Autorzy: mgr Maria Gaertner mgr Wiesława Lech mgr Aleksandra Pabich. Recenzenci: dr Barbara Fiedoruk mgr inż. Iwona Goździkiewicz

Autorzy: mgr Maria Gaertner mgr Wiesława Lech mgr Aleksandra Pabich Recenzenci: dr Barbara Fiedoruk mgr inż. Iwona Goździkiewicz Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Halina Bielecka mgr Piotr Bartosiak

Spis treści Wprowadzenie 4 I. Założenia programowo-organizacyjne 6 1. Opis pracy w zawodzie 6 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego 8 II. Plany nauczania 18 III. Moduły kształcenia w zawodzie 20 1. Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 20 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 23 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 27 Wykonywanie prac biurowych 30 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 32 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 35 2. Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 38 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 41 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 44 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 48 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 51 Sporządzanie sprawozdań rocznych 54 3. Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 58 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 61 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 65 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 68 Wykorzystywanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 71 4. Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 75 Prowadzenie rachunkowości budżetowej 78 Prowadzenie rachunkowości bankowej 81 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 85 Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej 88 5. Praktyka zawodowa 91 Uczestniczenie w procesach społecznych i gospodarczych jednostki organizacyjnej 94 Uczestniczenie w pracach komórek finansowo-księgowych jednostki organizacyjnej 97 3

Wprowadzenie Celem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia się i doskonalenia oraz umiejętnością oceny swoich możliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego modułowego programu nauczania w zawodzie ułatwi osiągnięcie tych celów. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów. Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie, obejmujący logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania w zawodzie wyróżnia się: założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, moduły kształcenia w zawodzie. Moduły kształcenia w zawodzie zawierają: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych, literaturę. Na program jednostki modułowej składają się: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Modułowa struktura programu nauczania dla zawodu stwarza możliwość dostosowywania treści programu do potrzeb gospodarki i lokalnego rynku pracy. W programie przyjęto system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu, zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy, oznaczający grupę modułów: O dla modułów ogólnozawodowych, Z dla modułów zawodowych, 4

cyfrę arabską dla kolejnego modułu, cyfrę arabską dla kolejnej, wyodrębnionej w module jednostki modułowej. Przykładowy zapis kodowania modułu 412[01].O1 412[01] symbol cyfrowy zawodu technik rachunkowości O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej 412[01].O1.01 412[01] symbol cyfrowy zawodu: technik rachunkowości O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 01 pierwsza jednostka modułowa wyodrębniona w module O1 5

I. Założenia programowo - organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Typowe stanowiska pracy Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik rachunkowości może być zatrudniony w: biurach rachunkowych, przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych i usługowych, bankach, zakładach i towarzystwach ubezpieczeniowych, jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych, urzędach skarbowych, urzędach jednostek samorządu terytorialnego, jednostkach organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej. Nabyte w trakcie kształcenia umiejętności umożliwią również pracę w komórkach finansowo-księgowych, na stanowiskach pracy biurowej. Absolwent może także prowadzić własną działalność gospodarczą. Zadania zawodowe Podstawowe zadania zawodowe technika rachunkowości obejmują: prowadzenie ksiąg rachunkowych, kontrolę dokumentów księgowych, sporządzanie sprawozdań finansowych oraz przygotowywanie ich do weryfikacji, przechowywanie dokumentacji księgowej, wykonywanie typowych czynności planistycznych i analitycznych, dokonywanie rozliczeń finansowych, nadzorowanie terminowej spłaty zobowiązań oraz ściąganie należności i roszczeń, wykonywanie podstawowych czynności biurowych, obsługę komputera. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu ekonomii, prawa, statystyki, finansów i sprawozdawczości, korzystać z różnych źródeł prawa, interpretować ogólne prawa ekonomiczne oraz stosować zasady rachunku ekonomicznego, 6

stosować zasady organizacji pracy, w tym organizować pracę własną i zespołową, szacować i weryfikować wyniki obliczeń, sporządzać protokoły, sprawozdania, notatki służbowe oraz redagować telegramy i telefonogramy, prowadzić korespondencję w typowych sprawach osobowych, finansowych i handlowych w języku polskim i obcym, pisać na maszynie, obsługiwać typowe maszyny i urządzenia biurowe, posługiwać się wybranym edytorem tekstu, obsługiwać wybrane programy komputerowe: finansowo-księgowe, kadrowo-płacowe, statystyczne, finansowo-ekonomiczne, gromadzić i przygotowywać informacje niezbędne w zarządzaniu, z wykorzystaniem komputera, korzystać z opracowań statystycznych i innych źródeł danych, opracowywać i prezentować materiał statystyczny, prowadzić typowe sprawy wynikające ze współpracy przedsiębiorstwa z instytucjami finansowymi, organami organizacji rządowej i samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwami krajowymi oraz z podmiotami zagranicznymi, obliczać i odprowadzać podatki, prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz ewidencję przychodów, prowadzić negocjacje w typowych kwestiach wynikających z rodzaju działalności przedsiębiorstwa, sporządzać plan działania małego przedsiębiorstwa oraz plany finansowe, stosować podstawowe metody analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa, w tym finansową, obliczać i interpretować miary i wskaźniki, posługiwać się rachunkiem procentowym, odsetkowym i dyskontowym, wykorzystywać w praktyce znajomość podstawowych zagadnień ekonomicznych dotyczących systemu finansowego: państwa i jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw i instytucji finansowych, jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych jednostek budżetowych, funduszy celowych oraz teorii pieniądza i funkcjonowania międzynarodowych instytucji finansowych, organizować i prowadzić rachunkowość w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą, instytucjach finansowych, zakładach ubezpieczeń i jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego, sporządzać, kontrolować i dekretować dokumenty księgowe, 7

ewidencjonować zmiany zachodzące w majątku i kapitałach oraz ustalać wynik finansowy, interpretować zapisy księgowe dokonywane w różnych formach, również z wykorzystaniem komputerowej techniki obliczeniowej, sporządzać zestawienia obrotów i sald, sporządzać podstawowe sprawozdania finansowe i dokonywać ich analizy, stosować marketingową strategię działania, posługiwać się podstawowymi narzędziami rachunkowości zarządczej, wykorzystywać nowoczesne metody i techniki rachunkowości, w tym rachunkowość informatyczną, realizować potrzebę ustawicznego doskonalenia się, aktualizowania wiadomości i umiejętności, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz wymagań ergonomii, stosować zasady etyki zawodowej. Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu komunikatywność, łatwość nawiązywania kontaktów, dobry stan zdrowia, dobra pamięć, spostrzegawczość, zamiłowanie do porządku, dokładność, wytrwałość i systematyczność w działaniu, umiejętność współdziałania w grupie. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego Proces kształcenia w zawodzie technik rachunkowości według modułowego programu nauczania może być realizowany w szkole policealnej, dla której podbudowę stanowi szkoła dająca wykształcenie średnie lub liceum profilowane o profilu wywodzącym się z tej samej co zawód dziedziny gospodarki. Proces nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawodowe. Kształcenie ogólnozawodowe stanowi pierwszy moduł programu nauczania, zapewnia ono preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Program uwzględnia zmiany systemowe i strukturalne polskiej gospodarki, prognozy jej rozwoju oraz kierunki zmian zachodzących 8

w organizacji pracy przedsiębiorstw. Treści programowe ujęte są w pięciu modułach wyodrębnionych w wyniku analizy zadań zawodowych zawartych w podstawie programowej: w module ogólnozawodowym: Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania, w modułach zawodowych: Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa, Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa, Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości, Praktyka zawodowa. Moduły podzielone są na jednostki modułowe. Każda jednostka modułowa zawiera treści programowe stanowiące określoną całość, a ich realizacja umożliwia opanowanie umiejętności niezbędnych do wykonania określonego zakresu pracy. Nabywaniu umiejętności zawodowych powinno sprzyjać wykonywanie ćwiczeń zawartych w poszczególnych jednostkach modułowych. Wskazane jest, aby tematyka ćwiczeń była uzupełniana przez nauczyciela realizującego program. W module ogólnozawodowym 412[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania wyodrębniono pięć jednostek modułowych, których treści kształcenia odnoszą się do umiejętności i zadań zawodowych typowych dla obszaru zawodów ekonomicznych. Głównym celem modułu jest przygotowanie ucznia do świadomego uczestniczenia w życiu społeczno-gospodarczym, umożliwienie opanowania wiedzy ogólnozawodowowej, dającej orientację w zawodzie i pozwalającej na świadomy wybór zawodu. Ma on również za zadanie ułatwić szybkie przekwalifikowanie w obrębie zawodów ekonomicznych. W wyniku realizacji programu jednostek, uczeń powinien umieć: stosować przepisy prawa w gospodarowaniu, funkcjonować na rynku zasobów, dóbr i usług, wykonywać prace biurowe, zarządzać zasobami ekonomicznymi, ewidencjonować zdarzenia gospodarcze. Umiejętności opanowane w wyniku realizacji programu modułu ogólnozawodowego stanowią podstawę kształcenia w modułach zawodowych. Program modułu 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa składa się z pięciu jednostek modułowych. Głównym celem realizacji treści programowych modułu jest kształtowanie umiejętności prowadzenia ewidencji księgowej i wszelkich rozliczeń finansowych w oparciu o obowiązujące regulacje prawne. W wyniku ich realizacji uczeń powinien umieć: 9

organizować rachunkowość w przedsiębiorstwie, ewidencjonować rozrachunki, obsługiwać płatności, ewidencjonować zmiany w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa, prowadzić ewidencję procesów gospodarczych, sporządzać sprawozdania roczne. Program modułu 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa składa się z czterech jednostek modułowych. Umiejętności nabyte podczas realizacji programu umożliwią absolwentowi podjęcie zatrudnienia w innych niż finansowo-księgowe komórkach funkcjonalnych dużego przedsiębiorstwa, a jednocześnie stworzą możliwość pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach, w których nie występuje typowy dla dużych jednostek podział pracy biurowej. Umiejętności te przydatne będą również w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. W wyniku realizacji treści kształcenia uczeń powinien umieć: prowadzić politykę kadrową w przedsiębiorstwie, organizować proces gospodarczy przedsiębiorstwa, organizować finansową działalność przedsiębiorstwa, korzystać z informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym. Treści modułów zawodowych 412[01].Z1 i 412[01].Z2 zostały tak dobrane i skorelowane, że uczeń, równolegle z nabywaniem umiejętności w zakresie ewidencji księgowej i rozliczeń finansowych, opanuje umiejętności niezbędne do przygotowania, prowadzenia oraz finansowania działalności. Programy jednostek modułowych zawartych w modułach: 412[01].Z1 i 412[01].Z2, należy realizować stosując sprzęt komputerowy z oprogramowaniem księgowym, finansowym, ekonomicznym i kadrowo-płacowym. Program modułu 412[01].Z3 Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości składa się z czterech jednostek modułowych. Realizacja zawartych w nich treści zapewnia nabycie umiejętności niezbędnych do prowadzenia rachunkowości w urzędach jednostek samorządu terytorialnego, jednostkach i zakładach budżetowych, gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych, bankach, zakładach i towarzystwach ubezpieczeniowych oraz w jednostkach nie prowadzących działalności gospodarczej. Ze względu na ciągły rozwój rynku ubezpieczeniowego i finansowego, szczególną uwagę należy zwrócić na prowadzenie rachunkowości bankowej oraz rachunkowości ubezpieczycieli. Program modułu 412[01].Z4 Praktyka zawodowa składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umożliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy oraz umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. 10

Praktyka stwarza uczniom możliwość dokonania samooceny posiadanych umiejętności, również w kontekście ich przydatności w przyszłej pracy. Otwarcie polskiej gospodarki na świat oraz proces unifikacji i globalizacji powodują, że umiejętność komunikowania się w językach obcych staje się koniecznością. W programie założono, że technik rachunkowości powinien posługiwać się językiem obcym w kontaktach służbowych zarówno w mowie, jak i w piśmie. Zakres umiejętności dotyczących posługiwania się językiem obcym zawodowym określono w programach nauczania poszczególnych jednostek modułowych. Wskazane treści można realizować we współpracy z nauczycielami języków obcych. Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 11

Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Zestawienie modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 412[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy 468 gospodarowania 412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72 412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90 412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108 412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108 412[01].Z1.01 412[01].Z1.02 412[01].Z1.03 Moduł 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 95 412[01].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 70 Moduł 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie działalności 416 przedsiębiorstwa 412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 86 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 118 412[01].Z2.03 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 126 412[01].Z2.04 Wykorzystywanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym Moduł 412[01].Z3 Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 412[01].Z3.01 Prowadzenie rachunkowości budżetowej 82 412[01].Z3.02 Prowadzenie rachunkowości bankowej 132 412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 95 412[01].Z3.04 Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej 432 66 106 95 86 384 75 12

Moduł 412[01].Z4 Praktyka zawodowa 140 412[01].Z4.01 412[01].Z4.02 Uczestniczenie w procesach społecznych i gospodarczych jednostki organizacyjnej Uczestniczenie w pracach komórek finansowoksięgowych jednostki organizacyjnej 42 98 Razem 1840 Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych opracowano dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu. 13

Dydaktyczna mapa programu 412[01].O1 412[01].O1.01 412[01].O1.02 412[01].O1.03 412[01].O1.04 412[01].O1.05 412[01].Z1 412[01].Z2 412[01].Z1.01 412[01].Z1.02 412[01].Z2.01 412[01].Z1.03 412[01].Z1.04 12[01].Z1.04 412[01].Z2.02 412[01].Z2.03 412[01].Z2.04 412[01].Z3 412[01].Z3.01 412[01].Z3.02 412[01].Z3.03 412[01].Z3.04 412[01].Z4 412[01].Z4.01 412[01].Z4.02 14

Dydaktyczna mapa programu stanowi schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Przed rozpoczęciem kształcenia wskazane jest dokonanie szczegółowej analizy mapy. Nauczyciel prowadzący kształcenie modułowe powinien posiadać przygotowanie metodyczne w zakresie stosowania aktywizujących metod nauczania, konstruowania narzędzi pomiaru dydaktycznego, projektowania oraz opracowywania pakietów edukacyjnych. Powinien również posiadać umiejętność obsługiwania programów finansowoksięgowych, kadrowo-płacowych, ekonomicznych i statystycznych oraz szeroką wiedzę interdyscyplinarną. Pożądana jest również umiejętność posługiwania się językiem obcym zawodowym. Jednym z warunków prawidłowego przebiegu realizacji programu modułowego jest aktywna postawa nauczyciela, w tym jego gotowość do ustawicznego doskonalenia się oraz do wprowadzania zmian i innowacji. Nauczyciel kierujący procesem nauczania-uczenia się powinien pełnić rolę doradcy i przewodnika, który wdraża uczniów do samodzielności w dochodzeniu do wiedzy, samooceny i podejmowania współodpowiedzialności za podjęte kształcenie. Ponadto powinien rozwijać zainteresowanie zawodem i motywować uczniów do ustawicznego kształcenia. Ważnym zadaniem nauczyciela jest również kształtowanie cech i postaw wymaganych w zawodzie technik rachunkowości: zamiłowania do porządku, dokładności i systematyczności, wytrwałości, rzetelności oraz nawyku ciągłego aktualizowania wiedzy i umiejętności zawodowych. Wskazane jest, aby w procesie nauczania-uczenia się dominowały metody sprzyjające uczeniu się przez doświadczenie, samodzielnemu dochodzeniu do wiedzy, jej systematyzowaniu i łączeniu z praktycznym działaniem. W procesie kształcenia należy stosować ćwiczenia z wykorzystaniem metody przewodniego tekstu, technik symulacyjnych, dyskusji dydaktycznej i gier dydaktycznych. Szczególnie wskazana jest również metoda projektów, która stwarza możliwość poszerzania i aktualizowania celów kształcenia oraz kształtowania umiejętności ponadzawodowych. Realizacja niektórych zagadnień będzie wymagała zastosowania metod podających: wykładu informacyjnego, pogadanki, pracy z tekstem. Zakres wiedzy przekazywanej z zastosowaniem tych metod należy ograniczać do minimum niezbędnego do opanowania wiadomości umożliwiających wykonanie ćwiczeń. W trakcie realizacji programu należy położyć nacisk na samokształcenie z wykorzystaniem tekstów źródłowych, w tym: aktów prawnych, literatury zawodowej, podręczników, instrukcji, poradników i pozatekstowych źródeł informacji. Dobierając metody pracy dydaktycznej, należy uwzględniać poziom 15

opanowanych przez ucznia umiejętności ogólnozawodowych i zawodowych, jego indywidualne predyspozycje i zdolności percepcyjne. Podobne kryteria należy stosować kierując tempem realizacji programu i kształtowaniem kolejnych umiejętności zawodowych. Istotnym elementem pracy dydaktycznej jest sprawdzanie i ocenianie edukacyjnych osiągnięć ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych, z zastosowaniem różnorodnych form narzędzi pomiaru dydaktycznego: sprawdzianów ustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań, testów osiągnięć szkolnych. Celem oceniania jest nie tylko uświadamianie uczniom poziomu osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, ale również wdrażanie do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny oraz motywowanie do podnoszenia poziomu swoich umiejętności. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych powinno być przeprowadzane na podstawie ustalonych przez nauczyciela i przedstawionych na początku zajęć kryteriów. Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania, powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposażenie techniczne i dydaktyczne. Programy jednostek modułowych powinny być realizowane w przedsiębiorstwie symulacyjnym lub w pracowniach, których wyposażenie umożliwi symulację rzeczywistych warunków pracy. W pracowniach powinny znajdować się: stanowiska pracy uczniów wyposażone w urządzenia biurowe, programy komputerowe w wersji edukacyjnej, komputery połączone w sieć, stanowisko pracy nauczyciela wyposażone w sprzęt multimedialny oraz biblioteczkę podręczną odpowiadającą potrzebom samodzielnego i grupowego uczenia się. Biblioteczka powinna być zaopatrzona w literaturę i czasopisma specjalistyczne, akty prawne, poradniki, leksykony, katalogi, klasyfikacje, instrukcje, biuletyny oraz posiadać podręczny magazyn materiałów biurowych, druków i formularzy. Na podstawie analizy zadań zawodowych można wyodrębnić następujące stanowiska pracy uczniów: ewidencji księgowej, rozliczeń finansowych, obsługi płatności, rachuby płac, planowania i analizy, sprawozdawczości, sekretarsko-kancelaryjne, zaopatrzenia, sprzedaży i marketingu. 16

Wskazane jest opracowywanie przez nauczycieli pakietów edukacyjnych stanowiących dydaktyczną obudowę programu, a także materiałów dydaktycznych niezbędnych przy stosowaniu metod aktywizujących. Szkoła prowadząca kształcenie w zawodzie według programu modułowego, powinna podejmować i prowadzić współpracę z przedsiębiorstwami, instytucjami, urzędami związanymi z kierunkiem kształcenia, w celu aktualizacji i dostosowywania treści kształcenia zawodowego do potrzeb pracodawców oraz organizowania praktyk zawodowych i wycieczek dydaktycznych. Na miejsca odbywania praktyki należy wybierać dobrze zorganizowane przedsiębiorstwa, w których uczeń będzie mógł, obok wykonywania zadań typowych dla zawodu technik rachunkowości, doskonalić umiejętności interpersonalne. Praktykę zawodową należy planować w dwóch etapach. W pierwszym etapie uczeń powinien odbyć praktykę obligatoryjnie w przedsiębiorstwie produkcyjno-handlowo-usługowym lub w biurze rachunkowym. Ten etap praktyki może być również zorganizowany w centralnie zrzeszonym przedsiębiorstwie symulacyjnym, w którym zapewniona będzie współpraca z rzeczywistym lub symulowanym otoczeniem finansowym i handlowym, a zajęcia prowadzone będą przez wykwalifikowanych nauczycieli-trenerów. Drugi etap praktyki powinien być zorganizowany w urzędach, instytucjach, jednostkach i zakładach prowadzących rachunkowość według szczególnych zasad. Wybór jednostki/jednostek w etapie drugim zależeć powinien od zainteresowań ucznia oraz od aktualnych potrzeb rynku pracy. Wskazane jest, aby na zakończenie praktyki zawodowej zorganizować spotkania seminaryjne, podczas których uczniowie będą mogli wymienić swoje doświadczenia oraz dokonać krótkiej prezentacji jednostki organizacyjnej, również w języku obcym. W seminarium powinni uczestniczyć nauczyciele kształcenia zawodowego i języków obcych oraz opiekunowie praktyk. 17

II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik rachunkowości 412[01] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry I - IV Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 13 10 177 2. Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 12 9 164 3. Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 13 9 177 4. Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 12 9 164 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 18

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik rachunkowości 412[01] Podbudowa programowa: liceum profilowane o profilu ekonomicznoadministracyjnym Lp. 1. 2. 3. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Semestry I II Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry I II Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 11 9 149 Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 11 8 148 Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 10 7 135 Razem 32 24 432 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Forma zaoczna 19

III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 412[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa, korzystać z różnych źródeł prawa, podejmować decyzje dotyczące wykorzystania rzadkich zasobów, wymianie dóbr i poziomie konsumpcji, określać zasady zarządzania zasobami ludzkimi, określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi, określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych, prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, interpretować dane statystyczne, prowadzić korespondencję biurową, stosować technologię komputerową i informacyjną. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Nazwa jednostki modułowej Orientacyjna liczba godzin na realizację 412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72 412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90 412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108 412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108 Razem 468 20

3. Schemat układu jednostek modułowych 412[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 4. Literatura Adamiec M., Kożusznik B.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Wydawnictwo Akademickie, Kraków 2000 Banaszyk P.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Mikroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Makroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Bieńkowska G.: Przedsiębiorczość. Uproszczone formy ewidencji gospodarczej stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 2000 Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikroi makroekonomii. Edukator, Wrocław 2003 Cisowski J., Ledwoch K., Rybarska A., Sokoła D., Sokoła A., Soswa K.: Sam prowadzę własną firmę. INFORMER S.C. Tarnowskie Góry 2000 21

Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem. PWN, Warszawa 2002 Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2002 Hamrol A., Matura W.: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002 Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999 Jog. V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Wydawnictwo CIM, Warszawa 1995 Kinel K.: Technika pracy biurowej. Pisanie na klawiaturze komputera. Cz 1. WSiP, Warszawa 2003 Komosa A.: Praca biurowa. Cz. 1 i 2. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2001 Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro- i mikroekonomii. PWE, Warszawa 2002 Paczkowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi: strategia-procesymetody. PWE, Warszawa 2003 Safin K.: Zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2003 Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. Wydawnictwo empi 2, Poznań 2002 Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2003 Stefaniak-Piasek E.: Technika pracy biurowej. Praca biurowa. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2003 Żurakowski F.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Zarządzanie. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 22

Jednostka modułowa 412[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi, rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, sklasyfikować rodzaje norm i przepisów, ustalić elementy stosunku prawnego, sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych, zidentyfikować rodzaje wykładni prawa, scharakteryzować źródła prawa, określić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni, ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego, dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej, ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej, ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika, określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń, określić sposoby nabycia i utraty własności, określić prawa i obowiązki współwłaścicieli, scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego, określić znaczenie ksiąg wieczystych, rozróżnić źródła zobowiązań, scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania, ustalić skutki niewykonania zobowiązania, przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, określić strukturę administracji publicznej, sklasyfikować formy działania administracji publicznej, zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego. 2. Materiał nauczania Prawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. System prawa. Normy prawne i przepisy prawne. Stosunki i zdarzenia prawne. Wykładnia prawa. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności prawnej. Osoby fizyczne i osoby prawne. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Przedawnienie roszczeń. 23

Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności. Źródła zobowiązań. Zasady wykonania zobowiązań. Skutki niewykonania zobowiązań. Sposoby wygaśnięcia zobowiązań. Struktura i formy działania administracji publicznej. Postępowanie administracyjne. 3. Ćwiczenia Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony skutek prawny. Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy. Interpretowanie wykładni prawa. Ustalanie sytuacji prawnej osoby fizycznej. Ocenianie ważności i skuteczności określonej czynności cywilnoprawnej. Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ustalanie sposobów naprawiania szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. Sporządzanie umowy sprzedaży. Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie wydania zezwolenia. 4. Środki dydaktyczne Materiały źródłowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kodeksy z komentarzem, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze. Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie. Wzory pism z zakresu prawa. Czasopisma i wydawnictwa prawne. Programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji. Techniczne środki kształcenia. 24

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Podczas realizacji programu jednostki modułowej należy zwracać uwagę na kształtowanie umiejętności posługiwania się kategoriami prawnymi, analizowania i interpretowania norm prawnych oraz odwoływania się do tekstów źródłowych. Należy podkreślać, że wiedza z zakresu prawa umożliwia zrozumienie mechanizmów funkcjonowania państwa i jest potrzebna do uczestniczenia w życiu społecznogospodarczym. Ze względu na specyficzną terminologię prawną, celowe jest zastosowanie metod podających: wykładu informacyjnego, pogadanki oraz metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna. Dla osiągnięcia wszystkich celów kształcenia jednostki, należy również zaplanować ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem tekstów źródłowych. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w grupach 15 osobowych, w pracowni wyposażonej w komputery z odpowiednim oprogramowaniem, literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do organów administracji i sądów. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie określonych kryteriów. W trakcie oceniania należy zwracać uwagę na aktywność uczniów podczas zajęć, umiejętność współpracy w grupie, umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzanie postępów uczniów w nauce w trakcie realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia, sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów poleca się stosować: sprawdziany ustne, sprawdziany pisemne: krótką wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego, ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń, zwracając szczególną uwagę na dobór źródeł prawa, interpretację przepisów oraz stosowanie specyficznych form wypowiedzi i konstrukcji zapisów w dokumentach prawnych, 25

testy osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi (z luką, krótkiej odpowiedzi) lub zamkniętymi (wielokrotnego wyboru). W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela. Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen. 26

Jednostka modułowa 412[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: wyjaśnić konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych, podać przykłady kosztów alternatywnych dokonywanych wyborów, podjąć decyzję ekonomiczną w procesie produkcji, wymiany i konsumpcji, scharakteryzować sposoby rozwiązywania problemów niedoboru w różnych systemach ekonomicznych, określić współzależność działających na rynku podmiotów gospodarczych, wyjaśnić zasadność równowagi odpływów płatności i dopływów do ruchu okrężnego produktu i dochodu, wyjaśnić mechanizm funkcjonowania rynku, uzasadnić zależność decyzji producenta o zmianie ceny od popytu, uzasadnić zależność decyzji konsumenta o dokonaniu zakupu od podaży, uzasadnić konieczność równoważenia rynku, wskazać konsekwencje zachwiania równowagi gospodarczej, dokonać interpretacji wskaźników określających skutki zachwiania równowagi gospodarczej, uzasadnić potrzebę ingerencji rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze, określić wpływ instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej na decyzje podmiotów gospodarczych, określić znaczenie wymiany międzynarodowej dla gospodarki Polski, określić znaczenie unijnych funduszy strukturalnych i funduszy spójności dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. 2. Materiał kształcenia Wybór i koszt alternatywny. Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania. Systemy ekonomiczne. Obieg okrężny produktu i dochodu. Odpływy i dopływy płatności. Mierzenie efektów działalności gospodarczej. Produkt Krajowy Brutto. Mechanizm funkcjonowania rynku. Elastyczność popytu i podaży. Równowaga rynkowa. 27

Zachwianie równowagi rynkowej i jego konsekwencje. Bezrobocie i inflacja. Ingerencja rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze. Polityka fiskalna i monetarna. Ekonomia gospodarki otwartej. Jednolity rynek europejski. Fundusze strukturalne i spójności. 3. Ćwiczenia Dokonywanie wyboru ekonomicznego. Alokacja zasobów ekonomicznych w różnych systemach społecznogospodarczych. Projektowanie transakcji kupna-sprzedaży zasobów i dóbr. Analizowanie dynamiki Produktu Krajowego Brutto. Wyznaczanie ceny równowagi na przykładzie określonego produktu. Analizowanie działania mechanizmu rynkowego, powstawania nadwyżki i niedoboru, na przykładzie określonego produktu. Interpretacja wskaźników elastyczności popytu. Obliczanie przychodów producentów z uwzględnieniem zmian cen przy popycie elastycznym i nieelastycznym. Analizowanie lokalnego i krajowego rynku pracy z wykorzystaniem współczynników aktywizacji zawodowej, zatrudnienia i stopy bezrobocia. Obliczanie i interpretacja wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Analizowanie korzyści i kosztów inflacji. Ustalanie struktury i analiza dynamiki dochodów i wydatków państwa na podstawie danych statystycznych. Analizowanie bilansu płatniczego Polski. 4. Środki dydaktyczne Foliogramów, filmy dydaktyczne. Materiały źródłowe: czasopisma ekonomiczne i prawne, roczniki statystyczne. Zestawy ćwiczeń. Techniczne środki kształcenia. 28

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej systematyzuje wiedzę uczniów dotyczącą funkcjonowania gospodarki, zdobytą na zajęciach z różnych przedmiotów ogólnokształcących. Wiedza ta ułatwi im kształtowanie umiejętności analizowania i interpretowania tych kategorii, procesów i zjawisk gospodarczych, które są niezbędne przy podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu rzadkich zasobów, wymianie dóbr i poziomie konsumpcji. Wiadomości i umiejętności nabyte w trakcie realizacji programu, stanowią podstawę do realizacji celów kształcenia jednostek modułowych modułu ogólnozawodowego oraz modułów zawodowych. Dominującymi metodami nauczania powinny być metody aktywizujące, takie jak: metoda przypadków, sytuacyjna, gier dydaktycznych (symulacyjnych i decyzyjnych), inscenizacji, dyskusji dydaktycznej oraz metody praktyczne: ćwiczenia praktyczne i metoda projektów. Szczególnie wskazana jest metoda projektów dająca możliwość doskonalenia, poszerzania i dopełniania celów kształcenia ogólnozawodowego, jak i ponadzawodowego, takich jak: rozwiązywanie problemów w sposób twórczy, poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł oraz współpracy w zespole. Zajęcia powinny być prowadzone w grupach do 15 osób. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Zagadnienia zawarte w programie jednostki modułowej były realizowane na wcześniejszych etapach edukacyjnych, dlatego też konieczne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych, na podstawie których możliwe jest zaplanowanie zajęć stosownie do poziomu wiedzy i umiejętności uczniów. Badania kształtujące, określające aktualny poziom wiedzy i umiejętności uczniów, mogą być prowadzone z zastosowaniem różnych form prac pisemnych (testów osiągnięć szkolnych, opisów, raportów), sprawdzianów ustnych oraz na podstawie obserwacji wykonanych ćwiczeń i projektów. Podczas obserwacji należy zwracać uwagę na aktywność i inicjatywę uczniów oraz na umiejętność współpracy w zespole. Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen. 29

Jednostka modułowa 412[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić stanowiska pracy biurowej w jednostce organizacyjnej, zorganizować stanowisko pracy biurowej zgodnie z wymaganiami ergonomii, zastosować ogólne zasady formułowania i formatowania pism, sporządzić pisma z zastosowaniem metody mnemotechnicznej, sporządzić pisma w różnych układach graficznych, wykonać czynności związane z przyjmowaniem i wysyłaniem korespondencji, zastosować biurowe urządzenia techniczne, odebrać i przekazać informacje za pomocą poczty elektronicznej, wykonać prace biurowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Materiał nauczania Struktura organizacyjna jednostki. Stanowiska pracy biurowej. Biurowe urządzenia techniczne. Bezpieczeństwo i higiena pracy biurowej. Ergonomia pracy. Metoda mnemotechniczna. Klasyfikacja pism biurowych. Układy graficzne tekstów. Elementy pisma i ich rozmieszczenie. Zasady redagowania pism. 3. Ćwiczenia Projektowanie stanowiska pracy biurowej zgodnie z wymaganiami ergonomii. Analizowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy biurowej. Zapisywanie i znakowanie pism w dzienniku podawczym. Doskonalenie biegłości pisania metodą mnemotechniczną. Opracowywanie i edytowanie pism w układzie graficznym: blokowym, a linea, a linea z interlinią. Odbieranie i przekazywanie informacji pocztą elektroniczną. Analizowanie instrukcji obsługi biurowych urządzeń technicznych. Obsługiwanie biurowych urządzeń technicznych. 30

4. Środki dydaktyczne Teksty przewodnie. Wzory pism i graficznych układów tekstów. Instrukcje obsługi biurowych urządzeń technicznych. Urządzenia techniczne: telefon, faks, kserokopiarka, niszczarka. Programy komputerowe. Techniczne środki kształcenia: maszyny do pisania, komputery. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Celem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie uczniów do wykonywania podstawowych prac biurowych. Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodami praktycznymi, z zastosowaniem metody tekstu przewodniego oraz ćwiczeń praktycznych połączonych z pokazem. Zajęcia edukacyjne należy prowadzić w pracowni symulacyjnej wyposażonej w nowoczesny sprzęt biurowy i środki łączności, w grupach 15 osobowych. Uczniowie powinni wykonywać ćwiczenia indywidualnie. Metody podające, takie jak: wykład informacyjny i pogadanka, mogą być zastosowane podczas realizacji zagadnień dotyczących wymagań ergonomii oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Umiejętności, nabyte w wyniku procesu kształcenia, będą doskonalone podczas realizacji programów jednostek modułowych zawartych w module ogólnozawodowym i w modułach zawodowych. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów ma na celu dostarczenie informacji dotyczących zakresu i poziomu realizacji celów kształcenia oraz rozpoznawanie trudności w ich osiąganiu. Ocena umiejętności praktycznych powinna być dokonywana na podstawie obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań. Oceniając osiągnięcia, należy zwracać uwagę na: organizację stanowiska pracy, wykonywanie prac biurowych zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawną obsługę urządzeń. W ocenie końcowej należy także uwzględnić zawartość teczki osiągnięć, w której powinny być zgromadzone następujące prace: projekt stanowiska pracy biurowej, zestawy pism zredagowanych i opracowanych w różnych formach graficznych. 31

Jednostka modułowa 412[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić istotę i cele zarządzania, scharakteryzować podstawowe funkcje i określić zakres zarządzania, scharakteryzować współczesne techniki zarządzania, określić etapy zarządzania, scharakteryzować strategie zarządzania, określić rolę marketingu w zarządzaniu strategicznym, scharakteryzować style zarządzania i kierowania, określić związki między strategiami zarządzania zasobami rzeczowymi, ludzkimi, finansowymi i efektami ekonomicznymi, określić znaczenie zarządzania jakością, scharakteryzować systemy zarządzania jakością, posłużyć się dokumentacją systemów zarządzania jakością, rozróżnić miary statystyczne, zastosować obliczenia statystyczne w procesie podejmowania decyzji, przeprowadzić analizę ekonomicznej efektywności jednostki organizacyjnej z uwzględnieniem wskaźników statystycznych. 2. Materiał nauczania Istota i cele zarządzania. Funkcje i zakres zarządzania. Etapy zarządzania. Style zarządzania i kierowania. Współczesne techniki zarządzania. Rola marketingu w zarządzaniu strategicznym. Zarządzanie zasobami rzeczowymi, ludzkimi i finansowymi. Kierowanie pracą zespołu. Cechy dobrego menedżera. Zarządzanie jakością. Jakość jako sfera prac prawno-organizacyjnych. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu zarządzania jakością. Podstawowe miary statystyczne. Zastosowanie wskaźników statystycznych. Znaczenie obliczeń statystycznych w procesie podejmowania decyzji. 32

3. Ćwiczenia Określanie cech menedżera. Rozróżnianie stylów kierowania. Analizowanie dokumentacji zarządzania jakością. Określanie czynników wpływających na decyzje konsumenta. Obliczanie podstawowych miar statystycznych. Prezentowanie wyników obliczeń statystycznych w formie graficznej. Interpretowanie wskaźników statystycznych. Analizowanie ekonomicznej efektywności jednostki organizacyjnej z zastosowaniem wskaźników statystycznych. 4. Środki dydaktyczne Plansze. Zestaw foliogramów. Materiały źródłowe: przykładowe dokumentacje systemów zarządzania jakością. Zestaw ćwiczeń. Programy komputerowe do obliczeń statystycznych. Techniczne środki kształcenia. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Zagadnienia ujęte w programie jednostki mają charakter ogólny. Ich uszczegółowienie i usystematyzowanie przewidziane jest w trakcie realizacji programów jednostek modułowych zawartych w modułach zawodowych. Podczas realizacji programu jednostki, należy zwrócić uwagę na rolę zarządzania w procesie gospodarowania zasobami, ze szczególnym uwzględnieniem zarządzania jakością. Wskazane jest kształtowanie umiejętności wykorzystywania miar statystycznych i działań marketingowych w procesie podejmowania decyzji. W procesie dydaktycznym należy pobudzać aktywność uczniów do samodzielnego osiągania założonych celów. Zajęcia edukacyjne powinny być realizowane aktywizującymi metodami nauczania: przypadków, sytuacyjną, dyskusji dydaktycznej oraz ćwiczeń praktycznych. Ćwiczenia z zakresu obliczeń statystycznych oraz prezentacji wyników obliczeń technikami komputerowymi, powinny odbywać się w grupach 10-15 osobowych w pracowni komputerowej z indywidualnym dostępem do komputera. 33

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się systematycznie, na podstawie określonych kryteriów. W początkowej fazie realizacji programu proponuje się sprawdzenie poziomu umiejętności uczniów w posługiwaniu się programami komputerowymi stosowanymi do obliczeń statystycznych i graficznej prezentacji wyników. Do sprawdzania osiągnięć ucznia poleca się stosować: sprawdziany ustne dotyczące umiejętności posługiwania się terminologią ekonomiczną oraz właściwego argumentowania i wnioskowania, sprawdziany pisemne dotyczące systemów zarządzania jakością, obserwację czynności uczniów w trakcie wykonywania zadań praktycznych. Oceniając osiągnięcia ucznia należy zwracać uwagę na: interpretację wskaźników statystycznych, analizę ekonomicznej efektywności jednostki organizacyjnej, prezentację wyników obliczeń statystycznych. W procesie oceniania należy także uwzględnić aktywność uczniów w czasie zajęć oraz sposób prezentowania wytworów pracy indywidualnej i grupowej. Ocenianie powinno być zgodne z obowiązującą skalą ocen. 34

Jednostka modułowa 412[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości, posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, określić nadrzędne zasady rachunkowości, rozróżnić typy operacji gospodarczych, sporządzić dowody księgowe, zastosować procedury przygotowania dowodów do księgowania, dokonać archiwizacji dowodów księgowych, określić źródła przychodów, sklasyfikować koszty według układu rodzajowego, określić koszty jednostkowe, ustalić cenę sprzedaży, przeprowadzić inwentaryzację zapasów, zaewidencjonować przychody i koszty uzyskania przychodów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, ustalić podatek dochodowy od osób fizycznych, dokonać zapisów w rejestrze zakupów i sprzedaży VAT, rozliczyć podatek VAT, obliczyć wynagrodzenia pracowników, sporządzić listę płac, przeprowadzić ewidencję gospodarczą z zastosowaniem programu komputerowego, sporządzić deklaracje ZUS, sporządzić deklaracje podatkowe. 2. Materiał nauczania Podstawy prawne prowadzenia rachunkowości. Zakres podmiotowy rachunkowości. Typy operacji gospodarczych. Dokumentacja księgowa. Inwentaryzacja: cel, zasady, dokumentacja. Źródła przychodów. Klasyfikacja kosztów według rodzajów. Kalkulacja. Podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek VAT. Rozliczenia dotyczące wynagrodzeń i ubezpieczeń społecznych. Ewidencja gospodarcza uproszczona: podatkowa księga przychodów i rozchodów, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. 35

3. Ćwiczenia Przeprowadzanie inwentaryzacji zapasów. Sporządzanie dowodów księgowych. Kontrolowanie i archiwizacja dowodów księgowych. Sporządzanie imiennych kart przychodów pracowników. Sporządzanie listy płac. Ewidencjonowanie operacji gospodarczych w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Prowadzenie rejestru zakupów i sprzedaży VAT. Sporządzanie deklaracji ZUS i deklaracji podatkowej przy pomocy programów komputerowych. Ewidencjonowanie przychodów w celu opodatkowania ich ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, z zastosowaniem programu komputerowego. 4. Środki dydaktyczne Zestaw foliogramów. Przepisy prawa podatkowego. Druki dokumentów i deklaracji podatkowych ZUS. Arkusze spisu z natury. Wzór ewidencji przychodów ewidencjonowanych. Księga przychodów i rozchodów. Ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Ewidencja wyposażenia. Ewidencja przebiegu pojazdów. Rejestry zakupów i sprzedaży VAT. Imienne karty przychodów pracowników. Listy płac. Programy komputerowe dotyczące prowadzenia ewidencji uproszczonej. Techniczne środki kształcenia. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Celem realizacji programu jednostki jest przygotowanie uczniów do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Ćwiczenia z zakresu ewidencji zdarzeń gospodarczych należy ograniczyć do ewidencji uproszczonej w formie księgi przychodów i rozchodów, ryczałtu przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej. Wskazane jest prowadzenie ewidencji z zastosowaniem programów komputerowych. 36