System śledzenia środków spożywczych (traceability), podstawowe narzędzie do wycofania niebezpiecznej żywności z rynku Iwona Zawinowska Biuro Bezpieczeństwa Żywności Pochodzenia Zwierzęcego GŁÓWNY INSPEKTORAT WETERYNARII
W ostatnich latach odnotowano w Europie szereg kryzysów stwarzających zagrożenie dla zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt lub podważających zaufanie konsumentów do oferowanej na rynku żywności. Takie wydarzenia jak zanieczyszczenie paszy i żywności dioksynami, zatrucia wywołane patogennymi bakteriami oraz tzw. skandal z fałszowaniem mięsa wołowego mięsem końskim, uwidoczniły m.in. braki w kontroli identyfikowalności i możliwości śledzenia mięsa i innych produktów spożywczych stanowiących towary w handlu na terytorium całej UE.
Skutki zdrowotne, społeczne i finansowe: poważne zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów, zagrożenie zdrowia zwierząt, podważenie zaufania konsumentów do oferowanej na rynku żywności, straty finansowe producentów związane z wycofaniem z rynku i zniszczeniem niebezpiecznej lub potencjalnie niebezpiecznej żywności jak również zafałszowanej żywności, spadek popytu na rynku wewnętrznym na określone towary, wprowadzanie restrykcji importowych przez PT.
Działania na poziomie UE W szeregu Państw Członkowskich stwierdzono słabe punkty w odniesieniu do przestrzegania obowiązków przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego oraz sposobu prowadzenia kontroli urzędowych, w zakresie możliwości śledzenia jakościowego i ilościowego żywności, wymagań w zakresie jej oznakowania (zdrowotnego/identyfikacyjnego ) oraz etykietowania. KE podjęła decyzję o przeprowadzeniu przez FVO szeregu audytów (postslaughter traceability), które nie tylko mają zdiagnozować sytuację występującą w kontrolowanych PC, ale także być podstawą do podjęcia ew. decyzji o zmianie przepisów lub przygotowania bardziej szczegółowych wytycznych dla przedsiębiorstw i organów urzędowej kontroli.
Ogóle wymagania w zakresie możliwości śledzenia, oznakowania, etykietowania żywności oraz ich urzędowej weryfikacji : 178/2002 ustanawiającym ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (w szczególności w jego art. 18), 931/2011 w sprawie wymogów dotyczących możliwości śledzenia ustanowionych rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, 853/2004 ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, 854/2004 ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE
Bardziej szczegółowe wymagania w zakresie możliwości śledzenia i etykietowania określono w rozporządzeniach UE: 1760/2000 ustanawiającym system identyfikacji i rejestracji bydła rzeźnego i w sprawie znakowania mięsa wołowego i produktów z mięsa wołowego oraz anulujące Rozporządzenie Rady (WE) nr 820/97, 1825/2000 określającym szczególne przepisy dotyczące stosowania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny, 1332/2008 w sprawie enzymów spożywczych, zmieniające dyrektywę Rady 83/417/EWG, rozporządzenie Rady (WE) nr 1493/1999, dyrektywę 2000/13/WE, dyrektywę Rady 2001/112/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 258/97 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności, 1334/2008 w sprawie środków aromatyzujących i niektórych składników żywności o właściwościach aromatyzujących do użycia w oraz na środkach spożywczych oraz zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1601/91, rozporządzenia (WE) nr 2232/96 oraz (WE) nr 110/2008 oraz dyrektywę 2000/13/WE
Art. 3 pkt 15 i 18 rozporządzenia 178/2002 wprowadza definicję możliwości śledzenia Możliwość śledzenia (traceability) - oznacza możliwość kontrolowania przemieszczania się żywności, paszy, zwierzęcia hodowlanego, lub substancji przeznaczonej do dodania, lub która może być dodana do żywności lub paszy, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. Art. 18 1. Należy zapewnić możliwość śledzenia żywności, pasz, zwierząt hodowlanych oraz wszelkich substancji przeznaczonych do dodania do żywności lub pasz, bądź które można do nich dodać na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. 2. Podmioty działające na rynku spożywczym i pasz powinny móc zidentyfikować każdą osobę, która dostarczyła im środek spożywczy, paszę, zwierzę hodowlane lub substancję przeznaczoną do dodania do żywności lub pasz, bądź którą można do nich dodać. W tym celu podmioty te powinny utworzyć systemy i procedury umożliwiające przekazanie takich informacji na żądanie właściwych władz. 3. Podmioty działające na rynku spożywczym i pasz powinny utworzyć systemy i procedury identyfikacji innych przedsiębiorstw, którym dostarczyli swoje produkty. Informacje te zostaną przekazane na żądanie właściwych władz. 4. Żywność lub pasze wprowadzane na rynek lub, które mogą być wprowadzone na ten rynek we Wspólnocie, powinny być stosownie etykietowane lub oznakowane w celu ułatwienia ich śledzenia, za pomocą stosownej dokumentacji lub informacji, zgodnie z odnośnymi wymogami lub bardziej szczegółowymi przepisami. 5. Zgodnie z procedurą określoną w art. 58 ust. 2 mogą zostać przyjęte przepisy w celu stosowania wymogów niniejszego artykułu w odniesieniu do konkretnych sektorów.
Elementy składające się na możliwość śledzenia: System identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz kontroli ich przemieszczania Rejestry podmiotów zajmujących się transportem, pośrednictwem w obrocie i miejscami gromadzenia zwierząt System zatwierdzania i rejestracji zakładów produkcyjnych Rejestr podmiotów/środków transportu do przewozu żywności Oznakowanie zwierząt, etykietowanie produktów, dokumentacja towarzysząca przesyłkom zwierząt i produktów, System rejestracji/zatwierdzania zakładów handlu detalicznego
Śledzenie przemieszczania środków spożywczych powinno spełniać wymagania : weryfikacji jakościowej - kiedy, gdzie i jaką drogą przemieszczany był środek spożywczy, jakie składniki zastosowano do produkcji i skąd pochodziły, weryfikacji ilościowej wolumenu środka spożywczego dostarczonego, przetworzonego/wykorzystanego do produkcji innych produktów i wysłanego, tak aby była możliwość potwierdzenia, że całość niebezpiecznego środka spożywczego lub wszystkie partie produktów, w których skład weszły składniki stanowiące zagrożenie zostały wycofane z rynku.
Odpowiedzialność PSS i wycofanie z rynku art. 17 i 19 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Przedsiębiorstwa działające na rynku spożywczym i pasz zapewniają, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji w przedsiębiorstwach będących pod ich kontrolą, zgodność tej żywności lub pasz z wymogami prawa żywnościowego i kontrolowanie przestrzegania tych wymogów Jeżeli przedsiębiorstwo działające na rynku spożywczym ma podstawy sądzić, że środek spożywczy przez niego wyprodukowany, przetworzony lub wprowadzony do obrotu może być niezgodny z wymogami prawa żywnościowego: - natychmiast rozpoczyna postępowanie w celu wycofania danej żywności z rynku, - powiadamia o tym właściwe władze, - skutecznie informuje konsumentów o przyczynach jego wycofania, - w razie konieczności odbiera od konsumentów produkty dostarczone.
Producent PP Producent PZ Chłodnia składowa A Producent RMP Producent PZ Producent mięsa SH,CP Chłodnia składowa B Producent CP Producent PP Producent PP Producent CP Centrum dystrybucji Supermarket MM, RMP Schemat dystrybucji żywności na rynku Supermarket MM, RMP
Zakres kontroli urzędowych Ustalać zgodność ilości produktów wprowadzanych do zakładów, użytych w produkcji, pozostających na przechowaniu i wysłanych. Weryfikować wiarygodność i spójność pomiędzy dokumentami dotyczącymi wysyłki (wystawionymi przez zakład A) oraz przyjęcia towaru (wystawionymi przez zakład B), oraz możliwość ustanowienia powiązania pomiędzy nimi: dotyczy to dokumentów wydania towaru z magazynu (WZ) dokumentów towarzyszących przesyłce towaru (paszporty, informacje łańcucha żywnościowego, świadectwa zdrowia, DH, faktury, dokumenty przewozowe (CMR), dotyczy dokumentów przyjęcia towaru na magazyn (MP), raportów dot. stanów magazynowych, raportów produkcyjnych, itp. zgadzać powinny się: asortyment objęty przesyłką, oznaczenia partii, serii w odniesieniu do poszczególnych rodzajów produktów, ilości poszczególnych rodzajów produktów objętych przesyłką, daty wysyłki i odbioru wskazane w dokumentach.
Zakres kontroli urzędowych Weryfikacja zgodności pomiędzy: składem produktów deklarowanym przez producenta na etykiecie, opisem lub recepturą produktu, raportami z produkcji dotyczącymi ilości użytych surowców, dodatków i wszelkich składników do poszczególnych partii produkcyjnych.
Najczęściej powtarzające się błędy przy wypełnianiu dokumentów handlowych dotyczą: nieścisłości w podawaniu dokładnego opisu produktów objętych przesyłką lub opis niezgodny z faktyczną zawartością przesyłki. W przypadku przesyłek zawierających zróżnicowany asortyment, wszystkie rodzaje produktów objętych wysyłką muszą być w wymienione w dokumentach handlowych. danych dot. wolumenu produktów - w przypadku przesyłek zawierających zróżnicowany asortyment, brak wskazywania objętości - dla produktów płynnych lub wagi - dla innych produktów, w odniesieniu do poszczególnych asortymentów środków spożywczych, podawana jest tylko łączna waga całej przesyłki. braku nazwy i adresu podmiotu, z którego wysyłany jest towar/do którego dostarczany jest towar - wpisywania jedynie danych pośredników w obrocie, odniesienia identyfikującego odpowiednio serię, partię lub przesyłkę Jeżeli dokumenty handlowe dotyczą przesyłki obejmującej produkty pochodzące z różnych partii powinny być podane wszystkie oznaczenia partii ze wskazaniem, których produktów dotyczą błędnego wskazania daty wysyłki w przypadkach losowych np. opóźnienia w transporcie powinny być wprowadzane korekty
Podział kompetencji pomiędzy poszczególnymi Inspekcjami IW, PIS, IJHAR-S, IH: - różny zakres kompetencji nadzór nad bezpieczeństwem żywności, ochrona interesów ekonomicznych konsumentów zapewnienie uczciwych praktyk w handlu żywnością, - kontrolują producentów z różnych sektorów przemysłu spożywczego lub różne etapy łańcucha produkcji i dystrybucji żywności, jednakże - pewne obszary wspólnie nadzorowane nadal występują luki w nadzorze.
Łączenie i tworzenie jednej Agencji ds. bezpieczeństwa żywnosci czy bardziej efektywna współpraca i lepsze doprecyzowanie w przepisach prawnych zakresu kompetencji??? Szczegółowa analiza możliwości, kosztów i zysków Dziękuję za uwagę