WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII - KLASA IV

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII - KLASA IV POZIOM PODSTAWOWY POZIOM PONADPODSTAWOWY I HISTORIA WOKÓŁ NAS wie, czym jest historia, zna rodzaje źródeł historycznych wie, kto tworzy historię, rozumie potrzebę gromadzenia źródeł wie, co to są źródła historyczne, historycznych wie, co to jest muzeum, archiwum, dostrzega związki przyczynowo-skutkowe archeologia, zachodzące w procesie dziejowym dostrzega znaczenie i potrzebę uczenia się dostrzega w zjawiskach historycznych historii, zależności przyczynowo-skutkowe. rozumie pojęcia: historia, archeologia, dostrzega znaczenie wkładu historii lokalnej rozumie związki między przeszłością a w dzieje ojczyste teraźniejszością dociera do źródeł w celu prawidłowego rozpoznaje materiał pisarski poznania historii, potrafi dokonać selekcji i potrafi klasyfikować źródła oceny umie opowiedzieć o pracy archeologa, umie określić rolę muzeum, archiwum, historyka biblioteki w zachowaniu dóbr kultury umie zastosować pojęcia: archeolog, samodzielnie formułuje opinie o wykopalisko, źródło historyczne i inne, w oglądanych ekspozycjach, wystawach zadaniach typowych i nietypowych zna pojęcia: ród, rodzina, genealogia, drzewo genealogiczne, herb zna symbole narodowe zna państwa sąsiadujące z Polską zna krainy historyczne zna krainy geograficzne zna główne plemiona zamieszkujące ziemie polskie rozumie związki łączące rodzinę rozumie zakres pojęć: rodzina, ród dostrzega rolę pamiątek rodzinnych zbiera informacje na temat najbliższych (pamiątki) potrafi zaprezentować swoje zbiory i określić ich wartość historyczną potrafi określić położenie Polski na mapie planuje i organizuje pracę w grupie zna legendę swojej miejscowości (regionu) zna legendy dotyczące budowy państwowości polskiej zna i rozumie pojęcie: herb rozumie potrzebę ochrony zabytków i śladów przeszłości w regionie posługuje się mapą potrafi na mapie wskazać swój region, swoją miejscowość oraz stolicę regionu II. MOJA MAŁA HISTORIA III. HISTORIA MOJEGO REGIONU rozumie znaczenie symboli narodowych w zachowaniu tożsamości narodowej potrafi wskazać na mapie sąsiadów Polski i ich stolice umie pokazać na mapie krainy geograficzno-historyczne, przyporządkować plemiona słowiańskie zamieszkujące je potrafi przedstawić drzewo genealogiczne swojej rodziny zna najważniejsze wydarzenia historyczne związane z regionem zna ciekawych ludzi związanych z historią miejscowości zna ciekawe miejsca związane z wydarzeniami historycznymi w regionie dostrzega związki dziejowe historii regionu z dziejami ojczystymi dostrzega wkład regionu w procesie

zna jednostki pomiaru czasu zna rożne sposoby mierzenia czasu zna pojęcia: wiek, era, tysiąclecie zna przyrządy służące do pomiaru czasu (dawniej i dziś) rozumie pojęcia (objaśniając je): linia chronologiczna, wiek umie narysować linię chronologiczną i zaznaczyć podane na niej daty umie określić wiek podanego wydarzenia określa wydarzenia w kategorii wcześniejsze, późniejsze zna życie codzienne człowieka pierwotnego zna wygląd osady zna funkcje osady rozumie pojęcia: Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, człowiek pierwotny, osada potrafi zlokalizować miejsca pierwszych osad na terenie Polski wskazać na mapie Biskupin, Gniezno zna prawa i obowiązki władcy zna zasady powstawania miasta zna funkcje grodu i wsi służebnych zna najstarsze zakony w Polsce i ośrodki kultu religijnego zna zasady kultury rycerskiej, mieszczańskiej i ludowej rozumie pojęcia: cech, pręgierz, ratusz, rynek, kupiec, rzemieślnik IV. CZAS W HISTORII V. PRADZIEJE CZŁOWIEKA VI. ŻYCIE W DAWNEJ POLSCE I DZIŚ dziejowym ojczyzny potrafi zaplanować trasę wycieczki po swoim regionie poszukuje, gromadzi informacje związane ze swoją małą ojczyzną potrafi wykonać album związany z historią swojej miejscowości (regionu) dostrzega zmiany cywilizacyjne, które zaszły w regionie potrafi w gronie rodziny przeprowadzić wywiad dotyczący swojej miejscowości rozumie umowność rachuby czasu dostrzega znaczenie chronologii w historii potrafi określić związek powstania kalendarzy, zegarów z obserwacją przyrody i ruchem Słońca i Księżyca umie wskazać narodziny Chrystusa jako wydarzenie początku naszej ery dostrzega różnicę w obliczaniu czasu według kalendarza chrześcijańskiego i innych zna warunki życia i zajęcia mieszkańców rozumie nieuchronność zmian w życiu człowieka rozumie współzależności człowieka i przyrody rozumie konieczność osadniczego trybu życia dostrzega doniosłość odkrycia osady w Biskupinie dostrzega zmiany zachodzące na Ziemi spowodowane oddziaływaniem różnych czynników przedstawi teorię na temat powstania Ziemi dostrzega rolę osadnictwa (rolnictwa) we wzroście populacji człowieka umie scharakteryzować sposoby spędzania wolnego czasu mieszkańców miast z uwzględnieniem różnic społecznych potrafi scharakteryzować zmiany architektoniczne miast i wsi potrafi scharakteryzować zajęcia ludności i zmianę stylu życia rozumie znaczenie przyjęcia chrztu przez Polskę

rozumie rolę i znaczenie władcy w funkcjonowaniu państwa rozumie i dostrzega zagrożenia współczesnego świata potrafi rozróżnić symbole władzy królewskiej i książęcej potrafi umiejscowić najpiękniejsze znane zabytki architektury dworskiej, pałacowej i sakralnej potrafi odnaleźć w środowisku lokalnym ślady przeszłości, narzędzia pracy i przedmioty codziennego użytku dostrzega rolę i wkład duchowieństwa dla rozwoju państwowości polskiej dostrzega zjawisko ewolucji rycerza i szlachcica dostrzega związki między funkcją, lokalizacją i wyglądem zamku (miasta) dostrzega postęp techniczny i zmiany zachodzące w wyglądzie miast i wsi dostrzega gwałtowną dynamikę zmian w XIX i XX w. i rozumie ich przyczyny, przebieg i pozytywne i negatywne skutki dostrzega zmiany społeczne zachodzące w społeczeństwach XIX i XX w. dostrzega potrzebę ochrony śladów przeszłości potrafi opisać życie codzienne na dworze książęcym, w mieście, na wsi i w klasztorze potrafi wykorzystać mapę i wskazać najstarsze grody, stolice Polski, miejsca kultu religijnego potrafi opisać i przedstawić funkcję miast średniowiecznych i współczesnych potrafi dostrzec i ocenić zjawisko wyzysku dzieci i kobiet w XIX w.

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII - KLASA V POZIOM PODSTAWOWY POZIOM PONADPODSTAWOWY STAROŻYTNOŚĆ I. WPROWADZENIE W ŚWIAT CYWILIZACJI STAROŻYTNYCH rozumie, co oznacza rok, wiek, tysiąclecie, umie określić, które cywilizacje powstały nasza era, przed naszą erą, prehistoria, epoka, wcześniej, a które później chronologia, cywilizacja, państwo dostrzega dysproporcje czasowe rozumie różnicę między prahistorią a dostrzega podobieństwa i różnice w historią warunkach kształtujących powstanie państw umie wyjaśnić istotę podziału na lata naszej wymienia w kolejności chronologicznej i ery i przed naszą erą umiejscawia w czasie główne epoki umie wyjaśnić pojęcie: cywilizacja historyczne dzieli czynniki cywilizacji na materialne i określa czas trwania poszczególnych epok duchowe historycznych wymienia epoki historyczne wie, jakie czynności decydują o narodzinach cywilizacji podaje przykłady postępu cywilizacyjnego w najbliższej okolicy wyjaśnia, dlaczego dzieje ludzkości dzielą się na epoki II. ŻYCIE SPOŁECZEŃSTW STAROŻYTNYCH zna cywilizacje starożytne (Egipt, Mezopotamia, Fenicja, Palestyna, Grecja, Rzym) zna rolę, jaką odgrywały rzeki w istnieniu państw starożytnych dostrzega związki między środowiskiem naturalnym a rozwojem form państwowych umie wskazać na mapie położenie cywilizacji starożytnych zna techniki uprawy roli w Egipcie i Mezopotamii wie, jakie były podstawowe narzędzia stosowane w uprawie wie, co to był system nawadniania zna nazwy głównych rzek cywilizacji rolniczych (Tygrys, Eufrat, Nil) zna rolę komunikacji w życiu starożytnych państw wie, jak wyglądały stroje cywilizacji starożytnych wie, kim był Spartakus rozumie pojęcia: agora, akwedukt, forum, termy, Akropol potrafi zaznaczyć na osi czasu wiek powstania cywilizacji starożytnych umie wskazać na mapie wielkie rzeki wie, jak wyglądały stroje cywilizacji starożytnych zna obyczaje związane z życiem codziennym (rodzina, nauka, religia, praca) zna rolę armii w życiu imperium rzymskiego i w starożytnej Grecji zna pojęcia: niewolnik, niewolnictwo, gladiator, amfiteatr, ONZ, korsarz dostrzega wpływ warunków naturalnych na zajęcia ludności rozumie rolę morza w życiu ludów starożytnych rozumie wyrażenie wszystkie drogi prowadzą do Rzymu" dostrzega różnice w życiu mieszkańców cywilizacji starożytnych rozumie zasadnicze różnice w sytuacji dzieci i kobiet, w poszczególnych państwach dawniej a dziś rozumie rolę edukacji w życiu starożytnych społeczeństw rozumie przyczyny powstań niewolników w Rzymie dostrzega zróżnicowanie społeczeństw starożytnych analizuje proste teksty źródłowe

(Eufrat, Tygrys, Nil) zaznacza na osi czasu okres świetności Babilonu, Aten, Rzymu potrafi wskazać źródło pochodzenia niewolników i wykonywane przez nich prace zna imiona najważniejszych bogów i bóstw zna postaci: Mojżesz, Jezus, Konstantyn Wielki rozumie pojęcia: sfinks, piramida, kapłan, wyrocznia, mit, Biblia, Stary i Nowy Testament, poganie, judaizm, monoteizm, politeizm rozumie rolę kapłanów rozumie rolę mitów w życiu Greków potrafi opowiedzieć o wierzeniach mieszkańców starożytnych państw opowiada o wyobrażeniach bogów wskazuje na mapie Troję, Olimp, Palestynę wyjaśnia różnicę między politeizmem a monoteizmem wyjaśnia przyczyny rozszerzania się chrześcijaństwa zaznacza na taśmie czasu narodziny Chrystusa wyjaśnia, co odróżniało chrześcijan od innych religii zna datę 776 r. p.n.e. zna konkurencje, które wchodziły w skład pięcioboju III. BOGOWIE I LUDZIE IV. DZIEDZICTWO STAROŻYTNOŚCI umie scharakteryzować rodzaje prac, technik rolnych oraz upraw w Egipcie i Mezopotamii umie określić rolę miast starożytnych i dostrzec różnice między miastem starożytnym a współczesnym charakteryzuje osiągnięcia w zakresie techniki budowy dróg umie opowiedzieć o rozrywkach ludów starożytnych potrafi zainscenizować prostą scenkę przedstawiającą epizod z życia codziennego przedstawia różnice w sposobie wychowania, nauczania w państwach starożytnych ocenia różne metody wychowawcze w starożytności samodzielnie poszukuje informacji na temat sposobu prowadzenia walk przez Greków i Rzymian zna tytuły utworów Homera i Wergiliusza oraz ich głównych bohaterów zna treść wybranych mitów rozumie, dlaczego mieszkańcy Egiptu i Mezopotamii oddawali cześć siłom przyrody dostrzega różnicę między religią Starożytnego Wschodu a Grecji i Rzymu dostrzega artystyczne piękno mitów rozumie znaczenie nauki Chrystusa i jego uczniów dla powstania chrześcijaństwa dostrzega związek między judaizmem a chrześcijaństwem rozpoznaje budowle (świątynie) oraz opisuje je umie przypisać bogom ich atrybuty i dziedzinę życia wskazuje pozostałości kultury żydowskiej w swoim regionie opowiada (barwnie) wybrany mit odróżnia rzeczywistość mitologiczną od historycznej w oparciu o przykłady umie podać, jaka jest współczesna rola mitu wymienia przyczyny rozproszenia Żydów po świecie rozróżnia budowle architektury starożytnej umie wymieniać główne osiągnięcia nauk zna różne rodzaje pisma

rozumie pojęcia: władza despotyczna, demokracja, obywatel, miasto-państwo, Zgromadzenie Ludowe, republika, konsul, senat, trybun ludowy, cesarz, legion, rzeczpospolita, tragedia-komedia, igrzyska, olimpiada, kolumna, kopuła, porządek architektoniczny, antyk, płaskorzeźba, cyrk potrafi zaznaczyć na taśmie czasu: pierwsze igrzyska, powstanie teatru bierze aktywny udział w dramie na dany temat zna postaci: Fidiasz, Sokrates, Arystoteles, Platon, Aleksander Wielki rozumie pojęcia: łuk triumfalny, filozofia, kodeks języki romańskie, dostrzega różnicę między różnymi formami sprawowania władzy (republika, demokracja, władza despotyczna) dostrzega różnice i podobieństwa między demokracją współczesną a antyczną rozumie rolę igrzysk olimpijskich w życiu Greków rozumie wkład ludów starożytnych w rozwój cywilizacji rozumie znaczenie prawa w życiu społeczeństw starożytnych i współczesnych dostrzega znaczenie pisma w życiu ludzi i rozwoju cywilizacji potrafi operować poznanymi pojęciami umie omówić rolę, jaką pełniły poszczególne instytucje państwowe podaje przykłady stosowania w najbliższym otoczeniu procedur demokratycznych (samorząd szkolny) wskazuje na mapie Olimpię, zasięg terytorialny imperium rzymskiego, zasięg języka łacińskiego i greckiego wyszukuje przykłady świadczące o obecności greki i łaciny we współczesnym świecie samodzielnie ocenia i określa wkład starożytnych w postęp cywilizacji wyszuka przykłady o doskonałości prawa rzymskiego potrafi dostrzec wynalazki ludów starożytnych we współczesnym świecie dostrzega naśladownictwo wzorów antycznych w późniejszych architekturach wskazuje różnice i podobieństwa między igrzyskami starożytnymi a współczesnymi ŚREDNIOWIECZE 1. WIZERUNEK ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY pamięta daty: 395 r., 476 r., 1453 r. rozumie pojęcia: barbarzyńca, monarchia, plemię, misja, pogaństwo, chrystianizacja, herezja, islam. chrystianizacja, papież, katolicyzm, relikwia, prawosławie, cerkiew, patriarcha, muzułmanin, islam, Koran, meczet, jałmużna określa przyczyny osłabienia państwa wymienia współczesne państwa europejskie, w których większość ludności stanowią Słowianie dostrzega związki przyczynowo-skutkowe, które doprowadziły do upadku imperium rzymskiego omawia wydarzenia, które doprowadziły do rozłamu chrześcijaństwa i powstania kościoła

rzymskiego w IV wieku wymienia główne skutki upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w V wieku zna postaci: Mahomet, Allach, wyjaśnia, na czym polegała chrystianizacja, kto zajmował się krzewieniem chrześcijaństwa? zna wiek i sposób podziału Kościoła wylicza i wskazuje na mapie plemiona polskie zna postaci: Mieszko I, Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Bolesław Krzywousty, Konrad Mazowiecki, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Jadwiga, Władysław Jagiełło zna znaczenie dat: 966, 1000, 1025, 1138, 1320, 1364, 1385, 1410, 1466 wskazuje na mapie Gniezno, Kraków zna pojęcia: koronacja, król, dynastia, unia, hołd lenny, żupa, testament, uniwersytet, rozbicie dzielnicowe i unia polsko-litewska, wskazuje na mapie terytorium państwa polskiego w X w, wymienia zasługi Kazimierza Wielkiego II. W KRĘGU WŁADCÓW POLSKICH prawosławnego rozumie, że przejście z jednej epoki w drugą dokonuje się stopniowo zauważa i ocenia podobieństwa i różnice między katolicyzmem a prawosławiem, zaznacza na taśmie chronologicznej daty omawianych wydarzeń wyjaśnia, na czym polegała rola papieża w średniowieczu i obecnie wskazuje na mapie rejony, w których zdobyło przewagę prawosławie oraz określa, jakie kraje leżą obecnie na tym terenie wskazuje na mapie kraje opanowane przez wyznawców islamu, wymienia korzyści płynące z przyjęcia chrześcijaństwa umie ocenić znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego interpretuje fragmenty kroniki Galia Anonima ocenia akcję misyjną (i rezultaty) św. Wojciecha analizuje przyczyny i ocenia skutki rozbicia dzielnicowego, chrztu Polski oraz unii w Krewie dla Polski i Litwy opisuje hołd lenny i bitwę pod Grunwaldem, analizuje przyczyny i skutki unii w Krewie, ocenia rządy Piastów w Polsce charakteryzuje ewolucję terytorium Polski w okresie od X do XV w III. ŻYCIE SPOŁECZEŃSTWA ŚREDNIOWIECZNEGO rozumie pojęcia: hołd lenny, szlachta, herby, stany społeczne, dwór, zamek, turniej, pasowanie na rycerza, cech, eksponat, katedra, pergamin ilustruje, jak powstało miasto, jak ono wyglądało przedstawia wybrane elementy kultury dworskiej wylicza narzędzia uprawy ziemi w średniowieczu wymienia różne rodzaje rzemiosł w średniowieczu rozumie pojęcia: stan, senior, wasal, trójpolówka, pańszczyzna, czynsz, rzemiosło, cech, czeladnik, epidemia, mistrz, targ, jarmark, rynek, przywilej, wymiana handlowa, sukiennice ilustruje obyczaje i zwyczaje stanów społecznych wyjaśnia, jak powstał stan szlachecki ocenia wpływ kultury rycerskiej na kulturę szlachecką (herby, obyczaje) wyjaśnia opis drogi od ucznia do mistrza wyjaśnia znaczenie cechów w dziedzinie religijnej, społecznej, militarnej rysuje schemat przedstawiający hierarchię społeczeństwa średniowiecznego porównuje sposób zdobywania zawodu w średniowieczu ze współczesnością porównuje życie w średniowiecznym mieście ze współczesnością wskazuje różnice prawne pomiędzy stanami objaśnia, na czym polegała nierówność w stosunkach między ludźmi epoki

wyjaśnia, co to jest podział stanowy ilustruje życie wsi średniowiecznej wyjaśnia znaczenie wymiany handlowej w średniowieczu opowiada o życiu ludzi w średniowieczu opowiada o sposobach uprawy w średniowieczu wskazuje na mapie główne szlaki handlowe w średniowiecznej Europie rozumie pojęcia: budownictwo sakralne i świeckie, styl romański, gotycki, witraż, rozeta, kopuła, sklepienie, łuk, uniwersytet, rektor, żak, klasztor, teologia, wydział, filozofia, dziejopisarstwo (roczniki, kroniki, żywoty świętych), kultura łacińska opowiada, jak wyglądała nauka na uniwersytecie wskazuje na mapie największe średniowieczne uniwersytety wymienia cechy sztuki romańskiej i gotyckiej wymienia materiały piśmiennicze w średniowieczu IV. DZIEDZICTWO ŚREDNIOWIECZA średniowiecza dowodzi, jaki postęp dokonał się w rolnictwie od średniowiecza do współczesności wskazuje w swojej najbliższej okolicy ślady osadnictwa średniowiecznego w postaci nazw miejscowości wykrywa elementy tradycji rzemieślniczych we współczesnym życiu miasta dostrzega różnicę między handlem średniowiecznym a współczesnym wymienia Jana Gutenberga i dziejopisarzy: Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Jana Długosza rozróżnia style: romański, gotycki rysuje charakterystyczne detale sztuki romańskiej i gotyckiej porównuje kroniki z rocznikiem opisuje różnicę między sztuką średniowieczną a współczesną porównuje kształcenie w średniowieczu do kształcenia współczesnego dostrzega we współczesnej architekturze miast elementy (struktury) stylu gotyckiego i romańskiego

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII - KLASA VI POZIOM PODSTAWOWY POZIOM PONADPODSTAWOWY 1. U PROGU CZASÓW NOWOŻYTNYCH pamięta daty: 1492, 1519-1522, 1517, 1569 pamięta daty: 1525, 1572 zna postaci: Krzysztof Kolumb, Ferdynand zna postaci: Jan Zamoyski, Henryk Walezy, Magellan, Amerigo Vespucci, Leonardo da Stefan Batory Vinci, Marcin Luter, Vasco da Gama, Michał wymienia przyczyny i skutki odkryć Anioł, Rafael Santi, Jan Kalwin, Henryk VIII geograficznych rozumie pojęcia: kompas, busola, karawela, omawia wkład ostatnich Jagiellonów w kolonia, humanizm, renesans, reformacja, rozwój kultury tolerancja, szlachta, protestantyzm, heretyk, omawia wpływ przywilejów na umocnienie arras, przywilej, magnateria, stan szlachty w państwie rozumie pojęcia: ekumenizm, mecenas, umie przedstawić przebieg najważniejszych sejm walny, demokracja szlachecka, indeks wypraw odkrywczych ksiąg zakazanych, Rzeczpospolita Obojga umieszcza postaci i wydarzenia na osi czasu Narodów porównuje poglądy humanistów i myślicieli wyjaśnia, dlaczego Marcin Luter wystąpił średniowiecza przeciwko Kościołowi katolickiemu wskazuje skutki reformacji i próby określa, na czym polegały zmiany w życiu przywrócenia jedności chrześcijan ludzi w epoce renesansu wyjaśnia twierdzenie Polska państwem bez wskazuje granicę Polski w XVI w stosów" dostrzega rolę wybitnych twórców nie tylko w kontekście kultury polskiej, ale także europejskiej przedstawia pozycję stanów w Polsce szlacheckiej pamięta daty: 1596, 1655-1660, 1683 zna postaci: Stefan Czamiecki, Jan III Sobieski zna postaci: Galileusz, Newton, Jan Sebastian Bach, Stefan Batory rozumie pojęcie: barok rozumie pojęcia: opera, husaria, potop szwedzki wymienia przyczyny wojen z sąsiadami wskazuje na mapie państwa, z którymi prowadziliśmy wojny w XVII w. potrafi rozpoznać strój szlachecki II. BAROK PEŁEN KONTRASTÓW pamięta datę: 1605 pamięta datę: 1648 zna postaci: Kartezjusz, przeor Augustyn Kordecki zna postaci: Stanisław Żółkiewski, Jan Karol Chodkiewicz, Bohdan Chmielnicki rozumie pojęcia: piechota wybraniecka, odsiecz rozumie pojęcia: empiryzm, racjonalizm, pospolite ruszenie, sarmatyzm, żupan, kontusz omawia wpływ wojen na sytuację polityczno-gospodarczą Polski w XVII w. charakteryzuje wpływ sztuki baroku na ożywienie uczuć religijnych wyjaśnia wpływ odkryć i wynalazków na poszerzenie wiedzy człowieka o świecie wskazuje kontrasty życia codziennego doby baroku analizuje źródła ikonograficzne i omawia cechy architektury i sztuki barokowej wskazuje zabytki barokowe w regionie

pamięta daty: 1772, 1793, 1795 pamięta daty: 1788-1792, 1794 zna postaci: Tadeusz Kościuszko, Stanisław August Poniatowski zna postaci: Monteskiusz, Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski, Tadeusz Rejtan, Katarzyna II rozumie pojęcia: trójpodział władzy, konstytucja, liberum veto rozumie pojęcia: Komisja Edukacji Narodowej, insurekcja, encyklopedyści, absolutyzm, kosynierzy potrafi wskazać na mapie Stany Zjednoczone i Francję potrafi wskazać na mapie etapy rozbiorów Polski III. MYŚLICIELE PROPONUJĄ ZMIANY porównuje i wskazuje różnice w budowlach barokowych i renesansowych wskazuje na mapie miejsca bitew wskazuje na mapie i omawia zmiany granic Polski w wyniku wojen w XVII w. potrafi umieścić na osi czasu daty najważniejszych bitew w XVII w. potrafi opowiedzieć o walkach, w czasie powstania Chmielnickiego i potopu szwedzkiego potrafi opisać strój szlachecki potrafi sporządzić biogram wybranego dowódcy polskiego z XVI-XVII w pamięta daty: 4 lipca 1776, 14 lipca 1789 zna postaci: Wolter, Mozart, Beethoven, Waszyngton, Jan Kiliński, Bartosz Głowacki zna postaci: Kazimierz Pułaski, Beniamin Franklin rozumie pojęcia: oświecenie, rewolucja, płodozmian omawia wpływ odkryć i wynalazków na poszerzenie wiedzy człowieka o świecie wyjaśnia, na czym opierał się trójpodział władzy Monteskiusza omawia przyczyny i skutki rewolucji francuskiej omawia przyczyny i skutki wojen o niepodległość kolonii angielskich omawia rolę króla w rozwoju oświaty i kultury w XVIII w. w Polsce dostrzega istotę reform proponowanych przez twórców Konstytucji 3 maja dostrzega przyczyny wybuchu powstania kościuszkowskiego dostrzega przyczyny upadku Rzeczpospolitej potrafi ocenić wpływ idei oświecenia na ustrój współczesnych państw potrafi opowiedzieć o obiadach czwartkowych, analizując tekst źródłowy potrafi dostrzec znaczenie konstytucji majowej dla państwa polskiego potrafi umieścić na osi czasu najważniejsze wydarzenia XVIII w. potrafi wskazać wkład Polaków w walce o niepodległość Stanów Zjednoczonych umie uporządkować wydarzenia z dziejów regionu i połączyć je z wydarzeniami z dziejów Polski i Europy

IV. WIELKIE ZMIANY CYWILIZACYJNE XIX W. pamięta datę: 1797 pamięta daty: 29 listopada 1830, 1830-1831, 1863 zna postaci: Henryk Dąbrowski, Józef Wybicki zna postaci: Maria Skłodowska-Curie, Napoleon, książę Józef Poniatowski, polscy twórcy kultury romantyzmu i okresu pozytywizmu rozumie pojęcia: fabryka, germanizacja, rusyfikacja, powstanie, Legiony Polskie rozumie pojęcia: rewolucja przemysłowa, uwłaszczenie, równouprawnienie, emigracja, zsyłka wie, dlaczego Polacy podejmowali walkę o wolność i zachowanie polskości w XIX w. wie, w jaki sposób zaborcy realizowali politykę wynaradawiania Polaków wskazuje na mapie granice Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego wskazuje na mapie obszary objęte polskimi powstaniami narodowymi wskazuje na mapie państwa, w których nastąpił rozwój przemysłu określa, pod jakim zaborem znajdowała się miejscowość, w której mieszka pamięta daty: 1807, 1809, 1848 pamięta datę: 1846 zna postaci: Pasteur, Bell, Edison, Roentgen, Watt, Józef Bem, Drzymała rozumie pojęcia: burżuazja, proletariat, urbanizacja, Wiosna Ludów, autonomia, rugi pruskie rozumie pojęcie: praca organiczna omawia główne przyczyny wybuchu rewolucji przemysłowej i jej skutki omawia główne przyczyny Wiosny Ludów wie, jakich praw i dlaczego domagało się społeczeństwo XIX w. omawia wpływ osiągnięć naukowotechnicznych na warunki życia ludzi wie, z czego wynikały różnice w rozwoju gospodarczym poszczególnych zaborów wie, jakie konsekwencje ze strony zaborców ponosili Polacy w wyniku powstań rozumie znaczenie hasła za naszą i waszą wolność wskazuje na mapie państwa biorące udział w Wiośnie Ludów na osi czasu umieszcza wyżej wymienione wydarzenia XIX w. przedstawia zmiany, jakie nastąpiły na wsi polskiej po przejściu z trójpolówki na płodozmian opowiada o zmianach w wyglądzie miast w XIX w. w wyniku rozwoju przemysłu opowiada, jak warunki życia ludzi zmieniają się w wyniku rozwoju cywilizacji wykonuje słownik wynalazków, które uczyniły życie ludzi wygodniejszym porównuje warunki życia w poszczególnych zaborach uzasadnia, dlaczego Kraków był centrum kultury polskiej w XIX w. analizuje przyczyny klęsk powstań narodowych łączy historię najbliższej okolicy z polskimi powstaniami narodowymi ocenia zasługi twórców kultury w umacnianiu polskości V. MIĘDZY DEMOKRACJĄ A DYKTATURĄ pamięta daty: 1914, 11 XI 1918, 15 VIII 1920, 1 września 1939, 17 IX 1939, 8 V 1945 pamięta daty: 1917, 1919-1921, 1 VIII 1944, 1981, 1989 pamięta daty: 1922, 1933, 6 IX 1945, 1956, 1968, 1980 pamięta daty: 1949, 1955 zna postaci: Benito Mussolini, Tadeusz

zna postaci: Józef Pilsudski, Hitler, Stalin, Lech Wałęsa, Jan Paweł II zna postaci: Lenin, Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Władysław Sikorski rozumie pojęcia: dyktatura, obóz koncentracyjny, okupant rozumie pojęcia: ententa, państwa centralne, komunizm, faszyzm, koalicja antyhitlerowska, bomba atomowa, NATO, Układ Warszawski wyjaśnia, dlaczego 11 XI i 15 VIII są obchodzone jako święta państwowe wyjaśnia przyczyny wybuchu II wojny światowej wyjaśnia skutki II wojny światowej potrafi zaznaczyć na osi czasu daty wyżej wymienionych wydarzeń wskazuje na mapie granice Polski po I i II wojnie światowej Mazowiecki, Michaił Gorbaczow rozumie pojęcia: bolszewicy, plebiscyt, nazizm, stalinizm, żelazna kurtyna rozumie pojęcia: swastyka, zimna wojna rozumie pojęcie: Generalna Gubernia wymienia przyczyny wybuchu I wojny światowej i jej skutki omawia, na jakich zasadach opierał się ustrój wprowadzony w Rosji w 1917 r. wyjaśnia znaczenie działalności i walk Polaków dla odzyskania niepodległości omawia różnice między państwem demokratycznym a totalitarnym omawia niebezpieczeństwa wynikające z poglądów skrajnie nacjonalistycznych wyjaśnia zagrożenie dla Polski wynikające z polityki ZSRR i Niemiec wyjaśnia przyczyny wybuchu powstania warszawskiego wyjaśnia, dlaczego doszło do podziału Europy po II wojnie światowej wskazuje zagrożenia wynikające z wyścigu zbrojeń wyjaśnia, dlaczego w Polsce wielokrotnie dochodziło do wystąpień przeciwko władzy wyjaśnia, na czym polegało przełomowe znaczenie wydarzeń z 1989 r. wskazuje na mapie państwa biorące udział w I i II wojnie światowej wykonuje mapkę miejsc pamięci narodowej związanych z walką i męczeństwem Polaków w II wojnie światowej sporządza kalendarium II wojny światowej z uwzględnieniem udziału Polaków w walkach na frontach II wojny światowej omawia formy terroru stosowane przez okupantów na ziemiach polskich podaje przykłady wrogości między ZSRR i USA przedstawia wybrane przykłady z życia państw komunistycznych wskazuje na mapie państwa demokracji ludowej wskazuje na mapie państwa, w których obalono komunizm i państwa powstałe po upadku komunizmu VI. DOBRODZIEJSTWA I PRZEKLEŃSTWA CYWILIZACJI rozumie pojęcia: analfabetyzm, bezrobocie, PRL rozumie pojęcia: mniejszość narodowa, broń rozumie pojęcia: euro, ONZ rozumie istotę zmian w gospodarce polskiej po 1989 roku

masowej zagłady, cenzura rozumie pojęcia: obywatel, gmina, wójt, burmistrz, prezydent, radny rozumie pojęcia: województwo, powiat, samorząd terytorialny, Unia Europejska pamięta daty: 1997, 1999 rozumie, na czym polegają kompetencje lokalnych instytucji władzy rozumie, dlaczego należy okazywać szacunek symbolom narodowym rozumie, co to znaczy być członkiem lokalnej społeczności umie określić administracyjne położenie swojej miejscowości określa swoje prawa i obowiązki rozumie główne cele i zadania Unii Europejskiej rozumie, dlaczego organizacje i wybitne jednostki działają w obronie praw człowieka umie, na podstawie tekstu konstytucji, opowiedzieć o prawach i obowiązkach obywatela potrafi określić korzyści wynikające z przystąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej potrafi wskazać na mapie siedzibę i państwa należące do Unii Europejskiej potrafi wskazać na mapie państwa kandydujące do Unii Europejskiej