KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA. Prawne problemy ruchu drogowego

KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Prawne problemy ruchu drogowego

W sprzeda y: M. Bojarski, W. Radecki KODEKS WYKROCZEÑ. KOMENTARZ, wyd. 4 Komentarze Becka Pod red. A. W¹ska KODEKS KARNY. KOMENTARZ, t. I II, wyd. 3 Du e Komentarze Becka P. Hofmañski, E. Sadzik, K. Zgryzek KODEKS POSTÊPOWANIA KARNEGO. KOMENTARZ, t. I II, wyd. 3 Du e Komentarze Becka KODEKS KARNY, wyd. 19 Twoje Prawo PRAWO WYKROCZEÑ, wyd. 5 Twoje Prawo KODEKS KARNY I KODEKS POSTÊPOWANIA KARNEGO, wyd. 4 Edycja Prokuratorska Wprowadzenie prof. A. Marka KODEKS KARNY, wyd. 12 Teksty Ustaw Becka M. Czernicka KODEKS KARNY. EDYCJA DRUGA KodeksSystem A. Marek PRAWO WYKROCZEÑ, wyd. 4 Podrêczniki Prawnicze www.sklep.beck.pl

Prawne problemy ruchu drogowego Komentarz Wojciech Kotowski

Prawne problemy ruchu drogowego Stan prawny: listopad 2006 r. Redakcja: Magdalena Blachowicz Wydawnictwo C. H. Beck 2007 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01 518 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Krzysztof Biesaga Druk i oprawa: WDG Drukarnia w Gdyni Sp. z o.o., Gdynia ISBN 83-7483-393-9 ISBN 978-83-7483-393-6

Spis treœci Przedmowa Spis treœci... XI Wykaz skrótów....xvii Wykaz literatury... XIX A. Teksty ustaw.... 1 Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.)... 3 Ustawa Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) (wyci¹g)... 118 Ustawa Kodeks postêpowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) (wyci¹g)... 122 Ustawa Kodeks wykroczeñ z dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 114 ze zm.) (wyci¹g)... 136 Ustawa 2001 r. Kodeks postêpowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.) (wyci¹g)... 141 B. Komentarz... 145 Dzia³ I. Zasady bezpieczeñstwa w ruchu drogowym... 147 Rozdzia³ 1. Instytucje bezpieczeñstwa ruchu drogowego... 147 Rozdzia³ 2. Ostro noœæ... 153 Art. 3 PrRDrog. Zasada ostro noœci... 153 Rozdzia³ 3. Szczególna ostro noœæ... 156 Art. 3 PrRDrog. Zasada szczególnej ostro noœci.... 156 Art. 7 PrRDrog. Znaki i sygna³y drogowe... 157 Art. 13 PrRDrog. Przechodzenie przez jezdniê lub torowisko.. 178 Art. 17 PrRDrog. W³¹czanie siê do ruchu... 184 Art. 22 PrRDrog. Zmiana kierunku jazdy i zajmowanego pasa ruchu... 185 Art. 23 PrRDrog. Cofanie pojazdem... 190 Art. 24 PrRDrog. Wyprzedzanie.... 191 Art. 25 PrRDrog. Zbli anie siê do skrzy owania... 194 Art. 25 PrRDrog. Zbli anie siê do punktu przeciêcia kierunków ruchu... 198 Art. 26 PrRDrog. Zbli anie siê do przejœcia dla pieszych... 200 Art. 26 PrRDrog. Przeje d anie obok oznakowanego przystanku komunikacji publicznej... 203 Art. 27 PrRDrog. Zbli anie siê do przejazdu dla rowerzystów... 205 Art. 28 PrRDrog. Przeje d anie przez przejazd kolejowy... 207 Art. 28 PrRDrog. Przeje d anie przez tory tramwajowe... 208 Art. 30 PrRDrog. Jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystoœci powietrza... 209 V

Spistreœci Art. 33 PrRDrog. Jazda rowerem po drodze przeznaczonej tylko dla rowerów i pieszych... 210 Art. 53 PrRDrog. Niestosowanie siê do przepisów przez kieruj¹cego pojazdem uprzywilejowanym.... 214 Art. 54 PrRDrog. Niestosowanie siê do niektórych przepisów kieruj¹cego pojazdem u ywanym do wykonywania czynnoœci na drodze... 217 Art. 55 PrRDrog. Przeje d anie obok pojazdu do nauki jazdy lub egzaminowania... 218 Art. 57 PrRDrog. Omijanie pojazdu przewo ¹cego dzieci do szkó³ i przedszkoli... 220 Art. 57a PrRDrog. Przeje d anie obok autobusu szkolnego... 220 Art. 58 PrRDrog. Omijanie pojazdu przewo ¹cego osobê niepe³nosprawn¹... 221 Rozdzia³ 4. Ruch pojazdu przewo ¹cego materia³y niebezpieczne... 221 Rozdzia³ 5. Zasada ograniczonego zaufania... 222 Art. 4 PrRDrog. Zasada ograniczonego zaufania... 222 Dzia³ II. Przestêpstwa drogowe... 225 VI Rozdzia³ 1. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji... 225 Art. 173 KK. Katastrofa... 225 Art. 174 KK. Niebezpieczeñstwo katastrofy... 231 Art. 175 KK. Przygotowanie... 233 Art. 176 KK. Czynny al... 234 Art. 177 KK. Wypadek... 235 Art. 178 KK. Surowsza odpowiedzialnoœæ... 259 Art. 178a KK. NietrzeŸwoœæ kierowcy... 263 Art. 179 KK. Odpowiedzialnoœæ dyspozytora... 267 Art. 180 KK. NietrzeŸwoœæ.... 269 Rozdzia³ 2. Przestêpstwa przeciwko zasadom obchodzenia siê z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzêtem wojskowym... 270 Art. 355 KK. Wypadek... 270 Rozdzia³ 3. Model postêpowania w sprawach o przestêpstwa drogowe... 272 I. S³owo wstêpne... 272 II. Czynnoœci na miejscu zdarzenia.... 273 III. Rola bieg³ego... 275 IV. Weryfikacja dowodów.... 277 V. Podsumowanie... 278 Rozdzia³ 4. Studium przypadków... 278 I. Czy dosz³o do ra ¹cego naruszenia prawa?... 278 II. Czy sprawc¹ jest kierowca?... 294 III. Czy policjant jest winien?... 297 IV. Czy to nieszczêœliwy zbieg okolicznoœci?... 300 V. Czy nadmierna prêdkoœæ by³a przyczyn¹ wypadku?... 302 VI. Przypadek czy celowe dzia³anie?... 304 VII. Czy pokrzywdzony jest sprawc¹?.... 306

Spistreœci VIII. Czy umorzenie nie by³o pochopne?.... 308 IX. Czy szwankowa³ wzrok?... 310 X. Czy oskar enie by³o s³uszne?... 311 XI. Czy kieruj¹ca jest sprawc¹?... 315 XII. Czy prokurator jest niewolnikiem pogl¹du bieg³ego?... 317 Rozdzia³ 5. Analiza wypadków z udzia³em nietrzeÿwego uczestnika ruchu drogowego... 323 Kazus1.... 324 Kazus2.... 326 Kazus3.... 327 Kazus4.... 329 Kazus5.... 329 Kazus6.... 331 Kazus7.... 332 Rozdzia³ 6. Czy stan nietrzeÿwoœci mo e automatycznie przes¹dzaæ o winie?... 335 Dzia³ III. Wykroczenia drogowe... 339 Rozdzia³ 1. Wykroczenia przeciwko bezpieczeñstwu i porz¹dkowi w komunikacji.... 339 Art. 84 KW. Nieoznaczenie miejsca niebezpiecznego... 339 Art. 85 KW. Samowolna zmiana znaku... 342 Art. 86 KW. Zagro enie bezpieczeñstwa w ruchu drogowym... 345 Art. 87 KW. Kierowanie pojazdem po u yciu alkoholu lub œrodka odurzaj¹cego... 352 Art. 88 KW. Prowadzenie pojazdu bez œwiate³... 355 Art. 89 KW. Pozostawienie dziecka na drodze... 359 Art. 90 KW. Tamowanie lub utrudnianie ruchu... 360 Art. 91 KW. Spowodowanie utrudnienia w ruchu... 362 Art. 92 KW. Niezastosowanie siê do znaku lub sygna³u drogowego... 363 Art. 93 KW. Nieudzielenie pomocy ofierze wypadku... 370 Art. 94 KW. Prowadzenie pojazdu bez uprawnieñ... 372 Art. 95 KW. Prowadzenie pojazdu bez dokumentów... 375 Art. 95a KW. Niezgodnoœæ ze stanem faktycznym.... 377 Art. 96 KW. Nieuprawnione dopuszczenie pojazdu do ruchu... 379 Art. 96a KW. Naruszenie zakazu u ywania przez nieuprawniony podmiot urz¹dzeñ w³aœciwych dla pojazdów uprzywilejowanych... 381 Art. 97 KW. Naruszenie porz¹dku lub bezpieczeñstwa na drodze... 382 Art. 98 KW. Zagro enie bezpieczeñstwa na drodze niepublicznej.. 389 Art. 99 KW. Naruszenie zasad korzystania z drogi... 395 Art. 100 KW. Lekcewa enie zakazów... 397 Art. 101 KW. Niezachowanie czystoœci... 399 Art. 102 KW. Nieutrzymywanie nale ytego stanu zjazdów... 400 Art. 103 KW. Uchylanie siê od œwiadczeñ osobistych... 400 Art. 103a KW. (skreœlony)... 401 VII

Spistreœci Rozdzia³ 2. Model postêpowania w sprawach o wykroczenia... 401 I. S³owo wstêpne... 401 II. Kryteria ocenne jako wyraz merytorycznego przygotowania... 401 III. Kompetencja w kontekœcie interpretacji i faktów... 403 IV. Utrwalanie dowodów... 405 V. Zasada domniemania niewinnoœci i in dubio pro reo... 410 Rozdzia³ 3. Studium przypadków... 411 I. S³owo wstêpne... 411 II. Prawo dostêpu do dowodów... 413 III. Znaczenie ograniczonego zaufania... 419 IV. Granice uprawnieñ... 421 V. Na przekór faktom... 429 VI. O s³usznoœæ rozstrzygniêcia... 435 VII. Dowody osobowe a eksperyment procesowy... 438 VIII. Weryfikacja dowodów osobowych.... 443 IX. B³êdna kwalifikacja prawna czynu... 446 X. Granice uprawnieñ w relacji pieszy kieruj¹cy... 450 XI. Pokrzywdzony sprawc¹... 453 XII. Znaczenie dowodów... 455 XIII. W granicach swobodnej oceny dowodów... 456 Rozdzia³ 4. Supozycja analizy zdarzenia drogowego.... 462 Kazus1.... 463 Kazus2.... 465 Kazus3.... 467 Kazus4.... 468 Kazus5.... 470 Kazus6.... 471 Kazus7.... 473 Rozdzia³ 5. Zatrzymanie prawa jazdy... 473 C. Orzecznictwo... 477 Rozdzia³ 1. Zagadnienia ogólne.... 479 I. Definicje... 479 II. Bieg³y.... 497 III. Swobodna ocena dowodów... 498 IV. Obiektywne przypisanie skutku.... 498 V. Nale yta ostro noœæ... 499 VI. Szczególna ostro noœæ... 499 VII. Ograniczone zaufanie... 500 VIII. Prêdkoœæ bezpieczna.... 501 Rozdzia³ 2. Zagadnienia szczegó³owe (przestêpstwa)... 502 I. Art. 173 KK... 502 II. Art. 174 KK... 506 III. Art. 175 KK... 509 IV. Art. 177 KK... 509 V. Art. 178 KK... 520 VI. Art. 178a KK... 522 VII. Art. 179 KK... 524 VIII

Spistreœci VIII. Art. 180 KK.... 525 IX. Art. 355 KK... 525 Rozdzia³ 3. Zagadnienia szczegó³owe (wykroczenia)... 526 I. Art. 84 KW... 526 II. Art. 86 KW... 526 III. Art. 87 KW... 527 IV. Art. 90 KW... 528 V. Art. 92 KW... 528 VI. Art. 93 KW... 528 VII. Art. 97 KW.... 528 VIII. 98 KW... 529 D. Wzory procesowe... 531 S³owo wstêpne... 533 Wzór I. Protokó³ oglêdzin miejsca wypadku drogowego... 538 Wzór II. Protokó³ oglêdzin pojazdu wieloœladowego... 541 Wzór III. Protokó³ oglêdzin pojazdu jednoœladowego... 545 Wzór IV. Szkic ogólnoorientacyjny miejsca wypadku drogowego.... 549 Wzór V. Szkic miejsca zdarzenia drogowego... 550 Wzór VI. Protokó³ przes³uchania œwiadka... 551 Wzór VII. Oœwiadczenie sprawcy wypadku... 553 Wzór VIII. Policyjna notatka s³u bowa... 554 Wzór IX. Postanowienie o powo³aniu bieg³ego... 557 Wzór X. Protokó³ badania œliny/krwi/moczu.... 559 Wzór XI. Zawiadomienie o odmowie sformu³owania wniosku o ukaranie... 561 Wzór XII. Zawiadomienie s¹du o nieprzyst¹pieniu do postêpowania... 563 Wzór XIII. Wniosek o ukaranie... 564 Wzór XIV. Zarz¹dzenie o wszczêciu postêpowania... 566 Wzór XV. Wniosek o umorzenie postêpowania s¹dowego... 567 Wzór XVI. Wniosek dowodowy... 570 Wzór XVII. Wyrok... 572 Wzór XVIII. Apelacja... 574 Wzór XIX. Wniosek kasacyjny... 577 Wzór XX. Skarga do Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka.. 579 Wzór XXI. Uchwa³a... 583 Wzór XXII. Regulamin... 584 Wzór XXIII. Szkic organizacji ruchu osiedlowego.... 587 Wzór XXIV. Pismo do organów ochrony prawnej... 588 E. Rozporz¹dzenie... 589 Rozporz¹dzenie z dnia 31 lipca 2002 r. Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnêtrznych i Administracji w sprawie znaków i sygna³ów drogowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1393)... 591 Indeksrzeczowy... 649 IX

Przedmowa Tytu³owe Przedmowa zagadnienie obejmuje zasady bezpieczeñstwa w ruchu drogowym, przestêpstwa drogowe oraz wykroczenia drogowe. Przedmiotem niniejszych rozwa añ s¹ wy³¹cznie te zdarzenia w ruchu l¹dowym, które nosz¹ cechy zdarzenia drogowego. Przez zasady bezpieczeñstwa w ruchu drogowym nale y rozumieæ, w szczególnoœci regu³y zawarte w przepisach okreœlaj¹cych porz¹dek poruszania siê na szlakach komunikacyjnych i zachowanie siê w typowych dla ruchu sytuacjach zgodnie z dyrektywami zawartymi w ustawie z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) lub wyra one przez przyjête oznakowanie, oœwietlenie i sygnalizacjê zgodnie z treœci¹ rozporz¹dzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 31.7.2002 r. w sprawie znaków i sygna³ów drogowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1393) i rozporz¹dzenia Ministra Infrastruktury z 3.7.2003 r. w sprawie szczegó³owych warunków technicznych dla znaków i sygna³ów drogowych oraz urz¹dzeñ bezpieczeñstwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. Nr 220, poz. 2181), regu- ³y, które nie zosta³y skodyfikowane w sposób szczegó³owy, a wynikaj¹ z wymienionych przepisów oraz istoty bezpieczeñstwa w ruchu, i musz¹ znaleÿæ zastosowanie wszêdzie tam, gdzie nie ma sprecyzowanego przepisu (zob. uchw. SN z 28.2.1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975, Nr 3 4, poz. 33). Powo³ana ustawa potocznie zwana kodeksem drogowym opiera siê na trzech instytucjach maj¹cych kluczowe znaczenie dla obrotu prawnego. Chodzi o podstawowe zasady ostro noœci i szczególnej ostro noœci (art. 3 PrRDrog) oraz ograniczonego zaufania (art. 4 PrRDrog), które w warunkach ich pe³nej realizacji, zgodnie z intencj¹ ustawodawcy, mog¹ z powodzeniem, a zatem skutecznie, zagwarantowaæ bezpieczeñstwo w ruchu drogowym. Nie ma najmniejszej w¹tpliwoœci, e gwarancja bezpieczeñstwa ugruntuje siê i nieporównywalnie umocni przez nale yte zrozumienie relacji zachodz¹cych w kodeksowej triadzie: cz³owiek pojazd droga, w której cz³owiek ma nieporównywalnie dominuj¹ce znaczenie dla istnienia szeroko rozumianego bezpieczeñstwa. Wy³¹cznie od cz³owieka zale y poziom bezpieczeñstwa w ruchu drogowym i to niezale nie od stanu technicznego pojazdu i stanu drogi. Zacznijmy od ukszta³towania modelowego u ytkownika drogi, którym jest uczestnik ruchu drogowego oraz osoba wykonuj¹ca na drodze czynnoœci s³u bowe. Do pierwszej kategorii zaliczyæ nale y kieruj¹cego i pasa era oraz pieszego. Kieruj¹cym, w myœl definicji zawartej w art. 2 pkt 20 PrRDrog, jest osoba, która kieruje pojazdem lub zespo³em pojazdów, prowadzi kolumnê pieszych, jedzie wierzchem albo pêdzi zwierzêta pojedynczo lub w stadzie. Nie mo na natomiast uznaæ wbrew prezentowanym pogl¹dom za kieruj¹cego osobê, która spaceruje po drodze publicznej z czworono nym przyjacielem. Pasa erem jest (art. 2 pkt 17 PrRDrog) osoba przebywaj¹ca w pojeÿdzie lub na pojeÿdzie znajduj¹cym siê na drodze, niezale nie od tego czy pojazd jest w ruchu, czy w trakcie postoju. Do drugiej grupy u ytkowników drogi, niebêd¹cych uczestnikami ruchu, ustawodawca zaliczy³, zgodnie z dyspozycj¹ art. 6 PrRDrog, policjanta, o³nierza andarmerii Wojskowej lub wojskowego organu porz¹dkowego, funkcjonariu- XI

Przedmowa sza Stra y Granicznej, inspektora Inspekcji Transportu Drogowego, umundurowanego inspektora kontroli skarbowej lub funkcjonariusza celnego, stra nika gminnego (miejskiego), pracownika kolejowego na przejeÿdzie kolejowym, pracownika zarz¹du drogi lub inn¹ osobê wykonuj¹c¹ uprawnione roboty drogowe, nadzoruj¹cego bezpieczne przejœcie dzieci przez jezdniê, kieruj¹cego autobusem szkolnym, a tak e podmioty, o których mowa w rozporz¹dzeniu Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 17.9.2003 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym (Dz.U. Nr 182, poz. 1784 ze zm.). Do podmiotów tych zaliczyæ nale y, choæ nie zosta³y wymienione w tym przepisie, osoby prowadz¹ce akcjê ratownicz¹, a zatem stra aka Pañstwowej Stra y Po arnej oraz cz³onka zespo³u medycznego Pogotowia Ratunkowego. Z podmiotowej prezentacji wynika, e wy³¹cznie od znajduj¹cego siê na drodze cz³owieka, niezale nie od sprawowanej funkcji, zale y bezpieczeñstwo w ruchu drogowym minimalizuj¹ce skutkowe zdarzenia drogowe. To, co ³¹czy jedn¹ wspóln¹ cech¹ wszystkie podmioty, zosta³o zapisane w dyrektywie art. 3 PrRDrog. Wynika z niej, e wystarczy unikaæ wszelkiego dzia³ania, które mog³oby spowodowaæ zagro enie bezpieczeñstwa lub porz¹dku ruchu drogowego, ruch ten utrudniæ albo w zwi¹zku z ruchem zak³óciæ spokój lub porz¹dek publiczny oraz naraziæ kogokolwiek na szkodê. Co za tym idzie, pe³na realizacja dyspozycji bez w¹tpienia kszta³tuje model doskona³ego u ytkownika drogi, to znaczy takiego, który nie tylko zna i przestrzega zasady ruchu drogowego i który dobrze czuje siê w ka dej sytuacji, zarówno jako kieruj¹cy, jak i pieszy, ale równoczeœnie jest rozs¹dny i rozwa ny, a tak e który nieustannie i do tego z najwy sz¹ starannoœci¹ doskonali swoje umiejêtnoœci w zakresie nale ytej wspó³pracy z innymi uczestnikami tego ruchu, co w konsekwencji sprawia, e nie stanowi dla niego znacznego wysi³ku bycie taktownym, kulturalnym, uczynnym i serdecznym w ka dej sytuacji. Podmiot taki niezale nie od roli spe³nianej na drodze bêdzie zawsze skoncentrowany na pe³nej obserwacji drogi, bêdzie zawsze prowadzi³ w pe³nej kondycji psychofizycznej i z bezpieczn¹ prêdkoœci¹ pe³nosprawny technicznie, nale ycie oznakowany i oœwietlony pojazd, bêdzie te przechodzi³ przez jezdniê w miejscach wyznaczonych, nale ycie oznakowanych i w warunkach pe³nej widocznoœci obustronnej w relacji: pieszy pojazd, a tak e widoczny i nale ycie rozpoznawalny podczaswykonywania czynnoœci s³u bowych. Znacznie mniejsz¹, choæ istotn¹, rolê we wspomnianej triadzie: cz³owiek pojazd droga odgrywa fakt uzyskania miana bezpiecznego pojazdu, choæ w istocie takiego nie ma. Sprawnie dzia³aj¹ce najnowoczeœniejsze systemy hamulcowe, poduszki powietrzne etc. nie stanowi¹ nale ytej gwarancji zapobiegniêcia wypadkowi, je eli pojazd bêdzie prowadzony przez niedoœwiadczonego kierowcê, który ponadto jedzie z nadmiern¹ prêdkoœci¹ i nienale ycie obserwuje drogê. W takiej sytuacji, znacznie bezpieczniejszym bêdzie pojazd z kierownic¹ wyposa on¹ w miejsce poduszki powietrznej w bagnety skierowane ostrzem w kierunku kieruj¹cego, który wprawdzie nie z rozs¹dku, lecz ze strachu bêdzie kierowa³ ostro nie i bezpiecznie. Równie z³y stan drogi, chocia wp³ynie ujemnie na stan techniczny pojazdu, jednak w przypadku nale ytego jej oznakowania nie odegra decyduj¹co negatywnego skutku, je eli pojazd bêdzie prowadzony rozs¹dnie i rozwa nie. WyobraŸmy sobie, abstrakcyjnie rzecz jasna, e asfaltowa jezdnia jest usiana w kilkumetrowych odstêpach kilkudziesiêciocentymetrowymi lejami (dziurami). Jestem przekonany, i na takiej drodze nie zdarzy siê ani je- XII

Przedmowa den wypadek albo bêdzie takich zdarzeñ znacznie mniej ni na wysokiej jakoœci autostradzie, czy drodze szybkiego ruchu, poniewa kierowcy bêd¹ ze strachu przed uszkodzeniem pojazdu prowadziæ ostro nie, w przeciwieñstwie do tej luksusowej drogi, na której z regu³y pozwalaj¹ sobie na maksymaln¹ prêdkoœæ bardziej zwi¹zan¹ z mo liwoœciami technicznymi pojazdu ni umiejêtnoœciami, a wiêc na brawurê. Tego rodzaju analiza powinna przekonaæ, e czynnikiem decyduj¹cym o bezpieczeñstwie w ruchu drogowym jest cz³owiek. Ka de naruszenie zasad uregulowanych PrRDrog jest zdarzeniem drogowym, wœród których wyró niamy zdarzenia bezskutkowe lub skutkowe. Z kolei zawinione zdarzenia bezskutkowe mog¹ stanowiæ zarówno wykroczenia drogowe, jak i przestêpstwa drogowe. Podobny podzia³ wystêpuje w klasyfikacji zawinionych zdarzeñ skutkowych. Dzielimy je na wypadki stanowi¹ce wykroczenia ( kolizje, st³uczki ) i wypadki bêd¹ce przestêpstwami. Przestêpstwem drogowym jest naruszenie, chocia by nieumyœlnie, zasad bezpieczeñstwa w ruchu l¹dowym, je eli skutkiem tego naruszenia jest: 1) sprowadzenie katastrofy w ruchu l¹dowym (art. 173 KK), 2) sprowadzenie bezpoœredniego niebezpieczeñstwa takiej katastrofy (art. 174 KK), œmieræ, uszkodzenie cia³a lub rozstrój zdrowia innej osoby na czas powy ej 7 dni (art. 177, 355 1 i 2 KK) lub znaczna szkoda w mieniu nienale ¹cym do sprawcy (art. 355 1 KK). Przestêpstwem godz¹cym w bezpieczeñstwo ruchu l¹dowego jest ponadto i niezale nie od wymienionego skutku: 1) dopuszczenie, wbrew szczególnym obowi¹zkom, do ruchu pojazdu mechanicznego, którego stan techniczny bezpoœrednio zagra a bezpieczeñstwu w ruchu drogowym lub do prowadzenia pojazdu mechanicznego przez osobê bêd¹c¹ w stanie nietrzeÿwoœci lub niemaj¹c¹ wymaganych uprawnieñ (art. 179 KK), 2) pe³nienie w stanie nietrzeÿwoœci lub pod wp³ywem œrodka odurzaj¹cego czynnoœci zwi¹zanych bezpoœrednio z zapewnieniem bezpieczeñstwa ruchu pojazdów mechanicznych (art. 180 KK). Warto przypomnieæ, e w myœl wskazanej uchwa³y S¹du Najwy szego z 28.2.1975 r. pojazdem mechanicznym uczestnicz¹cym w ruchu l¹dowym jest w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego ka dy pojazd drogowy czy szynowy napêdzany umieszczonym w nim silnikiem, jak równie maszyna samobie na i motorower. Podmiotem przestêpstwa drogowego mo e byæ ka dy uczestnik ruchu, a tak e inna osoba zobowi¹zana do zapewnienia bezpieczeñstwa ruchu pojazdów, do troszczenia siê o konserwacjê i naprawê szlaków komunikacyjnych oraz o ich w³aœciwe oznakowanie i odpowiedni¹ sygnalizacjê. I wreszcie podmiotem takiego przestêpstwa mo e byæ równie ka dy sprawca zamachu na bezpieczeñstwo ruchu. Przestêpstwa drogowe zagro one s¹ kar¹: pozbawienia wolnoœci (art. 173, 174, 175, 177, 178, 178a, 179, 180 i 355 KK), aresztu wojskowego (art. 355 1 KK), ograniczenia wolnoœci (art. 178a i 179 KK), grzywny (art. 178a i 179 KK) oraz œrodkiem karnym w postaci zakazu prowadzenia pojazdów (art. 173, 174, 177, 178a i 355 KK). Przy przestêpstwach drogowych kara pozbawienia wolnoœci nie jest mniejsza ni miesi¹c i nie wiêksza ni 12 lat (w razie koniecznoœci zaostrzenia karalnoœci na podstawie art. 178 KK 15 lat), ograniczenia wolnoœci (art. 34 KK) rozci¹ga siê w granicach od miesi¹ca do 12 miesiêcy (wymierza siê j¹ w miesi¹cach), a kara grzywny wymierzana jest w stawkach dziennych od 10 do 360 (art. 33 KK). Stawka dzienna nie mo e byæ ni sza od 10 z³ oraz wy sza od 2000 z³. Wartoœæ kwotowa grzywny mieœci siê zatem w granicach od 100 z³ do XIII

Przedmowa 720 000 z³. Szczególnego rodzaju œrodkiem karnym jest zakaz prowadzenia pojazdów orzekany w trybie zwyk³ym (art. 42 1 i 2 KK) na czasod 1 roku do 10 lat (art. 43 1 KK) i nadzwyczajnym na zawsze (art. 42 3i4KK), przy czym orzekanie nastêpuje fakultatywnie (art. 42 1 i 3 KK) albo obligatoryjnie (art. 42 2 i 4 KK). Na uwagê zas³uguje sankcja za niepos³uszeñstwo wobec prawomocnej decyzji s¹du. Chodzi o to, e je eli osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów, zostanie zatrzymana przez organ kontroli ruchu podczas kierowania pojazdem, mo e byæ pozbawiona wolnoœci od miesi¹ca do 3 lat (art. 244 KK). Wykroczenia drogowe zajmuj¹ pierwsze miejsce pod wzglêdem liczby i czêstotliwoœci ich pope³niania. Ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeñ (Dz.U. Nr 12, poz. 114 ze zm.) wymienia 22 rodzaje tego typu wykroczeñ (art. 84 103 KW). Wykroczenia okreœlone w art. 84 98 KW s¹ nastêpstwem naruszenia dyrektyw PrRDrog, a wiêc godz¹ w podstawowe zasady bezpieczeñstwa w ruchu drogowym. Natomiast wykroczenia z art. 99 103 KW polegaj¹ na naruszeniu postanowieñ ustawy z 21.3.1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086 ze zm.). Mo na zatem powiedzieæ, e przepisy rozdzia³u XI KW zajmuj¹ siê ochron¹ prawn¹ bezpieczeñstwa i porz¹dku na drodze. Jest charakterystyczne, e niemal ka de naruszenie porz¹dku wp³ywa ujemnie na poziom bezpieczeñstwa w ruchu drogowym. Wykroczenia mo emy podzieliæ pod wzglêdem charakteru na trzy grupy, a mianowicie zagro enia konkretnego (art. 86, 90 i 98 KW), abstrakcyjno-konkretnego (art. 84 i 91 KW) i abstrakcyjnego (art. 85, 87, 88, 89, 92, 93, 94, 95, 95a, 96, 96a, 97, 99, 100, 101, 102, 103 KW). Wykroczenia drogowe mog¹ byæ pope³nione umyœlnie (art. 85, 92 2, art. 101, 102, 103 KW) i umyœlnie lub nieumyœlnie (pozosta³e wykroczenia). Omawiane wykroczenia zagro one s¹ kar¹: aresztu (art. 84, 85, 86 2, art. 87, 92 2, art. 93, 96a 2 KW), ograniczenia wolnoœci (art. 85, 86 2 KW), grzywny (art. 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 95a, 96, 96a, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103 KW), nagany (art. 89, 90, 91, 92 1, art. 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103 KW) oraz œrodkiem karnym w postaci: zakazu prowadzenia pojazdów (art. 86 3, art. 87 3, art. 92 3, art. 93 2 KW), naprawienia wyrz¹dzonej szkody (art. 85 3 KW), przywrócenia stanu poprzedniego (art. 85 3 KW), przepadku przedmiotów (art. 96a KW). Zadaniem publikacji jest zarówno wyjaœnienie istoty szeroko rozumianego bezpieczeñstwa w ruchu drogowym, jak i pobudzenie wyobraÿni w kierunku ukszta³towania modelowego, a wiêc bezpiecznego u ytkownika drogi, to znaczy takiego, który nie tylko nie spowoduje zagro enia bezpieczeñstwa i nawet siê do niego nie przyczyni, ale równie swoim pozytywnym oddzia³ywaniem zapobiegnie zdarzeniu o negatywnych skutkach. Opracowanie zawiera analizê najistotniejszych z punktu widzenia kszta³towania w³aœciwej praktyki rozstrzygniêæ wypracowanych na kanwie zdarzeñ drogowych (katastrofa, wypadek), bêd¹cych nastêpstwem naruszenia okreœlonych norm bezpieczeñstwa ruchu drogowego. Ksi¹ ka niew¹tpliwie ujawnia rodzaje pope³nianych b³êdów, których nale y siê wystrzegaæ, zak³adaj¹c, e ka demu przypadkowi przyœwieca d¹ enie do sprawiedliwego rozstrzygniêcia, ale nie tylko. Wskazuje równie sposób unikniêcia b³êdów, który z natury rzeczy jest stosunkowo prosty. Zgodnie bowiem z supozycj¹ wymaga jedynie wiedzy, rzetelnoœci i bezstronnoœci we wszystkich fazach postêpowania, a wiêc pocz¹wszy od w³aœciwego zabezpieczenia œladów na miejscu zdarzenia, przez zebranie mate- XIV

Przedmowa ria³u dowodowego umo liwiaj¹cego rekonstrukcjê przebiegu tego zdarzenia, w³aœciw¹ jego ocenê, a skoñczywszy na sprawiedliwym wyroku. Nie ulega w¹tpliwoœci, e sprawiedliwe rozstrzygniêcie to uznanie przez organ orzekaj¹cy winy sprawcy jedynie w przypadku niebudz¹cym najmniejszej w¹tpliwoœci oraz wymierzenie kary w warunkach uwzglêdniaj¹cych wszystkie okolicznoœci, a wiêc zarówno obci¹ aj¹ce, jak i ³agodz¹ce. Celem publikacji jest próba uœwiadomienia, e w rêkach policjanta, prokuratora i sêdziego le y los cz³owieka, który niekiedy zostaje niefortunnie uwik³any w tok postêpowania, a zatem organy te nie mog¹ siê myliæ. W wypadku jednak pope³nienia b³êdu organy ochrony prawnej musz¹ do³o yæ najwy szej starannoœci w skutecznym jego usuniêciu, nie zaœ brn¹æ w uchybieniach. Ten drugi wariant jest z oczywistych wzglêdów nie do przyjêcia, zw³aszcza wówczas, kiedy uczestnik postêpowania konsekwentnie d¹ y do ujawnienia prawdy. W takiej sytuacji nie mamy do czynienia z przypadkow¹ pomy³k¹ wynikaj¹c¹ z niedostrze- enia b³êdu, a wiêc usprawiedliwion¹, lecz œwiadomym dzia³aniem lub brakiem kompetencji. Poddane analizie sprawy s¹ tego dowodem. Przyczyn¹ pomy³ek w sferze podmiotowej (ukaranie pokrzywdzonego zamiast sprawcy) jest z regu³y b³êdna interpretacja przepisów wystêpuj¹ca w korelacji z pobie n¹ ocen¹ przebiegu zdarzenia. Ponadto opracowanie odpowiada na pytanie, w czym tkwi problem pope³niania przez organy procesowe b³êdów w sferze podmiotowej, kiedy obwinia siê faktycznego pokrzywdzonego, zaœ sprawca wystêpuje w roli pokrzywdzonego lub uznaje siê winê osoby, której czyn nie stanowi np. wykroczenia drogowego. Wskazuje równie metodê przeciwdzia³ania temu negatywnemu zjawisku, co jest niew¹tpliwie mo liwe jedynie w warunkach pe³nej aktywnoœci intelektualnej. Chodzi wszak e o sta³e, systematyczne i konsekwentne podnoszenie poziomu wiedzy i umiejêtnoœci osób zajmuj¹cych siê prawnymi problemami ruchu drogowego, a wiêc czynniki sprzyjaj¹ce w³aœciwej interpretacji zachowania uczestników ruchu drogowego na tle obowi¹zuj¹cych rozwi¹zañ prawnych. Konsekwencj¹ okreœlonego sposobu myœlenia to znaczy takiego, któremu towarzysz¹ bezstronnoœæ i obiektywizm oraz poszanowanie fundamentalnej zasady domniemania niewinnoœci i zasady in dubio pro reo, a przekonanie kszta³tuje swobodna nie zaœ, obca naszej procedurze prawnej, dowolna ocena dowodów bêdzie zawsze s³uszne rozstrzygniêcie. S³uszne, to znaczy par excellence zgodne ze stanem faktycznym. Praktyczny punkt widzenia niejako nakaza³ prezentacjê tez orzeczeñ S¹du Najwy szego oraz najczêœciej stosowanych wzorów procesowych. Warszawa, listopad 2006 r. Wojciech Kotowski XV

Wykaz skrótów 1. ród³a Wykaz prawa skrótów AlkU... ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeÿwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231 ze zm.) DrogPublU... ustawa z 21.3.1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086 ze zm.) KK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodekskarny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKW... ustawa z 6.6.1997 r. Kodekskarny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KPK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodekspostêpowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPW... ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postêpowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1148 ze zm.) KW... ustawa z 20.5.1971 r. Kodekswykroczeñ (Dz.U. Nr 12, poz. 114 ze zm.) PrRDrog... ustawa z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) RuchR... rozporz¹dzenie Ministra Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 17.9.2003 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym (Dz.U. Nr 182, poz. 1784 ze zm.) WarunkTechR... rozporz¹dzenie Ministra Infrastruktury z 3.7.2003 r. w sprawie szczegó³owych warunków technicznych dla znaków i sygna³ów drogowych oraz urz¹dzeñ bezpieczeñstwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. Nr 220, poz. 2181) WarunkTechPojR... rozporz¹dzenie Ministra Infrastruktury z 31.12.2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbêdnego wyposa enia (Dz.U. z 2003 r. Nr 32, poz. 262 ze zm.) ZnSygDR... rozporz¹dzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnêtrznych i Administracji z 31.7.2002 r. w sprawie znaków i sygna³ów drogowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1393) 2. Czasopisma CzPKiNP... Dz.U.... Jur.... KiP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dziennik Ustaw Jurysta Kierowca i Prawo XVII

Wykaz skrótów KZS... Krakowskie Zeszyty S¹dowe MoP... Monitor Prawniczy NP... Nowe Prawo OSNCK... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna i Izba Karna do 1961 r. OSNDP... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Departament Prokuratury OSNKW... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Karna i Wojskowa OSNPG... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Prokuratura Generalna OSNPK... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Prokuratura Krajowa OSNwSK... Orzecznictwo S¹du Najwy szego w Sprawach Karnych OSP... Orzecznictwo S¹dów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych PA... Problemy Alkoholizmu Pal.... Palestra PD... Paragraf na Drodze PiP... Pañstwo i Prawo post.... postanowienie poz.... pozycja Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Probl. Praw.... Problemy Praworz¹dnoœci PS... Przegl¹d S¹dowy Rzeczp.... Rzeczpospolita SP... Studia Prawnicze WPP... Wojskowy Przegl¹d Prawniczy 3. Organy orzekaj¹ce SN... SN(7)... S¹dNajwy szy S¹dNajwy szy w sk³adzie siedmiu sêdziów 4. Inne skróty art.... artyku³ BDR... Bezpieczeñstwo Ruchu Drogowego n.... nastêpny (a, e) OPP... Oddzia³ Prewencji Policji post.... postanowienie poz.... pozycja t.j.... tekst jednolity tj.... tojest ust.... ustêp wyr.... wyrok XVIII

Wykaz literatury Bas J., Miko³ajczyk Wykaz literatury C., Olex T., Szyca M., Elementy odblaskowe w aspekcie widocznoœci pieszych w warunkach nocnych, [w:] VI Konferencja Problemy wypadków drogowych. Zbiór referatów, Zakopane 22 24.10.1998 r. Bojarski M., Radecki W., Kodekswykroczeñ. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2006. Boñczak S., Glosa do uchwa³y SN z 18.11.1998 r., I KZP 16/98, PS 1999, Nr 5. Boratyñska K. T., Górski A., Sakowicz A., Wa ny A., Kodekspostêpowania karnego. Komentarz, Warszawa 2005. Bucha³a K., Przypisanie skutku stanowi¹cego znamiê nieumyœlnego przestêpstwa w polskim prawie karnym, [w:] Teoretyczne problemy odpowiedzialnoœci karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym, Wroc³aw 1990. Bucha³a K., Niektóre problemy kryminalizacji stanu nietrzeÿwoœci w zwi¹zku z ruchem drogowym, [w:] Alkohol. Zagadnienia toksykologiczne i prawne, Kraków 1993. Bucha³a K., Problemy kryminalizacji ucieczki uczestnika karalnego zdarzenia w ruchu drogowym, Prok. i Pr. 1995, Nr 2. Bucha³a K., Problemy odpowiedzialnoœci karnej za przestêpstwa drogowe, [w:] Problematyka prawna i techniczna wypadków drogowych, Kraków 1995. Bucha³a K., Zbiegniêcie z miejsca wypadku drogowego, PS 1996, Nr 1. Bucha³a K., Przestêpstwa i wykroczenia przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji drogowej. Komentarz, Bydgoszcz 1997. Bucha³a K., Niektóre problemy wyk³adni znamion przestêpstw przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji, Prok. i Pr. 1998, Nr 11 12. Bucha³a K., Przestêpstwo dopuszczenia do ruchu pojazdu zagra aj¹cego bezpieczeñstwu lub kierowcy nietrzeÿwego albo znajduj¹cego siê pod wp³ywem œrodka odurzaj¹cego, CzPKiNP 1998, Nr 1 2. Bucha³a K., Glosa do wyroku SN z 27.5.1997 r., V KKN 268/96, OSP 1998, Nr 3. Bucha³a K., Zbiegniêcie kieruj¹cego pojazdem z miejsca zdarzenia, [w:] Rozwa ania o prawie karnym. Ksiêga pami¹tkowa z okazji siedemdziesiêciolecia urodzin Profesora A. Ratajczaka, (red.) A. J. Szwarc, Poznañ 1999. Bugajny W., Projekt nowego kodeksu karnego powinien wymuszaæ trzeÿwoœæ kierowców, PA 1997, Nr 11 12. Burdzy P., Analiza widocznoœci rowerzysty z pozycji kierowcy ci¹gnika siod³owego, PD 2005, Nr 5. Caliñska H., Guba³a W., Ocena stanu nietrzeÿwoœci w razie konsumpcji alkoholu po wypadku, PS 1993, Nr 11 12. D¹browska-Kardas M., Kardas P., Kryminalizacja ucieczki sprawcy wypadku drogowego z miejsca zdarzenia w œwietle nowelizacji kodeksu karnego z 12 lipca 1995 r., cz. I, Pal. 1996, Nr 3 4; cz. II, Pal. 1996, Nr 5 6. D¹browska-Kardas M., Kardas P., Odpowiedzialnoœæ za spowodowanie wypadku komunikacyjnego w œwietle regulacji nowego kodeksu karnego z 1997 r., cz. I, Pal. 1999, Nr 1 2; cz. II, Pal. 1999, Nr 3 4. XIX