Dlaczego sięrozwijaliśmy i dlaczego przestaniemy sięrozwijać?

Transkrypt

1 Dlaczego sięrozwijaliśmy i dlaczego przestaniemy sięrozwijać? Janusz Czapiński Ossa

2 Procent Polaków oceniających swoje dotychczasowe życie jako wspaniałe lub udane

3 Źródło danych: lata Czapiński, 1998; lata Diagnoza Społeczna Odsetek gospodarstw domowych deklarujących, Ŝe ich stałe dochody nie pozwalają na zaspokojenie bieŝących potrzeb w latach w całych próbach.

4 WyposaŜenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego uŝytku w latach

5 Dochód gospodarstw domowych na jednostkęekwiwalentnąw cenach stałych z 2005 r. w 2007 i 2009 r. w grupach gospodarstw według kwintyli dochodu ekwiwalentnego na osobęw 2007 r. w próbie panelowej.

6 Dochód gospodarstw domowych na jednostkę ekwiwalentnąw 2005, 2007 i 2009 r. w cenach stałych z 2005 r. w grupie 20 proc. najuboższych i 20 proc. najbogatszych gospodarstw według kwintyli dochodu ekwiwalentnego na osobęw 2005 r., które pozostały w tych samych grupach kwintylowych w 2009 r. w próbie panelowej. Dochód gospodarstw domowych na jednostkę ekwiwalentnąw 2005, 2007 i 2009 r. w cenach stałych z 2005 w grupie 20 proc. najuboższych i 20 proc. najbogatszych gospodarstw według kwintyli dochodu ekwiwalentnego na osobę w 2005 r., które zmieniły grupę kwintylową w 2009 r. w próbie panelowej.

7 Najbardziej i najmniej rozwinięte branże przemysłowe w Polsce w stosunku do UE Rodzaj przemysłu Produkcja w Polsce w 2006 r. jako procent produkcji UE w 2002 górnictwo metali nieŝelaznych 373 koksowniczy 274 górnictwa węgla kamiennego 59 elektrociepłownie 28 górnictwa węgla brunatnego 16 soli 11 elektroniki profesjonalnej 1,3 aparatury pomiarowej 1,1 biotechnologiczny 1,1 sprzętu optycznego i fotograficznego 1,0 lotniczy i kosmiczny 0,5 maszyn biurowych i komputerów 0,4 Źródło: ndrzej Karpiński, Dialog wokół przyszłości przemysłu, Dialog, 2009, 3-4

8 gospodarka wiedzy Źródło danych: Citizenship and Education in Twenty-eight Countries; The International ssociation for the Evaluation of Educational chievement 1999/2000 Oczekiwane na rynku pracy w US umiejętności pracowników ze względu na typ zadań w okresie

9 Dzięki czemu siędotychczas rozwijaliśmy?

10 Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie na poziomie doktoratu, magisterium i licencjatu

11 Stopa zwrotu z inwestowania w wykształcenie wyższe na różnych kierunkach studiów w latach 1993/95, 1999, 2003 i 2009.

12 Mechanizm działania kapitału ludzkiego i kapitału społecznego Kapitałludzki odpowiada za efekt rywalizacji indywidualnej: im wyższy tym wyższa względna pozycja ekonomiczna jednostki w grupie; wzrost przeciętnego poziomu kapitału ludzkiego członków grupy zwiększa pośrednio (poprzez system podatków) dobrobyt materialny całej grupy; molekularna ścieżka rozwoju. Kapitał społeczny odpowiada za efekt rywalizacji grupowej (konkurencyjność wspólnot miejskich, regionalnych, narodowych): im wyższy tym wyższa względna pozycja ekonomiczna wspólnoty; wspólnotowa ścieżka rozwoju. Kapitałludzki jest pierwotnąścieżkąrozwoju ekonomicznego wspólnoty; jest zatem szczególnie efektywny we wspólnotach słabiej rozwiniętych; kapitał społeczny decyduje o wzroście dobrobytu dopiero po osiągnięciu przez wspólnotę pewnego progu rozwoju generowanego przez kapitał ludzki. Zatem: Kapitałludzki jest decydującąprzesłankąwzrostu dobrobytu krajów słabiej rozwiniętych, a kapitałspołeczny jest decydującąprzesłankąrozwoju ekonomicznego krajów wyżej rozwiniętych.

13 Wskaźniki Kapitał społeczny (WVS) Uogólnione zaufanie do ludzi Przynależność do organizacji Instytucjonalny kolektywizm (GLOBE culture, leadership, and organizations) Przywódcy wzmacniają lojalność grupową System ekonomiczny sprzyja maksymalizowaniu dobra wspólnego Familizm (GLOBE) Dzieci są dumne z indywidualnych osiągnięć rodziców Rodzice są dumni z indywidualnych dokonań dzieci Indeks etyki korporacyjnej (WB) Procent firm, które pozytywnie oceniająetykękorporacyjną, nie finansują(legalnie lub nielegalnie) polityków, nie przerzucająkosztów działania na państwo, nie dająłapówek, nie korumpująi nie oszukująbanków i administracji publicznej Goverment effectiveness (WB) Policies to improve efficiency of public sector Budget Management Efficiency of Public Expenditures Management of public debt Quality of Public dministration

14 4,00 5,00 6,00 familizm 3,50 4,00 4,50 5,00 instytucjonalny kolektywizm R 2 = 0,44 Związek między familizmem i instytucjonalnym kolektywizmem w 43 krajach

15 Kapitał społeczny1989/1999 4,00 NLD SWE 2,00 DEU MEX US CN US CHE CHN FIN NZL DNK NG IND ZF IRL JPN KOR 0,00 ESP UT IT HUN RG LB VEN BR SVN FR POL RUS -2,00 COL PRT GEO PHL TUR 3,50 4,00 4,50 5,00 instytucjonalny kolektywizm 1994 /1997 (GLOBE) R 2 = 0,29 Związek między instytucjonalnym kolektywizmem i kapitałem społecznym w 32 krajach

16 Kapitał społeczny1989/1999 4,00 NLD SWE 2,00 NZL DNK US CN US FIN DEU CHE MEX CHN ZF JPN IRL NG IND KOR 0,00 UT ESP FR LB IT VEN HUN RG POL BR SVN RUS -2,00 COL PRT GEO PHL TUR 4,00 5,00 6,00 famili zm 1994/1997 (GLOBE) R 2 = 0,57 Związek familizmu z kapitałem społecznym w 33 krajach

17 LnGDP ,00 9,00 ESP DEU SVN US FR CHE GBR CN US UT NLD FIN DNK SWE KOR JPN 8,00 HUN IT PRT ISR POL NZL RG MEX CRI TUR KZ MYS RUS CHN 7,00 GEO TH BR ECU VEN SLV COL GTM BOL NG LB EGY IND PHL IDN 3,50 4,00 4,50 5,00 instytucjonalny kolektywizm R 2 = 0,24 Związek między instytucjonalnym kolektywizmem i zmianą PKB per capita w latach w 47 krajach

18 LnGDP ,00 9,00 SWE DNK FIN US GBR CN NLD US CHE DEU JPN FR UT GRC SVN ESP KOR 8,00 NZL ISR IT HUN POL PRT 7,00 RGMEX CRI KZ MYS RUS TUR CHN LB TH BR EGY VEN ECU SLV COL IND BOL IDN GTM NG ZMB GEO PHL 4,00 5,00 6,00 familizm R 2 = 0,51 Związek między familizmem i zmianąlogarytmu PKB per capita w latach w 47 krajach

19 LnGDP ,00 9,00 8,00 7,00 LUX IRL ISL HKG FIN NOR US SWE SGP GBR CN DNK TTO GRC US NLD KOR UT SVN JPNBEL ESP ESTFR CHE LV DEU LTU CYP ISR NZL HUN POL HRV IT SVKCZE MLT PRT BW RG CHL BIH MUS MEX PN CRI URY RUS DOM MYS TUR CHN TUN ROM BGR GEO GO PER ZF TH MR DZ BR EGY NM JOR UKR MKD ECU LK VEN PHL VNM IND COL SLV BGD HND MOZ BOL GTM NIC PK IDN TCD TZ JM NG MLI UG ETH ZMB GH MDG KEN MWI PRY 20,00 40,00 60,00 80,00 Corporate Ethics Index R 2 = 0,52 Związek między indeksem etyki korporacyjnej i zmianąlogarytmu PKB per capita w latach w 97 krajach indeks etyki korporacyjnej: procent firm, które pozytywnie oceniająetykękorporacyjną, nie finansują(legalnie lub nielegalnie) polityków, nie przerzucająkosztów działania na państwo, nie dają łapówek, nie korumpują i nie oszukują banków i administracji publicznej

20 R 2 = 0,72 Związek efektywności rządu z logarytmem wzrostu PKB per capita w latach w 144 krajach -1,00 0,00 1,00 2,00 goverment effectiveness ,00 8,00 9,00 10,00 LnGDP GO LB RG RM US UT ZE BDI BEL BF BGD BGR BIH BLR BOL BR BTN BW CN CHE CHL CHN CIV CMR COL COM CRI CYP CZE DEU DJI DM DNK DOM DZ ECU EGY ERI ESP EST ETH FIN FJI FR FSM GBR GEO GH GIN GNB GRC GRD GTM GUY HKG HND HRV HTI HUN IDN IND IRL IRN ISL ISR IT JM JOR JPN KZ KEN KHM KIR KOR LBN LBR LK LSO LTU LUX LV MC MR MD MDG MDV MEX MKD MLI MLT MNG MOZ MRT MUS MWI MYS NM NER NG NIC NLD NOR NPL NZL PK PN PER PHL PNG POL PRT PRY ROM RUS RW SM SU SDN SEN SGP SLE SLV SUR SVK SVN SWE SYR TCD TGO TH TJK TTO TUN TUR TZ UG UKR URY US UZB VEN VNM VUT YEM ZF ZMB

21 Poziom wykształcenia społeczeństwa jako predyktor logarytmu wzrostu PKB per capita w krajach ubogich (lewy panel) i bogatych (prawy panel) Podsumowanie modelu Grupa krajów Równanie R kwadrat F df1 df2 Sig. Ubogie Liniowe 0, , ,000 Kwadratowe 0,642 84, ,000 Bogate Liniowe 0,140 4, ,042 Kwadratowe 0,141 2, ,130 Ln wzrostu PKB poer capita w dolarach z 2000 r. w latach Ln wzrostu PKB percapita w dolarach z 2000 r. w latach ,50 10,00 8,00 9,50 7,50 9,00 7,00 8,50 6,50 8,00 6,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 rzeciętna liczba lat nauki osób w wieku 15+ w latach 90-tych XX w. 10,00 7,50 6,00 8,00 10,00 12,00 Przeciętna liczba lat nauki osób w wieku 15+ w latach 90-tych XX w. Źródło danych: Bank Światowy

22 Pomostowy kapitałspołeczny (zaufanie i kolektywizm instytucjonalny) jako predyktor logarytmu wzrostu PKB per capita w krajach ubogich (lewy panel) i bogatych (prawy panel) Podsumowanie modelu Grupa krajów Równanie R kwadrat F df1 df2 Sig. Ubogie Liniowe 0,043 0, ,475 Kwadratowe 0,104 0, ,546 Bogate Liniowe 0,380 11, ,004 Kwadratowe 0,425 6, ,009 8,00 LN wzrostu PKB per capita w dolarach z 2000 r. w latach ,50 LN wzrostu PKB per capita w dolarach z 2000 r. w latach ,00 9,00 8,50 6,00 8,00 5,00 7,50 4,00-2,00-1,00 0,00 1,00 2,00 Pomostowy kapitał społeczny w drugiej połowie lat 90-tych XX w. 3,00 7,00-4,00-2,00 0,00 2,00 4,00 Pomostowy kapitał społeczny w drugiej połowie lat 90-tych XX w. 6,00 Źródło danych: Bank Światowy, WVS i GLOBE

23 Znaczenie kapitału ludzkiego (wykształcenie w 2000 r.) i pomostowego kapitału społecznego (zaufanie i kolektywizm instytucjonalny z drugiej połowy lat 90-tych XX w.) dla wyjaśnienia logarytmu wzrostu PKB per capita w latach w grupie 20 bogatych i 14 ubogich krajów (wg 1995 r.) procent wariancji wyjaśnionej przez dany kapitał przy kontroli pozostałego (VIF < 2) Źródło danych: WB, GLOBE i WVS 2 i 3 fala

24 Znaczenie kapitału ludzkiego (wykształcenie w 2000 r.) i kapitału społecznego (korupcja indeks etyki korporacyjnej w 2004 r.) dla wyjaśnienia logarytmu wzrostu PKB per capita w latach w grupie 29 bogatych i 61 ubogich krajów procent wariancji wyjaśnionej przez dany kapitał przy kontroli pozostałego (bez Irlandii; VIF < 2) Źródło danych: WB, World Economic Forum, Executive Opinion Survey (Kaufmann, 2004 ) ; indeks etyki korporacyjnej: procent firm, które pozytywnie oceniająetykękorporacyjną, nie finansują(legalnie lub nielegalnie) polityków, nie przerzucająkosztów działania na państwo, nie dają łapówek, nie korumpują i nie oszukują banków i administracji publicznej.

25 Znaczenie kapitału ludzkiego (wykształcenie w latach 90. XX w.) i efektywności rządu w 1998 r. dla wyjaśnienia logarytmu wzrostu PKB per capita w latach w grupie 29 bogatych i 82 ubogich krajów procent wariancji wyjaśnionej przez dany kapitał przy kontroli pozostałego (VIF < 2) Źródło danych: WB, World Economic Forum, Executive Opinion Survey (Kaufmann, 2004 ) ;.

26 Norway PKB USD Switzerland Denmark Ireland Netherlands Belgium Sweden France Finland ustria United Kingdom Germany ,00 Cyprus Spain Portugal Slovenia Hungary Estonia Poland Slovakia Russia Latvia Romania Bulgaria Ukraine 4,00 5,00 6,00 7,00 Zaufanie R 2 = 0,71 Źródło danych: European Social Survey, 2006/7 i Rocznik Statystyczny GUS, 2007, oprac. własne Zaufanie interpersonalne a PKB na mieszkańca w USD w przekroju międzynarodowym

27 Dochód miasta na mieszkańca Warszawa 5000 Wrocław 4000 Gliwice Kraków Katowice Ruda Śląska Rzeszów Olsztyn Poznań Gdynia Gdańsk Toruń 3000 Bielsko Biała Kielce Łódź Bydgoszcz Radom Częstochowa Jaworzno Zabrze Lublin Białystok Szczecin Sosnowiec -0,25 0,00 0,25 0,50 Kapitał społeczny R 2 =0,31 p<0,01 Dochód miasta na mieszkańca w 2007 r. a kapitał społeczny w 2009 r.

28 duŝo STRUKTURLNE DZIURY mało Robert James Ronald S. Burt, Structural holes versus network closure as social capital, 2005

29 ESS 2004, Diagnoza społeczna Odsetek osób ufających ogólnie innym ludziom

30 World Value Survey, 2005 Odsetek osób ufających ogólnie innym ludziom

31 ESS 2002, Diagnoza społeczna Przeciętna liczba organizacji, do których należąrespondenci

32 World Value Survey, 2005 Poziom aktywności w nieobligatoryjnych organizacjach

33 Źródło: Kaufmann, 2004 Indeks nielegalnej korupcji korporacyjnej w 2004 r.

34 Zaufanie menedżerów wyższego szczebla do uczciwości finansowej polityków w 2007 r. Źródło: The Global Competitiveness Report

35 kapitał społeczny w III RP Odsetek osób ufających innym ludziom, należących do co najmniej jednej organizacji i angażujących sięw minionym roku w działania na rzecz społeczności lokalnej Źródło danych: Jakośćżycia Polaków w czasie zmiany społecznej, Diagnoza Społeczna i Polski Generalny SondaŜSpołeczny

36 Dzięki czemu siędotychczas rozwijaliśmy?

37 Kapitał fizyczny i finansowy Kultura (np. telewizja) Styl wychowania Instytucje publiczne Kapitał społeczny Rozwój wspólnotowy Kapitał ludzki Rozwój indywidualny (molekularny) Kapitał kulturowy Polska ścieżka rozwoju Model dwóch ścieżek rozwoju ekonomicznego

38 wnioski Materialny dobrobyt wspólnoty po przekroczeniu pewnego progu zamożności zależy bardziej od kapitału społecznego niżkapitału ludzkiego Rozwój ekonomiczny Polski, jako kraju ubogiego, zależał dotychczas przede wszystkim od kapitału ludzkiego, miał zatem charakter molekularny a nie wspólnotowy Czy dalszy rozwój Polski po przekroczeniu progu krajów zamożnych jest możliwy przy obecnym poziomie kapitału społecznego?

39 Jaki jest próg rozwoju, przy którym kapitałspołeczny zyskuje większe niżkapitałludzki znaczenie jako przesłanka dalszego wzrostu dobrobytu? naliza empiryczna trendów w porównaniach międzynarodowych sugeruje, że progiem tym jest tys. dolarów PKB per capita w dolarach z 2000 r. Polska przy wzroście średnio rocznie 3 proc. osiągnie ten próg za 8-10 lat. Jeśli w tym okresie nie wzrośnie w naszym kraju poziom kapitału społecznego, dalszy rozwój gospodarczy Polski zostanie zahamowany lub znacznie spowolniony niezależnie od stopnia inwestycji w kapitał ludzki.