KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA. Obowiązek alimentacyjny po nowelizacji

KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Obowiązek alimentacyjny po nowelizacji

Polecamy nasze publikacje: Pod red. Tadeusza Smyczyńskiego PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE, Tom 12 System Prawa Prywatnego Henryk Haak PRAWO RODZINNE. Tom 3. Wzory z objaśnieniami oraz CD, wyd. 2 Wielki Zbiór Pism Magdalena Rozwadowska-Herrmann KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY KodeksSystem Aneta Korcz-Maciejko, Wojciech Maciejko ŚWIADCZENIA RODZINNE. KOMENTARZ, wyd. 2 Krótkie Komentarze Becka Krystyna Gromek WŁADZA RODZICIELSKA. KOMENTARZ Krótkie Komentarze Becka Jacek Ignaczewski MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE. ART. 31 54 KRO. KOMENTARZ, wyd. 3 Krótkie Komentarze Becka www.ksiegarnia.beck.pl

Obowiązek alimentacyjny po nowelizacji Art. 128 144 1 KRO Komentarz Jacek Ignaczewski sędzia Sądu Rejonowego w Olsztynie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2009

Obowiązek alimentacyjny po nowelizacji Stan prawny: 13 czerwca 2009 r. Redakcja: Anna Łubińska-Bujak Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil Siedlce ISBN 978-83-255-0644-5

Spis treści Spis treści.............................................. Przedmowa............................................. Wykaz skrótów.......................................... A. Tekst ustawy......................................... 1 Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. Nr 9, poz. 59) wyciąg... 3 B. Komentarz.......................................... 9 Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyciąg... 11 Tytuł II. Pokrewieństwo i powinowactwo... 11 Dział III. Obowiązek alimentacyjny...................... 11 Art. 128. Pojęcie; alimentacja krewnych.................. 11 Art. 129. Kolejność.................................. 44 Art. 130. Były małżonek; separacja... 48 Art. 131. Przysposobienie niepełne...................... 49 Art. 132. Alimentacja w dalszej kolejności................ 50 Art. 133. Rodzice względem dziecka... 55 Art. 134. Rodzeństwo... 70 Art. 135. Zakres i przedmiot........................... 72 Art. 136. Dobrowolne uszczuplenie majątku... 88 Art. 137. Przedawnienie... 99 Art. 138. Zmiana obowiązku........................... 104 Art. 139. Wygaśnięcie................................ 112 Art. 140. Regres..................................... 113 Art. 141. Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego... 119 Art. 142. Rozwinięcie... 123 Art. 143. Dochodzenie z ustaleniem ojcostwa... 125 Art. 144. Powinowaci... 127 Art. 144 1. Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego.............................................. 132 Indeks rzeczowy......................................... 139 V VII IX V

Przedmowa Każda duża nowelizacja, a niewątpliwie taką jest nowela z 6.11.2008 r., wywołuje swoisty lęk przed nowym i nieznanym. Celem niniejszego komentarza jest więc przedstawienie obowiązku alimentacyjnego w zmodyikowanej postaci, z wyszczególnieniem tego, co stanowi usankcjonowanie dotychczasowego dorobku interpretacyjnego oraz z podkreśleniem tego, co jest rzeczywiście nowe w porządku prawnym. Zmiany, które zaczną obowiązywać 13.6.2009 r., zrywają z jednolitym traktowaniem obowiązku alimentacyjnego względem dzieci, bez względu na to, czy uprawniony jest małoletni, czy pełnoletni. Takie podejście nie uwzględniało tego, że w stosunku do dziecka pełnoletniego wygasa władza rodzicielska rodziców, a w konsekwencji rodzice przestają mieć wpływ na postawę dorosłego człowieka. Wprawdzie z osiągnięciem pełnoletności przez dziecko ustawa w dalszym ciągu nie łączy automatycznego wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego, ale od tego momentu rodzice są wyposażeni w możliwość uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli świadczenia te są połączone dla nich z nadmiernym uszczerbkiem albo dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania (art. 133 3 KRO). Dopełnieniem całości jest dodany art. 144¹ KRO, na podstawie którego zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to jednak obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Kolejną istotną zmianą jest rozstrzygnięcie dwóch kwestii, które w dotychczasowej praktyce nie były jednolicie pojmowane, a mianowicie problemu zasadności żądania alimentów za czas miniony z uwzględnieniem tzw. kapitalizacji renty alimentacyjnej, przewidując możliwość rozłożenia jej na raty (por. art. 137 2 KRO) oraz zagadnienia wpływu świadczeń socjalnych na istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego (por. art. 135 3 KRO). VII

Przedmowa Bez wątpienia, przyjęte zmiany obowiązku alimentacyjnego mają charakter ewolucyjny. Wychodzą naprzeciw oczekiwaniom praktyki wymiaru sprawiedliwości i zasługują na aprobatę. Szkoda jedynie, że nie zdecydowano się na tzw. indeksację świadczeń alimentacyjnych, która niewątpliwie leży najbardziej w interesie samych uprawnionych do alimentacji, polegającą na szybkim uwzględnianiu zwiększonych usprawiedliwionych potrzeb, na skutek łatwych do uchwycenia i typowych zdarzeń, jak np. związanych z rozpoczęciem przez dziecko wieku przedszkolnego albo szkolnego. Olsztyn, luty 2009 r. Autor VIII

1. Źródła prawa Wykaz skrótów FundAlimU... ustawa z 18.7.1974 r. o funduszu alimentacyjnym (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.) KC.............. ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KKW... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KP............... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC............. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KRO............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KSCU.... ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) PomAlimU........ ustawa z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7 ze zm.) PomSpołU... ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 ze zm.) PrUSP............ ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) RegSądR... rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249) SzkolWyżU... ustawa z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) ŚwiadRodzU... ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) ZalAlimU......... ustawa z 22.4.2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. Nr 86, poz. 732 ze zm.) ZmKPCU......... ustawa z 2.7.2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) IX

Wykaz skrótów 2. Organy orzekające SN... Sąd Najwyższy SN (7)............ Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów SA............... Sąd Apelacyjny 3. Czasopisma Dz.U............. Dziennik Ustaw NP............... Nowe Prawo OSA............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNPG... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich Prok. i Pr.......... Prokuratura i Prawo 4. Inne skróty art............... artykuł m.in.... między innymi nast.............. następne Nb............... numer brzegowy niepubl........... niepublikowany np............... na przykład Nr............... numer orz.... orzeczenie pkt.............. punkt por.... porównaj post.............. postanowienie poz.............. pozycja r.... rok red.... redakcja rozp.... rozporządzenie s..... strona t.... tom tzw..... tak zwane t.j................ tekst jednolity tj................ to jest uchw............. uchwała ust............... ustęp X

Wykaz skrótów wyr.............. wyrok w zw............. w związku ze zm............ ze zmianami zob.............. zobacz................ paragraf XI

A. Tekst ustawy

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. Nr 9, poz. 59) (zm.: Dz.U. 1975, Nr 45, poz. 234; 1986, Nr 36, poz. 180; 1995, Nr 83, poz. 417; 1998, Nr 117, poz. 757; 1999, Nr 52, poz. 532; 2000, Nr 122, poz. 1322; 2001, Nr 128, poz. 1403; 2003, Nr 83, poz. 772, Nr 130, poz. 1188; 2004, Nr 162, poz. 1691; 2007, Nr 121, poz. 831, Nr 134, poz. 947, Nr 192, poz. 1378; 2008, Nr 220, poz. 1431) Wyciąg (...) Tytuł II. 1 Pokrewieństwo i powinowactwo (...) Dział III. Obowiązek alimentacyjny Art. 128. [Pojęcie; alimentacja krewnych] Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Art. 129. [Kolejność] 1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Art. 130. 2 [Były małżonek; separacja] Obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. 1 Tytuł tytułu II w brzmieniu ustawy z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 2 Art. 130 zmieniony ustawą z dnia 21.05.1999 r. (Dz.U. Nr 52, poz. 532), która wchodzi w życie 16.12.1999 r. 3

Art. 131 135 A. Tekst ustawy Art. 131. [Przysposobienie niepełne] 1. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności. 2. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi. Art. 132. [Alimentacja w dalszej kolejności] Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Art. 133. [Rodzice względem dziecka] 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. 3. 3 Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Art. 134. [Rodzeństwo] W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. Art. 135. [Zakres i przedmiot] 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. 2. 4 Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby 3 Art. 133 3 dodany ustawą z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 4 Art. 135 2 w brzmieniu ustawy z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 4

A. Tekst ustawy Art. 136 140 niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. 3. 5 Świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. Nr 192, poz. 1378 oraz z 2008 r. Nr 134, poz. 850) podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji oraz świadczenia dla rodziny zastępczej nie wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego. Art. 136. [Dobrowolne uszczuplenie majątku] Jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych. Art. 137. 6 [Przedawnienie] 1. Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. 2. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty. Art. 138. [Zmiana obowiązku] W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Art. 139. [Wygaśnięcie] Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. Art. 140. [Regres] 1. Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby 5 Art. 135 3 dodany ustawą z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 6 Art. 137 oznaczenie ust. 1 i ust. 2 dodane ustawą z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 5

Art. 141 144 A. Tekst ustawy dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić. 2. Roszczenie przewidziane w paragraie poprzedzającym przedawnia się z upływem lat trzech. Art. 141. [Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego] 1. Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe. 2. Roszczenia matki przewidziane w paragraie poprzedzającym przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu. Art. 142. [Rozwinięcie] Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd. Art. 143. [Dochodzenie z ustaleniem ojcostwa] Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Nie dotyczy to roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe. Art. 144. [Powinowaci] 1. Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, nie będącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, nie będącej jego matką. 2. Mąż matki dziecka, nie będący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, nie będącej matką dziecka. 6

A. Tekst ustawy 3. Do obowiązku świadczeń przewidzianego w poprzedzających paragrafach stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi. Art. 144 1. 7 [Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego] Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. (...) Art. 144 1 7 Art. 144 1 dodany ustawą z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), która wchodzi w życie 13.06.2009 r. 7