Wymagania z języka polskiego w klasach I III gimnazjum I. Podstawa programowa WWW.men.gov.pl II. Wymagania programowe (kursywą wyróżniono hasła realizowane wcześniej, w danej klasie uczeń poznaje je w szerszym wymiarze, z wykorzystaniem ćwiczeń i tekstów o wyższym stopniu trudności): Wymagania programowe w klasie I I. W zakresie czytania i słuchania uczeń: 1) wykazuje się znajomością i zrozumieniem tekstów literackich poznawanych na lekcjach oraz lektur zalecanych do przeczytania na początku roku przez nauczyciela; 2) potrafi czytać wyraziście i płynnie, z wyrażaniem emocji, teksty literackie; 3) rozumie znaczenie dosłowne i przenośne czytanego tekstu; 4) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu; 5) odróżnia prawdę od fikcji literackiej, realizm i fantastykę, informacje o faktach od opinii; 6) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację); 7) czerpie dodatkowe informacje z przypisu; 8) korzysta z różnych źródeł, w tym ze słowników języka polskiego. I. W zakresie mówienia i pisania uczeń: 1) bierze udział w dyskusji, nawiązując do wypowiedzi poprzednich, potrafi uzasadnić swoje stanowisko; 2) przekłada treści obrazowe na wypowiedzi ustne; 3) redaguje krótkie pisma użytkowe (poznane w SP): - zaproszenie, - ogłoszenie, - instrukcję, - przepis;
4) potrafi pisać na temat w następujących formach wypowiedzi: - opis przedmiotu, miejsca (z użyciem środków stylistycznych), postaci, dzieła sztuki, - opis sytuacji, - charakterystyka postaci literackiej, filmowej, rzeczywistej, - list do postaci literackiej, - notatka w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia, - opowiadanie twórcze urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie z zastosowaniem środków stylistycznych, - przemówienie, - kartka z pamiętnika, - sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu oraz ze zdarzenia z życia; 5) potrafi przedstawić nie tylko treść, ale również problematykę utworów literackich omawianych na lekcjach; 6) potrafi argumentować swoje opinie, dostosować odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada; 7) redaguje tekst napisany ręcznie i na komputerze; 8)stosuje związki frazeologiczne, różne rodzaje zdań, dąży do perfekcyjnego wysławiania się świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści; 9) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie ( recytowane w całości lub we fragmentach) I. W zakresie świadomości językowej uczeń: 1)wskazuje elementy składowe aktu komunikacji językowej (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst),zna niewerbalne sposoby komunikowania się; 2)rozpoznaje funkcje wypowiedzi; 3)zna warunki dobrego porozumiewania się, cechy dobrych wypowiedzi ustnych; 4) stosuje w wypowiedziach formy grzecznościowe; 5)dostrzega różnice między językiem mówionym a pisanym; 6) samodzielnie dociera do informacji w różnych źródłach, korzysta ze słowników; 7) zna odmienne części mowy, potrafi określić formy gramatyczne; 8) zna typy imiesłowów i zasady ich używania; 9) potrafi wskazać temat fleksyjny i końcówkę; 10) zna nieodmienne części mowy; 11)wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi; 12)wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji;
13) potrafi określić funkcje składniowe wyrazów w zdaniu: główne i określenia (orzeczenie i jego rodzaje, podmiot i sposoby wyrażania, przydawka, dopełnienie, okolicznik i jego rodzaje); 14) dokonuje analizy składniowej zdania pojedynczego (graficzne obrazowanie); 15) stosuje poprawny szyk wyrazów w zdaniu; 16) rozróżnia typy wypowiedzi- zdanie i równoważnik zdania; 17) stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych; 18) zna i stosuje zasady używania znaków interpunkcyjnych; 19) zna i stosuje zasady ortografii, w tym pisowni nie z różnymi wyrazami. II. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczeń: 1) rozróżnia i rozpoznaje: - rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat; - osobę mówiącą: podmiot liryczny, narratora, postaci dramatu; - gatunki literackie: mit, baśń, bajkę, przypowieść, fraszkę, balladę, epos, powieść, pamiętnik, biografię, autobiografię; - formy wypowiedzi: opis, opowiadanie, monolog, dialog; - podstawowe elementy kompozycji tekstu: zdarzenie, epizod, wątki główne i poboczne, akcję, fabułę; - teksty medialne: komunikat, artykuł, reportaż. 2) zna: - teksty kultury zgrupowane wokół danych tematów i motywów, zaprezentowane w podręczniku, i potrafi je omówić, posługując się poznanymi dziełami: a) dom jego rozumienie dosłowne i przenośne, b) wzorce utrwalone w kulturze, c) radość życia, radość poznawania świata, d) niepokój i strach, e) charaktery sposoby ukazania ich w sztuce, f) miłość niejedno ma imię, g) praca i jej wartość, h) przyroda w sztuce, i) nadzieje i marzenia człowieka związane z rozwojem techniki; - cechy literatury fantastycznonaukowej i fantasy; - elementy budowy dramatu (podział na role, akt, scena, tekst główny i poboczny, dialog, monolog) znajduje je w tekście; - środki stylistyczne i potrafi je wskazać w tekście (epitety, metaforę, uosobienie, animizację, porównanie, apostrofę, pytanie
retoryczne i zwykłe, wyliczenia, powtórzenia) określa ich funkcję; - w liryce rym i jego rodzaje, wers, zwrotkę, refren, akcenty potrafi je wskazać w tekście; - pojęcie wzorców życiowych i osobowych zapisanych w literaturze (heros, rycerz, władca); 3) rozumie pojęcie epoki w dziejach kultury; 4) dostrzega elementy przekazu w przedstawieniu ikonicznym (malarstwo, film); 5) odczytuje podstawowe dosłowne i przenośne sensy różnych tekstów kultury (literatura, teatr, film, malarstwo). Wymagania programowe w klasie II: I. W zakresie czytania i słuchania uczeń: 1) odczytuje teksty kultury zawarte w podręczniku i potrafi określić ich specyfikę ; 2) odróżnia dramat od epiki i liryki; 3) z czytanego tekstu wybiera informacje istotne, cytuje potrzebne fragmenty; 4) rozpoznaje dosłowny, przenośny i symboliczny sens utworu; 5) rozróżnia stwierdzenia i przypuszczenia, fakty, opinie, argumenty, wnioski; 6) rozpoznaje intencje wypowiedzi; 7) czerpie dodatkowe informacje z przypisu; 8) korzysta z różnych źródeł, w tym ze słowników języka polskiego; 9) czyta wyraźnie, płynnie - z wyrażaniem emocjonalnego zabarwienia tekstu. I. W zakresie pisania i mówienia uczeń: 1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;
2) pisze na temat, zgodnie z celem i wymogami stylistycznymi: - opowiadanie, - opis przedmiotu, krajobrazu, sytuacji, przeżyć, postaci, dzieła sztuki, - sprawozdanie z uroczystości szkolnej, wycieczki, - charakterystykę, - przemówienie, - notatkę w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia, - sprawozdanie z filmu, spektaklu; - rozprawkę, 3) pisząc, zachowuje normy poprawnościowe języka polskiego; 4) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną zgodnie z zasadami retoryki; 5) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź; 6) uczestniczy w dyskusji, prowadzi negocjacje; 7) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie ( recytowane w całości lub we fragmentach). I. W zakresie świadomości językowej uczeń: 1) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym, odróżnia fikcję od kłamstwa, dostrzega w wypowiedzi przejawy agresji i manipulacji; przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, zwłaszcza w elektronicznych środkach przekazywania informacji ( SMS, e-mail, czat, blog), ma świadomość konsekwencji anonimowości uczestników komunikacji w Internecie; 2) odróżnia zdanie pojedyncze od złożonego, dokonuje analizy zdania pojedynczego, określając jego części; rozpoznaje typy zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie, identyfikuje imiesłowowy równoważnik zdania, przedstawia zdania złożone na wykresach; zamienia mowę zależną na niezależną i odwrotnie; wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; 3)określa wyrazy podstawowe i pochodne, wie, czym jest rodzina wyrazów, zna zasady pisowni przyrostków, przedrostków i stosuje je w praktyce; wie, czym są wyrazy złożone, skrótowce;
4) odróżnia głoski od liter, określa rodzaje głosek, zna budowę narządów mowy i rozumie ich rolę w powstawaniu głosek; rozpoznaje upodobnienia i uproszczenia grup spółgłoskowych; zna zasady akcentowania. II. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczeń: 1) zna treść lektur podanych przez nauczyciela na początku roku szkolnego; 2) zna teksty zamieszczone w podręczniku, zgrupowane wokół tematów: - małe i duże ojczyzny, - kobieta mężczyzna, - mądrość, - przemijanie, - stereotypy i karykatury, - wyobraźnia jej rola w tworzeniu sztuki, - człowiek w społeczności, - człowiek w samotności, - różnorodność jako cecha sztuki XX wieku; 3) analizuje i interpretuje teksty liryczne, epickie i dramatyczne, wykorzystując pojęcia z teorii literatury: fikcja literacka, świat przedstawiony, narrator, narracja, nadawca (w każdym z rodzajów literackich), odbiorca, fabuła, akcja, wątek, rytm, rym, wers, strofa, refren, epitet, porównanie, metafora, animizacja, apostrofa, pytanie retoryczne, wyraz dźwiękonaśladowczy (onomatopeja); 4) rozróżnia rodzaje literackie i posługuje się pojęciami charakterystycznymi dla każdego z nich; 5) rozpoznaje i określa główne cechy: opowiadania, noweli, dziennika, powieści historycznej, tragedii, komedii, satyry, pieśni, hymnu, trenu, ballady, fraszki, wiersza wolnego; 6) rozpoznaje i określa cechy literatury przygodowej i detektywistycznej; 7) zna i stosuje podstawowe terminy związane z przekazami ikonicznymi (teatrem, filmem, dziełem sztuki, prasą); 8) samodzielnie dociera do informacji; 9) uwzględnia w interpretacji kontekst. Wymagania programowe w klasie III: I. W zakresie czytania i słuchania uczeń:
1) wykazuje się znajomością i zrozumieniem tekstów literackich poznawanych na lekcjach oraz lektur zalecanych do przeczytania na początku roku przez nauczyciela; 2) potrafi czytać wyraziście i płynnie z wyrażaniem emocji teksty literackie; 3) rozumie znaczenie dosłowne, przenośne i symboliczne czytanego tekstu; 4) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu; 5) odróżnia prawdę od fikcji literackiej, realizm i fantastykę, informacje o faktach od opinii; 6) rozpoznaje intencje wypowiedzi; 7) czerpie dodatkowe informacje z przypisu. I. W zakresie mówienia i pisania uczeń: 1) bierze udział w dyskusji,nawiązując do wypowiedzi poprzednich, odpowiednio do ich treści potrafi uzasadnić swoje stanowisko; 2) przekłada treści obrazowe na wypowiedzi ustne; 3) potrafi pisać na temat w następujących formach wypowiedzi: - opis przedmiotu, miejsca (z użyciem środków stylistycznych), postaci, dzieła sztuki, - opis sytuacji, - charakterystyka postaci literackiej, filmowej, rzeczywistej, - list do postaci literackiej, - notatka w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia, - opowiadanie twórcze urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie, z zastosowaniem środków stylistycznych, - przemówienie, - kartka z pamiętnika, - sprawozdanie, - recenzja, - rozprawka, - podanie, - życiorys i CV, - list motywacyjny, - dedykacja, - pisma użytkowe (zaproszenie, ogłoszenie, instrukcja, przepis, zawiadomienie); 4) potrafi przedstawić nie tylko treść, ale również problematykę utworów literackich omawianych na lekcjach;
5) potrafi argumentować swoje opinie, dostosować odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada; 6) posługuje się pojęciami związanymi z retoryką i wypowiedziami o strukturze logicznej: teza, argument, przesłanka, wniosek, pogląd, ocena; 7) stosuje związki frazeologiczne, różne rodzaje zdań, dąży do prawidłowego wysławiania się świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści; 8) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze; 9) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie ( recytowane w całości lub we fragmentach). I. W zakresie świadomości językowej uczeń: (Komunikacja językowa) - sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny, zna granice stosowania slangu młodzieżowego; - rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich; - dostrzega zróżnicowanie słownictwa- rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu; - rozpoznaje cechy języka swojego regionu; - rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje podstawowe style funkcjonalne (potoczny, naukowy, publicystyczny, urzędowy); - zna i stosuje zasady dobrego stylu; - poprawnie odmienia imiona i nazwiska; - zna rodzaje błędów językowych; -wie, na czym polega manipulacja językowa (język w reklamie), agresja językowa; (Fleksja) - zna odmienne części mowy, potrafi określić formy gramatyczne; - zna nieodmienne części mowy: przyimek,przysłówek spójnik, partykułę, wykrzyknik i potrafi określić ich funkcję. (Składnia) - potrafi określić funkcje składniowe wyrazów w zdaniu: główne i określenia (orzeczenie i jego rodzaje, podmiot
i sposoby wyrażania, przydawka, dopełnienie, okolicznik i jego rodzaje); - dokonuje analizy składniowej zdania pojedynczego i złożonego (graficzne obrazowanie); - stosuje poprawny szyk wyrazów w zdaniu; - rozumie funkcje zdania bezpodmiotowego w wypowiedzi; - rozróżnia rodzaje zdań złożonych: podrzędnie i współrzędnie. (Fonetyka) - nazywa upodobnienia fonetyczne i określa ich znaczenie dla praktyki wymawiania i zapisywania wyrazów. (Słowotwórstwo) - potrafi wyodrębnić cząstki budowy wyrazu, stworzyć rodzinę wyrazów. (Semantyka) - potrafi podać synonimy, antonimy, homonimy; -rozróżnia archaizmy, neologizmy, wyrazy rodzime, zapożyczone, eufemizmy, wulgaryzmy (dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów), dialektyzację, stylizację; (Interpunkcja) - zna i stosuje zasady używania znaków interpunkcyjnych. (Ortografia - zna i stosuje zasady ortograficzne. II. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczeń: 1) rozróżnia i rozpoznaje: - rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat, - osobę mówiącą: podmiot liryczny, narratora, postaci dramatu, - gatunki literackie: mit, bajkę, fraszkę, balladę, epos, powieść, pamiętnik, biografię, autobiografię, tragedię, komedię, nowelę, opowiadanie, przypowieść, satyrę, hymn, sonet, - formy wypowiedzi: opis, opowiadanie, monolog, dialog, - podstawowe elementy kompozycji tekstu: zdarzenie, epizod, wątki główne i poboczne, akcję, fabułę, teksty medialne : komunikat, artykuł, reportaż, wywiad, esej; rozpoznaje i określa cechy literatury obyczajowej; 2) zna:
- problematykę lektur podanych przez nauczyciela na początku roku szkolnego oraz tekstów kultury zamieszczonych w podręczniku, zgrupowanych wokół tematów: a) homo viator wędrowanie jako motyw w sztuce, b) karnawał i jego odzwierciedlenia w sztuce, c) człowiek wobec losu między dobrem a złem, d) utopie i antyutopie, e) bunt jego źródła i cele, f) problem wykluczenia postawy wobec mniejszości, g) artysta i jego dzieło, h) sztuka życia poszukiwanie harmonii, rola tradycji, pamięci; - cechy literatury fantastycznonaukowej i fantasy; - elementy budowy dramatu (podział na role, akt, scena, tekst główny i poboczny, dialog, monolog) znajduje je w tekście; - środki stylistyczne i potrafi je wskazać w tekście (epitety, metaforę, uosobienie, animizację, porównanie, apostrofę, pytanie retoryczne i zwykłe, wyliczenia, powtórzenia, onomatopeję, przerzutnię, peryfrazę, hiperbolę, alegorię, symbol) określa ich funkcję; - w liryce rym i jego rodzaje, wers, zwrotkę, refren, akcenty potrafi je wskazać w tekście. 3) rozumie pojęcie epoki w dziejach kultury; 4) rozumie rolę kontekstu dla rozumienia utworu; 5) dostrzega elementy przekazu w przedstawieniu ikonicznym (malarstwo, film); 6) odczytuje dosłowne i przenośne sensy różnych tekstów kultury (literatura, teatr, film, malarstwo, rzeźba).