rynku, oferuje operacje kredytowo-depozytowe oraz nakłada na instytucje kredytowe wymóg utrzymywania określonej wysokości rezerw obowiązkowych na rachunkach w Eurosystemie 9. Wykorzystując te instrumenty EBC realizuje: operacje otwartego rynku: podstawowe operacje refinansujące, dłuższe operacje refinansujące, operacje dostrajające oraz operacje strukturalne w formie emisji certyfikatów dłużnych EBC; operacje kredytowo-depozytowe, w ramach których dostępne są kredyty w banku centralnym i depozyty w banku centralnym; ustala stopę rezerwy obowiązkowej. Obecnie stosowane są następujące instrumenty finansowe: - mające zapewnić płynność długoterminową płynność operacje otwartego rynku (ang. longer-term refinancing operations, LTROs). - bezwarunkowe transakcje monetarne (OMT): EBC w 2012 r. wprowadził także możliwość prowadzenia na wtórnych rynkach skupu obligacji skarbowych państw strefy euro (w miejsce prowadzonych dotychczasowych programów dotyczących zakupu zabezpieczonych obligacji (ang. Covered Bond Purchase Programme, CBPP) oraz rynków papierów wartościowych (ang. Securities 9 WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 20 września 2011 r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 331/1 14.12.2011) załącznik nr 1, rozdział 1.3 Strona 7 z 30

Markets Programme, SMP). 2 Proces przyjęcia EURO wybór scenariusza Obecnie możliwe są dwa podstawowe warianty przyjęcia waluty EURO: scenariusz madrycki (z okresem przejściowym) lub scenariusz określany jako Big-bang 10. Rys. 2. Scenariusz madrycki Źródło: na podstawie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro w kontekście NBP, listopad 2008 s.10 W scenariuszu madryckim banknoty i monety narodowe nadal posiadają status prawnego środka płatniczego, równolegle funkcjonuje waluta narodowa w formie gotówkowej i bezgotówkowej oraz euro tylko w formie bezgotówkowej, ustala się nieodwołalny kurs wymiany waluty narodowej na euro, podmioty mogą swobodnie ustalać czy w operacjach bezgotówkowych stosują euro czy też walutę narodową, banki automatycznie dokonują przeliczenia walut w zależności od rachunku uznawanego natomiast euro jest obowiązkową jednostka rozliczania narodowego banku centralnego 10 Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracowania nr 11/2011, Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą Polską s.7 Strona 8 z 30

z Eurosystemem. Dla przygotowania sprawnego przejścia na euro wymagany jest okres przejściowy między zastąpieniem walut uczestniczących Państw Członkowskich przez euro celem wprowadzeniem banknotów i monet euro; a w tym okresie, jednostki waluty krajowej będą określane jako podjednostki euro; co pozwoli ustanowić równowagę prawną pomiędzy euro a walutą krajową. W scenariuszu Big-bang przyjęcie euro jako waluty (w rozliczeniach gotówkowych i bezgotówkowych) odbywa się jednocześnie, nie ma okresu przejściowego. Możliwe jest wprowadzenie okresu phasing out (wycofanie) - stosowanie odniesień do waluty narodowej przez okres do 1 roku w niektórych dokumentach i instrumentach finansowych przyjmując iż mają one charakter wygasający. Rys. 3. Scenariusz Big-Bang Źródło: na podstawie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro w kontekście NBP, listopad 2008, s.10 Strona 9 z 30

Rys. 4. Scenariusz Big-Bang z okresem phasing out Źródło: na podstawie Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracowania nr 11/2011, Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą Polską s. 8 Scenariusz madrycki stosowany był przy pierwszym wprowadzeniu euro (w roku 2002 przez 12 pierwszych państw UE przyjmujących euro), natomiast scenariusz Big-bang w okresie późniejszym przez kraje dołączające do strefy euro. Obydwa dostępne warianty mają swoje wady i zalety, dokładne ich określenie oraz wynikających z nich konsekwencji winno stanowić podstawę do wyboru przez nasz kraj modelu wprowadzenia euro. Scenariusz madrycki wady i zalety Dla tego scenariusza okres przejściowy został zdefiniowany w Rozporządzeniu Rady WE Nr 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro jako okres rozpoczynający się dnia 1 stycznia 1999 r. i zakończony dnia 31 grudnia 2001 r.. W dniu 1 stycznia 1999 r. jedenaście państw Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2001 r. także Grecja, przystąpiło do kolejnego - trzeciego etapu Unii Gospodarczo Walutowej. Na podstawie przyjętego scenariusza w grudniu 1995 r. w Madrycie przez Radę Europejską (scenariusz ten zwany od miejsca podpisania madryckim) zakładał w pierwszej fazie przyjęcie euro bezgotówkowego, czyli występowanie dwóch walut na terenie kraju. Podmioty gospodarcze i osoby prywatne mają swobodę wyboru waluty pomiędzy euro a walutą narodową 11. 11 Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracowania nr 11/2011, Strona 10 z 30

Teraz coraz częściej uważa się iż okres przejściowy potrzebny był do wyprodukowania, dystrybucji i wprowadzenia do obiegu banknotów i monet euro. Scenariusz ten ilustruje rys. 2, który przedstawia daty związane z wprowadzeniem euro przez pierwszych 11 państw. Zasady stosowane w okresie przejściowym: waluty narodowe w formie gotówkowej i bezgotówkowej funkcjonują równolegle natomiast euro - tylko w formie bezgotówkowej; dotychczasowe waluty narodowe zostały określone w euro - powiązane z euro nieodwołalnym kursem wymiany; banknoty i monety narodowe nadal posiadały status prawnego środka płatniczego na terenie państw strefy euro; obowiązywała zasada brak nakazu, brak zakazu ; euro było obowiązkowo jednostką rozrachunkową EBC i banków centralnych uczestniczących Państw Członkowskich. W nowelizacji Rozporządzenia WE Nr 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro zostało zdefiniowane iż okres przejściowy może być maksymalnie trzy letni 12. Zalety zastosowanego scenariusza madryckiego: był zastosowany na gospodarkach porównywalnych i większych od Polskiej zapewnił możliwość elastycznego przystosowania systemów rozliczeniowych u wszystkich uczestników rynku walutowego zapewnił elastyczne przygotowanie obywateli do zmiany. Wady zastosowanego scenariusza madryckiego: większe koszty wprowadzenia euro niż pozostałych scenariuszach podwójny okres walutowy może skłaniać do próby odwrócenia procesu u części społeczeństwa konieczność wprowadzenia przepisów przejściowych. Scenariusz Big-bang wady i zalety Nowelizacja Rozporządzenia Rady WE Nr 974/98 13 pozwoliła na wprowadzenie euro z zastosowaniem scenariusza big-bang. Scenariusz big-bang zakłada, że przyjęcie euro w formie Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą Polską s. 6 12 Rozporządzenie Rady (WE) NR 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro, Artykuł 1, pkt. h 13 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. Strona 11 z 30

bezgotówkowej jest tożsame w czasie z wprowadzeniem gotówki euro do obiegu. Zatem można przyjąć iż scenariusz big-bang jest szczególnym przypadkiem scenariusza madryckiego, gdzie okres przejściowy jest skrócony do zera. Ten scenariusz nie wymaga wprowadzenia przepisów przejściowych. Zalety: był możliwy do zastosowania we wszystkich krajach UE wprowadzających euro po roku 2002 brak konieczności wprowadzenia przepisów przejściowych jednokrotne poniesienie kosztów Wady: brak możliwości wycofania się z procesu prawdopodobny odbiór społeczny poniesienia dodatkowych kosztów związanych między innymi z koniecznością przygotowania znacznych dodatkowych rezerw walutowych, koniecznością przeprowadzenia wielu operacji w godzinie zero, co wiąże się z potrzebą angażowania znacznych dodatkowych zasobów (technicznych, organizacyjnych) prawdopodobne problemy w początkowych dniach w obrocie gotówkowym Scenariusz Big-bang z okresem phasing out Ta sama nowelizacja Rozporządzenia Rady WE Nr 974/98 14 pozwoliła na wprowadzenie euro z zastosowaniem scenariusza big-bang z okresem "phasing out". Jest to zatem ten sam scenariusz co opisany powyżej, natomiast dodany jest okres "phasing out". Phasing-out (okres stopniowego wycofywania) oznacza okres nieprzekraczający jednego roku, rozpoczynający się w dacie przyjęcia euro, który ma zastosowanie wyłącznie w tych państwach członkowskich, w których data przyjęcia euro pokrywa się z datą wymiany pieniądza gotówkowego. W okresie phasing-out można stosować zarówno walutę narodową jak i/lub walutę EURO w dokumentach takich jak: faktury, sprawozdania finansowe przepisy ustawowe i wykonawcze, działania administracyjne, decyzje sądów, umowy, jednostronne akty prawne, instrumenty płatnicze niebędące banknotami i monetami oraz inne instrumenty mające skutki prawne. Stosowanie waluty narodowej w ww. dokumentach musi mieć charakter wygasający. Wybór opcji phasing-out nie wpływa na logistyczne aspekty operacji wymiany gotówkowej. 14 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. Strona 12 z 30

Zalety: stosowany we wszystkich krajach UE wprowadzających euro po roku 2002 brak konieczność wprowadzenia przepisów przejściowych jednokrotne poniesienie kosztów lepsza kontrola nad zmianami cen, lepszy odbiór społeczny Wady: brak możliwości wycofania się z procesu większe koszty niż w czystym scenariuszu big-bang poprzez stosowanie dwóch walut prawdopodobne problemy w początkowych dniach w obrocie gotówkowym. Wybranie scenariusza, który naszym zdaniem powinien być stosowany i zostanie opracowany w dalszej części pracy to scenariusz Big-bang z okresem phasing out. To co przemawia za nim to: szybkie działanie i relatywnie niskie koszty, które muszą być poniesione oraz psychologiczny efekt, który pozwoli ograniczyć przekonanie społeczeństwa, iż zmiana waluty spowoduje wzrost cen. 3 Integracja ze strefą euro w Polsce Dla Polski wejście do strefy euro stanowi strategiczny cel, którego realizacja na obecnym etapie obejmuje działania na rzecz maksymalizacji korzyści i ograniczenia zagrożeń wynikających z przyszłej zamiany waluty. W związku z tym zostały sformułowane cztery filary bezpiecznej integracji Polski ze strefą euro. Filar pierwszy stanowi ukierunkowanie polityki gospodarczej Polski na trwałe wypełnienie kryteriów konwergencji, w szczególności kryterium dotyczącego dyscypliny fiskalnej. Stabilna perspektywa wypełnienia kryteriów w horyzoncie dwóch lat uczestnictwa w ERM II oraz osiągnięcie porozumienia politycznego co do przeprowadzenia zmian legislacyjnych niezbędnych do przyjęcia wspólnej waluty stanowią warunki przystąpienia do tego mechanizmu 15. 15 Warunki te zostały sformułowane przez rząd w 2010 r. w dokumencie Uwarunkowania realizacji kolejnych etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro przez Polskę. Strona 13 z 30

Filar drugi to podjęcie dodatkowych działań wzmacniających potencjał i elastyczność polskiej gospodarki, w tym w obszarze instytucjonalnym. Jak pokazały przykłady niektórych krajów strefy euro, wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej nie chroni przed utratą konkurencyjności i nie gwarantuje skuteczności alternatywnych mechanizmów dostosowawczych, a skala korzyści z przyjęcia euro jest uwarunkowana prowadzoną polityką gospodarczą. Brak odpowiedniego przygotowania przed przyjęciem euro do funkcjonowania w unii walutowej, która po reformie instytucjonalnej charakteryzuje się coraz większymi ograniczeniami autonomii polityki gospodarczej znacząco wykraczającymi poza politykę pieniężną i kursową może skutkować powieleniem scenariusza kryzysowego obserwowanego w peryferyjnych państwach strefy euro. Dlatego w ramach prac przygotowawczych do wprowadzenia euro w Polsce prowadzone są niezbędne analizy w tym we współpracy z Bankiem Światowym mające na celu wskazanie pożądanego kształtu polityki gospodarczej na drodze do euro z uwzględnieniem zmieniających się uwarunkowań. Dotyczą one m.in. zdiagnozowania potencjalnych problemów oraz zaproponowania rozwiązań na rzecz wzrostu konkurencyjności polskiego eksportu oraz poprawy elastyczności rynku produktów. Filar trzeci obejmuje gruntowne przygotowanie techniczno-organizacyjnej strony procesu. Dotychczas opracowano dwa kluczowe dokumenty: Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, przyjęte przez Radę Ministrów w 2010 r., oraz Narodowy Plan Wprowadzenia Euro (NPWE), zatwierdzony w 2011 r. przez Komitet do spraw Europejskich. Tym samym większość prac w obszarze praktycznych przygotowań, które mogły być prowadzone na obecnym etapie (bez znajomości daty wprowadzenia euro), została już zakończona. Jednak biorąc pod uwagę skalę zmian instytucjonalnych w Unii Europejskiej i strefie euro, za celową uznano aktualizację NPWE w zakresie konsekwencji tych zmian dla strategii przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce. Od rezultatu tych zmian zależy bowiem obszar koniecznych dostosowań (ekonomicznych i prawnych) oraz bilans korzyści i kosztów z wprowadzenia wspólnej waluty. Termin zakończenia prac nad aktualizacją NPWE jest warunkowy względem zakończenia głównych prac nad reformą kształtu instytucjonalnego Unii Gospodarczej i Walutowej. Filar czwarty stanowi zaś ustabilizowanie sytuacji w strefie euro, a w szczególności potwierdzenie rzeczywistej skuteczności podjętych reform i kompletność architektury instytucjonalnej strefy euro. Kryzys ujawnił niedoskonałość i niekompletność dotychczasowego systemu instytucjonalnego strefy euro. W rezultacie są wdrażane liczne nowe rozwiązania o charakterze fundamentalnym, stanowiące odpowiedź na zidentyfikowane słabości UGW. Wprowadzane reformy w ramach UE i strefy euro wpływają istotnie na bilans korzyści i kosztów przyjęcia euro przez Polskę. Jednak rzeczywista skuteczność nowych rozwiązań, a więc i korzyści z ich wprowadzenia, zostanie ujawniona dopiero w praktyce ich funkcjonowania. Strona 14 z 30

Makroekonomicznych Dostosowań Prawnych Administracji Publicznej Sektora Finansowego i Stabilności Finansowej Wprowadzenia Banknotów i Monet Euro Przedsiębiorstw Niefinansowych Ochrony Konsumentów Strategii Komunikacyjnej Ze względu na dużą niepewność co do terminu wypełnienia warunków bezpiecznej integracji Polski ze strefą euro, obecnie rząd nie określa przewidywanej daty przyjęcia wspólnej waluty. Rząd uznaje jednak za korzystne dla Polski kontynuowanie przygotowań do wprowadzenia euro, w szczególności w zakresie filarów I i II strategii integracji. W ramach III i IV filaru strategii integracji międzyinstytucjonalna struktura organizacyjna ds. wprowadzenia euro przez RP na bieżąco analizuje zmiany instytucjonalne w strefie euro pod kątem ich konsekwencji dla procesu przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce. Ponadto, rząd aktywnie uczestniczy w pracach mających na celu trwałą poprawę stabilności wspólnego obszaru walutowego, przyczyniając się tym samym do realizacji IV filaru strategii integracji. Obecnie bezpośrednim celem wskazanych działań rządu jest zatem zapewnienie gotowości do przyjęcia euro w momencie, gdy zostaną spełnione wskazane powyżej warunki. Stąd obecne podejście określane jest jako przygotowuj się i obserwuj (ang. get ready and see). Działania struktury organizacyjnej ds. przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce wychodzą bowiem znacznie poza bierną obserwację rozwoju warunków zewnętrznych 16. Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro Narodowy Komitet Przewodniczący : Pełnomocnik Rządu Wiceprzewodniczący: Pełnomocnik Zarządu NBP Rada Koordynacyjna Przewodniczący : Pełnomocnik Rządu Wiceprzewodniczący: Pełnomocnik Zarządu NBP Zespoły Robocze ds. Grupy Zadaniowe Rys. 5. Struktura organizacyjna Biura Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro Źródło: www. nbp.pl konferencja 05/11/2009 Euro w Polsce 16 www.mf.gov.pl (dostęp: 29.03.2016) opracowanie: Wieloletni plan finansowy Państwa na lata 2015-2018 Rada Ministrów kwiecień 2015 r., s.10-11. Strona 15 z 30

Zadania Komitetu: - przygotowanie i przedstawienie Radzie Ministrów propozycji działań lub wniosków - współdziałanie z Pełnomocnikiem Rządu w zakresie monitorowania działań organów administracji rządowej. Zadania Rady: - współpraca z Pełnomocnikiem Rządu w zakresie monitorowania ewentualnych zagrożeń i koordynowania prac przygotowawczych - opracowanie Narodowego Planu Wprowadzenia Euro Zespoły Robocze główne zadania wspólne: - przygotowywanie zaleceń, ekspertyz i opinii - przygotowywanie wsadów do Narodowego Planu Wprowadzenia Euro. 4 EURO w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym banknoty i monety, rynek kapitałowy Wprowadzenie euro wpłynie w sposób zdecydowany na szeroko rozumiany rynek finansowy w naszym kraju. Poczynając od osobistych portfeli w naszych kieszeniach a kończąc na instrumentach finansowych, którymi obracają instytucje finansowe. Ważne jest to, że zmienią się całe obszary związane z życiem, gospodarką, ekonomią itd. Pierwszym i dotykającym w sposób bezpośredni elementem jest zamiana monet i banknotów którymi posługują się wszyscy obywatele naszego kraju. Ważne jest zatem sprawne przeprowadzenie wymiany używanej gotówki, a co za tym idzie poznanie nowych środków płatniczych. Konieczna jest szeroka akcja informacyjna o nowych środkach płatniczych, w której szczególnie powinni być uwzględnieni ludzie, którzy mieli bardzo mały kontakt z euro. Przeprowadzenie profesjonalnej akcji informacyjnej, która winna dotrzeć do wszystkich ludzi używających złotówki jest bardzo istotne, można powiedzieć nawet więcej - jest elementem koniecznym. Powinno się ono rozpocząć w okresie około roku przed datą wprowadzenia euro. Biorąc pod uwagę zakres tej akcji konieczne jest zabezpieczenie znacznych środków na jej przeprowadzenie. Strona 16 z 30

Realizacja zadań związanych z wprowadzeniem euro gotówkowego wymaga rozstrzygnięć w następujących obszarach: A. organizacji wymiany, w tym w szczególności: wyboru scenariusza wprowadzenia euro oraz określenie terminów z tym związanych (okres przejściowy, okres podwójnego obiegu, data zakończenia wymiany złotego na euro), zaplanowania sposobu pozyskania monet i banknotów oraz ich transportu, w zależności od przyjętego scenariusza, B. zaopatrzenia w monety, w tym w szczególności: wyboru motywów dla strony narodowej, zaprojektowania, uzgodnienia projektów z KE i weryfikacji technicznej i technologicznej, podpisania Memorandum of Understanding, zorganizowania produkcji monet, przewozu monet od producenta do NBP / oddziałów okręgowych NBP, zaopatrzenia pierwotnego i wtórnego, C. pozyskania banknotów z Eurosystemu, w tym w szczególności: podpisania umowy w sprawie pożyczki, przywozu banknotów do NBP / oddziałów okręgowych NBP, D. zaopatrzenia pierwotnego i wtórnego, w tym w szczególności: przeprowadzenia akcji informacyjnej w sprawie wcześniejszego zaopatrzenia w euro, określenia zapotrzebowania banków, przygotowania przez NBP umów dla banków oraz opracowania systemu zachęt dla wcześniejszego zaopatrywania, zaopatrzenie w monety i banknoty banków i innych instytucji, dostosowania bankomatów, E. wycofywania z obiegu banknotów i monet nominowanych w złotych, w tym w szczególności: gromadzenia wycofywanej gotówki i jej przeliczania 17, niszczenie monet i banknotów. Ważniejsze zadania, jakie należy rozwiązać w obszarze obrotu gotówkowego w związku z wprowadzeniem euro sprowadzają się do: - sformułowania zasad i miejsca wymiany środków gotówkowych będących w posiadaniu osób 17 www.nbp.pl (dostęp: 17/02/2016). Opracowanie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP listopad 2008, s. 21 Strona 17 z 30

indywidualnych oraz innych podmiotów (a w szczególności podmiotów handlowych, świadczących usługi dla ludności, administracji publicznej), określenia zasad dystrybucji pakietów startowych (oraz ich wartości) dla osób fizycznych i innych, ustalenia czasu trwania powszechnej możliwości wymiany środków płatniczych oraz możliwości i powszechności wymiany (NBP, banki komercyjne, poczta czy też inne jeszcze punkty); - dostosowania kas fiskalnych: obecnie produkowane coraz częściej wyposażone są w mechanizm pozwalający ustalić datę zmiany waluty, w starszy konieczne jest wgranie nowego oprogramowania (i tu może być pewien problem konieczny czas na dotarcie serwisu), jednak z każdym kolejnym rokiem w związku z wymianą sprzętu na nowy ewentualny problem jest coraz mniejszy, - dostosowań w obszarze gospodarki bankomatowej jako iż w większości mogą być wyposażone w dwie różne waluty a tylko oprogramowanie zdecyduje o zmianie problem zmiany waluty nie będzie rodził jakichkolwiek problemów, aspektem na który należy zwrócić uwagę to fakt zdecydowanie większego zapotrzebowania na środki w pierwszych dniach po zmianie waluty ale biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów nie powinno być z tym problemów, działań logistycznych związanych z pozyskaniem banknotów i monet euro na potrzeby wymiany, ich przechowywaniem oraz dystrybucją m.in. w okresie podwójnego obiegu, działań zapewniających bezpieczne wycofywanie z obiegu banknotów i monet waluty narodowej i ich niszczenie, działań zapewniających przygotowanie zestawów startowych (przykładowo na Malcie były dostępne od 1.12.2007 dwa zestawy monet: Biznesowy o wartości 131 EURO i Indywidualny o wartości 11,65 EURO które można było nabyć w lokalnych bankach 18 ) działań na rzecz zapewnienia kampanii informacyjno-szkoleniowych. Natomiast najistotniejsze zadania, jakie należy rozwiązać związku z wprowadzeniem euro w obszarze obrotu bezgotówkowego to: 18 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Centralnego - Wprowadzenie euro na Cyprze i Malcie KOM/2008/0204 wersja ostateczna */Numer CELEX: 52008DC0204 Strona 18 z 30

- przewalutowanie środków na rachunkach, które powinno odbyć się w tym samym momencie - w obecnych systemach informatycznych nie stanowi to większego problemu; - wprowadzenie zasady realizacji transakcji pomiędzy rachunkami zakładającej natychmiastowe przejście z waluty narodowej na euro - wprowadzenie zasady rozliczania transakcji kartowych w momencie zmiany w oparciu o sztywny kurs dla transakcji nie realizowanych natychmiast; - wprowadzenie zasady rozliczania transakcji z odroczonym terminem płatności przyjęcie zasady iż obciążenie jest przeliczane po sztywnym kursie Jeżeli chodzi o rynek kapitałowy, to wprowadzenie euro wymaga następujących działań organizacyjnych: - wprowadzenia zasady, iż zmiana stopy procentowej w odniesieniu do kredytów i depozytów opartych o zmienną bazę (np. WIBOR, WIBID) następuję poprzez zmianę na bazę EURIBOR, - wprowadzenia zmiany na rynku transakcji terminowych (transakcje forward, fra, irs, opcje walutowe, ale też transakcje na stopę procentową, transakcje pochodne...) zostaną one rozliczone w oparciu o przyjęty kurs wymiany w ustalonych terminach realizacji dla transakcji walutowych, a w oparciu o EURIBOR dla transakcji na stopę procentową. Przewalutowanie rachunków klientów oraz produktów kredytowych w złotych na euro powinno przebiegać zgodnie z nieodwołalnym kursem wymiany. Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej z 23 kwietnia 1998 r. dotyczącym opłat bankowych za przeliczenie na euro, banki powinny dokonać przeliczeń bez pobierania jakichkolwiek opłat od klientów. O takiej operacji banki odpowiednio wcześniej muszą poinformować klientów. Wprowadzenie euro nie może być powodem do zmian umów, w tym też dotyczących kredytów lub prowadzenia rachunków bankowych (zasada ciągłości, obejmująca między innymi umowy, zawarta w art. 3 rozporządzenia Rady 1103/97) 19. O skali zapotrzebowania na nowe środki płatnicze mówią nam dane zbierane przez NBP. Jak wynika z aktualnych danych o podaży pieniądza przygotowanych przez Narodowy Bank Polski, w obiegu znajduje się 147,5 mld złotych "żywej" gotówki. Na rachunkach bankowych Polacy zgromadzonych 19 Rozporządzenie Rady 1103/97/WE z 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych postanowień dotyczących wprowadzenia euro. Strona 19 z 30

mają 310,7 mld złotych. Z kolei na lokatach terminowych znajduje się łącznie 306,8 mld złotych 20. 5 Zmiany w administracji publicznej Euro jako środek płatniczy wpłynie na funkcjonowanie wielu instytucji i urzędów - należy więc wypracować procedury, które pozwolą na sprawne przejście Polski przez ten proces. Przede wszystkim niezbędna jest zmiana przepisów prawa. Kluczowe jest to, by zmiany i procedury związane z przebiegiem wprowadzania euro były przygotowane na tyle wcześnie by wszystkie sektory miały czas na zapoznanie się z nimi i wprowadzenie niezbędnych uregulowań w swojej działalności. Przede wszystkim należy spodziewać się dużego oczekiwania przedsiębiorców i społeczeństwa w zakresie szybkich informacji o procedurach wymiany złotego na euro. Dostosowanie systemów informatycznych powinno odbywać się zarówno w odniesieniu do międzybankowych systemów płatniczych, infrastruktury informatycznej podmiotów rynku finansowego, jak i instytucji publicznych. Należy przygotować sprawną konwersję finansowych i księgowych systemów informatycznych mających zastosowanie w strefach działania administracji publicznej. Zmiany w systemach związane są z przeliczeniem kwot z obecnej waluty na euro z odpowiednimi zaokrągleniami i decyzją w zakresie przeliczania danych historycznych do celów statystycznych. Wszelkie zmiany będą miały przede wszystkim znaczenie w takich obszarach jak: rachunkowość, sprawozdawczość, podatki, płace, budżet. Zalecenia Komisji Europejskiej wskazują, aby obywatele byli poinformowani o przepisach związanych z wejściem do strefy euro, przepisach dotyczących ochrony banknotów i monet euro oraz zabezpieczeń gotówki euro 21. Ważnym źródłem wiedzy dla obywateli są jednostki samorządu terytorialnego poza środkami masowego przekazu czy Internetem. Władze centralne mają obowiązek współpracy z władzami lokalnymi a bank centralny przygotowuje szkolenia na temat rozpoznawania zabezpieczeń banknotów euro przed ich fałszerstwem. 20 www.nbp.pl (dostęp:20.04.2016) 21 Art. 2 ust.2 Zaleceń Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczących środków ułatwiających przyszłe przejście na euro (2008/78/WE). Strona 20 z 30

Najważniejsze z zadań, jakie wynikają dla administracji publicznej w związku z wprowadzeniem euro, to: 1. przeprowadzenie przeglądu istniejących przepisów prawa w celu określenia, które należy w związku z przyjęciem euro znowelizować i opracowanie harmonogramu zmian legislacyjnych, 2. analiza istniejących finansowych systemów informatycznych w celu określenia zakresu niezbędnych zmian w celu przystosowania do euro i opracowanie planu oraz założeń do zmian, 3. wprowadzenie zmian do systemów, przeprowadzenie testów działania i zorganizowanie szkoleń dla pracowników, 4. przygotowanie zmian druków i formularzy, 5. wycofanie z obiegu wydanych już druków, formularzy itd., w których podawane są kwoty i waluta, w tym także instrumentów stosowanych w obiegu pocztowym, 6. informowanie społeczeństwa i przedsiębiorców o przebiegu i skutkach przyjęcia euro, 7. podjęcie działań w zakresie ochrony konsumentów. 22 6 Ochrona konsumentów W celu ochrony konsumentów przed niekorzystnymi skutkami konwersji cen na euro, powinien zostać opracowany program określający narzędzia służące do ochrony konsumentów, w tym plan zmian legislacyjnych w tym zakresie. W tworzeniu programu powinny zostać wykorzystane praktyczne doświadczenia z innych krajów członkowskich; również organizacje konsumenckie powinny brać udział w planowaniu. Podwójne podawanie cen oznacza podawanie wartości pieniężnych zarówno w złotych jak i w euro lub wykazywanie kwot pieniężnych w obu walutach. Dla handlowców oraz usługodawców, podwójne podawanie cen będzie możliwością dobrego przygotowania się do stosowania nowej waluty, a dla klientów - przystosowania się do nowej sytuacji. 22 www.nbp.pl (dostęp: 17/02/2016). Opracowanie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP listopad 2008, s. 36-39. Strona 21 z 30

Obowiązek podwójnego podawania cen powinien zostać wprowadzony niezwłocznie po określeniu nieodwołalnego kursu wymiany. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej, obowiązek ten powinien trwać nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy po wprowadzeniu euro 23. Podwójne podawanie cen powinno być wymagane wszędzie tam, gdzie klient ma do czynienia z kwotami pieniężnymi, cenami lub wartościami w walucie krajowej. Będzie to dotyczyło wszystkich cen towarów oraz usług, wartości pieniężnych na rachunkach i fakturach, usług bankowych, rozliczanych kosztów, kredytów konsumpcyjnych, różnych płatności, wypłat świadczeń socjalnych, wyciągów z rachunków, itd. Równocześnie będzie to obejmowało oferty cenowe, katalogi, reklamy, oferowanie usług itd. Obowiązek podwójnego określania cen będzie dotyczył zarówno osób fizycznych, jak i prawnych. Wymóg podwójnego podawania cen powinien również obowiązywać w przypadku faktur i rachunków dla konsumentów (np. za energię elektryczną, wodę, gaz, czynsz itd.), a także w odniesieniu do dochodów i kredytów konsumpcyjnych. Wymagania co do podwójnego podawania cen powinny być identyczne tak po stronie wydatków obywateli, jak i po stronie ich dochodów (np. informacje o wynagrodzeniach, emeryturach, rentach, świadczeniach socjalnych, wyciągi bankowe itd.). W stosunku do wszystkich przypadków powinien obowiązywać taki sam termin początkowy i końcowy obowiązkowego podawania podwójnych informacji. Bardzo ważne będzie w tym kontekście takie ukierunkowanie kampanii informacyjnej, aby nie skupiać się jedynie na kwestiach wydatków, ale aby o dochodach też informować z zastosowaniem euro. Celem wprowadzenia obowiązku podwójnej ekspozycji cen jest też zapewnienie możliwości szybkiej i efektywniejszej kontroli nieuzasadnionego podnoszenia cen 24. 23 Art. 2 ust.2 Zaleceń Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczących środków ułatwiających przyszłe przejście na euro (2008/78/WE) 24 www.nbp.pl (dostęp: 29/03/2016). Opracowanie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP listopad 2008, s. 35 Strona 22 z 30

7 Zmiany prawne jako konsekwencja wprowadzenia EURO Euro zostanie wprowadzone w Polsce decyzją Rady Unii Europejskiej. Rozporządzenia Rady w sprawie wprowadzenia euro oraz niektórych postanowień dotyczących wprowadzenia euro i kursów wymiany zaczną obowiązywać bezpośrednio na terytorium Polski, bez konieczności przenoszenia ich zapisów (implementacji) do polskiego systemu prawnego. Jednakże będzie istniała konieczność harmonizacji istniejących przepisów z innymi wspólnotowymi aktami prawnymi. Ponadto polskie prawo musi również uregulować wiele kwestii, które nie zostały uregulowane prawem wspólnotowym. W kontekście zastąpienia złotego przez euro niezbędna jest zmiana Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej np. art. 227 Konstytucji RP nie uwzględnia faktu, że po przystąpieniu do strefy euro prowadzenie polityki pieniężnej znajdzie się w kompetencji EBC. Kwestie generalne związane z wprowadzeniem euro powinny zostać uregulowane poprzez wydanie odpowiedniej ustawy (ogólnych przepisów o wprowadzeniu euro). Również ustawa o NBP wymaga dokonania zmian. Niektóre przepisy będą musiały wejść w życie przed datą wprowadzenia euro, aby było możliwe zrealizowanie przygotowań do wymiany gotówkowej oraz sprawne jej przeprowadzenie. W związku z wprowadzeniem euro jako prawnego środka płatniczego w Polsce niezbędnym będzie uregulowanie kwestii w dwóch grup: I. Grupa Grupa pierwsza obejmuje kwestie o charakterze ogólnym dotyczące wprowadzenia euro oraz poszczególnych elementów procesu wymiany, w szczególności takich jak: 1) data wprowadzenia banknotów i monet euro, 2) kurs wymiany złotego na euro, 3) czas trwania okresu podwójnego obiegu złotego i euro, 4) czas trwania okresu podwójnej ekspozycji cen, 5) kwestia opłat za wymianę złotego na euro (ich braku), 6) zasady konwersji i zaokrągleń cen oraz innych wielkości pieniężnych wyrażonych w złotych przy ich przeliczaniu na euro, Strona 23 z 30

7) sposób spełnienia świadczenia pieniężnego wyrażonego w złotych od dnia wprowadzenia euro do obiegu, 8) okres, w jakim złote będą wymieniane przez banki komercyjne i bank centralny, 9) zasada trwałości umów, czyli ustalenie, że wprowadzenie euro nie będzie mogło być podstawą do modyfikacji lub anulowania umowy. II. Grupa Do dnia wprowadzenia euro w Polsce niezbędna będzie również identyfikacja ustaw oraz innych przepisów prawa, w których podawane są kwoty w złotych. Duża część tych przepisów to ustawy i przepisy z dziedziny prawa finansowego. Nowelizowane będą również kodeksy takie jak Kodeks karny (w odniesieniu do kar finansowych) i Kodeks spółek handlowych. Ważna będzie również nowelizacja w dziedzinie prawa pracy i w kwestiach socjalnych, jak np. ustawa o ubezpieczeniach społecznych, Kodeks Pracy lub przepisy o kosztach podróży służbowych. 8 Polityka informacyjna związana z procesem wprowadzenia EURO Jakość szeroko zakrojonych działań informacyjnych i edukacyjnych będzie miała znaczenie w przygotowaniu społeczeństwa na przyjęcie w Polsce waluty euro. Podstawowym działaniem, warunkującym sprawne przeprowadzenie procesu wprowadzenia euro, będzie rzetelna i starannie przygotowana strategia komunikacji na temat euro. Będzie ona podstawą do przygotowywania kampanii informacyjnej. Powstanie ogólnopolskiej strategii powinno zostać poprzedzone szeregiem badań i analiz, które umożliwią identyfikację potrzeb komunikacyjnych społeczeństwa i wymagań dotyczących najwłaściwszej komunikacji z obywatelami. To z kolei stanowi podstawę do określenia optymalnych środków realizacji założonych celów w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców i z uwzględnieniem różnych kontekstów przekazu. Analizy te będą więc podstawą decyzji dotyczących konkretnych parametrów kampanii. We wszystkich krajach głównym celem działań informacyjnych podejmowanych w związku z wprowadzeniem euro było zapewnienie płynnego i bezproblemowego wprowadzenia wspólnej Strona 24 z 30

waluty poprzez dostarczenie w odpowiednim czasie, dostatecznym zakresie oraz formie, informacji o wszystkich kwestiach, które będą miały znaczenie w związku z wprowadzeniem euro. System komunikacji był ukierunkowywany na definiowanie potrzeb i zakresu poziomu informacji dla poszczególnych grup docelowych począwszy od szeroko rozumianego społeczeństwa - głównego adresata kampanii, aż po różnorodne grupy społeczne, (w tym - grupy wrażliwe), do których należą: dzieci, młodzież ze szkół podstawowych (oprócz informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa grupie tej są przekazywane specyficzne informacje przygotowane i opracowane adekwatnie dla tej grupy wiekowej; w miarę możliwości jest wykorzystywany potencjał tej grupy celowej związany z możliwością przekazywania przez jej członków informacji przede wszystkim w ramach rodzin: dziadkom, krewnym i znajomym z miejsca zamieszkania, z regionu), młodzież ze szkół średnich i studenci jest ona adresatem a jednocześnie pośrednikiem w przekazywaniu uzyskanych informacji pozostałym grupom społeczeństwa przede wszystkim rodzinom (dziadkom, krewnym i znajomym z miejsca zamieszkania, z regionu), grupy wrażliwe (seniorzy, niepełnosprawni) oprócz informacji przekazywanych ogółowi społeczeństwa, w celu informowania tej grupy stosuje się specjalne instrumenty i kanały informacyjne np. szczególną uwagę poświęca się osobom niewidzącym i niedowidzącym, miasta, struktury samorządowe ta grupa docelowa jest wykorzystywana jako pośrednik w przekazywaniu informacji na poziom gmin. Organy samorządowe są dostępnym źródłem informacji dla seniorów, niepełnosprawnych, bezdomnych, mniejszości narodowych, rzemieślnicy, mali i średni przedsiębiorcy (oprócz informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa dla tej grupy celowej są kierowane specyficzne informacje związane z ich działalnością gospodarczą (zmiany w rachunkowości, w oprogramowaniu kas, zasady podwójnego podawania cen, informacje dla klientów itd.); ta grupa celowa jest jednocześnie pośrednikiem w przekazywaniu informacji swoim klientom i partnerom handlowym w swoim środowisku, mniejszości narodowe informacje są przekazywane w językach mniejszości narodowych; szczególny status w prowadzeniu kampanii informacyjnej mają regionalne struktury banku centralnego (oddziały okręgowe) ponieważ pełnią bardzo ważną rolę w upowszechnianiu informacji przygotowywanych centralnie, zarówno jako miejsca bezpośredniego kontaktu dla społeczeństwa jak i punkty organizujące szkolenia i udostępniające informacje sektorowi bankowemu i przedsiębiorstwom. Wyjątkowe znaczenie tych struktur dla kampanii wynika z tego, że jednostki te są znakomicie poinformowane o specyfice danego regionu i posiadają rozbudowaną sieć kontaktów z najważniejszymi partnerami banku centralnego. Strona 25 z 30

Reasumując należy wskazać, że priorytetowym adresatem kampanii jest społeczeństwo jako całość oraz jego poszczególne grupy. Zwiększoną uwagę zwykle kieruje się na grupy wrażliwe (seniorzy, dzieci, osoby niepełnosprawne) oraz rzemieślników, małych i średnich przedsiębiorców. Dużą rolę w kampanii zwykle spełniają jednostki samorządowe, czyli organy pośredniczące w przekazywaniu adresatom końcowym praktycznych informacji pochodzących z organów centralnych. W szczególności małe miasta i gminy, oprócz dystrybucji ogólnych informacji wśród obywateli, przekazują bardziej szczegółowe informacje dotyczące konkretnego regionu (np. godziny otwarcia oddziałów banków, poczty itd.). We wczesnej fazie kampanii informacje są przekazywane wielkim przedsiębiorcom oraz instytucjom administracji publicznej, w celu ich dalszego przekazania jednostki te mają dostateczne źródła oraz narzędzia by udzielać informacji swoim pracownikom, klientom czy partnerom handlowym. Najważniejszą informacją całej kampanii jest zwykle informacja o terminie wprowadzenia euro (Dzień ) - terminie w którym waluta narodowa przestanie być prawnym środkiem płatniczym oraz uświadomienie konieczności pełnego dostosowania się do warunków funkcjonowania nowej waluty w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym przez wszystkie podmioty i instytucje. Najintensywniejsza część kampanii jest przeprowadzana w okresie między decyzją Rady UE o przyjęciu kraju do strefy euro, a momentem wprowadzenia euro i wymianą waluty narodowej będącej w obiegu. Zadaniem kampanii informacyjnej nie jest zwykle przekonywanie, ale informowanie i edukowanie. Obserwując praktykę innych krajów, które przyjęły euro, można zauważyć, że do najważniejszych zadań takiej kampanii należy na przykład: odniesienie się do kwestii obaw społeczeństwa związanych z wzrostem cen ponad poziom zwykłej inflacji (na istotność tego zadania wskazują doświadczenia innych krajów stosujących już euro oraz przeprowadzane badania opinii publicznej potwierdzające obawę respondentów dotyczącą wzrostu cen z powodu wprowadzenia euro); zapoznawanie z działaniami podejmowanymi w celu ochrony konsumentów; informowanie o kursie konwersji, o mechanizmie przeliczania cen, wynagrodzeń, emerytur, rent oraz pozostałych dochodów, wydatków i zobowiązań ze złotych na euro; zapoznawanie z banknotami i monetami euro; ich elementami i zabezpieczeniami; wyjaśnianie wspólnego dla wszystkich krajów strefy euro charakteru banknotów; informowanie o terminie, od którego waluta narodowa przestanie obowiązywać w obrocie bezgotówkowym; Strona 26 z 30

upowszechnianie informacji o tym, iż podczas całego okresu podwójnego obiegu w ramach płatności gotówkowych waluta narodowa będzie bez ograniczenia przyjmowana jako prawny środek płatniczy, choć będzie sukcesywnie wycofywana z obiegu; po zakończeniu okresu podwójnego obiegu wymiana banknotów oraz monet nominowanych w walucie narodowej będzie możliwa jedynie w określonych instytucjach (bankach komercyjnych i banku centralnym); informowanie o poszczególnych etapach wprowadzania euro, o możliwościach, miejscach i sposobie wymiany dotychczasowej waluty narodowej na euro, o godzinach urzędowania banków w pierwszych dniach wymiany waluty. Kampania informacyjna powinna elastycznie reagować na rezultaty badań opinii publicznej oraz innego rodzaju informację zwrotną od społeczeństwa. Zastosowanie konkretnych instrumentów przekazu w odniesieniu do komunikacji z poszczególnymi grupami celowymi będzie można uszczegółowić dopiero w trakcie samej realizacji programu informacyjnego, opierając się na ilości informacji dostępnych w danym czasie. Konkretne instrumenty i ich wykorzystanie będą zależne od rozwoju systemów komunikacyjnych, wyników badań opinii publicznej i możliwości budżetowych. Na podstawie doświadczeń krajów strefy euro oraz zaleceń KE i EBC, podczas realizacji kampanii informacyjnej niezbędna będzie współpraca z profesjonalnymi agencjami. Obecnie można jednak założyć wykorzystanie w działaniach informacyjnych poniższych instrumentów przekazu: informacje w mediach informacje przekazywane sukcesywnie w ramach normalnego działania środków masowego przekazu, przede wszystkim w ramach dzienników i publicystyki, ewentualnie w ramach specjalnych lub cyklicznych relacji w mediach elektronicznych, w ramach dodatków na dany temat w prasie, ogłoszenia w mediach ogłoszenia płatne w mediach drukowanych i elektronicznych, uniwersalne, drukowane materiały informacyjne doręczane do każdego mieszkania za pośrednictwem poczty, strona internetowa osobna, specjalistyczna strona poświęcona wprowadzeniu euro, zawierająca wszystkie dostępne informacje i odniesienia do innych źródeł. Odniesienia do tej strony będą zawierały strony internetowe wszystkich centralnych organów administracji państwowej, a także na zasadzie dowolności inne strony organizacji i instytucji, których działalność wiąże się z wprowadzaniem euro, materiały drukowane ulotki, broszury, plakaty, Strona 27 z 30