DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015

www.diagnoza.com Janusz Czapiński sponsorzy patroni medialni Tygodnik

UWAGI METODOLOGICZNE Dane pochodzą z czterech badań panelowych: 1991-1992, 1993-1994, 1995-1997 i 2000-2015; większość z lat 2011-2015 W badaniach stosowano dwa odrębne kwestionariusze: kwestionariusz gospodarstwa domowego (wywiad z osobą najlepiej zorientowaną w sytuacji gospodarstwa) i kwestionariusz indywidualny wypełniany samodzielnie przez wszystkich dostępnych członków gospodarstwa w wieku 16+ lat. W 2015 były dwa różne kwestionariusze indywidualne: Diagnozy i Międzynarodowego Programu Badań Społecznych. Wielkości prób zróżnicowane: gospodarstw domowych od 3 tys. do ponad 11 tys. (2009,2011,2013, 2015), indywidualnych respondentów od 4 tys. do ponad 24 tys. (2009,2011,2013, 2015) Termin realizacji w 2015 r. marzec-połowa czerwca Wykonawca: Biuro Badań i Analiz Statystycznych Polskiego Towarzystwa Statystycznego, ankieterzy GUS 2

Ekonomia Kultura Zdrowie Emigracja Psychologia Kapitał społeczny Miscellanea 3

EKONOMIA 4

Skumulowana procentowa zmiana realnych wartości dochodu rocznego gospodarstw domowych na jednostkę ekwiwalentną i PKB w okresie od 1999 r. do 2014 r. DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 60 52,5 55,8 59,2 57,6 Skumulowana zmiana procentowa 50 40 30 20 10 5,6 17,1 8 21,3 11 44,6 38 48 46,4 Dochód roczny na jednostkę ekwiwalentną 0 0 PKB -10 1999 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Źródło danych: GUS i Diagnoza Społeczna

Współczynnik Giniego w latach 2005-2015 w Polsce i 27 krajach Unii Europejskiej Współczynnik Giniego * 100 37 36 35 34 33 32 31 35,6 32,2 31,83 30,76 30,55 Polska EU-27 30,6 30 29 28 30,6 30,6 30,5 30,7 30,5 28,48 27 2005 2007 2009 2011 2013 2015 6

Współczynnik Giniego w wybranych krajach w roku najbliższym 2015 (zazwyczaj w 2011-2012 r.) wg Banku Światowego i w Polsce wg Diagnozy Społecznej z 2011 i 2015 r. Brazylia Argentyna Izrael USA Turcja Indonezja Wielka Brytania Łotwa Hiszpania Włochy Grecja Bułgaria Kanada Litwa Estonia Irlandia Polska DS2011 Niemcy Węgry Holandia Polska DS2015 Rumunia Finlandia Dania Norwegia Słowacja Czechy 53,1 43,6 42,8 41,1 40 38,1 38 36 35,8 35,5 34,7 34,3 33,7 32,6 32,16 32,1 30,76 30,53 29,4 28,9 28,5 28,2 27,8 26,9 26,8 26,6 25,6 0 10 20 30 40 50 60 7

Skumulowana zmiana procentowa średniego oraz pierwszego i dziewiątego decyla dochodu gospodarstw domowych na jednostkę ekwiwalentną w poprzednim miesiącu w cenach stałych z 2000 r. w latach 2000-2015 Skumulowana zmiana procentowa 64 54 44 34 24 14 4 0 1 decyl średni dochód 9 decyl 5,6 4 21,2 18,6 15,8 13,2 4,5 4,8 38,9 45,6 27,6 44,6 49,6 35,5 48,4 44,1 33,9 60,5 58,9 56,6-4,2-6 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok pomiaru 8

Procentowa zmiana dochodu gospodarstw domowych na jednostkę ekwiwalentną w cenach stałych z 2011 r. w latach 2011-2015 i 2013-2015. w grupach gospodarstw według decyli dochodu w próbach panelowych 30 Procentowa zmiana 25 20 15 10 21 19 23 20 19 16 15 15 15 13 14 2011-2015 2013-2015 14 11 7 17 10 5 0 1 decyl 2 decyl 3 decyl 4 decyl 5 decyl 6 decyl 7 decyl 8 decyl 9 decyl Grupy dochodowe gospodarstw domowych 9

Zasięg ubóstwa (proc. gospodarstw domowych poniżej minimum egzystencji) Procent 13 11 11,5 9 7 6,1 5,2 5 3 4 3,7 3,3 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Liczba dzieci w gospodarstwach ubogich -- 350 tys., liczba dzieci w gospodarstwach ubogich, w których brakuje pieniędzy na jedzenie -- 85 tys. (w 2013 r. 120 tys.) 10

Radzenie sobie gospodarstw domowych przy uzyskiwanych dochodach w latach 2000-2015 w całych próbach 40 Proc. gospodarstw domowych 30 20 31 26 26 22 19 18 17 13 25 25 25 21 20 20 19 16 29 33 33 32 33 34 35 36 12 13 13 20 22 23 23 27 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 10 8 5 6 6 6 3 3 3 0 z wielką trudnością z trudnością z pewną trudnością raczej łatwo łatwo Jak sobie radzą 11

Odsetek gospodarstw domowych deklarujących, że ich stałe dochody nie pozwalają na zaspokojenie bieżących potrzeb w latach 1993-2015 w całych próbach 1993 r. 74 1995 r. 64 2000 r. 46 2003 r. 41 2005 r. 37 2007 r. 32 2009 r. 28 2011 r. 26 2013 r. 24 2015 r. 19 0 10 20 30 40 50 60 70 80 12

Procent gospodarstw domowych, których nie stać na zakup wystarczających ilości różnych artykułów żywnościowych w latach 2000-2015 r. w całych próbach używki wyroby cukiernicze cukier przetwory mleczne mleko masło i inne tłuszcze ryby i przetwory rybne przetwory mięsne i drobiowe mięso i drób owoce i przetwory owocowe warzywa i przetwory warzywne 3 3 3 4 4 5 5 5 5 5 5 6 6 7 7 7 7 7 7 8 8 9 9 9 11 11 11 12 14 12 13 15 10 12 13 13 13 15 15 15 16 15 16 15 18 19 19 19 19 21 20 23 23 31 31 30 32 35 37 37 46 2015 2013 2011 2009 2005 2000 54 0 10 20 30 40 50 60 Proc. gospodarstw domowych 13

Procent gospodarstw posiadających oszczędności i odsetek gospodarstw z różną wysokością oszczędności wśród wszystkich posiadających oszczędności w latach 2000-2015 trudno powiedzieć 6 9 9 10 13 14 powyżej rocznych dochodów 6 7 7 8 8 8 2015 powyżej 6 miesięcznych dochodów 8 8 11 11 12 12 2013 2011 3-6 miesięczne dochody 17 18 20 20 20 21 2009 2007 do 3 miesięcznych dochodów 26 27 28 29 30 32 2000 do miesięcznych dochodów 22 23 24 24 26 28 mają oszczędności 24 28 32 37 40 45 0 10 20 30 40 50 Proc. gospodarstw domowych 14

Formy oszczędności gospodarstw domowych w latach 2000-2015 DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 lokaty w bankach w zł w gotówce w polisie ubezpieczeniowej 9 10 18 31 42 42 45 53 59 66 68 70 78 w funduszu inwestycyjnym w innej formie długoterminowe programy pracowniczy program na IKE lokaty w bankach w lokaty w nieruchomościach lokaty w innych dobrach w papierach notowanych w obligacjach udziały oraz akcje w 2 2 2 3 2 3 2 3 2 3 4 2 3 1 2 1 3 4 4 5 6 11 3 4 5 4 3 3 4 4 5 6 7 6 5 5 5 5 7 7 7 8 9 10 2015 2013 2011 2000 0 20 40 60 80 Proc. gospodarstw domowych 15

Odsetek gospodarstw zadłużonych i odsetek gospodarstw o różnej wysokości zadłużenia wśród zadłużonych w latach 2000-2015 powyżej rocznych dochodów powyżej 6 miesięcznych dochodów 3-6 miesięczne dochody do 3 miesięcznych dochodów 8 12 12 12 12 14 14 15 16 16 17 17 18 19 19 19 20 23 23 24 29 31 33 36 2015 2013 2011 2009 2005 2000 do miesięcznych dochodów 17 18 22 24 24 29 są zadłużone 34 37 38 39 40 41 0 10 20 30 40 50 Proc. gospodarstw domowych 16

Cele zaciągniętych przez gospodarstwa domowe kredytów i pożyczek wśród gospodarstw zadłużonych w latach 2000-2015 zakup dóbr trwałego użytku remont domu/mieszkania zakup domu/mieszkania bieżące wydatki konsumpcyjne inne cele spłata wcześniejszych długów stałe opłaty leczenie kształcenie rozwój działalności gospodarczej wypoczynek zakup, dzierżawa narzędzi pracy zabezpieczenie przyszłości dzieci zakup papierów wartościowych 0,2 0,2 0,2 0,3 0,5 0,1 2 2 3 3 3 3 3 4 4 4 4 5 5 5 5 5 6 6 7 8 8 8 7 11 9 11 9 9 11 10 10 6 7 7 11 11 11 14 13 14 18 15 15 16 23 18 17 16 18 18 23 23 27 30 33 31 32 35 33 36 35 37 38 40 45 2015 2013 2011 2009 2005 2000 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Proc. gospodarstw domowych 17

Odsetek gospodarstw domowych zalegających ze spłatą kredytu mieszkaniowego w latach 2000-2015 w całych próbach w grupie gospodarstw posiadających taki kredyt Proc. gospodarstw domowych 6,0 5,0 4,0 3,0 3,8 2,7 2,8 3,5 2,0 1,4 1,0 0,0 2000 2009 2011 2013 2015 Zaległości w spłacie kredytu mieszkaniowego 18

Kiedy Polska powinna przystąpić do strefy euro (próba panelowa) Trudno powiedzieć 29,3 32,7 Nigdy 40,2 41,7 Gdy sytuacja w strefie euro się poprawi 20,4 25,3 2015 Jak najszybciej 5,2 5,1 2013 0 10 20 30 40 50 Proc. 19

Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego użytku w latach 2000-2015 pralka automatyczna własne mieszkanie/dom 69 76 81 87 87 91 92 94 telewizja satelitarna/kablowa telewizor LCD/plazma 34 46 50 56 60 64 70 72 78 77 dostęp do internetu samochód kuchenka mikrofalowa komputer przenośny komputer stacjonarny telefon stacjonarny zmywarka do naczyń tablet kino domowe działka rekreacyjna dom letniskowy czytnik książek 2 3 3 6 5 3 4 5 4 5 5 7 9 12 12 13 12 12 16 15 14 19 18 17 18 19 23 25 24 24,2 30 33 39 39 39 40 44 47 47 51 52 49 49 50 51 54 56 58 59 59 61 67 62 63 62 63 65 71 74 79 2015 2013 2011 2009 2005 2000 0 20 40 60 80 100 Proc. gospodarstw domowych 20

Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie na poziomie doktoratu, magisterium i licencjatu wśród osób aktywnych zawodowo w latach 2009-2015 Proc. 100 2009 80 2011 60 2013 40 47,5 45 45,6 39,8 36,7 35,5 2015 24,4 20 8,6 5 10,7 7,7 5,5 0 Doktorat Magisterium Licencjat 21

Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie na poziomie doktoratu, magisterium i licencjatu wśród mężczyzn i kobiet aktywnych zawodowo w 2015 r. Proc. 100 80 Mężczyzna 60 Kobieta 40 41,5 29 29,9 43,2 20 0 Doktorat Magisterium Licencjat 2,4 10,1 22

Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie na poziomie doktoratu, magisterskim i licencjackim wśród kobiet i mężczyzn w zależności od sektora zatrudnienia Sektor prywatny Sektor publiczny Dontorat Magisterium Licencjat Doktorat Magisterium Licencjat 1,1 4,5 10,6 12,8 20,2 22,6 32,9 35,1 46 52,9 Kobiety Mężczyźni 96 142 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Proc. 23

Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie wyższe na różnych kierunkach studiów wśród osób aktywnych zawodowo w latach, 2009, 2013 i 2015 Nauki rolnicze -15-7 -8 2009 Nauki społ./ humanistyczne/sztuka Marketing/ekonomia/biznes Nauki inżynieryjne 24 29 29 29 31 34 39 38 46 2013 2015 Prawo 76 86 94 Nauki medyczne 45 51 59 Nauki ścisłe 30 35 36 Informatyka 45 53 52-20 0 20 40 60 80 100 120 proc. 24

Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie wyższe na różnych kierunkach studiów dla kobiet i mężczyzn aktywnych zawodowo Nauki rolnicze -19,6 34 Nauki społ./humanistyczne/sztuka 20 39,5 Marketing/ekonomia/biznes Nauki inżynieryjne 33 27,7 26,2 62 Meżczyzna Kobieta Prawo 63,2 77 Nauki medyczne 44 63,6 Nauki ścisłe 11,2 71 Informatyka 33,8 83,5-30 -10 10 30 50 70 90 110 130 150 25

KULTURA 26

Czy ktokolwiek z członków gospodarstwa domowego musiał z powodu braku pieniędzy zrezygnować w ostatnim roku z: (dane w całych próbach z lat 2009-2015 w procentach odpowiedzi) 2015 16,3 59,4 24,2 teatru muzeum zakupu książki zakup prasy kina 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 20 19,1 19 13,3 17,1 17,9 19 14,3 17,6 19 19,1 10,3 12,6 12,9 12,4 14,4 17,1 16,5 48,4 43,5 42,9 42 46,2 41,4 41,3 53,5 54,2 51,1 80,3 75,4 75,6 74,5 69,5 64,2 64,2 63,7 41,3 43,9 44,2 45,7 39,4 41,5 42,2 26,5 26,7 29,8 6,4 7,5 6,4 6,5 16,2 18,2 16,7 17,2 TAK NIE Brak potrzeby 2009 16,4 38,8 44,8 27

Ile książek Polacy przeczytali (wysłuchali) w ciągu roku? 1,1 >10 0,4 10,3 E-booki Liczba książek 4-10 1-3 2,7 1,8 5 4,6 15,4 Audiobooki Książki drukowane 23,6 0 45,8 91,1 93,3 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Proc. 28

Odsetek gospodarstw domowych, które zakupiły w minionym roku określoną liczbę książek innych niż podręczniki i instrukcje w wersji papierowej lub elektronicznej Rok Zakupiły książki Zakupiły określoną liczbę książek wśród tych, które zakupiły książki 1-3 4-6 7-10 11-20 Powyżej 20 2013 47,6 30,2 28,1 21,8 12,3 7,6 2015 52,2 33,9 26,1 20,7 11,5 7,7 29

Ile godzin tygodniowo Polacy poświęcają na czytanie prasy (gazet, tygodników, miesięczników)? 50 45,8 40 Proc. 30 23,6 24 20 10 9 6,2 6 4,3 3,9 1,5 0 0 1 2 3 4 5 7-8 9-10 11-19 20+ Liczba godzin 1 30

Intensywność oglądania telewizji a poczucie nieszczęścia przy kontroli płci i wieku 25 Proc. nieszczęśliwych i niezbyt szczęśliwych 23 21 19 17 15 13 Nie oglądają do 1 h 1 do 2 h 2 do 3 h 3 do 4 h ponad 4 h Intensywność oglądania telewizji 31

Intensywność oglądania telewizji a otyłość przy kontroli płci i wieku 27 Proc. otyłych 26 25 24 Nie oglądają do 1 h 1 do 2 h 2 do 3 h 3 do 4 h ponad 4 h Intensywność oglądania telewizji 32

Intensywność oglądania telewizji a poziom aktywności fizycznej przy kontroli płci i wieku Aktywność fizyczna 1,1 0,9 0,7 0,5 Nie oglądają do 1 h 1 do 2 h 2 do 3 h 3 do 4 h ponad 4 h Intensywność oglądania telewizji 33

ZDROWIE 34

Procent gospodarstw domowych, które zrezygnowały z korzystania z wybranych rodzajów świadczeń zdrowotnych z powodu trudności finansowych w latach 2011-2015 z sanatorium ze szpitala z rehabilitacji z badań medycznych z usług lekarza z wykonania protez z leczenia zębów z zakupu leków 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 0,7 0,7 0,8 4,6 5,7 6,3 4,9 6,4 7 6,8 6,4 5,7 7,2 7,5 6,5 11,6 13,5 13,8 14,2 13,4 16,2 17,1 16,9 17,9 14 14 14,3 28,3 28,1 19,1 17,7 29,8 19 25,6 25,9 25,8 59,3 57,8 58,3 60,8 55,7 56,6 73 70,2 69,8 80,5 75,9 75 81,3 80,2 79,4 75,9 76,6 74,5 71 71,3 69,3 67,9 67,1 67,4 TAK NIE BRAK POTRZEBY 34,3 34,9 34,3 DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 28 25 26,3 15,4 16,3 16,3 6,2 7,2 7,1 35

Procent gospodarstw domowych ponoszących w okresie jednego kwartału wydatki na ochronę zdrowia i przeciętna wysokość tych wydatków w latach 2011-2015 w cenach stałych z 2011 r. w całych próbach Leki i artykuły farmaceutyczne Kupowanie usług w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej Opłaty nieformalne, tzw. dowody wdzięczności ( łapówki ) Prezenty jako dowody szczerej wdzięczności Opłaty w szpitalu publicznym 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 2015 2013 2011 Procent gospodarstw ponoszących wydatki danego rodzaju 98 91 87 44 39 39 2,2 1,4 1,7 2,3 1,9 1,6 2,2 1,8 2,1 Przeciętna wysokość wydatków w zł 364 392 366 570 568 555 362 261 310 142 122 143 282 249 290 36

Procent gospodarstw domowych niezainteresowanych i zainteresowanych wykupieniem dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego w wysokości do 100 i powyżej 100 zł miesięcznie w 2011, 2013 i 2015 r. w próbie panelowej Powyżej 100 zł 2,5 2,8 2015 4,2 2013 Do 100 zł 23,6 24,7 2011 28,7 Nie 72,4 73,5 67,1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Proc. 37

Przeciętna liczba poważnych symptomów chorobowych doświadczanych w minionym miesiącu przez co najmniej dwa tygodnie i procent zadowolonych ze stanu własnego zdrowia w latach 1996 i 2003-2015 w próbach respondentów w wieku 18+ lat 0,95 77 Liczba symptomów 0,9 0,85 0,8 0,75 0,9 0,88 0,84 69,4 0,81 70,6 72,3 0,75 74,3 74,4 75,4 75 73 71 Proc. zadowolonych 0,7 0,69 69 0,65 0,6 66,1 65,7 Liczba poważnych symptomów Proc. zadowolonych ze zdrowia 0,65 0,61 1996 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 67 65 38

Procent mieszkańców wybranych krajów w wieku 18+ lat z I, II i III stopniem otyłości (BMI >= 30) Zjednoczone Emiraty Arabskie USA Wielka Brytania Kanada Czechy Litwa Słowacja Izrael Polska WHO Federacja Rosyjska Węgry Francja Hiszpania Norwegia Grecja Rumunia Włochy Finlandia Niemcy Szwajcaria Austria Polska DS. Indie Wietnam 3,6 4,9 17,8 18,4 19,4 0 5 10 15 20 25 30 35 Proc. 40 Źródło danych: WHO Global Database on Body Mass Index (dla Polski DS. Diagnoza Społeczna 2015) 20,6 20,1 21 21,7 23,1 22,9 24,1 24 23,9 23,7 25,7 25,3 25,2 25,9 26,8 28,1 28 33,7 37,2 39

Odsetek palaczy i średnia liczba wypalanych dziennie papierosów w latach 1996-2015 w próbach osób w wieku 18+ Liczba papierosów 17,5 17 16,5 16 35,9 17,27 32,3 16,48 16,22 30,7 15,88 15,99 15,81 37 35 33 31 Proc. palaczy 29,3 29,6 15,5 15,43 29 27,8 15 Liczba wypalanych dziennie papierosów Proc. palących papierosy 27,2 14,93 25,8 27 14,5 1996 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 25 40

Odsetek nadużywających alkoholu i biorących narkotyki w latach 1991-2015 w próbach osób w wieku 18+ Proc. biorących narkotyki 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 6,6 6,3 0,7 5,4 5,3 0,9 0,9 4,4 1 0,9 6 5,8 1,3 6,8 6,7 6,5 Biorący narkotyki Nadużywający alkoholu 1,3 1,2 1 7,7 7 6,3 5,6 4,9 4,2 3,5 2,8 2,1 1,4 Proc. nadużywających alkoholu 0,5 0,3 0,7 0 1991 1995 1997 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 0 41

Przeciętne natężenie stresu życiowego w całych próbach w latach 2000-2015 Natężenie stresu życiowego 9 8,5 8 7,5 8,41 8 7,71 7,59 7 6,97 6,5 6,58 6,68 6,25 6 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok badania 42

Przeciętne natężenie czterech rodzajów stresu w latach 2000-2015 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 małżeński rodzicielski ekologiczny zdrowotny 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 43

Przeciętne natężenie czterech rodzajów stresu w latach 2000-2015 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 finansowy pracy kafkowski (urzędniczy) opiekuńczy 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok badania 44

EMIGRACJA 45

Procent zamierzających emigrować zarobkowo w ciągu następnych 2 lat Proc. 14,0 12,0 11,4 10,0 8,0 6,0 6,4 6,9 8 7 4,0 2,0 0,0 2007 2009 2011 2013 2015 46

Najpopularniejsze kierunki zamierzonych emigracji zarobkowych w latach 2007-2015 Wielka Brytania Holandia Norwegia Włochy Irlandia USA Belgia Szwecja Niemcy 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 2015 2013 2011 2009 3,6 2,6 1,8 1,6 2,7 2,7 3 2 2,9 2,8 2,9 2,3 2,1 1,7 2,8 1,7 2,2 3 3,8 4,8 4,3 5,7 6,4 7,9 UWAGI: otwarcie rynków pracy dla Polaków: Wielka Brytania i Irlandia 2004, Holandia 2007, Norwegia 2009, Niemcy 2011 11,6 10,6 12,3 12 19 20,8 22,5 23,7 25 39,6 36,1 37,8 0 10 20 30 40 50 Proc. 47

Procent respondentów, którzy uznali, że miniony rok należał w ich życiu do udanych w latach 2000-2015 90 Proc. 85 84 80 78,5 80,4 80,9 79,9 75 70 69,2 71,1 72,3 65 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 48

Od kogo zależało, że miniony rok był w życiu respondenta udany lub nieudany? (procent wskazań na samego siebie, na władze, los i innych ludzi wśród osób oceniających miniony rok jako udany lub nieudany w 2000, 2003, 2009, 2011 i 2015 r.) Od innych ludzi 27,2 27 34,9 33,1 31,6 Rok udany Rok nieudany Od losu Od władz Ode mnie Od innych ludzi Od losu Od władz 2,7 4,4 3,5 5,4 11,9 19,3 22,1 24 27,1 24,5 23,9 24,4 21,8 24 26,6 30,2 33,3 32,4 36,7 39 37,9 37,1 38,5 43,6 46,6 54,4 57,5 56,6 50,2 52,2 2015 2011 2009 2003 2000 Ode mnie 76,5 81,6 81,7 81,1 82,8 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Proc. 49

Odsetki wskazań w siedmiu badaniach, od czego lub kogo zależało to, że miniony rok był dla respondenta udany lub nieudany 80 70 60 61,2 61,5 66 70,2 71,4 71,9 74 50 Ode mnie 40 Od władz 30 24,3 20 15 10 9 7,4 7,9 7,9 5,4 0 2000 2003 2007 2009 2011 2013 2015 50

Procent respondentów pozytywnie oceniających całe swoje dotychczasowe życie (jako wspaniałe, udane lub dosyć dobre ) 85 81,2 80 76,2 76,6 78,2 78,9 75 72,1 Procent 70 65 68,6 69 61 61,6 60 58,1 58,8 58,2 55 55,4 53,1 50 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok badania 51

Procent osób pozytywnie oceniających swoje życie w 28 krajach Unii Europejskiej wiosną 2014 r. i w Polsce wiosną 2015 r. Szwecja Dania Luksemburg Finlandia Holandia Wielka Brytania Belgia Austria Niemcy Malta Irlandia Francja Słowenia Cypr Polska DS2015 Polska EU28 Czechy Estonia Hiszpania Słowacja Litwa Łotwa Chorwacja Włochy Węgry Rumunia Portugalia Bułgaria Grecja 44 43 50 55 62 67 66 70 74 72 72 85 84 82 81 80 80 79 78 98 98 96 95 95 94 93 92 91 91 90 0 20 40 60 80 100 Źródło danych: Eurobarometr wiosna 2014 (file:///c:/users/czapinski/desktop/eb81_publ_en.pdf) i Diagnoza Społeczna 2015 Proc. DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 52

Procent osób pozytywnie oceniających swoje życie w 28 krajach Unii Europejskiej DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015 53

Procent respondentów bardzo i dosyć szczęśliwych 90 85 83,5 80 75 76 76 80,3 80,5 Procent 70 65 64,7 67,7 64,6 65,4 69,8 60 57,8 59,2 55 50 1992 1993 1995 1996 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok badania 54

Przeciętne natężenie symptomów depresji psychicznej 5,3 5,2 5,2 5,1 5 4,9 Symptomy depresji 4,7 4,5 4,3 4,7 4,7 4,7 4,6 4,5 4,3 4,2 4,1 4,1 4,1 3,9 3,9 3,7 1992 1993 1994 1995 1996 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rok badania 55

Procent osób w wieku 18+ którzy są bardzo zadowolone lub zadowolone ze stosunków z najbliższymi w rodzinie, ze stosunków z kolegami (grupą przyjaciół), z małżeństwa i z dzieci w latach 1991-2015. 100 ze stosunków w rodzinie z relacji z kolegami z małżeństwa z dzieci 90 80 70 60 50 40 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 56

Procent osób w wieku 18+ którzy są bardzo zadowolone lub zadowolone z własnych osiągnięć, z perspektyw na przyszłość, z własnego wykształcenia i z pracy w latach 1991-2015 60 50 z osiągnięć z perspektyw z wykształcenia z pracy 40 30 20 10 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 57

KAPITAŁ SPOŁECZNY 58

Odsetek osób ufających innym ludziom, działających na rzecz społeczności lokalnej, będących członkami nieobligatoryjnych organizacji i wolontariuszy 30 % 25 Ufający innym Aktywni społecznie 26 27 20 Członkowie organizacji Wolontariusze 20 15 10 10,3 10,3 9,3 12,4 12,9 13,6 12,2 12,1 10,5 10,5 15,1 14,1 11,5 15,6 15,6 14,8 13,2 13,4 13,4 15,2 15,4 13,7 15,2 13,4 12,2 8,4 5 1992 1995 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 59

Sąsiadów 18,2 71,2 Lekarzy 10,1 71,1 Policji 9,6 59,2 NBP 13,4 49,2 Sądów 5,3 45,1 Prezydenta 7,4 42,4 Mediów (dziennikarzy) 2,2 42,1 Banków komercyjnych 5 38,5 Parlamentu UE 3 35,8 ZUS ZU życiowych 3,8 1,9 34,9 33,2 Duże Umiarkowane Rządu 1,9 31,7 Sejmu 1,9 31,5 ZU majątkowych 1,6 29,2 Giełdy 1 15 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Procent osób mających duże i umiarkowane zaufanie do:

Procent aktywnie działających w różnych rodzajach organizacji wśród osób należących do jakiejś organizacji Ekologowie Władze samorządowe Partie polityczne Organizacje upowszechniające wiedzę Komitet mieszkańców Organizacje zawodowe, branżowe Organizacja pomagające Komitety rodzicielskie Organizacje towarzyskie Związki zawodowe Koła zainteresowań Kluby sportowe Organizacje religijne Inne organizacje 2,9 3,1 2,7 3,2 4,1 4,2 4,9 4,8 6 6 6,7 6,5 7,2 7,8 8,1 8,3 9,5 9,5 11,7 12,1 13,7 13,6 13,8 15,3 2013 2015 23,9 24,5 24,6 24,7 0 5 10 15 20 25 30 61

Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995 2012 na poziom wykształcenia z lat 90. XX w. w grupie krajów niżej (N=74) i wyżej (N=36) rozwiniętych Kraje niżej rozwinięte Kraje wyżej rozwinięte 10,00 11,50 Logarytm zmiany PKB 1995-2012 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 LTU VEN LVA RUS TUR AZE MEX PAN CHNCOL BLR MUS ZAF BIH BGR JAM DZA BWA DOM THAPER EGY TUN GUY JOR ALB UKR GTM SYR ARM SLV FJI MKD MAR IDN HND LKA MDA PNG NGA PRY SDN IND BOL PHL GHA NIC VNM SEN ZMB LSO MOZ PAK NPL KEN MLIBGD CMR HTI RWA BFA BEN SLE LBR UGA GNB ETH NER TGO ZWE MWI EST POL R kwadrat dla Liniowej = 0,625 Logarytm zmiany PKB 1995-2012 11,00 10,50 10,00 9,50 9,00 8,50 R kwadrat dla Liniowej = 0,327 SGP AUT PRI ITA FRA SVN SVK CYP ESP TTO CHL GRC MLT PRT URY BRA HRV MYS ARG IRL GBR NLD BEL ISL HKG CZE HUN JPN CHE DNK FIN AUS CAN SWE KOR NOR USA 4,00 8,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 Poziom wykształcenia w latach 90. XX w. 10,00 5,00 7,50 10,00 Poziom wykształcenia w latach 90. XX w. Źródło danych: Bank Światowy

Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995 2012 na poziom kapitału społecznego z lat 90. XX w. w grupie krajów niżej (N=24) i wyżej (N=18) rozwiniętych Kraje niżej rozwinięte Kraje wyżej rozwinięte 10,00 11,50 Logarytm zmiany PKB 1995-2012 8,00 TUR EST LTU LVA RUS VEN AZE COL BGR BLR PER ALB GEO MKD UKR PHL MDA R kwadrat dla Liniowej = 0,061 MEX BIH DOM ZAF NGA IND ARM Logarytm zmiany PKB 1995-2012 11,00 10,50 10,00 9,50 9,00 8,50 PRI CZE ESP SVN SVK CHL HRV BRA HUNURY ARG KOR JPN NOR AUS CHE SWE USA FIN R kwadrat dla Liniowej = 0,583 BGD 6,00 8,00-3,00-2,00-1,00 0,00 1,00 2,00 Kapitał społeczny 1994/1999 3,00 4,00-2,00-1,00 0,00 1,00 2,00 Kapitał społeczny 1994/1999 3,00 4,00 Źródło danych: Bank Światowy i World Value Survey

Intensywność korzystania z telewizji a poziom kapitału społecznego przy kontroli wieku i płci 0,4 Kapitał społeczny 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3 Nie oglądają do 1 h 1 do 2 h 2 do 3 h 3 do 4 h Ponad 4 h Intensywność oglądania telewizji 64

Intensywność korzystania z internetu a poziom kapitału społecznego przy kontroli wieku i płci Kapitał społeczny 0,5 0,3 0,1-0,1-0,3-0,5 Nie korzystają do 3 godz. 1 do 2 h 4-9 godz. 10-13 godz. 14-20 godz. Intensywność korzystania z internetu 65

MISCELLANEA 66

Odsetek osób dorosłych uczestniczących w nabożeństwach i innych uroczystościach religijnych co najmniej 4 razy w miesiącu i modlących się do Boga w trudnych sytuacjach w latach 1992-2015 60 55,7 55 50 51,8 51,3 51,4 50,1 46,4 46,4 46,1 45 40 Udział w nabożeństwach 4+ razy Modlitwa 43,7 42,7 41,4 42,7 35 30 27,4 30,4 31,9 32,1 33,8 30,5 28,3 25 25,5 25,3 23,6 20 1992 1993 1995 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 67

Standaryzowany wskaźnik religijności (częstości praktyk religijnych, modlitwy i wskazania Boga jako wartości kardynalnej) 68

Odsetek bezrobotnych wśród osób w wieku aktywności zawodowej (kobiety 18-60 lat, mężczyźni 18-65 lat) bez emerytów, rencistów i uczących się w trybie dziennym według różnych kryteriów bezrobocia Kryterium bezrobocia Stopa bezrobocia wśród osób w wieku aktywności zawodowej 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Rejestracja w urzędzie pracy 17,6 12,5 9,9 10,9 13,9 9,5 Rejestracja + gotowość podjęcia pracy 14,7 8,9 7,2 9,0 11,4 5,9 Rejestracja + gotowość podjęcia pracy + poszukiwanie pracy + niepracowanie Łącznie z bezrobotnymi niezarejestrowanymi (bierni zawodowo gotowi do podjęcia pracy i poszukujący jej, N w 2013=278, w 2015=214) 11,9 6,5 5,1 6.5 8,6 5,4 10,3 6,7 69

Procentowy rozkład odpowiedzi na pytanie, Czy Pana(-i) zdaniem, reformy w Polsce po 1989 r. udały się ogólnie czy raczej nie udały?, w latach 1997-2015 wśród osób w wieku 18+ lat 70 60 50 40 29,8 47,4 57,4 46,7 40,1 36,3 udały się nie udały się 37,2 44,4 37,8 30 20 10 10,4 7,7 6,1 7,5 10,3 12,5 14 11,7 16,1 0 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 70

Norwegia Szwecja Austria Szwajcaria Irlandia Finlandia Dania Niemcy Belgia Francja Holandia Estonia Słowenia Polska Czechy 2,0 2,2 4,4 4,4 4,4 4,3 4,1 4,0 3,9 4,7 4,9 5,8 6,3 6,2 7,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 Źródło danych: European Social Survey 2014; średnio 4,5 proc.. Procent osób w wieku 16 i więcej lat pracujących na rzecz partii politycznej lub ruchu społecznego w 15 krajach w 2014 r. Proc.

Norwegia Szwajcaria Austria Szwecja Niemcy Dania Holandia Finlandia Belgia Estonia Francja Czechy Słowenia Irlandia Polska -45-34 -29-12 -9-8 -6 12 12 13 18 20 23 24 24 źródło danych European Social Survey 2914-50 -40-30 -20-10 0 10 20 30 Procentowa różnica między zaufaniem do parlamentu krajowego i zaufaniem do Parlamentu Europejskiego (minus oznacza większe zaufanie do PE niż parlamentu krajowego)

Profile demograficzno-społeczno-psychologiczne elektoratów 4 partii politycznych w latach 2013 i 2015 2013 Przedsiębiorczość Dochód 0,6 0,4 Wykształcenie 2015 Przedsiębiorczość Dochód 0,6 0,4 Wykształcenie Internauci Dobro wspólne 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8 Klasa miejscowości Wiek Internauci Dobro wspólne 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8 Klasa miejscowości Wiek Demokracja Uprzedzenia Demokracja Uprzedzenia Zadowolenie z sytuacji w kraju Autodeterminizm Fatalizm Religijność PiS PSL PO SLD Zadowolenie z sytuacji w kraju Autodeterminizm Religijność Fatalizm PiS PSL PO SLD 73

Która z przyczyn katastrofy polskiego samolotu pod Smoleńskiem 10 IV 2010 r jest Pana/Pani zdaniem najbardziej prawdopodobna? (proszę zaznaczyć najwyżej dwie z poniższych przyczyn) Błąd pilotów lub kontrolerów lotu 20 21,1 21,8 2015 Zamach, spisek przeciwko polskiemu Prezydentowi 12,1 15,3 16,7 2013 2011 Naciski na pilotów, aby lądowali bez względu na trudne warunki 23,4 24,5 36 Ogólny bałagan w instytucjach odpowiedzialnych za lot 23,5 26,2 30,7 Inna przyczyna 3,8 4,9 6,2 Trudno powiedzieć 26,5 30,5 34 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Procent odpowiedzi 74

PiS wynik wyborów 2015 PiS Diagnoza Społeczna 2015 (marzec/maj) Procent głosów oddanych na PiS w wyborach parlamentarnych 25 października 2015 r. i procent wskazań na PiS jako najbliższe respondentowi ugrupowanie w marcu/maju 2015 r. w Diagnozie Społecznej (r=0,91)

PO wynik wyborów 2015 PO Diagnoza Społeczna 2015 (marzec/maj) Procent głosów oddanych na PO w wyborach parlamentarnych 25 października 2015 r. i procent wskazań na PO jako najbliższe respondentowi ugrupowanie w marcu/maju 2015 r. w Diagnozie Społecznej (r=0,96)

Proc. 41 39 Ksenofobia 40,6 39,8 37 35 Zwolennicy PiS Zwolennicy PO 35,5 33,8 36,3 33 31 29,8 30,4 32,3 29 27 26,8 26,5 25 2009 2011 2013 2015 Procent osób o nastawieniu ksenofobicznym w latach 2009-2015 i procent zwolenników PiS i PO w latach 2011-2015 w próbie panelowej

A B R 2 = 0,69 R 2 = 0,83 Procent głosów oddanych na PiS (panel A) i na PO (panel B) w wyborach parlamentarnych w 2015r. ze względu na poziom ksenofobii w przekroju wojewódzkim

A B R 2 = 0,31 R 2 = 0,58 Procent osób identyfikujących się z PiS (panel A) i z PO (panel B) ze względu na poziom ksenofobii w przekroju 66 podregionów

A B R 2 = 0,82 R 2 = 0,88 Procent głosów oddanych na PiS (panel A) i na PO (panel B) w wyborach parlamentarnych w 2015r. ze względu na odsetek konserwatystów w przekroju wojewódzkim

A B R 2 = 0,45 R 2 = 0,51 Procent osób identyfikujących się z PiS (panel A) i z PO (panel B) ze względu na poziom konserwatyzmu w przekroju 66 podregionów

A B R 2 = 0,50 R 2 = 0,58 Procent głosów oddanych na PiS (panel A) i na PO (panel B) w wyborach parlamentarnych w 2015r. ze względu na procent osób praktykujących religijnie w przekroju wojewódzkim

A B R 2 = 0,46 R 2 = 0,48 Procent osób identyfikujących się z PiS (panel A) i z PO (panel B) ze względu na procent osób praktykujących religijnie w przekroju 66 podregionów

Dziękuję DIAGNOZA SPOŁECZNA 2015