Ocena użytkowości mlecznej System identyfikacji i rejestracji zwierząt Podstawą prowadzenia oceny użytkowości mlecznej jest oznakowanie każdej krowy. Do roku 2001 oznakowane były tylko krowy objęte oceną, a od roku 2002 system identyfikacji dotyczy wszystkich zwierząt. System identyfikacji i rejestracji zwierząt został wprowadzony w celu: ujednolicenia identyfikacji zwierząt, ułatwienia prowadzenia stada bydła przez hodowcę, kontroli przemieszczania zwierząt, monitorowania sytuacji epizootycznej w kraju przez służby weterynaryjne, archiwizowania danych, co umożliwia sprawdzenie warunków życia zwierzęcia od urodzenia do uboju. Podstawą rejestracji bydła jest nadanie niepowtarzalnych w skali kraju numerów składających się z 14 znaków: PL + 12 cyfr. wzór kolczyka
Oprócz kolczyka każde zwierzę posiada paszport, który zawiera podstawowe informacje o zwierzęciu i dane dotyczące właściciela. Paszport jest dokumentem identyfikującym i towarzyszącym zwierzętom w trakcie przemieszczania. Organizacja i sposób prowadzenia oceny użytkowości mlecznej krów Ocena użytkowości mlecznej jest podstawowym elementem prowadzenia pracy hodowlanej i polega na oszacowaniu wydajności mlecznej krowy na podstawie przeprowadzanych okresowo tzw. próbnych dojów. W czasie próbnego doju waży się mleko uzyskane od każdej ocenianej krowy w cyklu całodobowym i pobiera reprezentatywne próbki do określenia zawartości tłuszczu, białka, komórek somatycznych i mocznika. Od 1 lipca 2006 r. ocenę użytkowości mlecznej nadzoruje Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, której podlegają 3 Regiony Oceny - w Bydgoszczy, Parzniewie i Poznaniu. Zootechnicy prowadzący ocenę użytkowości mlecznej są pracownikami Regionów oceny. W Polsce ocenę użytkowości mlecznej krów prowadzi się metodą klasyczną. Do niedawna jedyną uznawaną za oficjalną była metoda A-4, w której próbne doje wykonuje się co 4 tygodnie, kontrolując dój wieczorny i ranny. Aktualnie obowiązują również metody A-8 (próbne doje wykonuje się co 8 tygodni, kontrolując dój wieczorny i ranny) i AT-4, w której próbne doje przeprowadza się co 4 tygodnie przemiennie: w jednym miesiącu rano, w drugim wieczorem. Wszystkie 3 metody, czyli A-4, A-8 i AT-4, są uznawane w Polsce za oficjalne, a ich wyniki mogą być podstawą do wpisu zwierząt do ksiąg zarodowych. Wybór zastosowanej metody zależy od właściciela stada. Aby przeprowadzić dój próbny, zootechnik oceny przyjeżdża do gospodarstwa i najpierw przygotowuje Wykaz krów ocenianych" na podstawie Wykazu zdarzeń", który prowadzi hodowca. Niezbędna jest również skrzynka z odpowiednią liczbą buteleczek na próby mleka. Butelki powinny zawierać środek konserwujący, np. mikrotabs, aby próby mleka nie uległy skwaszeniu podczas transportu (najczęściej pocztą). Butelki powinny być zaopatrzone w ponumerowane korki. Dla każdej krowy przeznaczona jest jedna butelka na próbę mleka,
a w dokumencie Wykaz krów ocenianych" zootechnik oceny wpisuje numery butelek i odpowiadające im numery krów. Zootechnik, który prowadzi ocenę, w oborze z zainstalowaną dojarką bańkową powinien być wyposażony w wiadro i wagę do ważenia mleka oraz pipetę o pojemności 25 ml do pobierania próbek mleka. Po wydojeniu krowy mleko pochodzące z jednego doju przelewa się do wiadra uprzednio wytarowanego i zapisuje jego masę z dokładnością do 0,1 kg. Następnie miesza się je pipetą i pobiera próbkę. W oborach z dojarką przewodową lub w dojarniach stosuje się urządzenia pomiarowe, tzw. mlekometry, np. Milk-Meter firmy Tru-Test lub Milkoscope MK II firmy De Laval. Urządzenia te pozwalają odczytać ilość wyprodukowanego mleka przez krowę (mleko przepływa przez urządzenie odpowiednio podłączone na drodze: aparat udojowy - rurociąg mleka), oraz automatycznie pobierają próbkę mleka do specjalnego pojemnika. Rola zootechnika polega tu na przelaniu pobranej przez aparat próbki do odpowiedniej dla danej krowy buteleczki i zapisaniu ilości mleka wyprodukowanego przez krowę. Butelki z pobranymi próbkami mleka wstawia się do skrzynki (skrzynki muszą być zamykane na kłódkę lub plombowane) i razem z dokumentami Wykaz krów ocenianych" i Wykaz zdarzeń" wysyłane są do laboratorium istniejącego przy Regionie Oceny. W laboratorium w pobranych próbkach mleka oznacza się następujące składniki: procentową zawartość tłuszczu, procentową zawartość białka, procentową zawartość suchej masy, liczbę komórek somatycznych (określa stan zdrowotny wymienia), zawartość mocznika (określa prawidłowość zbilansowania dawki pokarmowej pod względem zawartości białka i energii). Wyniki uzyskane w laboratorium wraz z Wykazem krów ocenianych" trafiają do Zakładu Elektronicznej Techniki Obliczeniowej (ZETO). System gromadzenia, przetwarzania, analizowania i prezentowania informacji związanych z oceną użytkowości mlecznej jest skomputeryzowany i nosi nazwę SYMLEK. Do ZETO trafiają wszystkie dane z terenu, a wychodzą informacje wynikowe w postaci tzw. Raportów Wynikowych (RW).
Po każdym próbnym doju gospodarstwo otrzymuje dwa dokumenty wynikowe: RW-1 Wyniki stada" - sprawozdanie okresowe (dotyczy średnich wartości dla całego stada), RW-2 Raport z próbnego doju" (dane dotyczące użytkowości mlecznej dla każdej krowy). Informacje z raportów wynikowych wpisywane są przez zootechnika oceny do Karty Jałówki - Krowy i są podstawą do prowadzenia analizy użytkowości mlecznej. Na podstawie RW-2 można też wykreślić krzywe laktacji. Na podstawie wyników użytkowości mlecznej można też ocenić tzw. równomierność laktacji. W tym celu oblicza się wskaźnik równomierności laktacji (WRL): WRL = (M2/M1) x 100, gdzie: M2 - ilość mleka uzyskana w okresie od 101 do 200 dnia laktacji, M1 - ilość mleka uzyskana w okresie od 1 do 100 dnia laktacji. Analizując zawartość mocznika w mleku badanych krów, można określić, czy żywienie krów jest prawidłowe - zawartość mocznika w zakresie 150-300 mg/l. Jeśli dawka pokarmowa zawiera za mało białka, to poziom mocznika w mleku jest poniżej 150 mg/l, jeśli natomiast w dawce występuje nadmiar białka (np. okres wczesnej wiosny, gdy podstawą żywienia krów jest tylko pastwisko), to w mleku poziom mocznika jest zbyt wysoki - powyżej 300 mg/l. Wyniki oceny użytkowości mlecznej krów mają bardzo szerokie zastosowanie i służą następującym celom: określenie wydajności mlecznej i postępu w produkcji mleka; ocena zdolności przekazywania na potomstwo wysokiej mleczności i pożądanego składu mleka; ocena skuteczności i efektów przeprowadzanych zabiegów hodowlanych;
uzyskanie informacji niezbędnych do prowadzenia selekcji (krowy o wysokiej wydajności mogą być kandydatkami na matki buhajów, a krowy o niskiej produkcyjności można przeznaczyć do krzyżowania towarowego); stosowanie normowanego żywienia; ocena efektywności ekonomicznej stada na podstawie stwierdzonej wydajności mleka, tłuszczu i białka.