Prawo zobowiązań część szczegółowa

Tom 8 Prawo zobowiązań część szczegółowa Pod redakcją Janiny Panowicz-Lipskiej 2. wydanie

SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo zobowiązań część szczegółowa Tom 8 2. wydanie

SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo zobowiązań część szczegółowa Tom 8 2. wydanie REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO ZBIGNIEW RADWAŃSKI

Prawo zobowiązań część szczegółowa Tom 8 2. wydanie Redaktor Prof. dr hab. Janina Panowicz-Lipska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Autorzy prof. dr hab. Roman Budzinowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; dr hab. Andrzej Janiak profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; dr hab. Andrzej Koch profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; prof. dr hab. Aleksander Lichorowicz Uniwersytet Jagielloński; dr Marcin Olechowski Uniwersytet Warszawski; dr Marcin Orlicki Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; prof. dr hab. Janina Panowicz-Lipska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; dr hab. Jerzy Pisuliński profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prof. dr hab. Jerzy Poczobut Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Małgorzata Pyziak-Szafnicka Uniwersytet Łódzki; prof. dr hab. Wojciech Pyzioł Uniwersytet Jagielloński; prof. dr Zbigniew Radwański Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; prof. dr hab. Kazimierz Zawada Uniwersytet Jagielloński WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2011

Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Roman Budzinowski rozdz. XIV Andrzej Janiak rozdz. XVII Andrzej Koch rozdz. X Aleksander Lichorowicz* rozdz. II Marcin Olechowski rozdz. XI Marcin Orlicki rozdz. III, XV Janina Panowicz-Lipska rozdz. I Jerzy Pisuliński rozdz. VI Jerzy Poczobut rozdz. IV Małgorzata Pyziak-Szafnicka rozdz. XVIII Wojciech Pyzioł rozdz. V, VII, VIII Zbigniew Radwański rozdz. III, IX, XII, XIII Kazimierz Zawada rozdz. XVI * Tekst autorstwa Prof. dr. hab. Aleksandra Lichorowicza w wyd. 2 Tomu 8 Systemu Prawa Prywatnego został zaktualizowany przez dr Anetę Suchoń (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu). Redakcja serii: dr Agnieszka Mikos-Sitek Wydawnictwo C. H. Beck 2011 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Perfekt S.A. Warszawa ISBN 978-83-255-2550-7 ISBN e-book 978-83-255-2551-4

Przedmowa Niniejszy tom kontynuuje problematykę części szczegółowej zobowiązań podjętą w tomie siódmym Systemu Prawa Prywatnego i obejmuje analizę kolejnych podstawowych instytucji prawnych z tej dziedziny, które występują w obrocie powszechnym, konsumenckim, a także profesjonalnym. W prezentowanym tomie są omawiane umowy regulujące używanie rzeczy, umowy regulujące stosunki kredytowe, obligacyjne formy zabezpieczenia wierzytelności, umowy o funkcji alimentacyjnej, ubezpieczenia gospodarcze, stosunki prawne wynikające z przyrzeczenia publicznego, umów gry i zakładu, ugody. Pierwsze wydanie tomu z 2004 r. wymagało aktualizacji w zakresie wszystkich wymienionych zagadnień. Szczególnie głębokie zmiany normatywne, uzasadniające wprowadzenie uzupełnień i znaczną modyfikację tekstu, nastąpiły od tego czasu w obrębie instytucji najmu, stosunków kredytowych, umowy ubezpieczenia oraz uregulowań dotyczących gier hazardowych. W wydaniu tym zamieszczono nowy rozdział (VI) autorstwa prof. Jerzego Pisulińskiego, dotyczący umowy kredytu i kredytu konsumenckiego. Inne rozdziały stanowią opracowania tych samych autorów, którzy brali udział w przygotowaniu poprzedniego wydania tomu. W pracach nad aktualizacją rozdziału II, poświęconego umowie dzierżawy, uczestniczyła dr Aneta Suchoń. Publikacja jest dziełem zbiorowym, w ramach którego każdy z autorów odpowiada wyłącznie za treść przygotowanego przez siebie rozdziału i wyrażone w nim poglądy. Respektując indywidualne ujęcie poszczególnych tematów, przy redagowaniu całości zadbano o możliwie jednolity sposób prezentacji materiału, stosownie do zasad ustalonych dla Systemu Prawa Prywatnego. Stan prawny, literaturę i orzecznictwo uwzględniono do dnia 15 września 2011 r. Poznań, 10 października 2011 r. Prof. dr hab. Janina Panowicz-Lipska V

Spis treści Przedmowa..................................................... V Wykaz skrótów.................................................. XIX Część I. Umowy regulujące używanie rzeczy......................... 1 Rozdział I. Najem............................................... 3 1. Najem w ogólności......................................... 9 I. Charakterystyka wstępna..................................... 9 II. Zawarcie i forma umowy..................................... 23 III. Obowiązki wynajmującego................................... 25 IV. Obowiązki najemcy......................................... 36 V. Odstąpienie używania rzeczy najętej............................ 42 VI. Zbycie rzeczy najętej........................................ 46 VII. Zakończenie najmu......................................... 52 2. Najem lokali.............................................. 72 I. Uwagi wprowadzające....................................... 72 II. Najem podlegający OchrLokU................................ 75 III. Nawiązanie stosunku najmu lokalu............................. 78 IV. Najemca lokalu mieszkalnego................................. 86 V. Czynsz i inne opłaty......................................... 100 VI. Inne prawa i obowiązki stron.................................. 117 VII. Odstąpienie używania lokalu.................................. 125 VIII. Sytuacja najemcy lokalu wobec osób trzecich..................... 127 IX. Zakończenie najmu lokali według KC........................... 132 X. Zakończenie najmu lokali podlegających OchrLokU przez wypowiedzenie............................................. 134 XI. Rozwiązanie najmu lokalu przez sąd............................ 146 XII. Skutki ustania najmu lokalu................................... 152 XIII. Najem okazjonalny lokalu.................................... 171 Rozdział II. Dzierżawa........................................... 179 3. Regulacja dzierżawy w Kodeksie cywilnym na tle rozwiązań zawartych w Kodeksie zobowiązań........................... 181 4. Dzierżawa a inne umowy.................................... 183 I. Uwagi ogólne.............................................. 183 II. Umowa dzierżawy a umowa najmu............................. 183 III. Umowa dzierżawy a umowa użytkowania........................ 185 IV. Umowa dzierżawy a umowa użyczenia.......................... 185 V. Umowa dzierżawy a instytucja sprzedaży przyszłych pożytków rzeczy... 186 VI. Umowa dzierżawy a umowa leasingu........................... 186 VII. Umowa dzierżawy a umowa licencyjna.......................... 188 5. Strony umowy dzierżawy................................... 188 6. Przedmiot dzierżawy....................................... 190 7. Forma umowy dzierżawy................................... 194 8. Czas trwania dzierżawy..................................... 195 9. Czynsz dzierżawny......................................... 197 I. Określenie czynszu dzierżawnego.............................. 197 II. Podatki i inne ciężary związane z przedmiotem dzierżawy........... 200 III. Obniżenie czynszu dzierżawnego.............................. 200 VII

VIII Spis treści 10. Obowiązki wydzierżawiającego............................... 205 I. Wydanie przedmiotu dzierżawy................................ 205 II. Wady przedmiotu dzierżawy.................................. 205 III. Utrzymywanie przedmiotu dzierżawy w stanie przydatnym do umówionego sposobu korzystania........................... 207 IV. Zniszczenie przedmiotu dzierżawy............................. 207 V. Obowiązek usunięcia wad rzeczy.............................. 208 VI. Obowiązek zapewnienia dzierżawcy spokojnego posiadania rzeczy... 208 11. Obowiązki dzierżawcy...................................... 208 I. Zapłata czynszu............................................ 208 II. Obowiązek wydania rzeczy................................... 209 III. Sposób wykonywania prawa.................................. 210 IV. Sankcje wobec dzierżawcy................................... 212 12. Ustawowe prawo zastawu wydzierżawiającego................. 213 13. Poddzierżawa............................................. 215 14. Zakończenie dzierżawy..................................... 219 I. Przesłanki zakończenia dzierżawy.............................. 219 II. Skutki zakończenia dzierżawy................................. 225 15. Zmiana stron umowy dzierżawy.............................. 230 I. Uwagi ogólne.............................................. 230 II. Sposoby zmiany stron umowy dzierżawy........................ 230 16. Przedawnienie roszczeń ze stosunku dzierżawy................. 233 I. Uwagi ogólne.............................................. 233 II. Przedawnienie roszczeń o zaległy czynsz........................ 234 III. Przedawnienie roszczeń o charakterze nieokresowym.............. 234 IV. Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych..................... 234 17. Szczególna regulacja dotycząca dzierżaw gruntów rolnych....... 235 I. Ewolucja szczególnego reżimu dzierżaw rolnych.................. 235 II. Przepisy szczególne w przedmiocie dzierżaw rolnych.............. 240 III. Bezczynszowe używanie nieruchomości rolnej z art. 708 KC........ 251 Rozdział III. Użyczenie........................................... 257 18. Ogólna charakterystyka.................................... 257 I. Charakter prawny użyczenia.................................. 257 II. Użyczenie lokali mieszkalnych................................ 259 III. Umowa o nieodpłatne używanie rzeczy i pobieranie z niej pożytków... 259 IV. Prekarium................................................. 260 V. Funkcja społeczna użyczenia.................................. 260 19. Treść stosunku użyczenia................................... 261 I. Obowiązek znoszenia użyczającego............................ 261 II. Odpowiedzialność za wady................................... 261 III. Uprawnienie do używania rzeczy użyczonej...................... 261 IV. Odpowiedzialność za utratę lub uszkodzenie rzeczy użyczonej....... 262 20. Zakończenie użyczenia i przedawnienie roszczeń................ 263 I. Zwykłe przyczyny zakończenia użyczenia....................... 263 II. Przedwczesne zakończenie użyczenia........................... 263 III. Roszczenie o zwrot i jego przedawnienie........................ 264 Rozdział IV. Leasing............................................. 265 21. Historia, pojęcie i ogólna charakterystyka leasingu.............. 267 I. Ekonomiczne i prawne zjawisko leasingu........................ 267 II. Odrębna regulacja umowy leasingu............................. 277 22. Koncepcja umowy leasingu w Kodeksie cywilnym............... 283 I. Pojęcie i ogólna charakterystyka leasingu........................ 283 23. Zawarcie i forma umowy leasingu............................ 294

Spis treści I. Zawarcie umowy........................................... 294 II. Forma umowy............................................. 295 24. Obowiązki i uprawnienia stron umowy leasingu................ 295 I. Obowiązki finansującego..................................... 295 II. Obowiązki korzystającego.................................... 303 25. Zbycie rzeczy oddanej w leasing.............................. 311 26. Zakończenie umowy leasingu................................ 312 I. Przyczyny zakończenia leasingu............................... 312 II. Wypowiedzenie leasingu z przyczyn określonych w umowie......... 313 III. Wypowiedzenie leasingu z przyczyn przewidzianych w ustawie...... 314 27. Porównanie umowy leasingu z umowami podobnymi............ 315 I. Leasing a najem i dzierżawa.................................. 315 II. Leasing a sprzedaż.......................................... 317 III. Leasing a inne wybrane umowy................................ 318 28. Reżim prawny wybranych obowiązków stron umowy leasingu przed 9.12.2000 r........................................... 319 I. Leasing jako umowa nienazwana.............................. 319 II. Obowiązki finansującego..................................... 320 III. Obowiązki korzystającego.................................... 320 Część II. Umowy regulujące stosunki kredytowe...................... 323 Rozdział V. Pożyczka............................................. 325 29. Zagadnienia wstępne....................................... 326 I. Wprowadzenie kwestie terminologiczne....................... 326 II. Źródła prawa.............................................. 327 III. Funkcje gospodarcze i zastosowanie............................ 329 30. Konstrukcja prawna pożyczki na gruncie Kodeksu cywilnego..... 330 I. Zagadnienia ogólne......................................... 330 II. Strony stosunku pożyczki.................................... 331 III. Konsensualność............................................ 332 IV. Dwustronnie zobowiązujący charakter umowy.................... 332 V. Umowa pożyczki jako umowa zobowiązująca do przeniesienia własności................................................. 333 VI. Problem odpłatności (nieodpłatności) umowy pożyczki............. 333 VII. Odpłatność pożyczki bankowej................................ 333 VIII. Przedmiot odpłaty za udzielenie pożyczki...................... 334 IX. Oprocentowanie pożyczek pieniężnych.......................... 334 X. Wysokość oprocentowania.................................... 335 XI. Przedmiot pożyczki wątpliwości na tle art. 720 1 KC............ 335 XII. Rzecz jako przedmiot pożyczki................................ 336 XIII. Kontrowersje co do przedmiotu pożyczki pieniężnej............... 336 XIV. Inne kwestie wątpliwe na tle definicji ustawowej pożyczki (art. 720 1 KC)........................................... 337 XV. Pożyczka a instytucje pokrewne............................... 339 31. Powstanie i zgaśnięcie stosunku zobowiązaniowego pożyczki...... 340 I. Treść umowy pożyczki na gruncie Kodeksu cywilnego............. 340 II. Treść umowy pożyczki bankowej.............................. 340 III. Treść umowy pożyczki konsumenckiej.......................... 340 IV. Forma umowy............................................. 341 V. Zgaśnięcie stosunku pożyczki na gruncie KC..................... 341 VI. Zgaśnięcie stosunku bankowej pożyczki pieniężnej................ 342 VII. Skutki nieodebrania przedmiotu pożyczki........................ 342 VIII. Pożyczka konsumencka odstąpienie od umowy przez pożyczkobiorcę............................................ 343 IX

Spis treści 32. Wykonanie umowy pożyczki................................. 343 I. Wydanie przedmiotu pożyczki................................. 343 II. Odebranie przedmiotu pożyczki............................... 343 III. Odpowiedzialność pożyczkodawcy za wady przedmiotu pożyczki.... 344 IV. Zwrot pożyczki............................................ 344 V. Termin zwrotu pożyczki...................................... 345 33. Przedawnienie roszczeń..................................... 346 Rozdział VI. Umowa kredytu. Kredyt konsumencki................... 349 34. Zagadnienia wstępne....................................... 352 I. Pojęcie umowy kredytu...................................... 352 II. Źródła regulacji umowy kredytu............................... 353 III. Rodzaje umów kredytu...................................... 356 IV. Umowa kredytu a umowa pożyczki............................. 363 35. Umowa kredytu........................................... 365 I. Strony umowy kredytu....................................... 365 II. Zawarcie umowy kredytu.................................... 370 III. Treść i forma umowy kredytu................................. 375 IV. Charakter prawny umowy kredytu.............................. 378 V. Prawa i obowiązki stron umowy kredytu......................... 379 VI. Wygaśnięcie umowy kredytu................................. 384 36. Umowa o kredyt konsumencki............................... 389 I. Regulacja kredytu konsumenckiego w prawie Unii Europejskiej...... 389 II. Umowa o kredyt konsumencki w KredKonsU z 2001 r.............. 394 III. Umowa o kredyt konsumencki w KredKonsU z 2011 r.............. 417 Rozdział VII. Depozyt nieprawidłowy............................... 459 37. Zagadnienia wstępne....................................... 459 I. Źródła prawa.............................................. 459 II. Funkcje gospodarcze i zastosowanie............................ 460 38. Konstrukcja normatywna i charakter prawny depozytu nieprawidłowego........................................... 460 I. Zagadnienia ogólne......................................... 460 II. Kwalifikacja prawna........................................ 461 39. Ujęcie depozytu nieprawidłowego w obowiązującym prawie...... 464 I. Oddanie na przechowanie przedmiotu depozytu................... 464 II. Uprawnienie do rozporządzania przedmiotem depozytu............. 465 III. Stosowanie przepisów o pożyczce i przechowaniu................. 466 IV. Termin i miejsce zwrotu depozytu.............................. 467 Rozdział VIII. Umowa rachunku bankowego........................ 469 40. Zagadnienia wstępne....................................... 471 I. Źródła prawa.............................................. 471 II. Funkcje gospodarcze i zastosowanie............................ 474 41. Ogólna charakterystyka umowy.............................. 474 I. Definicja ustawowa przedmiotowy zakres umowy................ 474 II. Charakter prawny umowy rachunku bankowego................... 477 III. Swoboda kontraktowania..................................... 479 IV. Odmiany (podtypy) umowy rachunku bankowego................. 481 42. Strony umowy rachunku bankowego.......................... 484 I. Podmiot prowadzący rachunek................................ 484 II. Posiadacz rachunku......................................... 485 43. Powstanie i zgaśnięcie stosunku zobowiązaniowego rachunku bankowego....................................... 491 I. Zawarcie umowy........................................... 491 X

Spis treści II. Zmiana treści umowy........................................ 493 III. Rozwiązanie umowy........................................ 493 44. Zobowiązanie banku do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku....................................... 494 I. Uwagi ogólne.............................................. 494 II. Obowiązek banku przyjmowania środków pieniężnych na rachunek bankowy........................................ 496 III. Obowiązek ewidencjonowania przyjętych na przechowanie środków pieniężnych. Prawne znaczenie wpisu na rachunku bankowym....... 496 IV. Obowiązek banku informowania posiadacza rachunku o stanie jego rachunku....................................... 501 45. Obowiązek banku zwrotu środków pieniężnych posiadaczowi rachunku................................................. 504 I. Uwagi ogólne.............................................. 504 II. Potrącenie wierzytelności banku z wierzytelnością posiadacza rachunku o zwrot wkładu..................................... 506 III. Rachunki bankowe zastrzeżone (zablokowane)................... 508 IV. Skutki prawne wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej............. 510 46. Zobowiązanie banku do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na zlecenie posiadacza rachunku............................. 516 I. Uwagi ogólne pojęcie bankowych rozliczeń pieniężnych.......... 516 II. Rodzaje i formy bankowych rozliczeń pieniężnych................ 518 III. Polecenie rozliczeniowe zagadnienia ogólne.................... 521 IV. Wykonanie polecenia rozliczeniowego.......................... 525 V. Sytuacja prawna podmiotów uczestniczących w cyklu rozliczeniowym.. 528 47. Szczególna regulacja prawna umów o rachunek bankowy typu oszczędnościowego......................................... 529 I. Uwagi ogólne.............................................. 529 II. Zwolnienie od zajęcia w ramach postępowania egzekucyjnego....... 530 III. Zwrot kosztów pogrzebu..................................... 531 IV. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci....................... 532 V. Zwrot środków pieniężnych na rzecz organu rentowego............. 534 48. Rachunki powiernicze...................................... 535 I. Uwagi ogólne.............................................. 535 II. Istota rachunku powierniczego................................ 535 III. Treść umowy o rachunek powierniczy.......................... 536 IV. Ochrona interesów powierzającego............................. 536 49. Odpowiedzialność banku.................................... 537 I. Uwagi ogólne.............................................. 537 II. Odpowiedzialność za skutki niewykonania lub nienależytego wykonania polecenia rozliczeniowego.......................... 537 50. Przedawnienie roszczeń..................................... 538 I. Uwagi ogólne.............................................. 538 II. Kwestie wątpliwe........................................... 538 Część III. Zabezpieczenia wierzytelności............................ 541 Rozdział IX. Poręczenie.......................................... 543 51. Uwagi ogólne.............................................. 545 I. Historia i źródła............................................ 545 II. Pojęcie i funkcja poręki...................................... 546 52. Powstanie stosunku poręczenia............................... 550 I. Umowa poręczenia.......................................... 550 II. Model ogólny zawarcia umowy poręczenia....................... 555 III. Stosunek poręczenia wynikający z innych umów i zdarzeń prawnych... 559 XI

Spis treści 53. Poręczenie w świetle przepisów o małżeńskich ustrojach majątkowych.............................................. 561 54. Stosunek poręczyciela do wierzyciela.......................... 563 I. Przedmiot poręczenia........................................ 563 II. Zakres zobowiązania poręczyciela.............................. 571 III. Wymagalność zobowiązania poręczyciela........................ 576 IV. Wygaśnięcie stosunku poręczenia.............................. 581 V. Zarzuty poręczyciela wobec wierzyciela......................... 582 VI. Dochodzenie wierzytelności od poręczyciela..................... 585 55. Stosunek poręczyciela do dłużnika oraz stosunki między poręczycielami............................................ 588 I. Roszczenia zwrotne poręczyciela.............................. 588 II. Zawiadomienie dłużnika albo poręczyciela o wykonaniu zobowiązania.............................................. 591 III. Wielość poręczycieli........................................ 592 56. Poręczenie udzielone przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne................................................... 597 I. Zagadnienia ogólne......................................... 597 II. Ogólne zasady udzielania poręczeń przez Skarb Państwa............ 598 III. Poręczenia spłaty kredytu.................................... 600 IV. Poręczenia wykonania zobowiązań wynikających z obligacji........ 603 V. Poręczenie wypłaty odszkodowania za zniszczone lub skradzione eksponaty wystawowe....................................... 606 VI. Poręczenia udzielane przez związane ze Skarbem Państwa podmioty oraz przez Bank Gospodarstwa Krajowego....................... 607 Rozdział X. Umowa gwarancji bankowej............................ 609 57. Pojęcie, funkcje i geneza.................................... 610 I. Terminologia.............................................. 610 II. Geneza................................................... 611 III. Funkcje zobowiązania gwarancyjnego i układ interesów stron........ 612 IV. Rodzaje gwarancji bankowych................................ 614 58. Definicja i charakterystyka umowy gwarancji bankowej......... 615 I. Umowa czy jednostronna czynność prawna?..................... 615 II. Definicja umowy gwarancji bankowej........................... 616 III. Umowa gwarancji bankowej a zlecenie jej udzielenia.............. 617 IV. Charakterystyka umowy gwarancji bankowej..................... 618 V. Treść umowy gwarancji bankowej.............................. 620 VI. Moment zawarcia umowy.................................... 621 VII. Forma umowy gwarancji bankowej............................. 622 59. Aktualizacja obowiązku banku-gwaranta...................... 623 60. Umowa gwarancji bankowej umowa kauzalna czy abstrakcyjna?.......................................... 626 I. Uwagi wstępne............................................. 626 II. Znaczenie związku między zobowiązaniem z gwarancji a stosunkiem podstawowym............................................. 627 III. Powstanie wierzytelności zabezpieczonej jako przesłanka zobowiązania gwarancyjnego................................. 629 IV. Bezwzględna nieważność umowy zabezpieczonej................. 630 V. Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej..................... 631 VI. Przelew wierzytelności z gwarancji............................. 633 VII. Związek między zobowiązaniem gwarancyjnym a wierzytelnością podstawową (podsumowanie)................................. 634 VIII. Koncepcja abstrakcyjnej umowy gwarancji bankowej.............. 634 XII

Spis treści IX. Koncepcja kauzalnej umowy gwarancji bankowej................. 635 X. Domniemanie kauzalności umowy gwarancji bankowej (stanowisko własne)......................................... 636 61. Dopuszczalne i niedopuszczalne zarzuty uwalniające gwaranta.... 640 I. Uwagi wstępne............................................. 640 II. Zarzuty oparte bezpośrednio na umowie gwarancji................ 641 III. Zarzuty nawiązujące do stosunku podstawowego.................. 642 IV. Zarzut nadużycia prawa...................................... 643 V. Zarzuty niedopuszczalne..................................... 644 62. Wygaśnięcie zobowiązania gwarancyjnego..................... 645 I. Upływ terminu obowiązywania gwarancji....................... 645 II. Formuła przedłuż albo płać ( extend or pay )................... 646 III. Inne przyczyny wygaśnięcia zobowiązania....................... 646 IV. Wygaśnięcie zobowiązania w wyniku zapłaty sumy gwarancyjnej..... 647 63. Gwarancja bankowa na tle niektórych podobnych stosunków zobowiązaniowych......................................... 649 I. Uwagi wstępne............................................. 649 II. Gwarancja bankowa a przekaz................................. 650 III. Umowa gwarancji bankowej a umowa poręczenia................. 651 IV. Umowa gwarancji bankowej a umowa o świadczenie przez osobę trzecią.................................................... 652 Rozdział XI. Akredytywa......................................... 655 64. Pojęcie akredytywy......................................... 657 I. Charakterystyka ogólna...................................... 657 II. Ewolucja akredytywy........................................ 658 III. Funkcje akredytywy......................................... 660 IV. Normatywne postaci akredytywy............................... 661 65. Regulacja akredytywy w obrocie międzynarodowym............ 665 I. Jednolite Zwyczaje i Praktyki dotyczące Akredytyw Dokumentowych.. 665 II. Konwencja ONZ w sprawie Gwarancji Autonomicznych i Akredytyw Zabezpieczających.......................................... 669 III. International Standby Practices (ISP 98)........................ 670 IV. Prawo właściwe............................................ 671 66. Regulacja akredytywy w prawie polskim...................... 672 I. Zakres regulacji............................................ 672 II. Ograniczenia podmiotowe.................................... 674 III. Forma.................................................... 675 IV. Język..................................................... 676 V. Podstawowe problemy prawne................................ 677 67. Charakter prawny akredytywy.............................. 679 I. Akredytywa jako szczególna forma przekazu..................... 679 II. Akredytywa jako układ trzech stosunków prawnych............... 680 III. Inne próby kwalifikacji...................................... 681 IV. Ocena proponowanych rozwiązań.............................. 684 68. Zlecenie otwarcia akredytywy............................... 692 I. Zawarcie umowy zlecenia.................................... 692 II. Minimalna treść zlecenia otwarcia akredytywy.................... 693 III. Główne zobowiązania stron................................... 694 IV. Sposób realizacji zlecenia przez bank........................... 695 69. Stosunek wynikający z otwarcia akredytywy................... 702 I. Otwarcie akredytywy........................................ 702 II. Zobowiązanie akredytata..................................... 708 III. Aktualizacja zobowiązania akredytata........................... 712 XIII

XIV Spis treści IV. Zarzuty przysługujące akredytatowi............................ 713 V. Dopuszczalność przeniesienia uprawnień z akredytywy............. 718 70. Stosunek prawny pomiędzy zlecającym otwarcie akredytywy a beneficjentem............................................ 719 71. Stosunki z udziałem banku pośredniczącego.................... 720 I. Uwagi ogólne.............................................. 720 II. Akredytywa niepotwierdzona................................. 721 III. Akredytywa potwierdzona.................................... 721 IV. Akredytywa zaliczkowa...................................... 723 72. Przedawnienie roszczeń..................................... 723 Część IV. Umowy o funkcji alimentacyjnej........................... 725 Rozdział XII. Renta.............................................. 727 73. Umowa renty.............................................. 728 I. Charakter prawny i zawarcie umowy renty....................... 728 II. Treść zobowiązania......................................... 734 74. Renta ze źródeł pozaumownych.............................. 739 I. Odpowiednie stosowanie przepisów o umowie renty do rent pozaumownych............................................ 739 II. Zmiana wysokości lub czasu trwania renty....................... 740 Rozdział XIII. Dożywocie......................................... 753 75. Umowa dożywocia......................................... 754 I. Pojęcie umowy o dożywocie i jej zawarcie....................... 754 II. Zmiana treści i zakończenie stosunku dożywocia.................. 764 Rozdział XIV. Umowa z następcą................................... 773 76. Ogólna charakterystyka umowy z następcą.................... 774 I. Pojęcie i regulacja prawna.................................... 774 II. Umowa przekazania gospodarstwa rolnego jako legislacyjny pierwowzór umowy z następcą................................ 775 III. Założenia legislacyjne i funkcje społeczno-gospodarcze............ 778 77. Zawarcie i forma oraz strony umowy......................... 779 I. Zawarcie i forma umowy..................................... 779 II. Strony umowy............................................. 780 78. Przedmiot umowy......................................... 782 I. Świadczenie............................................... 782 II. Gospodarstwo rolne jako przedmiot świadczenia.................. 782 79. Prawa i obowiązki stron.................................... 784 I. Wprowadzenie............................................. 784 II. Prawa i obowiązki rolnika.................................... 785 III. Prawa i obowiązki następcy................................... 787 80. Charakter prawny umowy z następcą......................... 789 I. Umowa zobowiązująca...................................... 789 II. Umowa z następcą a umowy pokrewne.......................... 792 III. Umowa z następcą jako umowa nazwana........................ 794 81. Rozwiązanie umowy z następcą.............................. 795 I. Rozwiązanie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności gospodarstwa rolnego....................................... 795 II. Rozwiązanie umowy przenoszącej własność gospodarstwa rolnego... 796 Część V. Ubezpieczenia gospodarcze................................ 801 Rozdział XV. Umowa ubezpieczenia................................ 803 82. Istota i kwalifikacja prawna umowy ubezpieczenia.............. 806 I. Pojęcie umowy ubezpieczenia................................. 806

Spis treści II. Zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy.................... 807 III. Interes ubezpieczeniowy..................................... 809 IV. Umowa jako źródło powstania stosunku prawnego ubezpieczenia. Kwalifikowany charakter umowy ubezpieczenia.................. 811 V. Umowa ubezpieczenia jako umowa adhezyjna. Ogólne warunki ubezpieczeń.................................. 812 VI. Zobowiązaniowy charakter umowy ubezpieczenia. Umowa ubezpieczenia jako umowa nazwana, dwustronna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna, przysparzająca i kauzalna..... 813 VII. Kwestia wzajemności i losowości umowy ubezpieczenia. Umowa ubezpieczenia jako umowa o świadczenie usług kreująca stosunek prawny o charakterze trwałym......................... 814 VIII. Umowa ubezpieczenia jako kontrakt najwyższego zaufania (contractus uberrimae fides).................................. 815 IX. Konsensualny charakter umowy ubezpieczenia................... 816 X. Konsumencki i gospodarczy charakter umowy ubezpieczenia........ 816 83. Zawarcie umowy ubezpieczenia.............................. 817 I. Oferta zawarcia umowy ubezpieczenia i jej przyjęcie............... 817 II. Zawarcie umowy ubezpieczenia w drodze negocjacji............... 821 III. Zawarcie umowy ubezpieczenia w drodze przetargu lub aukcji....... 822 IV. Obowiązki ubezpieczyciela przy zawieraniu umowy............... 823 V. Zawarcie umowy ubezpieczenia a rozpoczęcie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej........................................... 826 84. Strony umowy ubezpieczenia i podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia.................................... 827 I. Uwagi ogólne.............................................. 827 II. Ubezpieczyciel............................................. 827 III. Ubezpieczający............................................ 829 IV. Inne podmioty związane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia...... 830 85. Świadczenie ubezpieczyciela ochrona ubezpieczeniowa......... 838 I. Kwestia określenia treści świadczenia ubezpieczyciela koncepcja ochrony ubezpieczeniowej.................................... 838 II. Realizacja roszczenia o świadczenie przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej........................................... 841 III. Granice świadczenia ochrony ubezpieczeniowej przez ubezpieczyciela............................................ 842 IV. Franszyzy: integralna i redukcyjna. Udział własny................. 846 86. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela........................ 847 I. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela w ubezpieczeniach osobowych................................................ 847 II. Świadczenie pieniężne ubezpieczyciela w ubezpieczeniach majątkowych.............................................. 851 III. Waloryzacja świadczenia ubezpieczyciela........................ 860 IV. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego. Przedawnienie roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela.............................. 865 87. Świadczenie ubezpieczającego zapłata składki ubezpieczeniowej... 866 I. Uwagi ogólne.............................................. 866 II. Charakter prawny składki ubezpieczeniowej...................... 867 III. Składka jednorazowa i bieżąca, pierwsza i następna. Wymagalność roszczenia o zapłatę składki ubezpieczeniowej........ 869 IV. Wysokość składki ubezpieczeniowej............................ 870 V. Zwrot składki ubezpieczeniowej............................... 871 VI. Dłużnik z tytułu składki ubezpieczeniowej....................... 872 VII. Wierzyciel z tytułu składki ubezpieczeniowej..................... 873 XV

XVI Spis treści 88. Powinności ubezpieczającego................................ 874 I. Uwagi ogólne.............................................. 874 II. Charakter prawny powinności ubezpieczającego.................. 874 III. Poszczególne powinności nałożone na ubezpieczającego przez ustawę... 877 89. Zakończenie stosunku prawnego ubezpieczenia.................. 883 I. Spełnienie świadczeń jako przyczyna wygaśnięcia stosunku prawnego ubezpieczenia.............................................. 883 Część VI. Różne stosunki prawne.................................. 891 Rozdział XVI. Przyrzeczenie publiczne............................. 893 90. Uwagi wprowadzające...................................... 894 I. Pojęcie przyrzeczenia publicznego............................. 894 II. Funkcje przyrzeczenia publicznego............................. 895 91. Strona podmiotowa przyrzeczenia publicznego................. 896 I. Przyrzekający nagrodę....................................... 896 II. Osoby, do których przyrzeczenie jest kierowane................... 897 92. Przedmiot przyrzeczenia publicznego......................... 898 I. Uwagi ogólne.............................................. 898 II. Przedmiot przyrzeczenia zwykłego............................ 898 III. Przedmiot przyrzeczenia nagrody konkursowej................... 900 93. Nagroda.................................................. 903 I. Pojęcie nagrody i rodzaje nagród............................... 903 II. Nagroda a przedmiot przyrzeczenia............................. 905 III. Oznaczenie wysokości nagrody pieniężnej nieokreślonej dokładnie w przyrzeczeniu.................................... 905 94. Oświadczenie woli przyrzekającego........................... 906 I. Wymaganie publicznego ogłoszenia przyrzeczenia nagrody.......... 907 II. Treść oświadczenia woli przyrzekającego........................ 908 III. Przyrzeczenie publiczne a podział oświadczeń woli na składane i nieskładane innej osobie.................................... 910 IV. Przyrzeczenie nagrody na serio................................ 912 V. Przyrzeczenie publiczne a obietnice wyborcze i tzw. umowy republikańskie............................................. 912 VI. Przyrzeczenie publiczne a niektóre działania o charakterze promocyjnym podejmowane w stosunku do konsumentów.......... 913 95. Rozstrzygnięcie konkursu................................... 914 I. Rozstrzygnięcie przez przyrzekającego.......................... 914 II. Rozstrzygnięcie przez sąd konkursowy.......................... 918 96. Konstrukcja czynności prawnej zobowiązującej przyrzekającego do spełnienia świadczenia stanowiącego nagrodę................ 920 I. Charakterystyka koncepcji umownej i koncepcji jednostronnej czynności prawnej.......................................... 920 II. Stanowisko KC............................................ 921 III. Umowa w miejsce jednostronnej czynności prawnej............... 923 IV. Konkurs zamknięty......................................... 923 97. Skutki prawne przyrzeczenia publicznego..................... 923 I. Rodzaje skutków prawnych przyrzeczenia publicznego............. 923 II. Stan związania przyrzekającego przyrzeczeniem.................. 924 III. Uboczne, pomocnicze obowiązki przyrzekającego nagrodę konkursową........................................ 924 IV. Roszczenie o nagrodę i charakter stosunku zobowiązaniowego łączącego przyrzekającego nagrodę z nagrodzonym............... 925 V. Nabycie przez przyrzekającego nagrodę konkursową własności, praw autorskich lub wynalazczych do nagrodzonego dzieła......... 930

Spis treści 98. Odwołanie i zmiana przyrzeczenia publicznego................. 932 I. Odwołanie................................................ 932 II. Zmiana przyrzeczenia publicznego............................. 933 Rozdział XVII. Gra i zakład....................................... 935 99. Pojęcia wstępne........................................... 936 100. Rys historyczny i porównawczy.............................. 939 I. Stanowisko prawa rzymskiego................................. 939 II. Ujęcia nowożytne........................................... 940 III. Stanowisko Kodeksu zobowiązań.............................. 941 101. Źródła prawa obowiązującego............................... 942 102. Niezaskarżalne zobowiązania z gier i zakładów................. 944 103. W pełni skuteczne zobowiązania z gier i zakładów............... 947 I. Kwalifikowane gry i zakłady wzajemne......................... 947 II. Nierzeczywiste transakcje terminowe i opcyjne w obrocie profesjonalnym............................................. 965 104. Nieważne zobowiązania z gry lub zakładu..................... 969 I. Gry i zakłady zakazane...................................... 969 II. Gry i zakłady nierzetelne..................................... 970 III. Skutki.................................................... 972 Rozdział XVIII. Ugoda........................................... 975 105. Pojęcie i przedmiot ugody................................... 976 I. Ugoda w prawie cywilnym i w prawie postępowania cywilnego...... 976 II. Stosunki prawne, które mogą być przedmiotem ugody.............. 980 III. Ugoda co do zobowiązania naturalnego......................... 985 IV. Znaczenie ugody, zakres ugody sądowej......................... 986 106. Forma, treść i charakter prawny ugody....................... 988 I. Zawarcie ugody............................................ 988 II. Treść ugody; wzajemne ustępstwa.............................. 990 III. Charakter prawny ugody..................................... 992 IV. Odróżnienie ugody od innych czynności prawnych................ 997 107. Wykonanie i skutki niewykonania ugody...................... 999 I. Stosowanie zasad ogólnych................................... 999 II. Przedawnienie roszczeń z ugody............................... 1000 108. Wady oświadczenia woli i inne przyczyny wzruszenia ugody...... 1001 I. Uwagi wstępne............................................. 1001 II. Błąd przy ugodzie.......................................... 1002 III. Pozostałe wady oświadczenia woli............................. 1005 IV. Sankcje wad oświadczenia woli................................ 1006 V. Bezskuteczność względna ugody............................... 1007 109. Nieważność ugody w świetle art. 58 KC i art. 203 4 KPC........ 1008 I. Kryteria oceny............................................. 1008 II. Prezentacja orzecznictwa..................................... 1010 III. Próba wytyczenia zasad dokonywania oceny..................... 1012 IV. Stwierdzenie nieważności ugody............................... 1013 Indeks rzeczowy................................................. 1015 XVII

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa BankHipU......... ustawa z 29.8.1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 ze zm.) DodMU........... ustawa z 21.6.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 71, poz. 734 ze zm.) FInwU............ ustawa z 27.5.2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz. 1546 ze zm.) GHU.............. ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. Nr 201, poz. 1540 ze zm.) GospNierRolnU..... ustawa z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 ze zm.) GospNierU......... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) GrecU............. grecka ustawa Nr 1665 z 1986 r. o umowach leasingu GTU.............. ustawa z 26.10.2000 r. o giełdach towarowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 48, poz. 284 ze zm.) GZU.............. ustawa z 29.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.) JęzykPolU......... ustawa z 7.10.1999 r. o języku polskim (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 224 ze zm.) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC austr........... Kodeks cywilny austriacki z 1811 r. KC franc........... Kodeks cywilny francuski z 21.3.1804 r. (Cciv Code civil) KC niem........... Kodeks cywilny niemiecki z 18.8.1896 r. (BGB Bürgerliches Gesetzbuch) KC ros............. Kodeks cywilny rosyjski z 1994 r. KC szwajc.......... Kodeks cywilny szwajcarski z 1912 r. KC włos............ Kodeks cywilny włoski z 1942 r. KH............... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KH amer........... Kodeks handlowy amerykański z 1952 r. (UCC Uniform Commerce Code) KK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS.............. ustawa z 10. 9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) KomPrywPPU...... ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) Konstytucja RP...... ustawa z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) konwencja UNIDROIT........ Konwencja UNIDROIT o międzynarodowym leasingu finansowanym podpisana w Ottawie 28.5.1988 r. KP................ ustawa 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA.............. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) XIX