Najlepsze praktyki w zakresie ochrony cietrzewi Artur Pałucki Komitet Ochrony Kuraków Szklarska Poręba 25-26.09.2014 Best for Biodiversity
Rząd: Galliformes Kuraki (Grzebiące) Rodzina: Tetraonidae Głuszcowate Gatunek: Tetrao tetrix (dawniej Lyrurus tetrix) cietrzew Podgatunek T. tetrix tetrix W latach 1758-1937 wyróżniono łącznie 7 podgatunków Współczesne badania genetyczne nie potwierdzają tak dużej liczby Systematyka cietrzewia
Zasięg występowania cietrzewia (Storch 2007)
Europa Centralna: skraj zasięgu Lasy górskie i bory nizinne Wrzosowiska, bagna, krawędź lasu
Stan populacji w Polsce
Program ochrony gatunku 2007 Mazury: 320 400 osobników (PTOP) Mazowsze (Kurpie): 40 60 osobników (PTOP) Podlasie i Suwalszczyzna: 680 800 osobników (PTOP) Kielecczyzna: 100-120 osobników (Z. Fijewski) Karpaty Zachodnie: 390 440 osobników (B. Kotońska) Dolny Śląsk: Sudety: 250 300 osobników (A. Pałucki) Razem 1780-2120
Liczebność cietrzewia w Polsce 1999/2000 2007 2009 2010 Szymkiewicz i Kamieniarz 2000, 2001 1800-2000 Keller i inni. 2000 1800-2000 Kamieniarz 2002 1800-2000 Tomiałojć i Stawarczyk 2003 2000-2500 Kaszuba 2007 1800-2200 Zawadzka 2009 1900 Wilk i inni 2010 1000-1200
Rozmieszczenie i liczebność cietrzewia w Polsce
2013 Poligon Orzysz 30 kogutów (M. Szymkiewicz), Nadl. Jedwabno 5 kogutów (M. Miścierewicz) Mazowsze (Kurpie, Nadl. Myszyniec): 8 kogutów (A. Dmoch) Biebrzański Park Narodowy - <50 kogutów( P. Marczakiewicz) Podlasie i Suwalszczyzna: Drygały 10 osobników, Puszcza Knyszyńska 20 osobników (M. Potocka PTOP) Kielecczyzna: kilka? (Z. Fijewski) Karpaty Zachodnie: 150 kogutów (W. Cichocki, F. Zięba) Dolny Śląsk: Sudety Zachodnie : 60-65 kogutów (A. Pałucki) Poleski Park Narodowy 10 kogutów (R. Olszewski) Nowa Dęba, Poligon- kilka? (A. Cholewa) Razem około 650-670 osobników
Główne przyczyny zaniku populacji cietrzewia w Polsce Przeobrażenia środowiska zanik optymalnego biotopu cietrzewia Drapieżniki Penetracja/niepokojenie Izolacja genetyczna, możliwy dryf genetyczny Brak aktywnej ochrony Zmiany klimatyczne Brak konsekwencji we wprowadzaniu krajowych programów
Bardzo szybki spadek, połączony z wymieraniem populacji Zmiany liczebności (dane szacunkowe): Wymieranie cietrzewia 1976 32 600 osobników 1983 12 800 os. 1995 5 400 os. 2000 2 000 os. 2010 1200 os. 2013 600-650 os.
W okresie 1994-2006 zmniejszenie areału występowania cietrzewia o 43% Liczebność 2006-2007 (Kamieniarz 2008)
Cykl życiowy cietrzewia, (Pałucki 2013 za Klaus et.al.1990)
Obszary wstępnej fazy sukcesji leśnej, niskie zadrzewienie, często silne uwilgotnienie; Tereny poklęskowe: poligony, pożarzyska; Wilgotne, częściowo zarastające łąki i torfowiska, łąki i hale powyżej górnej granicy lasu, wrzosowiska; Częściowo zalesione, podmokłe doliny rzeczne z torfowiskami; Bory bagienne i torfowiska wysokie; W lasach występuje na dużych zrębach i uprawach, zazwyczaj na granicy powierzchni otwartych Wymagania siedliskowe
Wymagania siedliskowe Mozaika polno-leśna z terenami otwartymi i półotwartymi na ubogich siedliskach; Kluczowym elementem półotwartego biotopu cietrzewia są kępy młodych brzóz i olsz, stanowiących pokarm zimowy, oraz w mniejszym stopniu sosna, jarzębina i jałowiec; Rośliny pokarmowe: borówka czernica oraz inne krzewinki wrzosowate (borówka brusznica i bagienna, wrzos, żurawina, bagno zwyczajne), a w borach bagiennych dodatkowo wełnianki i turzyce; Miejsca kąpieli piaszczystej i żwir na gastrolity.
Pokarm cietrzewia
Pokarm cietrzewia
Optymalna struktura drzewostanu dla głuszca, cietrzewia i jarząbka (Swenson i Angelstam1993)
Tokowiska cietrzewia Areny tokowe na terenie otwartym, z pojedynczymi drzewami (sosna, brzoza); Porośnięte niską roślinnością, poniżej 30 cm; Widoczność na co najmniej 100 m; Główne przyczyny niekorzystnych przekształceń sukcesja leśna.
Biologia rozrodu Ścisła poligynia. Areny tokowe w miejscach odkrytych, lokalizacje stale, Tokowisko zajmuje powierzchnię od kilku do kilkudziesięciu ha. Toki gromadne. Ustalona struktura socjalna i przestrzenna. Terytoria centralne koguty dominujące (co najmniej 3 letnie). Młode peryferyjne. Rewiry tokowe poszczególnych kogutów od 170 do 4000 m 2. W stabilnych populacjach 10-15 kogutów na tokowisku (w Polsce po kilka). Odległości pomiędzy sąsiednimi tokowiskami od 200 m w górach do 1 km w tajdze (w Polsce od 1,6 do 10,2 km).
Biologia rozrodu Gniazdo - słabo ukryty dołek w ziemi, lokalizacja przypadkowa Wielkość zniesienia 6-8 (4-12) jaj; średnio 6,2-8,4 składanie w odstępach 28-36 godzin Wysokie starty lęgów Wysiadywanie 24-26 dni Klucie równoczesne Pisklęta wędrują pod opieką matki Niewielki rewir samicy z młodymi kilkadziesiąt ha
Rozród Rewir kury wodzącej pisklęta 20-75 ha W stabilnych populacjach produkcja młodych średnio 2,5/samicę W wymierających < 1 Kotlina Biebrzańska: sukces 62%, średnia produkcja na samicę z sukcesem - 3,9; na samicę przystępującą do lęgu 2,4 (Dmoch 2008)
Gniazdo z jajami
Kura z młodymi
Parametry rozrodu W Europie: podstawowa metoda to sierpniowe liczenia stadek rodzinnych Dostarcza danych o sukcesie (% kur z młodymi, przy założeniu, że wszystkie kury przystąpiły do lęgów) O produkcji młodych W Polsce niewykonalne ze względu na zbyt niską liczebność prawdopodobieństwo spotkania kuraków podczas cenzusów poniżej 1%
Monitoring Podstawowa metoda: liczenie kogutów na tokach Cietrzew: liczenie grających na porannych tokach kogutów Brak dokładnych danych o liczbie kur Brak danych o parametrach rozrodu Kuraki nie są ujęte w Państwowym Monitoringu Ptaków
Obserwacje całoroczne Jedyną metodą gromadzenia danych o rozrodzie i sukcesie lęgowym, także o rozmieszczeniu, preferencjach siedliskowych Stwierdzenia bezpośrednie i ślady obecności Wymaga skrupulatnego notowania, przekazywania, gromadzenia i analizowania danych
Rozpoznawanie
Rozpoznawanie głuszec cietrzew
Pióra cietrzewia Sterówka- kogut Lotka- kogut
Odchody
Odchody