EUROBAROMETR 75.2 KRYZYS I BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCIOWE Badanie przeprowadzone przez TNS Opinion & Social na zlecenie Parlamentu Europejskiego i koordynowane przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji TNS Opinion & Social Avenue Herrmann Debroux, 40 1160 Bruksela Belgia - 1 -
Spis treści WPROWADZENIE...3 STRESZCZENIE...6 1. Polityki, których PE powinien bronić priorytetowo [QA1]...9 2. Europejczycy a wyjście z kryzysu [QA5]...22 3. Opinia Europejczyków na temat roli euro [QA2]...29 4. Reakcje państw członkowskich w obliczu kryzysu...35 4.1 Jak zdaniem Europejczyków powinny się zachowywać państwa członkowskie [QA3]... 35 4.2 Co jest ważniejsze: zmniejszanie wydatków publicznych czy ożywienie gospodarki? [QA4]... 40 5. Opinie Europejczyków na temat podatku od transakcji finansowych...45 5.1 Europejczycy dość powszechnie akceptują ideę podatku od transakcji finansowych [QA6.1]... 45 5.2 Podatek od transakcji finansowych - osoby popierające ideę tego podatku zgadzają się w dużej mierze na jego wprowadzenie, zarówno na szczeblu globalnym jak i europejskim [QA6.2 i QA6.3]... 50 5.3 Uzasadnienie poparcia dla podatku od transakcji finansowych [QA7].... 55 5.4 Uzasadnienie sprzeciwu wobec wprowadzenia podatku od transakcji finansowych najpierw w Unii Europejskiej [QA8]... 60 6. Europejczycy a bezpieczeństwo żywnościowe...65 6.1 Bardzo pozytywne opinie na temat działań Unii Europejskiej na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego [QA9.1, 9.2, 9.3 et 9.4]... 65 6.2 Najskuteczniejszym sposobem zwalczania podwyżek cen produktów spożywczych zdaje się być pomoc dla rolnictwa krajów rozwijających się [QA10]... 72 WNIOSKI...77 ZAŁĄCZNIKI Notka techniczna - 2 -
WPROWADZENIE Pomimo iż wskaźniki gospodarcze dla drugiego półrocza 2010 roku pokazują lekki spadek wzrostu w Unii Europejskiej, prognozy na rok 2011 są raczej optymistyczne. Szacowany wzrost PKB wynosi 1,8%. Ten przyrost tłumaczy się przede wszystkim ożywieniem gospodarki światowej oraz większą wiarą w przyszłość ze strony przedsiębiorstw 1. Jednakże sytuacja gospodarcza na poziomie Unii Europejskiej nie znajduje jednakowego odzwierciedlenia w poszczególnych państwach członkowskich. O ile Niemcy i Francja odnotowały pozytywne wyniki, niepokój wzbudza sytuacja w Grecji, Irlandii, Portugalii czy też Hiszpanii. Manifestacje i inne ruchy społeczne jasno pokazują lęki znaczącej części ludności tych krajów. Ponadto, tzw. arabska wiosna ludów, czyli wydarzenia toczące się u bram Unii Europejskiej, także prowadzi do licznych pytań w Europie, zwłaszcza dotyczących imigracji. W tym właśnie kontekście społeczno-gospodarczym przeprowadzono falę 75.2 Eurobarometru w okresie od 13 kwietnia do 2 maja 2011 roku. Analizowane w niniejszym raporcie badanie ma przede wszystkim pokazać zmianę poglądów europejskiej opinii publicznej na temat kryzysu gospodarczego. Jest to trzecie badanie szczególnie poświęcone temu tematowi przeprowadzone przez Dyrekcję Generalną ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (jednostka Badanie opinii publicznej ). Pierwsze z nich miało miejsce w styczniu i lutym 2009 r., kilka miesięcy po rozpoczęciu kryzysu, podczas gdy drugie odbyło się półtora roku później, w sierpniu i wrześniu roku 2010. Dzięki temu możemy porównać wyniki niniejszego Eurobarometru z wnioskami z dwóch poprzednich edycji. Ponadto przeanalizujemy również obawy i oczekiwania Europejczyków w związku z bezpieczeństwem żywnościowym. W tym celu ankieterzy sieci TNS Opinion & Social przepytali prawie 27 000 Europejczyków w wieku od 15 lat wzwyż w rozmowie osobistej (kwestionariusz jest przeprowadzany przez ankietera w miejscu zamieszkania respondenta). Zastosowano metodologię standardowych sondażów Eurobarometru Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (jednostka Badanie opinii publicznej ). Do niniejszego raportu dołączono notkę techniczną dotyczącą wywiadów przeprowadzonych przez instytut TNS Opinion & Social. Notka przedstawia metodę zastosowaną w tych wywiadach oraz przedziały ufności. 1 Patrz komunikat Komisji Europejskiej na ten temat: http://europa.eu/rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/11/243&format=html&aged=0&language =FR&guiLanguage=en - 3 -
Badanie obejmuje 27 państw członkowskich i wpisuje się w falę Eurobarometru 75.2. W niniejszym raporcie przeanalizujemy najpierw poszczególne polityki, które zdaniem Europejczyków, powinny być przedmiotem priorytetowych działań Parlamentu Europejskiego. Sprawdzimy potem, czy zdaniem Europejczyków znajdujemy się w okresie powrotu do wzrostu, czy też, wręcz przeciwnie, w ich opinii, kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. Następnie przejdziemy do omówienia roli, jaką Europejczycy przypisują euro. Czy waluta europejska pozwoliła złagodzić skutki kryzysu czy też nie? Później zastanowimy się nad najlepszym sposobem poradzenia sobie z kryzysem, tak by szybko z niego wyjść. W pierwszej kolejności przeanalizujemy podejście państw członkowskich do kryzysu. Czy Europejczycy czuliby się lepiej chronieni, gdyby ich ojczyzny stosowały rozwiązania w sposób skoordynowany z innymi krajami UE? Czy, żeby szybciej wyjść z kryzysu, państwa członkowskie powinny najpierw zmniejszyć wydatki publiczne czy też zainwestować w ożywienie gospodarki? Wreszcie, dowiemy się, co Europejczycy sądzą o idei i trybie wprowadzenia podatku od transakcji finansowych. Wreszcie poruszymy problem bezpieczeństwa żywnościowego, aby ustalić, jakie są najlepsze sposoby walki z rosnącymi cenami produktów spożywczych, przy jednoczesnej ochronie rolnictwa. - 4 -
Uwaga: W niniejszym raporcie, kraje oznaczone są oficjalnymi skrótami. SKRÓTY UE27 NW Unia Europejska - 27 państw członkowskich Trudno powiedzieć BE CZ BG DK DE EE EL ES FR IE IT CY LT LV LU. HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Belgia Republika Czeska Bułgaria Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Republika Cypryjska Litwa Łotwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Zjednoczone Królestwo - 5 -
STRESZCZENIE Niniejsze badanie odzwierciedla obecne nastroje Europejczyków, nieco mniej niż trzy lata po rozpoczęciu się największego kryzysu gospodarczego i społecznego na świecie od lat 30. XX wieku, oraz w obliczu lekkiej poprawy koniunktury. Oto główne wnioski, które można wyciągnąć z tego sondażu: - Wyniki pokazują przede wszystkim, że Europejczycy, ciężko doświadczeni przez kryzys trwający od jesieni 2008 roku, w większości (51%) zgadzają się, że obecnie walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym powinna być traktowana priorytetowo na szczeblu unijnym. - Zauważa się znowu pewien pesymizm wśród znacznej grupy ludności europejskiej. I tak, ponad jedna trzecia Europejczyków (36%) uważa, że kryzys gospodarczy będzie trwał jeszcze przez wiele lat. Ten wynik zwiększył się o 10 punktów w porównaniu z sondażem Eurobarometru z sierpnia i września 2010 roku. - Większość Europejczyków (57%) uważa, że euro nie złagodziło skutków kryzysu ta odpowiedź zyskała siedem punktów więcej niż w sierpniu i wrześniu 2010 roku. - Jednakże większość badanych (56%, +4 punkty) czułaby się lepiej chroniona w sytuacji obecnego kryzysu, gdyby ich kraj przyjął wspólne rozwiązania i stosował je w sposób skoordynowany z innymi krajami UE, podczas gdy ponad jedna trzecia (36%, +3 punkty) wolałaby rozwiązania stosowane indywidualnie przez dane państwo. Podobnie jak w przypadku innych pytań tej edycji Eurobarometru zauważamy znaczną polaryzację opinii respondentów. Natomiast liczba osób, które nie wypowiedziały się spadła wyraźnie i wynosi 8% (- 7 punktów). - Europejczycy mają zatem nadal rozbieżne zdania co do działań, które należałoby podjąć w pierwszej kolejności. Względna większość Europejczyków (40%, +2 punkty) uznaje, że państwa członkowskie powinny najpierw zainwestować w ożywienie gospodarki, podczas gdy 34% (-1 punkt) jest zdania, że należy wybrać zmniejszenie wydatków publicznych krajów UE. 22% jest za stosowaniem obu tych działań jednocześnie. - 6 -
- Ponad sześćdziesiąt procent osób (61%) popiera wprowadzenie podatku od transakcji finansowych. o W tej grupie 85% badanych poparłoby takie działania, gdyby były one stosowane na poziomie globalnym. Jednak 81% osób akceptuje taki podatek, nawet gdyby miał być on najpierw wprowadzony jedynie w Unii Europejskiej (jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie). o Dwie główne przyczyny uzasadniające zdaniem badanych wprowadzenie podatku od transakcji finansowych to fakt, że pozwoliłby on walczyć z nadmiernymi spekulacjami i w ten sposób zapobiegałby kryzysom w przyszłości (41%), a ponadto zmusiłby graczy finansowych do partycypacji w kosztach kryzysu (35%). - Z drugiej strony przeciwnicy wprowadzania takiego podatku najpierw w UE, uzasadniają swój sprzeciw tym, że nie byłoby to możliwe (26%), jako że tego typu podatek od transakcji finansowych może być wprowadzony wyłącznie na poziomie globalnym. - Jeśli chodzi o zagadnienia związane z żywnością, zdecydowana większość Europejczyków popiera proponowane działania mające na celu wsparcie rolnictwa, jednocześnie dbając o bezpieczeństwo żywnościowe na świecie. o Ponad dziewięciu spośród dziesięciu Europejczyków zgadza się, że produkty żywnościowe muszą być dostępne dla konsumentów w rozsądnych cenach i jednocześnie rolnikom powinny zostać zapewnione godziwe standardy życia (95%), oraz wspiera pogląd, że UE musi zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe swoim obywatelom przez podtrzymywanie działalności rolniczej w UE (92%). o Niemalże równie liczna grupa uważa, że UE musi uczestniczyć w zwalczaniu zagrożenia niedoborem żywności, który stanowił przyczynę zamieszek i ruchów społecznych w kilku państwach rozwijających się oraz że UE musi przyczyniać się do zainicjowania światowego systemu magazynowania żywności, który zagwarantowałby zapasy żywności dla populacji i walkę ze spekulowaniem cenami żywności (86% dla każdej z tych propozycji). - 7 -
o Jednakże zdania Europejczyków pozostają podzielone co do tego, jakie działania są najskuteczniejsze w walce z rosnącymi cenami produktów żywnościowych. Wspomaganie rolnictwa w państwach rozwijających się to pierwsza wybierana opcja (34%), podczas gdy na drugim miejscu wymieniano wprowadzenie na poziomie globalnym mechanizmów do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom (32%). - 8 -
1. Polityki, których PE powinien bronić priorytetowo [QA1] - Większość Europejczyków nadal sądzi, że walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym powinna być traktowana priorytetowo- W szczególnie trudnym kontekście gospodarczym i społecznym, warto było ponownie zapytać Europejczyków o ich oczekiwania odnośnie do polityk, którymi Parlament Europejski powinien zajmować się priorytetowo. Najpierw poproszono badanych o wybranie spośród 12 polityk tej, którą ich zdaniem należałoby uznać za priorytetową (QA1a) (po pierwsze). Następnie mieli oni wskazać maksymalnie trzy kolejne obszary, które uznawali również za ważne (QA1b) (w następnej kolejności). o QA1a (po pierwsze): walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym bardzo wyraźnie przoduje Gdy analizuje się jedynie pierwszą politykę wybraną przez Europejczyków, walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym bardzo wyraźnie wybija się na przód prawie jedna czwarta respondentów wskazuje tę opcję (24%). Na drugim miejscu, z 10% głosów, znajduje się koordynacja polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej. Trzecia najpopularniejsza polityka (9%) odnosi się do poprawy ochrony konsumentów i zdrowia publicznego. Na kolejnych miejscach odnajdujemy następne dziewięć działań, które zgromadziły mniej niż 9% odpowiedzi: - Polityka bezpieczeństwa i obronności, która pozwala Unii Europejskiej stawić czoła kryzysom międzynarodowym (8%); - Walka ze zmianami klimatycznymi (7%); - Walka z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych (7%); - Polityka imigracyjna realizowana w porozumieniu z krajami pochodzenia imigrantów (7%); - Wspólna polityka energetyczna zmierzająca do zapewnienia niezależności energetycznej Unii Europejskiej (6%); - Polityka rolna, która jest przyjazna dla środowiska i przyczynia się do osiągania globalnej równowagi żywnościowej (6%); - Polityka zagraniczna, która umożliwia Unii Europejskiej prezentowanie wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej (5%); - Polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju zapewniająca konkurencyjność i innowacyjność (3%); - Działania na rzecz europejskiego modelu społecznego (3%). - 9 -
Jeśli weźmiemy teraz sumę odpowiedzi (pytanie QA1T), czyli podsumowanie wyrażonych opinii, hierarchia ta nieco się zmieni w stosunku do wyników z pierwszego pytania (QA1a). Przypomnijmy, że wyniki dla pytania QA1T pozwalają zaprezentować sumę odpowiedzi, zarówno dla polityk wybieranych przez Europejczyków po pierwsze jak i następnych w kolejności. o QA1T (po pierwsze i w następnej kolejności): walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym to opcja wymieniana przez co drugiego Europejczyka, przed ochroną konsumentów i zdrowia publicznego Odpowiedzią, z którą respondenci najchętniej się zgadzają (51%) pozostaje nadal walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, pomimo iż wynik dla tej opcji bardzo nieznacznie spadł w porównaniu z Eurobarometrem 74.1 (-1 punkt), ale istotnie zwiększył się w stosunku do Eurobarometru 73.1 z początku roku 2010 (+7 punktów). Drugim najpopularniejszym wyborem jest poprawa ochrony konsumentów i zdrowia publicznego. Opcja ta zebrała prawie jedną trzecią odpowiedzi (32%), choć także i ona zanotowała spadek w porównaniu z dwiema poprzednimi edycjami Eurobarometru: -1 punkt w porównaniu z sondażem z sierpnia i września 2010 roku i -3 punkty w zestawieniu z wydaniem ze stycznia i lutego 2010 roku. Kolejność polityk znajdujących się na trzecim i czwartym miejscu zdecydowanie się zmieniła w porównaniu z poprzednim badaniem. I tak, na trzecim miejscu obecnie figuruje koordynacja polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej, która otrzymała 28% głosów. Osiem miesięcy wcześniej znalazła się dopiero na piątym miejscu z 27% wskazań. Podobnie czwarta w kolejności polityka, a mianowicie walka ze zmianami klimatycznymi, która figurowała zaledwie na szóstym miejscu w Eurobarometrze EB74.1, przy czym w obu przypadkach zyskała ona 26% odpowiedzi. - 10 -
Później następuje seria pięciu propozycji wymienianych przez jedną czwartą lub nieco mniej badanych. Chodzi o politykę rolną, która jest przyjazna dla środowiska i przyczynia się do osiągania globalnej równowagi żywnościowej oraz walkę z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych (25% dla każdej z nich), przy czym pierwsza opcja odnotowała spadek o dwa punkty, a druga o trzy punkty w stosunku do sierpnia i września 2010 roku. Następnie 24% respondentów wymienia politykę bezpieczeństwa i obronności, która pozwala Unii Europejskiej stawić czoła kryzysom międzynarodowym (+1 punkt w porównaniu z sierpniem-wrześniem 2010 r.), a 23% (+ 3 punkty) optuje za wspólną polityką energetyczną zmierzającą do zapewnienia niezależności energetycznej Unii Europejskiej. Politykę imigracyjną realizowaną w porozumieniu z krajami pochodzenia imigrantów wspiera z kolei 22% respondentów (+2 punkty). Zdania co do trzech poniższych polityk zdają się być o wiele bardziej podzielone, jako że wybiera je mniej niż co piąta osoba. Chodzi mianowicie o politykę zagraniczną, która umożliwia Unii Europejskiej prezentowanie wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej (16%, -1 punkt), politykę w zakresie badań naukowych i rozwoju zapewniającą konkurencyjność i innowacyjność (13%, -1 punkt) oraz działania na rzecz europejskiego modelu społecznego (12%, -1 punkt). - 11 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Analiza z rozbiciem na kraje pozwala unaocznić wybór priorytetowych polityk w poszczególnych państwach członkowskich. Przeanalizowanie odpowiedzi pokazuje, że różnice pomiędzy dwoma badaniami mogą w niektórych państwach być bardzo znaczące. Wynikają one bezpośrednio ze zmian warunków gospodarczych, społecznych i energetycznych oraz ze środowiska międzynarodowego. Wybraliśmy do analizy pytanie QA1T, które opisuje sumę udzielonych odpowiedzi. - Pierwszy wniosek jest taki, że odpowiedź walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym częściej pojawia się w państwach członkowskich z okresu po latach 2004/2007 (56%) niż w krajach, które przystąpiły przed rokiem 2004 (49%), przy czym wynik dla całej Unii Europejskiej wynosi 51%. Wśród państw członkowskich, w których respondenci najczęściej wybierają tę opcję są Portugalia (71%), Grecja i Litwa (69% w każdym z tych krajów), Cypr (64%), Finlandia (63%), Bułgaria (62%) oraz Belgia (61%). Ta kwestia wydaje się za to mniej ważna dla badanych z Włoch (32%), Malty (35%), Holandii (38%), Zjednoczonego Królestwa (39%) oraz Republiki Czeskiej (43%). Respondenci, których opinie w tym względzie najbardziej zmieniły się w stosunku do sierpnia-września 2010 r. (czyli którzy mocniej popierają tę politykę), mieszkają przede wszystkim na Cyprze (+10 punktów), w Estonii, Portugalii oraz na Litwie (+7 punktów w każdym z tych krajów), w Bułgarii, Rumunii oraz na Łotwie (+6 punktów w każdym z tych krajów). Z drugiej strony, ta odpowiedź pojawia się obecnie rzadziej niż w sierpniu i wrześniu 2010 roku zwłaszcza w Holandii (-10 punktów), we Włoszech oraz w Republice Czeskiej (-8 punktów w każdym z tych krajów). - 12 -
- Poprawa ochrony konsumentów i zdrowia publicznego (UE27 32%) także jest nieco częściej wymieniana w krajach z okresu po latach 2004/2007 (37%) niż w tych, które przystąpiły przed 2004 rokiem (31%). Odpowiedź ta cieszy się szczególnym poparciem na Cyprze (62%), w Bułgarii oraz w Irlandii (48% w każdym z tych krajów), lecz znacząco mniej głosów zbiera w Szwecji (15%), Luksemburgu (23%), Zjednoczonym Królestwie (25%) oraz w Portugalii (27%). - 13 -
- Trzecia w kolejności polityka uznawana za priorytetową to koordynacja polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej (UE27 28%), która jest częściej wymieniana w krajach strefy euro (29%) niż w tych nie należących do grupy używającej wspólnej waluty (24%). Jest to zagadnienie traktowane priorytetowo przez mieszkańców Litwy (51%), Łotwy (48%), Węgier (46%), lecz bardzo mało istotna kwestia w Danii (8%), Luksemburgu (14%) oraz w Szwecji i na Malcie (15% dla każdego z tych krajów). - Walka ze zmianami klimatycznymi (UE27 26%) pozostaje nadal jednym z ważnych tematów w krajach Europy Północnej, nawet jeśli jest to mniej zauważalne niż w sierpniu i wrześniu 2010 roku. Dotyczy to szczególnie Szwecji (56%, -13 punktów), Danii (43%, -4 punkty), Austrii (38%, -6 punktów) oraz Słowenii (36%, -6 punktów). Także 38% (+2) niemieckich respondentów jest podobnego zdania, co oznacza dwupunktowy wzrost w stosunku do sierpnia i września 2010 r. Tę opinię podziela za to w o wiele mniejszym stopniu ludność państw bałtyckich, czyli Estonii (7%), Łotwy (10%) i Litwy (12%). Warto przy okazji zauważyć, że przywiązanie do walki ze zmianami klimatycznymi jest bardziej widoczne w państwach członkowskich z okresu przed 2004 rokiem (27%) niż w krajach przyjętych po latach 2004/2007 (20%). Także w krajach należących do strefy euro mocniej popiera się tę politykę (27% w porównaniu z 22% dla państw nie używających wspólnej waluty). - 14 -
- Polityka rolna, która jest przyjazna dla środowiska i przyczynia się do osiągania globalnej równowagi żywnościowej (UE27 25%) jest uznawana za szczególnie ważną przede wszystkim przez Europejczyków badanych na Łotwie (48%), w Rumunii (45%), Bułgarii (41%), Słowacji oraz Słowenii (40% dla każdego z tych krajów). Cieszy się ona o wiele mniejszym powodzeniem na Malcie (17%), w Portugalii, Hiszpanii (18% dla każdego z tych krajów) oraz w Zjednoczonym Królestwie (19%). - 15 -
- Walka z terroryzmem przy jednoczesnym poszanowaniu wolności osobistych to odpowiedź, która także zebrała 25% odpowiedzi na szczeblu europejskim. Jest to szczególnie ważne dla mieszkańców Danii (39%), Cypru (35%), Bułgarii (34%) oraz Zjednoczonego Królestwa (32%). Zupełnie odwrotnie jest na Łotwie (10%), w Estonii (11%) oraz Słowenii (13%). Zauważmy, że pozycja ta zyskała o wiele mniej głosów w niniejszym badaniu niż w sierpniu i wrześniu 2010 r. w 20 spośród 27 państw członkowskich. - Szóstą propozycją w kolejności wskazań jest polityka bezpieczeństwa i obronności, która pozwala Unii Europejskiej stawić czoła kryzysom międzynarodowym (UE27 24%). Wybierana była ona przede wszystkim w Rumunii (38%), we Włoszech i na Cyprze (35% dla każdego z tych krajów) oraz w Republice Czeskiej, Słowacji i na Węgrzech (31% dla każdego z tych krajów), podczas gdy mniejsze poparcie dla tej opcji wyrazili badani na Litwie (14%), w Słowenii (15%) oraz w Belgii i na Łotwie (17% dla każdego z tych krajów). - Wspólną politykę energetyczną zmierzającą do zapewnienia niezależności energetycznej Unii Europejskiej (UE27 23%) wybierano częściej w Niemczech (42%;+15 punktów), Austrii (38%) oraz na Węgrzech (35%). Znacznie rzadziej wskazywano ją w Portugalii (12%), Hiszpanii, Rumunii, Zjednoczonym Królestwie oraz we Francji (14% dla każdego z tych krajów) jak i na Cyprze (15%). - Na ósmej pozycji figuruje polityka imigracyjna realizowana w porozumieniu z krajami pochodzenia imigrantów (UE27 22%), która jest o wiele ważniejsza dla mieszkańców państw członkowskich sprzed 2004 roku (26%) niż krajów przyjętych po latach 2004/2007 (9%). Takie rozróżnienie, choć w mniejszym stopniu, dotyczy także strefy euro (25%) oraz państw spoza niej (18%). Respondenci najchętniej wybierający tę opcję zamieszkują następujące państwa członkowskie: Włochy 2 (36%;+13 punktów) i Austrię (36%;+1 punkt), Cypr (33%;+12 punktów), Maltę (32%;+15 punktów) oraz Belgię i Zjednoczone Królestwo (30% dla każdego z tych krajów). Z drugiej strony respondenci z Rumunii (6%) oraz Bułgarii, Polski i Łotwy (7% dla każdego z tych krajów) zdają się nie uznawać tej polityki za priorytetową. 2 Niedawne wydarzenia mające miejsce na włoskiej wyspie Lampedusa (przybycie licznych grup imigrantów pochodzących przede wszystkim z Tunezji i Libii) być może są jednym z elementów tłumaczących ten wynik. - 16 -
- Politykę zagraniczną, która umożliwia Unii Europejskiej prezentowanie wspólnego stanowiska na arenie międzynarodowej (UE27 16%) szczególnie cenią badani na Cyprze (27%), w Luksemburgu (24%) oraz we Włoszech, na Malcie i w Holandii (22% dla każdego z tych krajów), w porównaniu z jedynie 8% poparciem osób badanych w Słowenii oraz na Łotwie i 9% w Portugalii i na Litwie. - Polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju zapewniająca konkurencyjność i innowacyjność (UE27 13%) zdaje się być nieco ważniejsza według osób zapytanych w Słowenii (24%), Danii oraz we Włoszech (20% dla każdego z tych krajów). Odmienne opinie wyraża ludność Zjednoczonego Królestwa (7%), Cypru (8%) oraz Malty (9%). - Ostatnia odpowiedź - działania na rzecz europejskiego modelu społecznego (UE27 12%) - pojawia się szczególnie często w Słowenii (26%) oraz Austrii (22%), podczas gdy opcja ta zdaje się być wyjątkowo mało ważna dla respondentów ze Zjednoczonego Królestwa (2%), Malty (4%), Irlandii (5%) oraz Szwecji (6%). - 17 -
- 18 -
Analiza społeczno-demograficzna Przeanalizujemy tutaj zbiorczo odpowiedzi udzielone przez respondentów (QA1T). Jeśli skupimy się na trzech politykach najczęściej wybieranych przez Europejczyków i przeanalizujemy wyniki według kategorii społeczno-demograficznych respondentów, pojawią się dość ciekawe wyniki. - Jeśli chodzi o walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (UE27 51%): o Zauważamy, że ten temat interesuje bardziej kobiety niż mężczyzn (odpowiednio 54% i 47% wskazań). o Z drugiej strony, wszystkie kategorie wiekowe wymieniają tę opcję mniej więcej równie często, przy czym politykę tę nieco częściej wskazują młodsi respondenci (53% osób w wieku od 15 do 24 lat, w porównaniu z 49% badanych w wieku od 55 lat wzwyż). o Osoby z najbardziej wrażliwych grup społecznych zdają się być bardziej zainteresowane tym tematem, co wydaje się dość logiczne. Wymienia go 61% bezrobotnych oraz 54% osób zajmujących się domem, lecz jedynie 44% kadry kierowniczej. Jednocześnie 59% respondentów, którzy we własnej ocenie lokują się na dole drabiny społecznej uważa, że należy traktować tę politykę priorytetowo (w porównaniu z 42% osób sytuujących się na jej górze). o Zauważamy także, że badani, którzy sytuują się raczej po lewej stronie sceny politycznej mają bardziej wyraziste poglądy na ten temat: 56% wspiera tę politykę, w porównaniu z jedynie 42% osób uważających się za raczej prawicowe. o Warto zauważyć na zakończenie, że polityka ta jest wybierana przez 57% tych, którzy uważają, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat (w porównaniu z 44% osób deklarujących, że już powracamy do wzrostu). - 19 -
- Jeśli chodzi o poprawę ochrony konsumentów i zdrowia publicznego (UE27 32%), zauważamy następujące zjawiska: o Jest to także polityka popierana raczej przez kobiety niż przez mężczyzn, zbiera ona odpowiednio 35% i 30% głosów tych grup. o Inaczej jest z kategorią wieku, która nie zdaje się realnie różnicować odpowiedzi. Tę opcję wybiera odpowiednio 31% osób w wieku od 15 do 24 lat oraz 32% tych w wieku od 55 wzwyż. o o Zauważamy tu także podobny wniosek, jak w przypadku walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, a mianowicie, że politykę tę wybierają częściej najbardziej wrażliwe grupy społeczne. Wymienia ją 36% bezrobotnych (w porównaniu z 26% kadry kierowniczej) oraz 35% respondentów, którzy we własnej ocenie sytuują się na dole drabiny społecznej (w porównaniu z 29% tych umieszczających się na jej górze). Wreszcie, odpowiedź tę wybiera 33% respondentów, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat (w porównaniu z 28% tych, którzy deklarują, że już powracamy do wzrostu). - Jeśli chodzi o koordynację polityki gospodarczej, budżetowej i podatkowej (UE27 28%) można wyciągnąć następujące konkluzje: o Zauważamy znaczącą, siedmiopunktową różnicę pomiędzy mężczyznami a kobietami, przy czym to ci pierwsi tym razem chętniej wybierają tę politykę (31% w porównaniu z 24% kobiet). o Wiek badanych także zdaje się odgrywać rolę, jako że częściej wskazują na tę opcję młodzi w wieku aktywnym (31% osób w wieku od 25 do 39 lat w porównaniu z 24% osób w wieku od 55 lat wzwyż). o Warto zauważyć, że w odróżnieniu od dwóch pierwszych częściej wymienianych polityk, grupy najbardziej uprzywilejowane społecznie liczniej wybierają tę opcję. Czyni tak 30% najlepiej wykształconych respondentów (w porównaniu z 22% tych, którzy zakończyli edukację w wieku 15 lat lub wcześniej), ale także 34% kadry kierowniczej (w porównaniu z 23% osób zajmujących się domem oraz 24% emerytów). o Wreszcie, politykę tę wymienia 34% respondentów, którzy uważają, że już powracamy do wzrostu (w porównaniu z 26% tych, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat). - 20 -
- 21 -
2. Europejczycy a wyjście z kryzysu [QA5] - Zdaniem większości Europejczyków kryzys będzie trwał przez wiele lat. Opinie w tym względzie są o wiele bardziej pesymistyczne niż w sierpniu i wrześniu 2010 roku - Prognozy gospodarcze dla Unii Europejskiej opublikowane w maju 2011 roku są raczej optymistyczne 3. Mimo to Europejczycy wykazują większy pesymizm niż w czasie ostatniego badania Eurobarometru (EB74.1) z sierpnia i września 2010 r. Wówczas większość z nich (37%) deklarowała, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach. Większość badanych (36%, +10 punktów) uznaje obecnie, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. 33% (-4 punkty) respondentów sądzi, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych latach. Grupa najbardziej optymistyczna składa się z nieco ponad jednej czwartej respondentów: 14% (+1 punkt) uznaje, że już powracamy do wzrostu, a 13% (-4 punkty) twierdzi, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach. 3 W związku z tym tematem warto zapoznać się z wiosennymi prognozami gospodarczymi opublikowanymi przez Komisję Europejską, które potwierdzają stopniowe ożywienie gospodarki europejskiej. Przypomnijmy, że prognozy te zostały opublikowane 13 maja 2011 r., czyli w kilka tygodniu po przeprowadzeniu niniejszego badania: http://ec.europa.eu/news/economy/110513_pl.htm - 22 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Pierwszy interesujący wniosek, który wyłania się z analizy wyników, to fakt, że najbardziej pesymistyczna opinia (która jest podzielana przez większość badanych w Unii) zyskuje na sile w 26 spośród 27 państw członkowskich od czasu przeprowadzenia Eurobarometru z sierpnia i września 2010 roku. Tylko jeden kraj, Rumunia, zachowuje niezmienny wynik (38%). Po drugie, pesymistyczny trend w opiniach jest szczególnie widoczny w krajach mocno dotkniętych bezrobociem. Warto tu wymienić Łotwę (+20 punktów dla osób, które uważają, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat oraz bezrobocie na poziomie 17,2 4 %), Hiszpanię (+18 punktów i 20,7% bezrobotnych), czy też Grecję, która odnotowała już w poprzednim badaniu wysoki wynik dla tej pozycji (+16 punktów i wskaźnik bezrobocia 14,1%). 4 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ity_public/3-29042011-ap/fr/3-29042011-ap-fr.pdf - 23 -
- 24 -
Zauważmy jednak, że wśród państw, których ludność wyraża najbardziej pesymistyczne poglądy, Zjednoczone Królestwo miało w styczniu bezrobocie zaledwie na poziomie 7,7%. Silny niepokój co do przyszłości wyrażany przez respondentów w tej nowej fali sondażowej (+17 punktów) można z pewnością wyjaśnić częściowo wpływem pojawiających się wiadomości o konieczności wprowadzenia polityki oszczędnościowej przekazywanych w ciągu minionych miesięcy opinii publicznej przez rząd brytyjski. Warto ponadto odnotować, że opinie najbardziej optymistyczne (według których już powracamy do wzrostu) są bardziej rozpowszechnione w strefie euro (16% w porównaniu z 10% poza nią). Sądzą tak też częściej respondenci z krajów przyjętych przed 2004 rokiem (16%) niż badani z państw członkowskich z okresu po latach 2004/2007 (7%). Ma także miejsce zjawisko przeciwne: osoby badane w krajach członkowskich z okresu 2004/2007 częściej uważają (37% w porównaniu z 31% w krajach członkowskich sprzed roku 2004), że powrót wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych lat. Analiza różnic w zależności od kraju pokazuje pewne wyraźne rozbieżności: - 25 -
- Najbardziej optymistycznie nastawieni Europejczycy, którzy uważają, że już powracamy do wzrostu (UE27 14%), zamieszkują przede wszystkim północne regiony Unii: Szwecję (58%), która bardzo wyraźnie odcina się na tle innych państw członkowskich, Niemcy (35%), Finlandię (34%) oraz Luksemburg, Holandię i Austrię (29% w każdym z tych trzech państw). Z drugiej strony, najniższe wyniki odnotowano w następujących krajach: 1% w Grecji oraz w Bułgarii, 2% w Hiszpanii, 3% w Irlandii, Portugalii, Rumunii oraz Słowenii i 4% na Cyprze. Są to zazwyczaj kraje, które zostały bardzo mocno dotknięte przez kryzys. - Dość pozytywne zdanie, według którego powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych miesięcy (UE27 13%) jest rozpowszechnione przede wszystkim w Austrii (24%), Włoszech (22%) i Belgii (20%), lecz o wiele mniej popularne na Łotwie (4%), w Grecji oraz na Litwie (5% w każdym z tych krajów), ale także w Irlandii (6%). - Nieco bardziej pesymistyczne podejście, zgodnie z którym powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych lat (UE27 33%) zdaje się łączyć licznych respondentów z Danii (57%), Hiszpanii (45%), Słowenii (43%), Cypru oraz Rumunii (41% w każdym z tych krajów), lecz uważa tak zaledwie 19% osób badanych w Niemczech oraz 20% respondentów z Austrii. - Jeśli chodzi zaś o najbardziej pesymistycznych Europejczyków, ich zdaniem kryzys będzie trwał jeszcze wiele lat (UE27 36%). Są to przede wszystkim mieszkańcy Grecji (63%), Portugalii (57%), Łotwy (53%) oraz Irlandii (50%); lecz w znacznie mniejszym stopniu badani ze Szwecji (9%) i Danii (18%). Analiza społeczno-demograficzna - Mężczyźni nieco liczniej niż kobiety wypowiadają się w sposób optymistyczny: odpowiednio 16% i 12% tych grup uważa, że już powracamy do wzrostu. Obie płcie równie chętnie (33%) wyrażają opinię, że powrót do wzrostu nastąpi w ciągu najbliższych lat. Kobiety z kolei, mniej ufnie patrzą w przyszłość: 38% spośród nich (w porównaniu z 34% mężczyzn) deklaruje, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat. - 26 -
- Zauważamy również jak to często zdarza się w sondażach - że młodzież ma nieco bardziej optymistyczne podejście niż osoby starsze: zaledwie 29% spośród nich (w porównaniu z 40% osób w wieku od 55 lat wzwyż) sądzi, że kryzys będzie trwał jeszcze wiele lat. - Pesymizm jest szczególnie zauważalny w najmniej uprzywilejowanych warstwach społecznych. I tak, jeśli chodzi o opinię, że kryzys będzie trwał jeszcze wiele lat, 20 punktów dzieli kadrę kierowniczą (27%) od bezrobotnych (47%). Poziom wykształcenia także różnicuje odpowiedzi na to pytanie: 46% osób, które opuściły szkołę przed ukończeniem 16 lat sądzi, że kryzys będzie trwał jeszcze wiele lat, w porównaniu z 29% tych, którzy kształcili się przez długi czas. - Zwróćmy także uwagę na fakt, że pesymistyczne opinie są bardziej powszechne u osób, które sądzą, że euro nie złagodziło skutków kryzysu (44% w porównaniu z 25% tych, którzy wierzą w działanie łagodzące wspólnej waluty). - Wreszcie, 40% respondentów, którzy uznają, że byliby lepiej chronieni przed kryzysem dzięki przyjęciu rozwiązań stosowanych indywidualnie przez ich państwo wykazuje większy pesymizm (w porównaniu z 33% osób, które preferowały rozwiązania stosowane w sposób skoordynowany z innymi państwami członkowskimi). - 27 -
- 28 -
3. Opinia Europejczyków na temat roli euro [QA2] - Większość Europejczyków uznaje, że euro nie złagodziło skutków kryzysu - W miarę jak do Unii Europejskiej powraca wzrost gospodarczy, zauważamy, że wizerunek euro zmienia się w poszczególnych państwach członkowskich. I tak, Europejczycy w większości (57%) deklarują, że euro raczej nie złagodziło skutków kryzysu. Mamy tu do czynienia ze wzrostem o siedem punktów w porównaniu z badaniem z sierpnia-września 2010 roku. Warto podkreślić, że liczba zwolenników przeciwnej opcji, także nieco się zwiększyła (34%, +1 punkt), podczas gdy współczynnik braku odpowiedzi spadł o osiem punktów (z 17% do 9%). Widzimy więc, że różnice opinii się pogłębiają, a odnotowane rozbieżności pomiędzy zdaniami pozytywnymi a negatywnymi na temat euro przedstawiają się następująco: mamy do czynienia z 17 punktami różnicy w sierpniu-wrześniu 2010 roku oraz 23-punktową różnicą w kwietniu-maju 2011 roku. - 29 -
Ta negatywna ocena waluty euro ciągle narasta od pierwszego badania ze stycznia i lutego 2009 roku, jako że wówczas 44% Europejczyków uznawało, że euro nie złagodziło negatywnych skutków kryzysu. Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Warto podkreślić, że podobnie jak obserwowano to w styczniu-lutym 2009 roku oraz w sierpniu-wrześniu 2010 roku Europejczycy ze strefy euro liczniej popierają hipotezę łagodzącego efektu swojej waluty niż obywatele spoza strefy euro (odpowiednio 38% i 28%). Jednakże, wśród obywateli strefy euro, większość uważa, że wspólna waluta ogólnie rzecz biorąc nie złagodziła negatywnych skutków kryzysu (56%, +5 punktów w porównaniu z pomiarem z sierpnia-września 2010 r.). 57% osób spoza strefy euro podziela ten pogląd. - 30 -
- W 22 spośród 27 państw członkowskich, większość respondentów nie zgadza się ze stwierdzeniem, że euro ogólnie rzecz biorąc złagodziło skutki kryzysu. To o trzy kraje więcej w porównaniu z badaniem z sierpniawrześnia 2010 roku. Większość bezwzględną wyrażającą ten pogląd (UE27 57%) odnajdujemy głównie w Słowenii (71%), Republice Czeskiej (70%), na Cyprze (69%), w Hiszpanii (68%), Francji (67%) oraz Estonii (64%). Kraje, w których opinia publiczna najbardziej się zmieniła w tym kierunku ( suma odpowiedzi nie zgadzam się ) od sierpnia-września 2010 r. są następujące: Bułgaria (60%, +23 punkty), Hiszpania (+21 punktów), Rumunia (+18 punktów), Cypr (+17 punktów), Litwa (+16 punktów) oraz Grecja (+15 punktów). - Z drugiej strony, respondenci, którzy uważają, że euro odegrało rolę w łagodzeniu skutków kryzysu zamieszkują pięć następujących państw: Słowację (55%), Włochy oraz Austrię (53% dla każdego z tych krajów), Finlandię (50%) oraz Irlandię (47%). Warto zauważyć, że mieszkańcy Irlandii mają w tym względzie zupełnie inne zdanie niż respondenci z Grecji, pomimo iż oba kraje szczególnie mocno ucierpiały z powodu kryzysu gospodarczego i skorzystały z planu ratunkowego zrealizowanego przez strefę euro przy pomocy MFW. Musimy także pamiętać o tym, że liczba osób wyrażających opinię, iż euro ogólnie rzecz biorąc złagodziło skutki kryzysu maleje niemalże we wszystkich państwach członkowskich. - 31 -
- 32 -
Analiza społeczno-demograficzna Pierwszy ważny wniosek dotyczący niemalże wszystkich kategorii respondentów jest taki, że większość badanych nie zgadza się z tezą, że euro ogólnie rzecz biorąc złagodziło skutki kryzysu gospodarczego. Pojawia się tylko jeden wyjątek wśród badanych, którzy sądzą, że już powracamy do wzrostu lub że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach. Większość z nich zgadza się z łagodzącym oddziaływaniem wspólnej waluty (odpowiednio 50% i 52%). - Mężczyźni liczniej niż kobiety (odpowiednio 38% i 31%) popierają wspólną walutę, deklarując, że ich zdaniem jej wpływ zdołał złagodzić skutki kryzysu. Panie nieco częściej nie zgadzają się z tą tezą (58% w porównaniu z jedynie 55% mężczyzn). To wyraźniejsze wsparcie dla europejskiej waluty ze strony mężczyzn stanowi element zauważalny w licznych sondażach. - Najmniej uprzywilejowane grupy społeczne najbardziej sceptycznie podchodzą do łagodzącego oddziaływania euro. Dotyczy to 63% bezrobotnych oraz 60% robotników, w porównaniu z 54% kadry kierowniczej i pracujących na etacie. To zdanie podziela także 62% respondentów, którzy we własnej ocenie plasują się na dole drabiny społecznej (w porównaniu z 51% tych lokujących się na jej szczycie). - Warto zauważyć, że 67% osób, które czułyby się lepiej chronione, gdyby ich kraj podejmował i stosował środki na własną rękę sądzi, że euro nie złagodziło skutków kryzysu (w porównaniu z 51% tych, którzy wybraliby działania skoordynowane z innymi państwami członkowskimi). - 33 -
- 34 -
4. Reakcje państw członkowskich w obliczu kryzysu 4.1 Jak zdaniem Europejczyków powinny się zachowywać państwa członkowskie [QA3] Zastanówmy się teraz, co sprawiłoby, że Europejczycy czuliby się lepiej chronieni w obliczu kryzysu. Czy woleliby, żeby ich kraj podejmował i stosował środki indywidualnie, czy też, wręcz przeciwnie, preferują działania skoordynowane z innymi państwami członkowskimi? - Większość Europejczyków czułaby się lepiej chroniona, gdyby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE - Warto zauważyć, że liczba osób, które popierają działania skoordynowane z innymi państwami członkowskimi wzrosła o cztery punkty (56%) w porównaniu z ostatnim badaniem z sierpnia i września 2010 r. (EB74.1), podczas gdy dla tej odpowiedzi odnotowano spadek o dziewięć punktów pomiędzy styczniem-lutym 2009 r. (EB71.1) a sierpniem-wrześniem 2010 r. Podkreślmy jednak, że liczba badanych przeciwnego zdania (wybierających działania indywidualne) także wzrasta (36%, +3 punkty). Taki przyrost zarówno w grupie zwolenników działań skoordynowanych jak i indywidualnych tłumaczy się znaczącym spadkiem liczby respondentów wybierających opcję trudno powiedzieć (8%, -7 punktów). Widać zatem, że opinie badanych w tym temacie się wyklarowały i że mają oni bardziej zdecydowane poglądy. - 35 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Zauważmy, że badani ze strefy euro zdecydowanie liczniej od tych spoza strefy euro deklarują, że czuliby się lepiej chronieni, gdyby ich państwo podejmowało i stosowało środki w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi państwami członkowskimi (odpowiednio 63% i 45%). Respondenci spoza strefy euro zdają się być z kolei o wiele mniej jednogłośni. Jak już pisaliśmy, 45% spośród nich wybiera działania skoordynowane, a nieco większa grupa, a mianowicie 47%, preferuje środki indywidualne. Te wyniki zmieniły się w ciągu ostatnich ośmiu miesięcy, ponieważ w czasie ostatniego badania, zarówno respondenci ze strefy euro, jak i ci spoza niej, wybierali działania skoordynowane pomiędzy państwami członkowskimi. - W 24 spośród 27 państw, większość wybiera działania skoordynowane (UE27 56%). Chodzi przede wszystkim o Holandię (72%), Hiszpanię (70%), Finlandię oraz Estonię (69% dla każdego z tych państw), jak również Danię i Maltę (67% dla każdego z tych państw). - Podczas gdy w sierpniu-wrześniu 2010 r. jedynie Zjednoczone Królestwo odnotowywało większość odpowiedzi za opcją indywidualnie, zyskuje ona przewagę obecnie w trzech państwach: w Zjednoczonym Królestwie (64%), Łotwie (51%) oraz w Republice Czeskiej (50%), przy czym średnia europejska wynosi 36%. - Warto na zakończenie zauważyć, że liczba odpowiedzi trudno powiedzieć (UE 8%) spadła szczególnie mocno na Malcie (7%, -20 punktów), w Rumunii (11%, -12 punktów), Bułgarii (9%, -12 punktów), oraz w Zjednoczonym Królestwie (7%, -12 punktów). Jest to znak, że opinie się krystalizują. Jeśli chodzi o zmiany, odnotowano, że krajami, gdzie opinie najmocniej zmierzały w kierunku działań skoordynowanych są Luksemburg (+13 punktów), Bułgaria, Dania oraz Holandia (+12 punktów w każdym z tych krajów), Malta (+11 punktów) i Szwecja (+10 punktów). Najwięcej respondentów, którzy zaczęli skłaniać się ku działaniom indywidualnym zamieszkuje Republikę Czeską (+14 punktów), Cypr oraz Zjednoczone Królestwo (+13 punktów w każdym z tych krajów) jak również Słowenię (+11 punktów). - 36 -
- 37 -
Analiza społeczno-demograficzna W każdej kategorii, Europejczycy w większości uważają, że działania skoordynowane wspólnie z innymi państwami członkowskimi zapewniłyby im lepszą ochronę przed kryzysem. Odnotowujemy jednak pewne rozbieżności w nasileniu tych opinii: - Mężczyźni (59% w porównaniu z 54% kobiet) częściej sądzą, że działania skoordynowane wspólnie z innymi państwami członkowskimi zapewniłyby im lepszą ochronę. - Podobnego zdania się najmłodsi respondenci (63% w porównaniu z 53% osób w wieku od 55 lat wzwyż). - Wiek ukończenia nauki także zdaje się być zmienną wyraźnie różnicującą odpowiedzi, jako że 65% najlepiej wykształconych tak twierdzi, w porównaniu z 49% badanych, którzy opuścili szkołę przed ukończeniem 16 lat. - To samo dotyczy klasy społecznej: im bardziej jest się uprzywilejowanym, tym chętniej wybiera się działania skoordynowane. Wśród kadry kierowniczej takie zdanie wyraża 64% badanych (w porównaniu z 52% bezrobotnych). - Wreszcie, więcej respondentów wyrażających to przekonanie jest wśród osób, które sądzą, że euro złagodziło skutki kryzysu (68% w porównaniu z 50% tych, którzy są innego zdania) oraz wśród najbardziej optymistycznych badanych, którzy uznają, że już powracamy do wzrostu (64% w porównaniu z 51% tych, którzy uważają, że kryzys będzie trwał przez wiele lat). - 38 -
- 39 -
4.2 Co jest ważniejsze: zmniejszanie wydatków publicznych czy ożywienie gospodarki? [QA4] - Europejczycy mają nadal rozbieżne opinie co do środków naprawczych, które należałoby wybrać - Osobom przebadanym zaproponowano do wyboru dwie opcje działań prowadzących do szybkiego wyjścia z kryzysu. Czy państwa członkowskie powinny przede wszystkim zmniejszyć wydatki publiczne czy należałoby najpierw zainwestować w ożywienie gospodarki? Podobnie jak zaobserwowano w Eurobarometrze 74.1 z sierpnia-września 2010 r., wyniki dla tego pytania są dość podzielone. Względna większość Europejczyków (40%, +2 punkty) uważa, że państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny przede wszystkim zainwestować w ożywienie gospodarki. Nieco mniejsza grupa (34%, -1 punkt) sądzi, że państwa członkowskie powinny wybrać raczej zmniejszenie wydatków publicznych. Liczba respondentów deklarujących spontanicznie, że obie metody należy stosować łącznie, to nieco więcej niż co piąta osoba (22%, +3 punktów). - 40 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Pomimo iż opinia ludności europejskiej jest bardzo podzielona, dostrzegamy bardzo zróżnicowane wyniki w 27 państwach Unii. Przede wszystkim obserwuje się znaczącą różnicę 15 punktów pomiędzy państwami strefy euro a tymi spoza niej, jeśli chodzi o inwestycje w ożywienie gospodarki: 50% respondentów spoza strefy euro opowiada się za, w porównaniu z jedynie 35% z krajów stosujących wspólną walutę. Jednocześnie 48% badanych w krajach przyjętych po latach 2004/2007 wybiera tę opcję, w porównaniu z 38% w państwach członkowskich sprzed 2004 roku. Łączenie działań zmierzających do ożywienia gospodarki z jednoczesnym zmniejszeniem wydatków publicznych to także częściej wybór respondentów ze strefy euro (28% w porównaniu z 12% badanych z krajów spoza tej strefy) oraz mieszkańców państw członkowskich sprzed roku 2004 (24% w porównaniu z 15% w krajach przyjętych po latach 2004/2007). - Działania zmierzające do ożywienia gospodarki (UE27 40%) wybierają głównie mieszkańcy Danii (63%), Litwy (62%), Rumunii (54)%, Łotwy (52%) oraz Szwecji (50%), podczas gdy odwrotny trend notujemy w Niemczech (22%) oraz w Portugalii (24%). Jest to pogląd większości w 20 państwach członkowskich. - Zmniejszanie wydatków publicznych (UE 34%) uznawane jest za najlepsze rozwiązanie we Francji (47%) i w Portugalii (41% dla każdego z tych krajów), lecz jedynie 19% respondentów z Irlandii, oraz 23% badanych z Bułgarii i Danii wierzy w takie działania. W sumie ten wybór pojawia się na pierwszym miejscu w sześciu państwach członkowskich. - W następujących krajach opinie są bardzo podzielone pomiędzy zwolennikami ożywienia gospodarczego a tymi wspierającymi zmniejszanie wydatków publicznych: w Republice Czeskiej (44% w obu przypadkach), Słowenii (odpowiednio 33% i 32%), na Słowacji (43% i 44%), oraz w Finlandii (40% i 41%). - Jeśli chodzi zaś o badanych, którzy deklarują spontanicznie, że oba rodzaje działań należy podejmować jednocześnie (UE27 22%), mieszkają oni głównie w Holandii (46%), Niemczech (42%), Irlandii (36%) oraz na Cyprze (34%). Fakt, że jest to odpowiedź spontaniczna, wzmacnia w tym przypadku jej wagę. - 41 -
- 42 -
Analiza społeczno-demograficzna Nasilenie odpowiedzi idących w kierunku inwestowania najpierw w ożywienie gospodarcze zależy od kategorii społeczno-demograficznych. - Mężczyźni (42%) nieco częściej niż kobiety (39%) wybierają działania na rzecz ożywienia gospodarczego. Z drugiej strony obie płcie równie licznie (22% w obu przypadkach) spontanicznie wspierają połączenie obu środków. - Wiek badanych także różnicuje odpowiedzi, jako że im młodsi respondenci, tym bardziej wspierają inwestycje w ożywienie gospodarki (43% osób z grupy 15-39-latków, w porównaniu z 36% tych od 55 lat wzwyż). - Poziom wykształcenia także odgrywa rolę w wyborze odpowiedzi, jako że najlepiej wykształceni częściej wspierają inicjatywy na rzecz ożywienia gospodarki (43% w porównaniu z 36% tych, którzy przerwali edukację przed ukończeniem 16 lat). - Warto odnotować, że kategoria zawodowa zdaje się oddziaływać na odpowiedzi, ponieważ pracownicy na etacie (45%), kadra kierownicza (42%) ale także bezrobotni (44%) są za inwestowaniem w ożywienie gospodarki, podczas gdy wynik ten jest niższy dla osób zajmujących się domem (34%) i emerytów (36%). - Wreszcie zauważamy, że 44% respondentów, którzy czuliby się lepiej chronieni gdyby ich kraj podejmował i stosował działania w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi państwami członkowskimi, wspiera inicjatywy na rzecz ożywienia gospodarki (w porównaniu z 37% osób wybierających podejście indywidualne). - 43 -
- 44 -
5. Opinie Europejczyków na temat podatku od transakcji finansowych 5.1 Europejczycy dość powszechnie akceptują ideę podatku od transakcji finansowych [QA6.1] Można rozważyć kilka rozwiązań umożliwiających wyjście z kryzysu. Trzy spośród nich zaprezentowano respondentom. Poproszono, by określili, czy popierają te działania czy też nie. - Większość Europejczyków deklaruje poparcie dla podatku od transakcji finansowych - Pierwsza propozycja (QA6.1), czyli idea wprowadzenia podatku od transakcji finansowych, zyskuje ponad sześćdziesiąt procent zwolenników (61%). Respondenci uzyskali najpierw informacje na temat samego podatku oraz sposobu jego zastosowania. 5 Prawie jedna trzecia badanych zadeklarowała zdecydowane poparcie dla tego mechanizmu (30%). Z drugiej strony, ponad jedna czwarta (26%) respondentów sprzeciwia się temu pomysłowi. 13% nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. 5 Pełen tekst pytania brzmiał następująco: W ostatnim czasie Parlament Europejski poparł wprowadzenie podatku od transakcji finansowych na poziomie globalnym, bądź też - na początku - w UE. Podatek ten byłby bardzo niski: 0,05% od każdej transakcji finansowej. Nie obejmowałby ogółu społeczeństwa, a wyłącznie transakcje pomiędzy finansowymi graczami (bankami, funduszami hedgingowymi itp.). Proszę powiedzieć mi, czy jest Pan(i) za, czy też przeciwko w odniesieniu do każdego z następujących stwierdzeń związanych z tym podatkiem. - 45 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Należy przede wszystkim zauważyć, że opinie popierające podatek od transakcji finansowych (UE 61%) są o wiele bardziej rozpowszechnione wśród respondentów z krajów członkowskich sprzed 2004 roku (64%) niż z państw przystępujących po latach 2004/2007 (48%). Jednocześnie, to badani ze strefy euro chętniej wybierają tę opcję (63% w porównaniu z 54% osób spoza niej). - Państwa Unii, gdzie respondenci najliczniej popierają podatek od transakcji finansowych to Austria (80%), Niemcy (71%), Francja oraz Słowacja (69% dla każdego z nich). - Z drugiej strony państwa członkowskie, których mieszkańcy najbardziej się sprzeciwiają takim działaniom to Malta (44%), Słowenia (39%), Polska (36%) oraz Holandia (35%). - Respondenci, którym najtrudniej się wypowiedzieć i którzy unikają odpowiedzi, zamieszkują Bułgarię (43%), Rumunię (30%) oraz Maltę i Irlandię (26% dla każdego z tych krajów). - 46 -
- 47 -
Analiza społeczno-demograficzna We wszystkich kategoriach społeczno-demograficznych zauważamy, że większość respondentów popiera ideę wprowadzenia takiego podatku. Jednakże zauważamy, że respondenci z najbardziej wrażliwych grup społecznych są najmniej skłonni go poprzeć. - Mężczyźni bardziej niż kobiety (odpowiednio 63% i 58%) popierają podatek od transakcji finansowych. Kobiety za to liczniej nie odpowiadają na to pytanie (16% w porównaniu z 10% mężczyzn). - Poparcie dla podatku od transakcji finansowych nieco częściej deklarują pośrednie grupy wiekowe (63% osób w wieku od 40 do 54 lat i 61% 25-39-latków, w porównaniu z zaledwie 59% osób w wieku od 15 do 24 lat i 58% respondentów w wieku od 55 lat wzwyż). - Grupy najbardziej uprzywilejowane społecznie także najmocniej popierają tego rodzaju podatek: 70% kadry kierowniczej (w porównaniu z 53% osób zajmujących się domem oraz 54% bezrobotnych), jak również 66% respondentów najlepiej wykształconych (w porównaniu z 53% osób, które zakończyły kształcenie przed 16 rokiem życia). Nawet jeśli taki podatek ma z zasady objąć jedynie transakcje a nie osoby fizyczne 6, wyniki niniejszego badania pozwalają sądzić, że grupy najmniej uprzywilejowane obawiają się, że padną przy okazji ofiarami tych działań. Nawet jeśli wytłumaczono im, że ten podatek nie dotknie obywateli, można podejrzewać, że te grupy ludności obawiają się sytuacji, gdy podmioty finansowe przeniosą w ten czy w inny sposób ten ciężar na indywidualnych klientów. - Wreszcie, pogląd ten podziela także 69% osób, które sądzą, że euro złagodziło skutki kryzysu (w porównaniu z 57% tych, którzy nie wierzą w łagodzące oddziaływanie wspólnej waluty). - Warto zauważyć, że sympatycy lewicy także liczniej poparli ideę podatku od transakcji finansowych (68% w porównaniu z 59% sympatyków prawicy). 6 W ramach wprowadzenia do pytania zadanego respondentom, uściślono, że byłby to bardzo niski podatek i że miałby zastosowanie wyłącznie do transakcji pomiędzy podmiotami finansowymi (bankami, funduszami spekulacyjnymi itp.) a nie do szerokiego społeczeństwa. - 48 -
- 49 -
5.2 Podatek od transakcji finansowych - osoby popierające ideę tego podatku zgadzają się w dużej mierze na jego wprowadzenie, zarówno na szczeblu globalnym jak i europejskim [QA6.2 i QA6.3]. Postaraliśmy się następnie doprecyzować wyniki uzyskane w poprzednim pytaniu. Osoby, które odpowiedziały twierdząco ( za ) na pierwsze pytanie (QA6.1), poproszono, by stwierdziły, czy popierają wprowadzenie tego podatku jedynie na poziomie globalnym, jeśli zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie, czy też zgodziłyby się, by podatek ten został wprowadzony najpierw w UE, jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie. Olbrzymia większość popiera wprowadzenie podatku jedynie na poziomie globalnym (85%). Zaledwie 11% respondentów się temu sprzeciwia, a 4% nie wypowiada się. Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) - 50 -
Ale bardzo dużo zwolenników (81%) ma także hipoteza wprowadzenia tego podatku najpierw w UE, jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie. Jest to wynik, który podkreśla silną akceptację dla samej idei tego podatku. Osoby, które przy takim założeniu wycofują poparcie dla samej idei takiego podatku, reprezentują 14% respondentów. 5% spośród nich nie udzieliło odpowiedzi. Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) Europejczycy nie tylko popierają ideę podatku od transakcji finansowych, lecz posuwają się dalej i są za jego wdrożeniem: na poziomie globalnym, jeśli zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie, a jeżeli to się nie uda, najpierw jedynie w Unii Europejskiej. - 51 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi - Jeśli chodzi o założenie podatku wprowadzonego jedynie na poziomie globalnym (QA6.2): Olbrzymia większość osób, które odpowiedziały na to pytanie, deklaruje poparcie dla takiej propozycji (UE27 85%). W niektórych państwach członkowskich taka opinia jest jeszcze wyraźniejsza i popiera ją ponad dziewięćdziesiąt procent osób. Chodzi o Bułgarię (93%), Rumunię (92%), Cypr i Maltę (91% dla każdego z tych państw). Poparcie, pomimo iż bardzo wyraźnie większościowe, jest nieco niższe w Niemczech (79%) i w Portugalii (79%). - 52 -
Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) - 53 -
- Jeśli chodzi o propozycję wprowadzenia podatku od transakcji finansowych najpierw w UE, jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie (QA6.3): Kraje w których respondenci najchętniej popierają taki podatek to Grecja (89%), Cypr (87%), Francja, Rumunia i Węgry (86% dla każdego z tych krajów), Hiszpania oraz Włochy (85% dla każdego z tych krajów). Najmniej chętnie swoje poparcie dla tej hipotezy wyrażają mieszkańcy Holandii (67%), Luksemburga (73%) oraz Polski (74%). Analiza społeczno-demograficzna Przy tak powszechnym poparciu, co logiczne, nie odnotowano znaczących różnic pomiędzy odpowiedziami poszczególnych grup społeczno-demograficznych. Wygląda na to, że istnieje naturalny konsensus na rzecz wprowadzenia takiego podatku od transakcji finansowych, niezależnie czy miałoby to miejsce na poziomie globalnym czy też najpierw na szczeblu europejskim. Warto odnotować jednak znaczącą różnicę w poparciu dla wdrożenia podatku od transakcji finansowych najpierw jedynie na szczeblu unijnym (QA6.3) w zależności od tego, czy jest się zdecydowanie za" czy też raczej za ideą takiego podatku (QA6.1): odpowiednio 87% i 75% odpowiedzi. - 54 -
5.3 Uzasadnienie poparcia dla podatku od transakcji finansowych [QA7]. - Większość Europejczyków uznaje, że podatek od transakcji finansowych pozwoliłby walczyć z nadmiernymi spekulacjami- W poprzedniej części zobaczyliśmy, że większość Europejczyków poparłaby podatek od transakcji finansowych (61%). Zastanówmy się teraz, jaka jest główna przyczyna tego poparcia. W tym celu zapytano respondentów, którzy opowiedzieli się za tym podatkiem (QA6.1), by wybrali główną przyczynę (spośród czterech zaproponowanych), która uzasadnia ich wybór. - Najczęściej wymienianą przyczyną (41% odpowiedzi) jest fakt, że przyczyniłby się on do walki z nadmiernymi spekulacjami i w ten sposób zapobiegałby kryzysom w przyszłości. - Ponad jedna trzecia badanych (35%) deklaruje także, że taki podatek pomógłby zmusić graczy finansowych do partycypacji w kosztach kryzysu. W obu przypadkach większość badanych bierze na celownik w pierwszej kolejności te podmioty, które uznaje za odpowiedzialne za kryzys, a mianowicie graczy finansowych. - 11% badanych twierdzi, że przyczyni się to do zmniejszenia deficytu publicznego. - Wreszcie 10% tych osób uważa, że takie działania pozwoliłyby na finansowanie polityk innowacyjnych (np. walki ze zmianami klimatycznymi, ochrony środowiska, pomocy rozwojowej itp.). Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) - 55 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi - Pierwsza przyczyna wymieniana przez respondentów (UE27 41%) popierających wprowadzenie podatku od transakcji finansowych, czyli walka z nadmiernymi spekulacjami i w ten sposób zapobieganie kryzysom w przyszłości, częściej przytaczana jest przez mieszkańców strefy euro (44%) niż przez tych spoza niej (35%). Ta odpowiedź znajduje się na pierwszym miejscu w 21 państwach członkowskich (pierwszy powód cytowany w Holandii na równi z opcją zmuszenia graczy finansowych do partycypacji w kosztach kryzysu ). Państwa członkowskie, których mieszkańcy zdają się szczególnie popierać ten punkt widzenia to Niemcy (49%), Bułgaria i Włochy (48% dla każdego z tych krajów), podobnie jak państwa z północy Unii, takie jak Dania i Finlandia (47% dla każdego z tych krajów) oraz Szwecja (46%). Nieco mniej osób jest tego zdania w Zjednoczonym Królestwie (26%), Irlandii (27%) oraz na Malcie (28%). - Druga przyczyna (UE27 35%), zmuszenie graczy finansowych do partycypacji w kosztach kryzysu, pojawia się przede wszystkim w Irlandii (57%), Hiszpanii oraz w Zjednoczonym Królestwie (45% dla każdego z tych krajów). Ten powód znajduje się na pierwszym miejscu w sześciu państwach członkowskich. Z drugiej strony to wytłumaczenie cieszy się o wiele mniejszym uznaniem w Szwecji (22%) oraz Republice Czeskiej (24%). - Trzeci powód (UE27 11%), zmniejszenie deficytu publicznego, uzyskuje poparcie przede wszystkim wśród mieszkańców Republiki Czeskiej i Malty (24% dla każdego z tych krajów) oraz Litwy (20%). Bardzo słaby wynik uzyskał natomiast w Bułgarii (2%), Finlandii (4%) oraz w Hiszpanii (5%). - Wreszcie, finansowanie polityk innowacyjnych (np. walki ze zmianami klimatycznymi, ochrony środowiska, pomocy rozwojowej itp.) (UE 10%) to powód nieco częściej wymieniany w Szwecji (23%), jak również w Austrii oraz Luksemburgu (15% dla każdego z tych krajów) niż w Irlandii (4%), na Węgrzech, w Bułgarii czy też Finlandii (6% w tych trzech przypadkach). - 56 -
Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) - 57 -
Analiza społeczno-demograficzna - Respondenci w wieku od 40 do 54 lat oraz najstarsi badani chętniej niż pozostali uzasadniają swoje poparcie, mówiąc o walce z nadmiernymi spekulacjami (odpowiednio 43% i 42% w porównaniu z 36% młodzieży w wieku od 15 do 24 lat). Z drugiej strony, najmłodsi Europejczycy najliczniej uzasadniają swoje poparcie dla podatku od transakcji finansowych tym, że pozwoliłby on na finansowanie polityk innowacyjnych (17% w porównaniu z 8% osób w wieku od 55 lat wzwyż). - Grupy najbardziej uprzywilejowane społecznie zdają się bardziej skłonne do podawania jako uzasadnienie (gromadzące większość w UE, UE27 41%) walkę z nadmiernymi spekulacjami: czyni tak 48% kadry kierowniczej (w porównaniu z 36% robotników) oraz 41% respondentów, którzy prawie nigdy nie mają trudności z opłacaniem rachunków lub borykają się z nimi jedynie czasami (w porównaniu z 36% tych, którzy zazwyczaj je odczuwają). Jest to także częściej opinia osób, które uważają, że już powracamy do wzrostu (48% w porównaniu z 37% tych, którzy sądzą, że kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat). - 58 -
Baza: Pytanie zadane osobom będącym za ideą podatku od transakcji finansowych (61% próby) - 59 -
5.4 Uzasadnienie sprzeciwu wobec wprowadzenia podatku od transakcji finansowych najpierw w Unii Europejskiej [QA8] - Europejczycy, którzy sprzeciwiają się podatkowi od transakcji finansowych jedynie w Unii, podają kilka powodów uzasadniających swoje opory - Wśród osób, którym zadano pytanie QA6.1, i które były za ideą podatku od transakcji finansowych, niektóre sprzeciwiały się wprowadzeniu takiego podatku najpierw w Unii Europejskiej, jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie (QA6.3). Tej grupie zadano zatem kolejne pytanie, żeby poznać powody takiego sprzeciwu. W tym celu poddano pod ich osąd cztery propozycje, spośród których miały wybrać tę, która wydawała im się najważniejszym uzasadnieniem sprzeciwu. Odpowiedzi na to pytanie są bardzo zróżnicowane: i tak, dla 26% respondentów nie byłby on możliwy oraz tego typu podatek od transakcji finansowych może być wprowadzony wyłącznie na poziomie globalnym. Dwa następne powody zebrały 22% odpowiedzi: - Z jednej strony badani wskazują, że podatek osłabiłby konkurencyjność europejskiego rynku finansowego. - Ponadto, sprawiłby, że jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu. Wreszcie ostatni powód, który uzyskał poparcie 21% respondentów, to fakt, że spowodowałby on odpływ kapitału z UE. Baza: Osoby sprzeciwiające się wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych w UE (14%) - 60 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Należy podkreślić, że ze względu na małą liczebność grupy osób, które odpowiedziały na to pytanie jedynie 8% całej próby nie można podać danych liczbowych. Opiszemy zatem tylko zarysowujące się tendencje. - I tak, odpowiedź, że tego typu podatek od transakcji finansowych może być wprowadzony wyłącznie na poziomie globalnym pojawia się głównie w Grecji, Portugalii oraz na Węgrzech. Najmniej osób podaje to wytłumaczenie na Łotwie oraz w Bułgarii. - O ryzyku osłabienia konkurencyjności europejskiego rynku finansowego wspomina się przede wszystkim na północy Unii Europejskiej: w Danii, Finlandii, Holandii, Słowacji oraz Austrii. Najmniej respondentów wybiera tę opcję w Rumunii oraz Estonii. - Fakt, że sprawiłoby to, że jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu jawi się jako ważny powód głównie dla osób badanych na Cyprze, w Estonii oraz w Grecji. Natomiast respondenci z Irlandii i Polski jedynie w niewielkim stopniu podzielają ten pogląd. - Jeśli chodzi o zagrożenie odpływu kapitału z Unii Europejskiej, takie uzasadnienie podają głównie respondenci z Belgii, Włoch oraz Polski; lecz bardzo rzadko mieszkańcy Rumunii i Grecji. - 61 -
Analiza społeczno-demograficzna Analizę społeczno-demograficzną należy przeprowadzić z zachowaniem ostrożności z powodu małej liczebności bazy. - Najmłodsi ankietowani najliczniej ubolewają nad tym, że podatek od transakcji finansowych w Unii Europejskiej sprawiłby, że jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu (28% osób w wieku od 15 do 24 lat, w porównaniu z 19% 40-54- latków). Osoby z tej grupy sądzą raczej (25% w porównaniu z 19% osób w wieku od 55 lat wzwyż), że osłabiłoby to konkurencyjność europejskiego rynku finansowego. Z drugiej strony mniej respondentów z tej grupy (19% w porównaniu z 27% respondentów w wieku od 25 wzwyż) sądzi, że taki podatek od transakcji finansowych może być wprowadzony wyłącznie na poziomie globalnym. - Przynależność do bardziej wrażliwej grupy społecznej jest zmienną różnicującą wyniki w tym zakresie. I tak, poziom wykształcenia oraz wykonywany zawód warunkują odpowiedzi. Respondenci, którzy zakończyli kształcenie przed ukończeniem 16 roku życia, najchętniej deklarują, iż taki podatek sprawiłby, że jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu (29% w porównaniu z 17% najlepiej wykształconych). Podobnie wypowiada się 25% osób zajmujących się domem i 23% bezrobotnych (w porównaniu z 13% kadry kierowniczej). Najgorzej wykształceni z drugiej strony najrzadziej twierdzą (13% w porównaniu z 26% najlepiej wykształconych), że osłabiłoby to konkurencyjność europejskiego rynku finansowego. Podobnie odpowiada 17% osób zajmujących się domem (w porównaniu z 36% kadry kierowniczej). - Respondenci, którzy uznają, że euro złagodziło skutki kryzysu liczniej (26% w porównaniu z 20% tych, którzy nie wierzą w łagodzące oddziaływanie wspólnej waluty) deklarują, że podatek wprowadzony w UE osłabiłby konkurencyjność europejskiego rynku finansowego. Co więcej, 31% (w porównaniu z 23%) z nich jest zdania, że taki podatek może być wprowadzony tylko na szczeblu globalnym. - 62 -
- Wreszcie, najbardziej optymistyczni (którzy twierdzą, że już powracamy do wzrostu) liczniej (30% w porównaniu z 22% najbardziej pesymistycznych) sądzą, że taki podatek może być wprowadzony tylko na szczeblu globalnym. Z drugiej strony, respondenci, którzy wierzą, iż kryzys będzie trwał jeszcze przez wiele lat liczniej (30%, w porównaniu z 20% tych, którzy sądzą, że już powracamy do wzrostu) uważają, że taki podatek sprawiłby, iż jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu. - Wreszcie, poglądy polityczne respondentów także ukazują pewne różnice: sympatycy lewicy bardziej niż zwolennicy prawicy (26% w porównaniu z 15%) twierdzą, że taki podatek wprowadzony tylko na szczeblu europejskim sprawiłby, że jedynie europejscy gracze finansowi wnosiliby wkład w pokrycie kosztów kryzysu. I odwrotnie, mniej licznie (odpowiednio 19% i 25%) wypowiadają się oni na temat osłabienia konkurencyjności europejskiego rynku finansowego. - 63 -
Baza: Osoby sprzeciwiające się wprowadzeniu podatku od transakcji finansowych w UE (14%) - 64 -
6. Europejczycy a bezpieczeństwo żywnościowe 6.1 Bardzo pozytywne opinie na temat działań Unii Europejskiej na rzecz bezpieczeństwa żywnościowego [QA9.1, 9.2, 9.3 et 9.4] Parlament Europejski jest szczególnie zaniepokojony wysokim wzrostem światowych cen żywności spowodowanym między innymi spekulacjami finansowymi na rynku surowców rolniczych. Żeby zbadać opinię społeczeństwa europejskiego na ten temat, poproszono respondentów o udzielenie odpowiedzi na cztery pytania. - Zdecydowana większość Europejczyków popiera działania zaproponowane, by wesprzeć rolnictwo, jednocześnie dbając o bezpieczeństwo żywnościowe na świecie - Zdecydowana większość Europejczyków (95%) deklaruje, że zgadza się z następującym stwierdzeniem: Produkty żywnościowe muszą być dostępne dla konsumentów w rozsądnych cenach i jednocześnie muszą zapewniać godziwe standardy życia rolnikom. Jedynie 4% respondentów nie zgadza się z taką propozycją, podczas gdy 1% nie udziela odpowiedzi. Także ponad dziewięć osób spośród dziesięciu (92%) uważa, że UE musi zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe swoim obywatelom przez podtrzymywanie działalności rolniczej w UE. 6% jest innego zdania, a 2% się nie wypowiada. Więcej niż cztery piąte respondentów (86%) sądzi, że UE musi uczestniczyć w zwalczaniu zagrożenia niedoborem żywności, który stanowił przyczynę zamieszek i ruchów społecznych w kilku państwach rozwijających się. Co dziesiąty ankietowany jest przeciwnego zdania, a 4% nie wypowiada się. Europejczycy w 86% wspierają propozycję, która głosi, że UE musi przyczyniać się do zainicjowania światowego systemu magazynowania żywności, który zagwarantowałby zapasy żywności dla populacji i walkę ze spekulowaniem cenami żywności. Tak jak w przypadku poprzedniej propozycji, i tutaj 10% respondentów się sprzeciwia, a 4% nie odpowiada na to pytanie. - 65 -
Europejczycy wyrażają zatem jasno wolę, by Unia odgrywała istotną rolę w walce z zagrożeniem niedoborami żywności. Uważają, że jest to ważna misja Unii Europejskiej i jej instytucji. - 66 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Nawet jeśli zdecydowana większość respondentów zgadza się, że produkty żywnościowe muszą być dostępne dla konsumentów w rozsądnych cenach i jednocześnie muszą zapewniać godziwe standardy życia rolnikom (UE27 95%), szczegółowa analiza odpowiedzi pokazuje pewne zróżnicowanie w nasileniu takich opinii w zależności od kraju. Najbardziej stanowczo to stwierdzenie popierają osoby badane na Cyprze (93% odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam ), w Słowenii (85%), Niemczech (83%), Bułgarii oraz Szwecji (82% w obu tych krajach). Odwrotna sytuacja ma miejsce w Portugalii (48% odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam ), we Włoszech (53%) oraz Irlandii (58%). Opinie są tutaj nieco bardziej wyważone, nawet jeśli wynik pozostaje zdecydowanie większościowy. Widzimy bowiem, że we wszystkich państwach, przynajmniej 90% respondentów popiera taką propozycję. - Ze stwierdzeniem, że Unia Europejska powinna zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe swoim obywatelom przez podtrzymywanie działalności rolniczej w UE, (UE27 92%) zgadza się olbrzymia większość respondentów ze wszystkich państw członkowskich Unii, przy czym najmniejsze poparcie uzyskało ono w Danii (79%). Szczegółowa analiza odpowiedzi pokazuje, że ta propozycja zyskuje największe poparcie na Cyprze (91% odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam ), w Słowenii (81%) oraz Bułgarii (80%). Ankietowani z Portugalii (45% odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam ), Włoch (47%), Danii (48%) oraz Polski (49%) mają nieco mniej zdecydowane poglądy. - Ponad trzy czwarte respondentów we wszystkich krajach Unii uważa, że uczestnictwo Unii w zwalczaniu zagrożenia niedoborem żywności, który stanowił przyczynę zamieszek i ruchów społecznych w kilku państwach rozwijających się (UE27 86%) jest pożądane. Jednakże nasilenie tej opinii jest nieco mniejsze niż przy dwóch pierwszych propozycjach: ponownie to respondenci z Cypru najliczniej zdecydowanie zgodzili się na to, by Unia uczestniczyła w zwalczaniu zagrożenia niedoborem żywności (86%), wyprzedzając ankietowanych ze Szwecji (67%), Słowenii (63%) oraz Grecji (61%). Tymczasem mniej niż czterech na dziesięciu badanych opowiada się za tym w Republice Czeskiej (37%), Zjednoczonym Królestwie oraz we Włoszech (39% w obu przypadkach). - 67 -
- 68 -
Wreszcie, udział Unii Europejskiej w zainicjowaniu światowego systemu magazynowania żywności, który zagwarantowałby zapasy żywności dla populacji i walkę ze spekulowaniem cenami żywności (UE27 86%) zyskuje poparcie przede wszystkim w Słowenii (97%), na Cyprze (96%) oraz na Malcie i Słowacji (94% dla każdego z tych krajów). Jednakże aprobata, pomimo iż wyrażona przez zdecydowaną większość, jest nieco mniej wyraźna niż poparcie dla dwóch pierwszych propozycji: o ile 81% respondentów z Cypru, 73% ze Słowenii, 65% z Bułgarii i 61% z Rumunii oraz Malty zdecydowanie zgadza się na to, by Unia Europejska przyczyniła się do zainicjowania światowego systemu magazynowania żywności, to stanowisko to popiera już jedynie 37% respondentów ze Zjednoczonego Królestwa, 40% z Włoch, 44% z Portugalii oraz 45% z Polski. - 69 -
- 70 -
Analiza społeczno-demograficzna Analiza odpowiedzi na te cztery pytania, w połączeniu z badaniem poszczególnych zmiennych społeczno-demograficznych, nie pozwala na określenie realnych różnic w odpowiedziach. Jasno rysuje się bardzo szeroki konsensus w tym względzie. Wszyscy zgadzają się, że należy zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe dla wszystkich, jednocześnie chroniąc rolnictwo. - 71 -
6.2 Najskuteczniejszym sposobem zwalczania podwyżek cen produktów spożywczych zdaje się być pomoc dla rolnictwa krajów rozwijających się [QA10] W obliczu słabej koniunktury gospodarczej, problem podwyżek cen produktów spożywczych nabiera istotnego znaczenia. Dlatego też postanowiliśmy zapytać respondentów jak można, ich zdaniem, najskuteczniej walczyć z tendencją zwyżkową. W tym celu musieli wybrać najlepsze działanie z listy trzech propozycji. - Opinie Europejczyków są bardzo podzielone, jeśli chodzi o najskuteczniejszy sposób zwalczania podwyżek cen produktów spożywczych - Nieco ponad jedna trzecia Europejczyków (34%) uznaje, że wspomaganie rolnictwa w państwach rozwijających się byłoby najskuteczniejszym sposobem, aby uniknąć wzrostu cen produktów żywnościowych. Nieznacznie więcej osób (32%) wybiera raczej wprowadzenie na poziomie globalnym mechanizmów do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom. Wreszcie, jedna czwarta opowiada się za nadaniem nowym europejskim władzom odpowiedzialnym za regulacje finansowe więcej kompetencji pozwalających na zapobieganie nadmiernym spekulacjom. - 72 -
Różnice pomiędzy państwami członkowskimi Hierarchia preferowanych środków mocno waha się w zależności od państwa członkowskiego. - Respondenci z krajów spoza strefy euro są zdecydowanie mocniej przekonani, że wspomaganie rolnictwa w państwach rozwijających się (UE27 34%) byłoby skutecznym środkiem w walce z rosnącymi cenami produktów żywnościowych niż ci mieszkający w strefie euro (odpowiednio 45% i 29%). Jest to działanie uznane za najskuteczniejsze przez ankietowanych z 15 państw członkowskich, między innymi Zjednoczonego Królestwa (58%), Łotwy (52%), Szwecji (51%) i Danii (49%). Z drugiej strony, jedynie 16% respondentów ze Słowacji, 17% z Austrii i 18% z Cypru wymieniało tę odpowiedź. - Wprowadzenie na poziomie globalnym mechanizmów do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom (UE27 32%) to działanie częściej cytowane w strefie euro (35% w porównaniu z 24% poza strefą euro). W 10 państwach członkowskich, to działanie jest uznawane za najskuteczniejsze: dzieje się tak na Cyprze (44%), w Hiszpanii (41%), oraz we Włoszech, w Grecji i na Słowacji (39% dla każdego z tych krajów). Z drugiej strony, do tej grupy należy jedynie 15% osób badanych na Malcie i 19% w Zjednoczonym Królestwie oraz Irlandii. - Nadanie nowym europejskim władzom odpowiedzialnym za regulacje finansowe więcej kompetencji pozwalających na zapobieganie nadmiernym spekulacjom (UE27 25%) wydaje się być najskuteczniejszym środkiem w Austrii (39%), na Węgrzech (35%) oraz na Litwie (33%). Ta opcja zyskuje także spore poparcie na Słowacji (38%) oraz we Włoszech (37%). Z drugiej strony, najmniej respondentów wybiera tę odpowiedź w Zjednoczonym Królestwie (13%), Danii (14%) oraz na Łotwie (15%). - 73 -
- 74 -
Analiza społeczno-demograficzna Różnice w poszczególnych kategoriach badanych są dla tego pytania dość ograniczone. Warto odnotować jednak następujące wnioski: - Kobiety nieco częściej niż mężczyźni (odpowiednio 33% i 30%) wybierają wprowadzenie na poziomie globalnym mechanizmów do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom. - Najmłodsi respondenci (15-24 lat) najliczniej (41% w porównaniu z 32% osób w wieku od 40 do 54 lat) rozważają wspomaganie rolnictwa w państwach rozwijających się. Z drugiej strony najmniej osób z tej grupy (27% w porównaniu z 34% 40-54-latków) aprobuje wprowadzenie na poziomie globalnym mechanizmów do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom; są oni też najbardziej niechętni (23%, w porównaniu z 26% 25-54-latków) nadaniu nowym europejskim władzom odpowiedzialnym za regulacje finansowe więcej kompetencji pozwalających na zapobieganie nadmiernym spekulacjom. - Badani, którzy są zdania, że euro pozwoliło złagodzić skutki kryzysu (31% w porównaniu z 23% osób, które nie wierzą w łagodzące oddziaływanie) sądzi, że nadanie nowym europejskim władzom odpowiedzialnym za regulacje finansowe więcej kompetencji pozwalających na zapobieganie nadmiernym spekulacjom to najskuteczniejsze działanie w walce z rosnącymi cenami produktów spożywczych. Sądzi tak także 36% respondentów, którzy uważają, że powrót do wzrostu zacznie się w najbliższych miesiącach (w porównaniu z 22% osób, które twierdzą, że kryzys będzie trwał przez wiele lat). - Wreszcie, 40% osób sprzeciwiających się podatkowi od transakcji finansowych byłoby za wspomaganiem rolnictwa w państwach rozwijających się (w porównaniu z 32% zwolenników takiego podatku). Takie działania wspiera także 38% respondentów, którzy czuliby się lepiej chronieni gdyby ich państwo przyjęło rozwiązania i stosowało je indywidualnie (w porównaniu z 32% tych, którzy woleliby podejmowanie działań skoordynowanych wspólnie z innymi państwami członkowskimi). - 75 -
- 76 -
WNIOSKI Niniejsze badanie Eurobarometru, zrealizowane od 13 kwietnia do 2 maja 2011 roku, ma miejsce w okresie, gdy ożywienie gospodarcze zdaje się stopniowo potwierdzać się na całym świecie, a zwłaszcza w Unii Europejskiej. Pierwszy wniosek z niego jest taki, że znaczna część Europejczyków, pomimo raczej optymistycznych wskaźników gospodarczych, pozostaje dość sceptyczna co do szybkiego wyjścia z kryzysu. W ciągu ośmiu miesięcy, ich pesymizm pogłębił się znacząco (+10 punktów). I tak, względna większość (36%) sądzi, że kryzys gospodarczy będzie trwał jeszcze przez wiele lat. Podobnie jak zaobserwowano to w czasie ostatniego Eurobarometru z sierpnia i września 2010 roku, ankietowani chcieliby, żeby na szczeblu unijnym najważniejszym priorytetem było zwalczanie pierwszych skutków kryzysu, między innymi poprzez walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (51%). Respondenci wyrażają także poparcie dla polityki polegającej na poprawie ochrony konsumentów i zdrowia publicznego (32%) oraz dla koordynacji polityk gospodarczych, budżetowych i podatkowych (28%). W obliczu kryzysu gospodarczego większość (57%) uważa, że euro nie złagodziło jego skutków. Ten wynik wzrósł o siedem punktów w porównaniu z raportem z sierpnia-września 2010 r., co wpisuje się w ciągły wzrost od stycznialutego 2009 r., kiedy to - w kilka miesięcy po rozpoczęciu kryzysu - po raz pierwszy zadano to pytanie, (EB71.1). Tym niemniej jednak, ponad połowa ankietowanych (56%, +4 punkty) czułaby się lepiej chroniona w obliczu kryzysu, gdyby ich państwo przyjęło i stosowało rozwiązania w sposób skoordynowany, wspólnie z innymi krajami UE. W tym kontekście, większość byłaby za wprowadzeniem podatku od transakcji finansowych nawet gdyby miałoby to nastąpić najpierw jedynie w Unii Europejskiej, jeśli nie zostanie osiągnięte międzynarodowe porozumienie. Zdaniem Europejczyków, pozwoliłoby to między innymi na walkę z nadmiernymi spekulacjami i w ten sposób zapobiegałoby kryzysom w przyszłości, ale także zmusiłoby graczy finansowych do partycypacji w kosztach kryzysu. Z drugiej strony Europejczycy, którzy sprzeciwiają się takiemu podatkowi na szczeblu europejskim podkreślają, że takie działanie jest mało realistyczne. Ich zdaniem nowy podatek od transakcji finansowych mógłby zostać wprowadzony jedynie na poziomie globalnym. - 77 -
Ponadto, opinie Europejczyków nadal są podzielone co do tego, jakie działania należałoby podjąć, by szybko wyjść z kryzysu. Względna większość Europejczyków (40%, +2 punkty), uznaje, że państwa członkowskie powinny najpierw zainwestować w ożywienie gospodarki, podczas gdy 34% (-1 punkt) jest zdania, że należy wybrać zmniejszenie wydatków publicznych krajów UE. 22% jest za stosowaniem obu podejść jednocześnie. Jeśli chodzi o walkę z podwyżkami cen produktów spożywczych, Europejczycy mają bardzo podzielone opinie co do skuteczności działań, które należałoby podjąć. Przede wszystkim należałoby zająć się wspomaganiem rolnictwa w państwach rozwijających się (34%), a po drugie wprowadzić na poziomie globalnym mechanizmy do koordynowania i zapobiegania nadmiernym spekulacjom (32%). Jednak olbrzymia większość respondentów wyraża poparcie dla działań zaproponowanych, by pomóc sektorowi rolnemu, jednocześnie zapewniając bezpieczeństwo żywnościowe na świecie. Ich zdaniem Unia Europejska powinna zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe swoim obywatelom poprzez podtrzymywanie działalności rolniczej w UE. Ponad osiemdziesiąt procent badanych sądzi, że Unia Europejska musi uczestniczyć w zwalczaniu zagrożenia niedoborem żywności, który stanowił przyczynę zamieszek i ruchów społecznych w kilku państwach rozwijających się. Równie liczna grupa Europejczyków popiera pogląd, że UE musi przyczyniać się do zainicjowania światowego systemu magazynowania żywności, który zagwarantowałby zapasy żywności dla populacji i walkę ze spekulowaniem cenami żywności. - 78 -
NOTKA TECHNICZNA - 79 -
PARLEMENT EUROPEJSKI SPECJALNE BADANIE EUROBAROMETRU Kryzys i bezpieczeństwo Żywnościowe SPECYFIKACJA TECHNICZNA W okresie od 13 kwiecień do 02 maj 2011 roku, TNS Opinion & Social, konsorcjum utworzone przez TNS plc oraz TNS opinion, przeprowadziło na zlecenie Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, działu Badanie Opinii Publicznej, falę 75.2 badania EUROBAROMETRU. SPECJALNE BADANIE EUROBAROMETRU Kryzys i bezpieczeństwo Żywnościowe " wpisuje się w falę 75.2 i obejmuje osoby w wieku od 15 lat posiadające obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej i zamieszkujące w jednym z tych państw. Metoda doboru do próby zastosowana dla tego badania we wszystkich państwach to metoda losowania z warstw. W każdym państwie ustalono punkty poboru próby proporcjonalnie do liczby ludności danego kraju (cały zakres kraju) i do gęstości zaludnienia. Punkty poboru próby wyznaczono dla każdej regionalnej jednostki administracyjnej, po uprzednim warstwowaniu ze względu na typ jednostki i obszaru. Są one zatem reprezentatywne dla całego terytorium krajów, które zostały przebadane zgodnie z podziałem EUROSTAT-NUTS II (lub systemem ekwiwalentnym) i zgodnie z rozmieszczeniem ludności na obszarach wielkomiejskich, miejskich i wiejskich. W każdym z wybranych punktów poboru losowo wybrano adres startowy. Kolejne adresy (każdy n-ty adres) zostały wybrane z zastosowaniem standardowej metody random route ( ustalonej ścieżki ) jako n-ty adres od adresu startowego. W każdym gospodarstwie domowym wybrano respondenta losowo (zgodnie z zasadą osoba, której urodziny przypadają najbliżej daty wywiadu ). Wszystkie wywiady prowadzone były metodą bezpośrednią w mieszkaniach respondentów oraz w ich języku ojczystym. Przy gromadzeniu danych w krajach, w których było to możliwe, stosowano system CAPI (Computer Assisted Personal Interview). - 80 -