STRATEGIIA ROZWOJU TURYSTYKII KRAIINY LESSOWYCH WĄWOZÓW NA LATA 2008-2013 Opracowano na zlecenie Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów Warszawa, grudzień 2007 r.
Copyright 2007 by Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa Strategia Rozwoju Turystyki Krainy Lessowych Wąwozów na lata 2008-2013 została opracowana przez zespół w składzie: 1. Iwona Majewska 2. Magdalena Ragus 3. Tatiana Telniuk 4. Dariusz Kołodziejczyk 5. Anna Pawłowska Niniejszy dokument został opracowany na zlecenie, przy współpracy i wydatnej pomocy merytorycznej i organizacyjnej Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. istnieje na polskim rynku inwestycji turystycznych od 1993 roku. Celem Spółki jest pomoc w tworzeniu i realizacji projektów wspierających rozwój infrastruktury turystycznej w Polsce. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. jest liderem w tworzeniu markowych produktów turystycznych, inicjowaniu i kreowaniu nowoczesnych procesów inwestycyjnych. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 2
SPIIS TREŚCII 1. WPROWADZENIE.... 6 2. METODOLOGIA... 10 2.1. Ogólna metodyka prac.... 10 2.2. Metodologia zbierania danych.... 11 2.3. Etapy prac... 13 3. POLSKI I ŚWIATOWY RYNEK TURYSTYCZNY... 14 3.1. Światowy i europejski rynek turystyczny.... 14 3.1.1. Sytuacja obecna... 14 3.1.2. Prognozy... 15 3.2. Polski rynek turystyczny.... 15 3.2.1. Przyjazdy do Polski... 15 3.2.2. Turystyka Polaków... 16 3.2.3. Ruch turystyczny na obszarze województwa lubelskiego.... 17 3.2.4. Prognozy turystyki krajowej... 18 3.3. Nowe trendy w turystyce... 18 3.4. Wnioski.... 19 4. WARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH... 20 4.1. Dokumenty krajowe.... 20 4.2. Dokumenty wojewódzkie... 21 4.3. Dokumenty powiatowe.... 23 4.4. Dokumenty miejskie i gminne... 32 5. ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ.... 48 5.1. Położenie, obszar badawczy... 48 5.2. Walory turystyczne.... 51 5.2.1. Walory naturalne... 51 5.2.2. Walory antropogeniczne.... 64 5.3. Ochrona środowiska naturalnego... 98 5.4. Dostępność komunikacyjna... 99 5.5. Wnioski.... 101 6. ANALIZA STANU ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO...103 6.1. Infrastruktura turystyczna.... 103 6.1.1. Baza noclegowa... 103 6.1.2. Baza gastronomiczna... 123 6.2. Infrastruktura paraturystyczna... 131 6.2.1. Szlaki turystyczne.... 131 6.2.2. Baza sportowo-rekreacyjna... 134 6.2.3. Informacja turystyczna... 140 6.3. Infrastruktura społeczna.... 140 Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 3
6.4. Wnioski.... 143 7. ANALIZA WIODĄCYCH FORM TURYSTYKI...144 7.1. Identyfikacja oraz charakterystyka wiodących form turystyki.... 144 7.2. Perspektywy oraz możliwości rozwoju form turystyki... 146 8. ANALIZA S.W.O.T...148 9. WNIOSKI I REKOMENDACJE DO OPRACOWANIA KONCEPCJI ROZWOJU TURYSTYKI....151 10. KONCEPCJA ROZWOJU TURYSTYKI....154 10.1. Schemat koncepcji rozwoju.... 154 10.1.1. Wizja i misja... 154 10.1.2. Drzewo celów i działań... 155 10.2. Obszary priorytetowe.... 158 11. ELEMENTY WDROŻENIA STRATEGII....219 12. SPIS TABEL, WYKRESÓW I MAP...252 Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 4
Autorzy dokumentu pragną serdecznie podziękować wszystkim osobom, których wiedza i doświadczenie przyczyniły się do powstania Strategii Rozwoju Turystyki Krainy Lessowych Wąwozów na lata 2008-2013. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 5
1. WPROWADZENIE. Turystyka a rozwój regionalny Turystyka należy do jednej z najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki, odzwierciedlając dynamikę i zakres skoordynowanego rozwoju społecznego oraz zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego. Wiele krajów, prowincji i regionów osiągnęło wszechstronny rozwój społeczno-ekonomiczny rozwijając gospodarkę turystyczną i przy tym - szereg innych niezbędnych działań wspierających m.in. komplementarną infrastrukturę, aktywne oraz dobrze wyedukowane społeczeństwo, organizując odpowiedni poziom życia i zapewniając zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych, etc. Turystyka stała się kołem zamachowym rozwoju wielu obszarów europejskich z kilku podstawowych powodów. Po pierwsze, z uwagi na swój usługowy charakter, wymaga zaangażowania na dużą skalę kapitału ludzkiego, co w gospodarce światowej należy do rzadkości. Turystyka nie może obyć się bez udziału czynnika ludzkiego, stąd jej ogromny wpływ na rynek pracy. Gospodarka turystyczna należy do jednej z niewielu dziedzin, w której wzrost wpływów przekłada się na realne tworzenie nowych miejsc pracy. Turystyka jest jednocześnie potężnym instrumentem polityki regionalnej, pozwalającym na wyrównywanie różnic społeczno-ekonomicznych, przenosi, bowiem popyt z regionów bogatych do tych mniej zamożnych i mniej rozwiniętych. Posiada bardzo istotną wartość dodaną w zakresie pobudzania i podnoszenia morale społeczności lokalnych. Pozwala zjednywać zwaśnione narody, przełamywać stereotypy, wzbogacać wiedzę, rozwijać się intelektualnie. Jest doskonałą podstawą do aktywizacji społeczeństw lokalnych i stymulatorem rozwoju regionów. O roli turystyki świadczą niezbicie dane statystyczne. Od funkcjonowania turystyki bezpośrednio zależy istnienie 40 gałęzi gospodarki oraz 10-15% światowych miejsc pracy. Szacunki WTTC wskazują, iż zatrudnienie w turystyce w 2006 roku wyniosło 8,7% światowego zatrudnienia (a w 2016 liczba ta wzrośnie do 9,0%), a wkład gospodarki turystycznej w światowy PKB będzie się utrzymał się na poziomie 10,3% (w 2016 roku wzrośnie do poziomu 10,9%). Ponadto turystyka w 2006 roku wygenerowała 11,8% światowego eksportu, 9,5% wydatków konsumenckich i 9,3% światowych inwestycji 1. Obecnie rozwój gospodarki turystycznej następuje głównie na obszarach charakteryzujących się dużymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi, odpowiednio zagospodarowanymi i eksponowanymi. Szacuje się, że takie zintegrowane strefy rekreacyjne będą głównym kierunkiem popytu turystycznego w XXI wieku popytu w znacznej części generowanego przez segmenty rynku europejskiego 2. O projekcie Obszar projektowy Niniejszy projekt zakłada przeprowadzenie Strategii rozwoju turystyki na obszarze Krainy Lessowych Wąwozów na lata 2008-2013. Obszar projektowy zdefiniowano jako obszar gmin: Garbów, Janowiec, Karczmiska, Kazimierz Dolny, Konopnica, Końskowola, Nałęczów, Opole Lubelskie, Poniatowa, Puławy, Wąwolnica, Wojciechów oraz miasta Puławy. W realizację projektu zaangażowane były władze powiatów: puławskiego, opolskiego i lubelskiego oraz władze samorządowe wszystkich wymienionych miast i gmin. Opisywany obszar obejmuje swym zasięgiem północno-zachodnią część Wyżyny Lubelskiej. Zawiera się w nim Trójkąt Turystyczny (Kazimierz Dolny, Puławy, Nałęczów), a także Janowiec, Karczmiska, Opole Lubelskie, Poniatowa, Wąwolnica, i Wojciechów. Obszar uzupełniają Garbów, Końskowola i Konopnica. Region ten posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu. Przyczyniła się do tego woda, rzeźbiąc w pokrywającej go czapie lessowej niezliczoną ilość wąwozów. Lessowe wąwozy są wyróżnikiem dla tego regionu, stąd też wzięła się nazwa obszaru KRAINA LESSOWYCH WĄWOZÓW. Delimitacja obszaru objętego projektem została podyktowana zarówno specyfiką walorów turystycznych oraz ich spójnością, dużym potencjałem do rozwoju turystyki, jak również potrzebą i chęcią wykreowania atrakcyjnego obszaru recepcji 1 Na podstawie: World Travel and Tourism Climbing to New Heights, The 2006 Travel and Tourism Economic Research, World Tourism and Travel Council na http://www.wttc.org z dn. 15.01.2007 r. oraz WTTC Year 2006 TSA Summary na http://www.wttc.org z dn. 15.01.2007 r. 2 Kołodziejski J., Hipoteza kształtowania polityki przestrzennej państwa, CVP, Warszawa 1998. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 6
turystycznej, obejmującego więcej niż jedną gminę, a więc oferującego różne możliwości spędzania czasu, tym samym możliwość stworzenia zdywersyfikowanej oferty turystycznej. Obszar objęty projektem jest spójnym subregionem turystycznym, charakteryzującym się podobnymi walorami i atrakcjami turystycznymi oraz dążeniem do prowadzenia zintegrowanej polityki proturystycznej w oparciu o posiadany potencjał. Adresaci Strategii Strategia zastała opracowana na zlecenie Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów, która powstała przekształciła się z Lokalnej Organizacji Turystycznej Ziemia Nałęczowska. Natomiast ze Strategii korzystać będą wszyscy interesariusze rynku turystycznego, tj. samorządy lokalne, branża turystyczna i organizacje pozarządowe, a także wszystkie inne podmioty zainteresowane rozwojem turystyki w Krainie Lessowych Wąwozów. Strategia będzie podstawowym dokumentem planistycznym, kierunkującym podejmowane przez wszystkich interesariuszy działania na rzecz szeroką pojętego rozwoju turystyki. Umożliwi to koncentrację środków i zapobieganie rozpraszaniu inicjatyw. Rola i zakres dokumentu Strategia rozwoju turystyki Krainy Lessowych Wąwozów na lata 2008-2013 jest kluczowym dokumentem planistycznym, wyznaczającym podstawowe kierunki rozwoju. Dzięki zawartej w niej części diagnostycznej Strategia stanowi z jednej strony kompendium wiedzy o subregionie w zakresie potencjału turystycznego, z drugiej strony jest długofalowym scenariuszem działań, które muszą być zrealizowane w założonym czasie, aby osiągnąć stan pożądany. Strategia rozwoju turystyki jest tym ważniejsza im bardziej traktujemy turystykę jako gałąź gospodarki, mającą duży wpływ na rozwój regionalny i lokalny. Jednocześnie turystyka jest interdyscyplinarna i międzysektorowa, co oznacza, że wiele sektorów ma wpływ na jej rozwój i ona sama wykazuje istotny wpływ na rozwój wielu innych sektorów. Obok funkcji gospodarczych nie można jednak pominąć funkcji edukacyjnych i wychowawczych turystyki. W związku z powyższym planowanie rozwoju turystyki musi uwzględniać wiele aspektów, a założone cele i działania są również, jak sama turystyka, interdyscyplinarne. Strategia ujmuje turystykę jako jeden z kluczowych czynników rozwoju subregionu dzięki wielosektorowym powiązaniom. Będzie ona długofalowym scenariuszem podejmowanych działań w latach 2008-2013, umożliwiającym efektywne planowanie konkretnych przedsięwzięć, koordynację inicjatyw oraz pozyskiwanie źródeł finansowania. Strategia rozwoju turystyki została opracowana przy następujących założeniach: Gospodarka turystyczna w Krainie Lessowych Wąwozów stanowi integralną całość. Całość tą podzielić można na pięć obszarów priorytetowych. Obszary te porządkują ogrom zadań koniecznych do realizacji. Cele realizowane w ramach obszarów oddziałują na siebie wzajemnie. Konieczny jest rozwój subregionu we wszystkich obszarach. Końcowym efektem aktywności turystycznej subregionu jest komunikat marketingowy emitowany na krajowy i europejski rynek turystyczny. Z kolei całość realizowanej polityki turystycznej oraz realizowanych działań mają za zadanie doprowadzić do zwiększenia dochodów płynących z turystyki poprzez sprzedaż atrakcyjnych produktów i usług. Do istotnych cech Strategii należą: Zgodność z kluczowymi dokumentami strategicznymi na szczeblu krajowym, wojewódzkim i powiatowym Maksymalne wykorzystanie posiadanego potencjału subregionu zasada nie wyważajmy otwartych drzwi Całościowe ujęcie gospodarki turystycznej Realność wdrożenia proponowanych działań oraz osiągnięcia stawianych celów Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 7
Jasny, zrozumiały przekaz strategii, formy komunikatów pozwalające na szerokie uspołecznienie dokumentu, kierowane nie tylko do specjalistów i naukowców Budowa platformy silnego partnerstwa dla wdrożenia Strategii Niniejszy dokument składa się zasadniczo z następujących rozdziałów: 1. W ramach części diagnostycznej: ANALIZA SYTUACJI NA RYNKU TURYSTYCZNYM Ta część dokumentu jest poświęcona analizie danych statystycznych dotyczących polskiego i światowego rynku turystycznego. Jest tutaj również zawarty krótki opis trendów i tendencji, które obserwuje się na światowym rynku turystycznym, a które mają ogromny wpływ na sposoby wykorzystania walorów turystycznych, metody tworzenia oferty turystycznej oraz zachowania i oczekiwania współczesnych turystów. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Ta część dokumentu została poświęcona analizie istniejących dokumentów strategicznych (strategii rozwoju na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym) i wpływu ich zapisów na rozwój turystyki. Szczególnym zainteresowaniem objęte zostały wszelkie zapisy dotyczące rozwoju turystyki poprzez pryzmat 5 obszarów priorytetowych rozwoju polskiej turystyki (produkt, zasoby ludzkie, przestrzeń turystyczna, marketing, wsparcie instytucjonalne) 3. Poznanie planów rozwojowych umożliwiło przygotowanie dokumentu kompatybilnego z istniejącymi opracowaniami, a więc również przyczyniającego się do ich efektywnego wdrażania. ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ Atrakcyjność turystyczna obszaru objętego projektem została przeanalizowana przez pryzmat walorów naturalnych i antropogenicznych oraz stanu środowiska naturalnego i dostępności komunikacyjnej 4. Szeroki wachlarz analizowanych czynników gwarantuje kompleksowość diagnozy. ANALIZA STANU ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO Analiza stanu zagospodarowania została podzielona na część związaną z infrastrukturą turystyczną i paraturystyczną, które umożliwiają prawidłowe i bezpieczne wykorzystanie walorów turystycznych oraz na część związaną z elementami infrastruktury społecznej i technicznej, która wpływa w zdecydowany sposób na standard i jakość życia na danym obszarze, a więc i na jakość wypoczynku. ANALIZA WIODĄCYCH FORM TURYSTYKI Ta część dokumentu koncentruje się na formach turystyki uprawianych na obszarze objętym projektem. Scharakteryzowane zostały wiodące segmenty rynku. Analizie poddano ponadto możliwości rozwoju form turystyki w kontekście posiadanego potencjału. ANALIZA SWOT Została przeprowadzona w oparciu o wyniki audytu turystycznego oraz analizę dokumentów strategicznych, jak również na bazie odbytych spotkań. Identyfikuje silne i słabe strony, a także szanse 3 Posłużono się obszarami wyszczególnionymi w projekcie Strategii rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007-2013, przyjętym przez Radę Ministrów w czerwca 2005 roku. 4 Analizując atrakcyjność turystyczną w kontekście walorów, dostępności komunikacyjnej oraz ochrony środowiska posłużono się wskaźnikami dotyczącymi uwarunkowań rozwoju turystyki w Regionalne aspekty rozwoju turystyki pod redakcją Grzegorza Gołembskiego, PWN Warszawa-Poznań, 1999, co było podstawą opracowania metodologii audytu turystycznego przez PART S.A. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 8
i zagrożenia. W efekcie jej przeprowadzenia możliwe jest wyprowadzenie wniosków z audytu turystycznego oraz zdefiniowanie wytycznych do opracowania koncepcji rozwoju turystyki. WNIOSKI I REKOMENDACJE Ta część dokumentu jest poświęcona wnioskom dotyczącym potencjału turystycznego, jego aktualnego i potencjalnego wykorzystania dla budowania ciekawych produktów turystycznych. Wnioski dotyczą ponadto istniejącej infrastruktury jej jakości, rozmieszczenia przestrzennego, etc., oraz innych uwarunkowań mających wpływ na kierunki rozwoju turystyki na analizowanym obszarze. Rekomendacje stanowią swoistego rodzaju wstęp do strategii, związane są, bowiem z wytycznymi do budowania koncepcji rozwoju turystyki na analizowanym obszarze. 2. W ramach części strategicznej: KONCEPCJA ROZWOJU TURYSTYKI Zaproponowana koncepcja rozwoju turystyki w Krainie Lessowych odnosi się bezpośrednio do interdyscyplinarności turystyki i jej związków z wieloma dziedzinami życia społeczno-gospodarczego. Stąd rozwój turystyki został oparty o działania w 5 obszarach priorytetowych (dotyczących produktu, zasobów ludzkich, marketingu i promocji, instytucji oraz przestrzeni turystycznej). Zidentyfikowane zadania uzupełniają się wzajemnie, a ich realizacja prowadzi do osiągnięcia wybranego celu nadrzędnego Strategii. Strategia pokazuje, w jaki sposób należy integrować działania w 5 wymienionych obszarach, aby w ich efekcie rozwijać turystykę w sposób zrównoważony i przynoszący oczekiwane efekty wszystkim zainteresowanym grupom podmiotów. W tej części Strategii opisane zostały turystyczna wizja i misja Krainy Lessowych Wąwozów, cel nadrzędny oraz obszary priorytetowe. Każdemu z nich został przyporządkowany cel strategiczny oraz cele operacyjne i działania, które przyczynią się do jego osiągnięcia. W ramach obszaru priorytetowego produkt zidentyfikowano produktowe obszary markowe. Ostatnim rozdziałem jest rozdział poświęcony: WDROŻENIU STRATEGII ROZWOJU TURYSTYKI NA OBSZARZE KRAINY LESSOWYCH WĄWOZÓW. W tej części dokumentu przedstawiony został realny harmonogram działań, umożliwiających efektywne wdrażanie Strategii. Zidentyfikowano ponadto źródła finansowania poszczególnych działań. Omówiono również zasady monitorowania sposobu i efektów wdrażania Strategii. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 9
2. METODOLOGIA. 2.1. Ogólna metodyka prac. Strategia rozwoju turystyki Krainy Lessowych Wąwozów na lata 2008-2013 została opracowana przy wykorzystaniu metody partycypacyjno-eksperckiej. Zakłada ona pracę konsultantów i ekspertów oraz silną współpracę ze społecznością lokalną na każdym etapie opracowywania dokumentu. Łączy ona zalety obu podejść metodycznych (eksperckiego i partycypacyjnego), a polega na tym, że: część prac wykonywana jest w wersji uczestniczącej (partycypacyjnej) z udziałem władz samorządowych, branży turystycznej i organizacji pozarządowych, część prac wykonują konsultanci i eksperci (np. niektóre analizy, raporty, syntezy, diagnozy), wyniki prac konsultantów są udostępniane i konsultowane z samorządami, branżą turystyczną i organizacjami pozarządowymi, niektóre działania (zebranie i dostarczenie niezbędnych informacji, organizacyjna strona konsultacji społecznych) wykonywana jest przy doradztwie konsultantów. Jednym z głównych elementów metodologii zastosowanej przez PART SA podczas opracowania Strategii są warsztaty analityczno-strategiczne specjalne warsztaty z udziałem przedstawicieli jak najszerszej grupy organizacji i podmiotów funkcjonujących na analizowanym obszarze w zakresie rozwoju turystyki. Szczegółowy zakres warsztatów został ustalony na początkowym etapie prac nad dokumentem z Zamawiającym. Cele przeprowadzonych warsztatów są następujące: Formułowanie wizji i misji turystycznej obszaru objętego projektem Analiza opcji rozwoju Analiza głównych problemów budowa drzewa problemów Określenie, identyfikacja obszarów priorytetowych rozwoju oraz głównych działań Rekomendacje, wskazanie podmiotów odpowiedzialnych za realizację Strategii W związku z powyższym w ramach realizacji projektu odbyły się 4 spotkania warsztatowe: w dniu 29 października 2007 r. warsztaty poświęcone sformułowaniu wizji, misji, celu nadrzędnego oraz działań w obszarze priorytetowym Produkt turystyczny: w dniu 5 listopada 2007 r. warsztaty poświęcone sformułowaniu celów i działań w ramach obszarów Zasoby Ludzkie oraz Wsparcie Marketingowe; w dniu 12 listopada 2007 r. warsztaty poświęcone sformułowaniu celów i działań w ramach obszaru Przestrzeń Turystyczna; w dniu 19 listopada 2007 r. - warsztaty poświęcone sformułowaniu celów i działań w ramach obszaru Wsparcie Instytucjonalne. Inne działania podjęte podczas prac nad Strategią w ramach wypracowanej metodologii PART SA to: Praca analityczna i koncepcyjna konsultantów PART prezentacja efektów prac, głównych propozycji programowych w ramach formułowania Strategii Konsultacje zewnętrzne m.in. z ekspertami branżowymi na etapie formułowania priorytetów i działań Wywiady pogłębione z wybranymi Partnerami, osobami, podmiotami kluczowymi dla rozwoju i programowania turystyki w subregionie. Prezentacja publiczna założeń Strategii, zbieranie uwag, opinii, analiza Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 10
Konsultacje podstawowych założeń Strategii zamieszczenie draft-u strategii na stronach internetowych, prezentacji roboczej wersji Strategii. Wprowadzanie uwag oraz prezentacja ostatecznej wersji Strategii Jak podkreślono, metoda partycypacyjno-ekspercka zakłada współpracę z wybranym gronem mieszkańców obszaru objętego projektem. Należą do niego: przedstawiciele władz samorządowych miast i gmin, przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki, w tym przede wszystkim Lokalnej Organizacji Turystycznej Kraina Lessowych Wąwozów, przedstawiciele branży turystycznej (gestorzy bazy turystycznej, przedstawiciele atrakcji turystycznych, właściciele biur podróży, zarząd uzdrowiska) oraz inne osoby o wysokiej aktywności lub pozycji społecznej - tzw. lokalne autorytety, lokalni liderzy. Niniejszy dokument jest efektem konsultacji społecznych i uwzględnia wszelkie zgłoszone uwagi. 2.2. Metodologia zbierania danych. W procesie zbierania danych wykorzystane zostały dwa podstawowe rodzaje źródeł informacji: A) Źródła wtórne, czyli dostępne opracowania i dokumenty. Opracowania Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie, Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Polskiej Izby Turystyki, Instytutu Turystyki, Polskiej Organizacji Turystycznej. Opracowania i dane własne PART S.A. Dokumenty strategiczne krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne (strategie rozwoju, plany zagospodarowania przestrzennego, raporty dotyczące stanu środowiska naturalnego, etc.). o Strategia rozwoju turystyki na lata 2007-2013 o Strategia rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020 o Plan Rozwoju Lokalnego powiatu lubelskiego na lata 2004-2013 o Plan Rozwoju Lokalnego gminy Garbów na lata 2000-2006 oraz ogólny zakres zadań na lata następne do roku 2013. o Plan Rozwoju Lokalnego gminy Końskowola na lata 2004-2013 o Strategia rozwoju powiatu puławskiego do 2007 roku o Strategia rozwoju powiatu opolskiego do 2015 r. o Strategia rozwoju gminy Poniatowa na lata 2000-2015 o Strategia rozwoju miasta i gminy Opole Lubelskie do 2015 roku o Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Stowarzyszenia Rozwoju Ziemi Opolskiej Lokalna Grupa Działania 2006-2013 o Strategia Rozwoju Miasta Puławy 2004-2014 o Strategia rozwoju gminy Karczmiska do 2010 roku o Strategia rozwoju gminy miejskiej Nałęczów do 2006 roku o Strategia zrównoważonego rozwoju miasta i gminy Kazimierz Dolny na lata 2001-2012 o Strategia rozwoju gminy Wąwolnica na lata 2003-2017 o Strategia rozwoju gminy Janowiec na lata 2003-2017 o Strategia rozwoju gminy Konopnica na lata 2000-2010 o Strategia rozwoju gminy Wojciechów na lata 2001-2010 o Strategia rozwoju gminy Puławy na lata 2000-2010 Foldery, ulotki, publikacje promocyjno-informacyjne, monografie. Strony internetowe (portale regionalne i tematyczne): o http://www.opolelubelskie.bip.lublin.pl o http://www.opolelubelskie.pl o http://www.opole.lublin.pl o http//www.wawolnica.pl o http//www.naleczowska-kd.prv.pl Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 11
o http://www.ziemia-naleczowska.pl o http://www.naleczow.com.pl o http://www.naleczow.pl o http://www.naleczow.org.pl o http://www.wojciechow.pl o http://www.karczmiska.lubelskie.pl o http://www.poniatowa.pl o http://www.janowiec.pl o http://www.tpj.janowiec.pl o http://www.janowiec.com o http://www. pulawy.gmina.pl o http://www.pulawy.ug.gov.pl o http://www.info.pulawy.pl o http://www.um.pulawy.pl o http://www.konopnica.lubelskie.pl o http://www.garbow.lubelskie.pl o http://www.wios.lublin.pl o http://www.nautilus.org.pl o http://www.fuw.edu.pl o http://www.konskowola.info.pl o http://www.kowale.com.pl o http://www2.spanaleczow.pl o http://www.szlakipttk.pl/lubelskie o http://www.kazimierzdolny.pl o http://www.kazimierz-dolny.prx.pl o http://www.lublin.lasy.gov.pl o http://www.intur.com.pl o http://www.unwto.org o http://www.wttc.org o http://www.pllublin.pl o http://www.stat.gov.pl B) Źródła pierwotne, czyli dane uzyskane w odpowiednio zaprogramowanym procesie badawczym dotyczącym zarówno cech jakościowych, jak i ilościowych. W procesie badań pierwotnych wykorzystane zostały następujące metody badawcze: 1 Badanie obserwacyjne, tzw. wizja lokalna - wizyty bezpośrednie konsultantów PART S.A., w tym ocena wybranych miejsc, elementów infrastruktury, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury turystycznej. 2 Badanie ankietowe mailingowe ankiety zostały wysłane do władz samorządowych (starostwa powiatowe, urzędy miast i gmin), przedstawicieli branży turystycznej i organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki. Miały na celu określenie potencjału turystycznego i stopnia przygotowania obszaru objętego projektem do rozwoju turystyki. PART otrzymała wypełnione ankiety od: władze samorządowe o Urząd Gminy Garbów o Urząd Gminy Janowiec o Urząd Gminy Karczmiska o Urząd Miasta i Gminy Kazimierz Dolny o Urząd Gminy Konopnica o Urząd Gminy Końskowola o Urząd Miasta i Gminy Nałęczów o Urząd Miasta i Gminy Opole Lubelskie o Starostwo Powiatowe w Opolu Lubelskim Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 12
o Urząd Miejski w Poniatowej o Urząd Gminy Puławy o Urząd Gminy Wąwolnica o Urząd Gminy Wojciechów o Urząd Miasta Puławy branża, organizacje pozarządowe, inne instytucje: o Gminny Ośrodek Kultury w Wojciechowie o Zespół Parków Krajobrazowych Wyżyny Lubelskiej z/s w Lublinie Oddział w Kazimierzu Dolnym o Lokalna Organizacja Turystyczna Kraina Lessowych Wąwozów o Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa o Fundacja Wspierania Historycznego Ogrodu Puławskiego o Gminne Centrum Informacji w Opolu Lubelskim 3 Telemarketing badanie telefoniczne, stanowiło uzupełnienie badania ankietowego. Kontakt telefoniczny miał na celu zwiększenie skuteczności poboru danych i przyspieszenie procesu spływania ankiet, jak również zmniejszenie błędów mogących powstać na skutek niewłaściwej interpretacji pytań w ankiecie. 4 Konsultacje eksperckie wywiady osobiste pogłębione z wybranymi podmiotami działającymi na rzecz rozwoju lokalnego. Przedstawiony proces badawczy pozwolił na zebranie kompletnych i aktualnych danych oraz informacji dotyczących zasobów przyrodniczo-kulturowych oraz potencjałów społeczno-gospodarczych i organizacyjnych obszaru. 2.3. Etapy prac. Opracowanie dokumentu było procesem wieloetapowym. Etap I Etap I związany był z pozyskiwaniem danych. W trakcie jego trwania odbyła się wizja lokalna i spotkania z władzami samorządowymi miast i gmin objętych projektem, a także branżą turystyczną i kadrą kierowniczą instytucji kultury. Zostały również rozesłane ankiety do starostw powiatowych i urzędów miast i gmin oraz przedstawicieli branży i organizacji pozarządowych. Etap II Etap III Etap II został poświęcony przeanalizowaniu zebranych danych. W III etapie realizacji projektu nastąpiło merytoryczne opracowanie dokumentu, który następnie został poddanych konsultacji i niezbędnym korektom. Niniejszy dokument jest dokumentem ostatecznym, będącym efektem konsultacji. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 13
3. POLSKI I ŚWIATOWY RYNEK TURYSTYCZNY 5. 3.1. Światowy i europejski rynek turystyczny. 3.1.1. Sytuacja obecna. Turystyka jest jedną z niewielu dziedzin życia gospodarczego, która w bardzo dużym stopniu podlega wahaniom w związku z wydarzeniami na świecie. Wszelkie kryzysy, załamania, jak również boomy gospodarcze, znajdują odzwierciedlenie w zmianach zachodzących na rynku turystycznym. Po dość znacznych wahaniach w latach 70-tych i 80-tych, od połowy lat 90-tych obserwowany był równomierny wzrost rynku turystycznego, a jego apogeum nastąpiło w jubileuszowym roku 2000. Kryzys nadszedł wraz z atakami terrorystycznymi na Stany Zjednoczone 11 września 2001 roku. Lata 2002 i 2003 to lata bardzo trudnego dochodzenia do równowagi w turystyce światowej, która nadal podlegała działaniom negatywnych czynników: konfliktowi irackiemu, zamachom terrorystycznym (których celami coraz częściej stają się popularne turystyczne kurorty), SARS oraz trudnej sytuacji ekonomicznej na świecie. Z uwagi na ww. problemy, w 2003 roku odnotowano spadek wielkości międzynarodowej turystyki do 691 mln (- 1,5%), mierzonej liczbą międzynarodowych przyjazdów turystycznych. Bezpośrednią przyczyną spadku aktywności turystycznej w skali światowej był niespodziewany spadek przyjazdów o 9%, jaki wystąpił w rejonie Azji i Pacyfiku w związku z paniką wywołaną przez SARS. Również Ameryka odnotowała spadek (o 2%), natomiast dane dla Europy w zasadzie nie uległy zmianie w stosunku do 2002 roku (wzrost o 0,5%). Najlepszy wynik odnotowały Bliski Wschód i Afryka. Zmiany w gospodarce europejskiej (umiarkowany wzrost gospodarczy, stosunkowo duże bezrobocie) oraz sytuacja demograficzna spowodowały, że tempo rozwoju turystyki międzynarodowej nie było tak wysokie. W 2005 roku, podobnie jak w 2004, Europa była dla mieszkańców pozaeuropejskich krajów strefy dolarowej drogim celem podróży ze względu na niski kurs USD. Liczba przyjazdów do krajów europejskich wzrosła o 4%, liczba noclegów o 2%, a obroty o 5%. Dane te oznaczają, że rozwój wynika przede wszystkim ze wzmożonego zainteresowania podróżami krótkimi. Liczba podróży krótkich (1-3 noclegów) wzrosła o 10%, podczas gdy podróży dłuższych (4 noclegi i więcej) o 2%. Według wstępnych danych UNWTO w 2006 roku wzrost liczby podróży na świecie wyniósł 4,5%, a w Europie 3,9%. Najbardziej wzrosła liczba przyjazdów do krajów Europy Północnej (o 6,6%) i basenu Morza Śródziemnego (4,2%). W krajach Europy Środkowej i Wschodniej (jako całość) wzrost był minimalny (1%). Najlepsze wyniki (wzrost o ponad 10%) odnotowały: Łotwa, Finlandia, Włochy i Irlandia. Spadła liczba wizyt na Węgrzech, w Turcji, Rumunii i na Malcie. Największy wzrost (o ponad 10%) wpływów z turystyki przyjazdowej sygnalizują następujące kraje: Łotwa, Rosja, Słowacja, Belgia, Szwecja, Rumunia, Polska, Niemcy, Irlandia, Ukraina i Holandia. Według danych niepełnych z 2006 roku liczba przyjazdów do państw europejskich wyniosła 458 mln. Najwięcej turystów odwiedziło Hiszpanię (58 mln) oraz kraje pozaeuropejskie - Stany Zjednoczone (50 mln) i Chiny (49 mln). W porównaniu z rokiem 2006, w 2005 roku najchętniej odwiedzanym przez turystów krajem była Francja (75 mln przyjazdów turystów zagranicznych), a następnie Hiszpania (56 mln) i Stany Zjednoczone (49 mln). Najwyższe wpływy z turystyki odnotowano w Stanach Zjednoczonych (82 mld USD), Hiszpanii (48 mld USD) i Francji (42 mld USD). Analizując zmiany w turystyce warto podkreślić, że boom turystyczny po raz kolejny związany jest przede wszystkim ze wzrostem liczby podróży lotniczych oraz podróży krótkookresowych. Jest on nie tylko rezultatem rozwoju tanich linii lotniczych, ale także obniżki cen na usługi linii regularnych oraz zwiększenia liczby tanich połączeń. 5 Rozdział powstał na danych pozyskanych z Europejskiej Komisji Turystyki oraz stron internetowych Instytutu Turystyki (http://www.intur.com.pl), Światowej Organizacji Turystycznej (http:www.unwto.org) i Światowej Rady Turystyki i Podróży (http://www.wttc.org). Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 14
3.1.2. Prognozy. Turystyka jest istotną częścią działalności gospodarczej świata. Udział turystyki w GDP w 2006 roku wyniósł 3,6% a zatrudnienie w turystyce 8,3% zatrudnienia światowego. Turystyka jest kołem napędowym dla innych sektorów, przede wszystkim dla handlu i produkcji artykułów i sprzętu używanego przez turystów. Turystyka jest sektorem gospodarczym, którego przyszłość rysuje się bardzo korzystnie. Prognozy rozwoju turystyki przewidują ciągły wzrost liczby turystów i przychodów na poziomie nie występującym w innych sektorach. Wynika to z takich czynników jak: wzrost czasu wolnego, wydłużające się życie ludzi, zwiększająca się skłonność do uprawiania turystyki oraz globalny rozwój gospodarczy. Długoterminowe prognozy UNWTO zakładają, iż po trudnym okresie nastąpi wzrost i w efekcie w 2020 roku liczba podróży na świecie wyniesie ponad 1 550 milionów, a wpływy osiągną wartość 2 bilionów USD. Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata z ponad 46% udziałem w światowym rynku turystycznym i 717 milionami podróży w 2020 roku. Największy przyrost przyjazdów odnotują kraje Europy Środkowo-Wschodniej (223 mln) oraz południowo - wschodnie kraje basenu Morza Śródziemnego (212 mln). Przyjazdy do tego regionu będą wzrastać według UNWTO w tempie 4,6% i wyniosą 223 miliony, co jest wynikiem ich strategicznego położenia między Europą Zachodnią i Federacją Rosyjską. Drugim po Europie najczęściej odwiedzanym miejscem na świecie będzie region Azji Wschodniej i Pacyfiku, którego udział wzrośnie do ok. 25%. Liczba podróży międzyregionalnych wyniesie blisko 380 mln (24% rynku), zaś podróży wewnątrzregionalnych ponad 1 180 mln (76%). W turystyce wyjazdowej prognozy wskazują na to, że Europa pozostanie regionem generującym największą liczbę międzynarodowych podróży z ponad 45% udziałem w światowym rynku, a wśród poszczególnych regionów Europy największym rynkiem będą kraje Europy Środkowej i Wschodniej. 3.2. Polski rynek turystyczny. 3.2.1. Przyjazdy do Polski. W pierwszym półroczu 2007 roku zanotowano 31,8 miliona przyjazdów cudzoziemców, o 8,5% więcej niż w tym samym okresie 2006 roku. Analizując ruch przyjazdowy według krajów stwierdzamy przewagę tendencji wzrostowych. Znacznie (o ponad 30%) wzrosła liczba przyjazdów z: Portugalii, Irlandii, Belgii, Hiszpanii, Włoch, Estonii, Korei Płd., Norwegii i Łotwy. Spadła (o ponad 10%) z Cypru, Malty, Grecji i Holandii. Liczba przyjazdów z Niemiec wzrosła o 6,5%, a zaś z pozostałych krajów 15 UE o 17%. Straż Graniczna rejestruje wszystkich odwiedzających, liczba przyjazdów turystów zaś jest szacowana na podstawie niezależnego pomiaru ruchu na przejściach granicznych wykonywanego przez ankieterów Instytutu Turystyki. Według wstępnych oszacowań Instytutu Turystyki w pierwszym półroczu 2007 roku było około 7 mln przyjazdów turystów, podobnie jak w tym samym okresie 2006 roku. Wyniki uzyskane w pierwszym półroczu 2007 roku wskazują na zmianę struktury celów pobytu. Znacznie, zwłaszcza w pierwszym kwartale, wzrosło znaczenie turystyki biznesowej w przyjazdach do Polski. Łącznie co trzeci przyjazd związany jest ze sprawami służbowymi. Zmalał odsetek wizyt w celach turystycznych (14%). Nie zmienił się istotnie odsetek odwiedzających krewnych lub znajomych. Wyraźnie więcej było natomiast podróży tranzytowych (20%), mniej zaś przyjazdów na zakupy (9%). Pozostałe cele pobytu: zdrowotne, szkoleniowe, podjęcie dorywczej pracy, odwiedziny w miejscu pochodzenia, sprawy religijne występują bardzo rzadko. Służbowe lub biznesowe cele przyjazdu najczęściej deklarowali turyści z krajów 15 UE, w tym Niemcy. Wśród nowych członków Unii (głównie mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii) zwracają uwagę podobnie jak w 2006 roku bardzo liczne podróże tranzytowe. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 15
W badanym okresie 2007 roku średnia długość pobytu turystów w Polsce była mniejsza niż w 2006 roku. Tylko co piąty turysta spędził w Polsce więcej niż 4 dni. Długość pobytu zależy od celu przyjazdu. Najdłuższe pobyty wiążą się ze stosunkowo rzadko występującymi motywami przyjazdu jak: podjęcie dorywczej pracy, odwiedziny miejsca pochodzenia, cele religijne i zdrowotne. Przyjazdy typowo turystyczne i rodzinno-towarzyskie również sprzyjają dłuższym pobytom (po 4,2 noclegu). Bardzo krótko przebywali u nas ci, którzy przyjechali w celach służbowych, na zakupy lub przejeżdżali tranzytem. Tego rodzaju motywy przyjazdu (stanowiące razem ponad 60%) znacznie zaniżają średnią długość pobytu obliczoną dla ogółu turystów. Z noclegów w obiektach typu hotelowego korzystało ogółem 55% turystów (niewielki wzrost w porównaniu z 2006 r.). W grupie gości z krajów 15 UE udział nocujących w hotelach lub motelach wyniósł 62%, podobny odsetek stwierdzamy u turystów spoza Europy. W grupie sąsiadów ze wschodu był on stosunkowo najmniejszy: 46%. Około jednej czwartej Niemców i jednej piątej turystów z pozostałych krajów 15 UE korzystało z noclegów u rodziny lub znajomych; wśród turystów z krajów zamorskich (głównie Ameryki Północnej) odsetek ten wyniósł 30%. W pierwszym półroczu 2007 roku do najczęściej odwiedzanych województw należały: mazowieckie (21%), małopolskie (13%), wielkopolskie(13%), dolnośląskie (9%), lubelskie (8%), zachodniopomorskie (7%) i podkarpackie (6%, głównie za sprawą gości z Ukrainy). Wyniki badań pozwalają oszacować przeciętne wydatki turystów poniesione na terenie Polski na poziomie 249 USD na osobę i 67 USD na jeden dzień pobytu. W I półroczu średnie wydatki na osobę rozpatrywane według krajów wyniosły od 81 USD (Białoruś) do 611 USD (kraje zamorskie). W stosunku do pierwszego kwartału badanego okresu w drugim notuje się wzrost wydatków przeciętnych z większości krajów, z wyjątkiem: Białorusi, Litwy, Ukrainy, krajów skandynawskich i Beneluksu. Jest to kontynuacja trendu wzrostowego, obserwowanego już w końcu 2006 roku. W pierwszym półroczu bieżącego roku przeciętne dzienne wydatki turystów wahały się w granicach od około 26 USD (Słowacja) do 112 USD (Austria). Wzrost przeciętnych wydatków na osobę koresponduje ze wzrostem wydatków według deklarowanych celów podróży i miejsca zakwaterowania. Najwięcej pozostawiały w Polsce osoby wskazujące na przyjazdy w celach zdrowotnych (386 USD na osobę), w sprawach zawodowych i służbowych (353 USD) oraz w celu uczestniczenia w konferencjach i/lub kongresach (345 USD na osobę), najmniej przejeżdżające tranzytem (114 USD). Tradycyjnie mniej niż przeciętnie, ale więcej w drugim kwartale niż w pierwszym, wydawały osoby odwiedzające krewnych lub znajomych (o 13,5% mniej niż respondenci deklarujący cele typowo turystyczne). Podobnie jak w 2006 roku, w pierwszym półroczu 2007 najwięcej wydawały osoby korzystające z noclegów w hotelach, motelach i pensjonatach (289 USD na osobę), najmniej zaś nocujące w kwaterach prywatnych. W drugim kwartale zdecydowanie wzrosły wydatki osób korzystających z domków letnich i apartamentów. Rodzajowa struktura wydatków jest zbliżona do tej, jaka została zanotowana w poprzednich badaniach. Wydatki na noclegi stanowiły 21,3% wydatków ogółem, na wyżywienie przeznaczono ponad jedną czwartą (25,5%), na transport 19%. W drugim kwartale wzrósł nieco udział wydatków na zakupy na własne potrzeby. 3.2.2. Turystyka Polaków. Według szacunków Instytutu Turystyki, w pierwszym półroczu 2007 roku Polacy wzięli udział w 14,1 mln krajowych podróży turystycznych, czyli o 1% mniej niż w pierwszym półroczu 2006 roku; 38% stanowiły podróże długookresowe, a 62% krótkookresowe. Obserwujemy wzrost liczby długookresowych (o 5%) i spadek krótkookresowych (o 4%). Zwraza uwagę, że w pierwszym półroczu 2007 roku Polacy uczestniczący w podróżach na 5 i więcej dni wyjeżdżali na dłużej niż w poprzednim roku, uczestniczący w podróżach na 2-4 dni na podobny okres. W pierwszym półroczu 2007 roku w strukturze krajowych wyjazdów turystycznych Polaków w wieku 15 i więcej lat wyjazdy w celach typowo turystycznych miały mniejszy udział niż w pierwszym półroczu 2006; w celu odwiedzenia krewnych lub znajomych również mniejszy. W pierwszym półroczu 2007 roku celem prawie jednej czwartej podróży była typowa turystyka, a prawie połowy odwiedziny. Spośród 14,1 mln krajowych wyjazdów mieszkańców Polski 3,5 mln to wyjazdy w celach typowo turystycznych, w tym 46% stanowiły długookresowe, a 54% krótkookresowe. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 16
W pierwszym półroczu 2007 r. podczas podroży długookresowych Polacy najczęściej odwiedzali województwo mazowieckie (0,85 mln), pomorskie (0,55 mln), a następnie małopolskie (0,5 mln) i zachodniopomorskie (0,45 mln). Do województwa lubelskiego w tym okresie było 0,2 mln podróży długookresowych. Najwięcej wyjazdów na 2-4 dni notuje się do województwa mazowieckiego (1,15 mln), a następnie do małopolskiego, zachodniopomorskiego, pomorskiego i podlaskiego (po 0,75 mln) i wielkopolskiego (0,7 mln). Do województwa lubelskiego było 0,25 mln tego typu podróży. 3.2.3. Ruch turystyczny na obszarze województwa lubelskiego. W 2005 roku Polacy odbyli 1,6 mln podróży do miejscowości położonych na terenie województwa lubelskiego. Połowa pobytów trwała 5 dni lub dłużej. Ponad 60% przyjazdów długookresowych i blisko 40% krótkookresowych zrealizowali przybysze spoza województwa. Najczęściej przyjeżdżali mieszkańcy mazowieckiego i śląskiego. Udział odwiedzin u krewnych lub znajomych należał do najwyższych w Polsce zarówno podczas długich, jak i krótkich pobytów. Liczbę przyjazdów w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 0,3 mln, z tego ponad połowę stanowiły pobyty co najmniej 5-dniowe. Pobyty długie były organizowane samodzielnie częściej niż w innych województwach. Turyści odwiedzający lubelskie częściej niż gdzie indziej korzystali z gościnności krewnych lub znajomych; podczas długich pobytów udział nocujących w obiektach zbiorowego zakwaterowania był najniższy udział w Polsce, do najniższych należał też udział korzystających z obiektów indywidualnego zakwaterowania. Rozkład długich pobytów w poszczególnych porach roku, podobnie jak w opolskim, był najbardziej wyrównany. W 2005 roku województwo lubelskie przyjęło 1,3 mln turystów zagranicznych. Najczęściej przyjeżdżali goście z Ukrainy. Inne licznie reprezentowane kraje to Białoruś i Niemcy. Najczęstszym motywem przyjazdów do województwa były interesy, przy tym ponad jedną trzecią stanowiły przyjazdy w interesach prowadzonych samodzielnie. Udział przyjazdów na zakupy był najwyższy w Polsce po podlaskim. Tranzyt i typowa turystyka miały zbliżone udziały, niewiele niższe od przyjazdów na zakupy. Liczbę przyjazdów w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 0,2 mln. W lubelskim turyści zagraniczni częściej niż w innych województwach odpoczywali na wsi. Tabela nr 1. Przyjazdy do województwa lubelskiego według celów w 2005 roku. Przyjazdy długookresowe Przyjazdy krótkookresowe Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdów Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdów turystyka i wypoczynek - wiosna 18% turystyka i wypoczynek wiosna 18% 20% 14% odwiedziny u krewnych i lato 37% odwiedziny u krewnych i lato 39% znajomych 46% znajomych 72% służbowe, interesy 6% jesień 25% służbowe, interesy 11% jesień 16% inne 28% zima 20% Inne 3% zima 27% Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006. Tabela nr 2. Przyjazdy do województwa lubelskiego według sposobów realizacji podróży w 2005 roku. Organizacja podróży Przyjazdy długookresowe Przyjazdy krótkookresowe Zakład pracy, szkoła, biuro podróży etc. 7% 16% Samodzielnie 93% 84% Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 17
Charakterystyczny dla lubelskiego był najwyższy udział nocujących w kwaterach prywatnych. Udział osób deklarujących średnie wykształcenie należał do najwyższych w Polsce. Przeciętne wydatki na osobę były najniższe, a przeciętne wydatki na dzień pobytu kształtowały się poniżej średniej Udział wydatków na noclegi i wyżywienie był niższy od przeciętnego (zwłaszcza wydatków na noclegi). Lubelskie dysponuje różnorodną bazą noclegową. Najwięcej miejsc noclegowych miały ośrodki wczasowe (jedna piąta wszystkich miejsc noclegowych w województwie), a następnie hotele i inne obiekty hotelowe (czyli obiekty pełniące funkcję hoteli, moteli lub pensjonatów, ale bez nadanej kategorii). W 2005 roku te trzy rodzaje obiektów reprezentowały blisko 45% zasobów noclegowych województwa. Inne obiekty o największej liczbie miejsc to obiekty niesklasyfikowane, schroniska (głównie szkolne), ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe i kolonijne. Pod względem liczby miejsc noclegowych w tych ostatnich, województwo zajęło czwarte miejsce w Polsce. Stopień wykorzystania miejsc kształtował się poniżej średniej. Tabela nr 3. Przyjazdy do województwa lubelskiego według wykorzystywanej bazy noclegowej w 2005 roku. Wykorzystywana baza noclegowa Przyjazdy długookresowe Przyjazdy krótkookresowe Obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania 11% 27% Domki letniskowe na działce 8% - Obiekty noclegowe indywidualnego zakwaterowania 7% 2% Mieszkanie u krewnych, znajomych 51% 71% Inne 23% - Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006. 3.2.4. Prognozy turystyki krajowej Liczba krajowych podróży turystycznych Polaków osiągnęła maksimum w 1999 roku, następnie obserwujemy spadek. W 2002 roku zanotowano niewielki wzrost liczby podróży krajowych i większy - podróży zagranicznych. Było to skutkiem m.in. wysokiego kursu złotówki w stosunku do euro i dolara, a więc relatywnie niskich kosztów wyjazdów zagranicznych. Obecnie relacja złotego jest również korzystna. Wyniki z 2006 roku wskazują na zatrzymanie spadku liczby podróży krajowych, oraz wzrost liczby długoterminowych. Dla podróży krótkoterminowych coraz poważniejszą konkurencję stanowią wyjazdy jednodniowe (bez noclegu), a z drugiej strony również dłuższe podróże. Liczba podróży zagranicznych będzie wzrastać regularnie w tempie 8-9%, o ile nie nastąpią gwałtowne zmiany w kursach walut. 3.3. Nowe trendy w turystyce 6. Zmiany społeczne następują w sposób ciągły, a trendy czy to gospodarcze, społeczne czy też związane ze stylem życia wpływają na turystykę, gdyż stanowi ona nieodłączny element życia społecznego. Ważnym jest, aby sektor turystyczny zawczasu rozpoznawał te zmiany. Obecne strategie związane z produktami, usługami, marketingiem i inwestycjami wymagają odpowiednich korekt w przypadkach, gdy preferencje lub zachowania klientów rozwijają się inaczej niż dotychczas. Poniżej wymienione są trendy kształtujące przyszłość, które różnią się znacznie od dotychczasowych zarówno jakościowo, jak i ilościowo. Zdrowie. Będzie wzrastać świadomość zdrowotna, która nie wpłynie na wielkość popytu, ale z całą pewnością będzie miała wpływ na podejmowanie decyzji przy wyborze celu podróży oraz na postępowanie klienta w czasie wyjazdu. 6 Na podstawie danych Europejskiej Komisji Turystyki. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 18
Świadomość i edukacja. Średni poziom wykształcenia się podnosi. Będzie to skutkowało wyborem imprez, w których istotną rolę odgrywają sztuka, kultura i historia, tzn. imprez o większych walorach edukacyjnych i związanych z rozwojem duchowości. Technologie informatyczne. Nadal będzie wzrastać znaczenie przeszukiwania Internetu oraz jego wykorzystania do zdobywania informacji oraz nabywania produktów i usług turystycznych. Transport. Rosnąca dostępność pociągów szybkobieżnych oraz tanich przewoźników będzie miała wpływ na dotychczasowy ruch turystyczny. Ruch drogowy narażony będzie na większe utrudnienia. Zrównoważony rozwój. Świadomość związana z ochroną środowiska będzie nadal wzrastać. Będzie to skutkować zwiększonym popytem na miejsca, w których rozwój jest zrównoważony i w których przyroda i lokalni mieszkańcy odgrywają coraz większą rolę. Bezpieczeństwo. Działania terrorystyczne, regionalne wojny, zanieczyszczenia i inne kryzysy przekładają się w turystyce na zwiększoną potrzebę bezpieczeństwa, co powoduje, że turyści unikają destynacji postrzeganych jako niebezpieczne. Doznania. Coraz więcej konsumentów o wyrafinowanych gustach otwarcie wyraża swoje potrzeby i dochodzi swoich praw. W turystyce przekłada się to na bardziej krytyczne nastawienie do jakości i stosunku jakości do ceny. Style życia. Styl życia w społeczeństwie zachodnim stopniowo się zmienia. W turystyce ma to wpływ na postrzeganie osobistych potrzeb i zachowanie turystów. 3.4. Wnioski. Trendy obserwowane na polskim rynku turystycznym wyraźnie wskazują, iż tempo wzrostu tego sektora nie jest odzwierciedleniem jego ogromnego potencjału. Rzeczywista atrakcyjność turystyczna Polski jest bardzo duża, głównie ze względu na posiadane walory naturalne i antropogeniczne. W porównaniu do wcześniejszych lat obserwowalny jest wzrost liczby przyjazdów do Polski. Dane z pierwszej połowy 2007 roku pozwalają prognozować, że w skali całego roku nastąpi znaczący wzrost globalnych przychodów dewizowych z tytułu przyjazdu cudzoziemców. Biorąc pod uwagę przedstawioną ocenę sytuacji oraz tendencje obserwowane na światowym rynku turystycznym do priorytetowych zadań, jakie stoją przed polskim sektorem turystycznym należą: 1 Zwiększenie liczby turystów odwiedzających Polskę, wydłużenie ich pobytu oraz podniesienie poziomu wydatków, poprzez: rozbudowanie oferty o dodatkowe elementy i produkty, oferowanie zintegrowanych, kompleksowych produktów turystycznych, promocję Polski na rynkach zagranicznych (m.in. poprzez udział w targach i wystawach). 2 Przygotowanie oferty dla turysty biznesowego i tranzytowego. 3 Przygotowanie bogatej oferty rejsów bałtyckich i śródlądowych. 4 Przygotowanie specjalnej oferty dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży. 5 Przygotowanie specjalnej oferty szeroko rozumianej turystyki zdrowotnej. 6 Zrównoważony, gwarantujący harmonię między potrzebami turystów, środowiska naturalnego i społeczności lokalnych, rozwój turystyki. Fakt, że Polska jest stosunkowo nowym uczestnikiem na międzynarodowym rynku turystycznym powoduje, iż musi ona podwoić swoje wysiłki w stosunku do innych krajów, aby odpowiednio wykorzystać popyt turystyczny. Polska przede wszystkim musi poznać swoje walory i odpowiednio je docenić, wykorzystać doświadczenie innych krajów, w tym również tych, które popełniły błędy doprowadzając do zubożenia ich zasobów turystycznych. Polska musi wykreować wachlarz atrakcyjnych produktów turystycznych, dostosowanych do potrzeb konsumentów. I wreszcie Polska musi się promować, zarówno za granicą, jak i na rynku krajowym, jako że nawet najlepszy produkt nie przetrwa na współczesnym rynku bez podjęcia akcji promocyjnych. Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 19
4. WARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH. Uwarunkowania rozwoju turystyki, których analizę zawiera niniejszy dokument, wynikają w dużym stopniu z istniejących na badanym obszarze dokumentów strategicznych, krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Wynika to z faktu, że opracowane i funkcjonujące dokumenty wyznaczają pożądaną wizję rozwoju kraju, regionu, powiatu, gminy wydyskutowaną i akceptowaną, zarówno przez władze, jak i społeczność lokalną. W związku z powyższym, każdy powstający w następstwie czasowym materiał planistyczny powinien być kompatybilny z wcześniej opracowanymi strategiami i wpisywać się w ich założenia. Jednocześnie ich znaczenie wynika z faktu, że samorządom terytorialnym różnych szczebli przypisano realizację zadań, bądź bezpośrednio związanych z turystyką w regionie, bądź pośrednio wpływających na jej rozwój. W gestii samorządu lokalnego leży m.in. określenie strategii rozwoju danego regionu. Strategia powinna obejmować m.in. troskę o rozwój polskiej kultury oraz świadomości narodowej, a także pobudzanie/rozwój aktywności gospodarczej oraz podnoszenie jej konkurencyjności wobec innych regionów. Stawianie przez władze samorządu na rozwój gospodarki turystycznej może sprawić, że dany region będzie się w widoczny sposób wyróżniał spośród innych. Samorządy lokalne są również zobligowane do sprawowania opieki nad zachowaniem wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego, co sprzyja tworzeniu w obrębie regionu różnego rodzaju szlaków turystycznych, a także obszarów chronionych udostępnianych młodym ludziom np. w formie ścieżek dydaktycznych. Dążenie samorządów do kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego ma ogromny wpływ na wizerunek regionu i co za tym idzie, jego atrakcyjność turystyczną. Samorządy lokalne zobowiązane są promować walory i możliwości rozwoju danego regionu. Możliwe jest tworzenie, jak również przystąpienie przez władze do spółek o działalności promującej, edukacyjnej czy wydawniczej służących rozwojowi danego regionu. Do zadań samorządów lokalnych należy także podjęcie odpowiednich działań na rzecz modernizacji terenów wiejskich. W związku z tym istotne znaczenie ma rozwój gospodarstw agroturystycznych oraz aktywizacji terenów wokół nich. Samorządy lokalne są zobowiązane do podjęcia działań w zakresie kultury fizycznej, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, co wiąże się z tworzeniem różnego rodzaju obiektów, organizacji i imprez obejmujących tego typu zadania. Bardzo ważnym zadaniem władz samorządowych mającym ogromny wpływ na rozwój gospodarki turystycznej regionu jest niewątpliwie nadzór i działania zmierzające do poprawy jakości i modernizacji lokalnych dróg publicznych, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, komunikacji i lokalnego transportu zbiorowego. W związku z powyższym analiza dokumentów strategicznych dostarczy informacji na temat priorytetowych obszarów wyznaczonych do realizacji. Jak wcześniej wspomniano poszczególne dokumenty planistyczne powinny być ze sobą skorelowane, aby umożliwić ich efektywne wdrażanie. Dla niniejszego dokumentu największe znaczenie mają poniżej zanalizowane dokumenty. Rozdział ten został tak skonstruowany, aby prześledzić miejsce turystyki w układzie pionowym od dokumentów ogólnokrajowych poprzez wojewódzkie po powiatowe, gminne i miejskie. Rozdział powstał jedynie na bazie dokumentów źródłowych, stąd pominięto w nim przypisy do poszczególnych części. Opis poszczególnych zagadnień jest zdeterminowany stopniem szczegółowości dokumentów źródłowych. 4.1. Dokumenty krajowe. Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013 (projekt zaakceptowany przez Rząd RP w czerwcu 2005 roku) 7 Poniżej analizowany dokument jest jedynie projektem Strategii, jedynym jak do tej pory zaakceptowanym przez Radę Ministrów dokumentem. Od czerwca 2005 r. dokument ulegał wielu modyfikacjom i był poddawany wielu konsultacjom społecznym. Obecnie na stronach Departamentu Turystyki znajduje się nowa wersja dokumentu, różniąca się od poniższej. Autorzy niniejszego dokumentu zdecydowali się jednak na odniesienie do wersji z czerwca 2005 roku, ponieważ jest to jedyna wersja przyjęta przez Rząd RP, jak do tej pory. 7 www.mg.gov.pl Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa 20