Obowi¹zek udzielenia informacji o osobie, która dysponowa³a pojazdem, a przekroczy³a dozwolon¹ prêdkoœæ

Transkrypt

1 AGNIESZKA KSIÊ OPOLSKA-BREŒ Obowi¹zek udzielenia informacji o osobie, która dysponowa³a pojazdem, a przekroczy³a dozwolon¹ prêdkoœæ Jednym z coraz czêœciej powtarzaj¹cych siê stanów faktycznych jest nastêpuj¹ca sytuacja. Kierowca, który przekroczy³ dozwolon¹ prêdkoœæ zostaje sfotografowany przez przydro ne radary. NiewyraŸne zdjêcie oraz wezwanie do uiszczenia mandatu za przekroczenie prêdkoœci zostaje przes³ane do ustalonego na podstawie numerów rejestracyjnych pojazdu w³aœciciela pojazdu, który w toku postêpowania wyjaœniaj¹cego twierdzi, i to nie on prowadzi³ przedmiotowego dnia samochód, lecz jeden z jego znajomych, któremu po yczy³ samochód do tymczasowego u ywania. Zapytany o personalia osoby, której po yczy³ samochód podaje, e w zwi¹zku z faktem, i ma kilka samochodów, wielu znajomych i czêsto po ycza im swoje samochody, nie jest w stanie podaæ ¹danych informacji, tj. personaliów tej osoby, poniewa tych danych nie pamiêta. W zwi¹zku z powy szym Policja umarza postêpowanie w sprawie wykroczenia z art k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r Prawo o ruchu drogowym 1 (u.p.r.d.). Podstaw¹ umorzenia jest przepis art. 5 1 pkt 2 k.p.s.w. w zw. z art k.p.s.w., tj. postêpowanie zostaje umorzone wobec braku znamion, gdy wykroczenie z art k.w. polega na umyœlnoœci 2, natomiast jak wynika z zebranego materia³u dowodowego w przedstawionym stanie faktycznym wyst¹pi³a nieumyœlnoœæ, poniewa w³aœciciel pojazdu twierdzi, e nie pamiêta komu po yczy³ samochód w danym dniu. 1 Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz W doktrynie przyjmuje siê, e strona podmiotowa czynów z art i 2 k.w. polega na umyœlnoœci. W wypadku wykroczenia z art k.w. mo liwy jest zarówno zamiar bezpoœredni jak i ewentualny. Omawiany przepis nie zawiera klauzuli umyœlnoœci, jednak w doktrynie przyjmuje siê, e umyœlnoœæ nale y do istoty tego rodzaju zachowania. (M. Mozgawa, M. Budyn-Kulik, P. Koz³owska-Kalisz, M. Kulik: Kodeks wykroczeñ. Komentarz, Wolters Kluwer 2009, s. 245). 112

2 Obowi¹zek udzielenia informacji o osobie, która dysponowa³a pojazdem... Uwa am, e organa œcigania s³usznie uzna³y, i obwiniony nie wype³ni³ znamion wykroczenia z art kw w zw. z art. 78 ust. 4 u.p.r.d., co nie oznacza, e postêpowanie powinno byæ umorzone, poniewa w zachowaniu obwinionego mo na dopatrzyæ siê znamion wykroczenia z art. 97 k.w., który przewiduje karê grzywny do 3000 z³otych lub karê nagany dla sprawcy, który wykracza przeciwko innym przepisom o bezpieczeñstwie lub porz¹dku ruchu na drogach publicznych. Zasadnym jest przyjrzeæ siê dwóm sytuacjom, a mianowicie: jedna z nich polega na tym, e w³aœciciel pojazdu celowo, tj. umyœlnie nie podaje wbrew obowi¹zkowi komu powierzy³ pojazd do kierowania lub u ywania w oznaczonym czasie taki stan faktyczny nale y kwalifikowaæ z art k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 u.p.r.d.; druga z nich polega na tym, e w³aœciciel pojazdu istotnie nie udziela Policji wy ej wskazanych informacji, jednak przyjmujemy, e czyni to nieumyœlnie, poniewa twierdzi, e danych tych zapomnia³. W tej sytuacji niepodwa alnym jest fakt, i wbrew ci¹ ¹cemu na nim obowi¹zkowi nie udziela organom œcigania ¹danych informacji. Tym samym jakkolwiek nie mo na powiedzieæ, i zachowaniem swoim wype³nia znamiona wykroczenia z art k.w., to jednak, e nie przestrzegaj¹c obowi¹zku wskazanego w przepisie art. 78 ust. 4 u.p.r.d. pope³nia wykroczenie z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 u.p.r.d. Wykroczenie z art. 97 k.w. pope³niæ mo na zarówno umyœlnie, jak i nieumyœlnie 3. Przedstawione powy ej stanowisko znajduje swoje potwierdzenie w doktrynie i judykaturze. R.A. Stefañski uwa a, i niewykonanie obowi¹zków wynikaj¹cych z przepisu art. 78 ust. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym stanowi wykroczenie z art. 97 k.w. 4. W wyroku z dnia 11 paÿdziernika 2000 r. w sprawie IV KKN 250/00, S¹d Najwy szy stwierdzi³, i typizuj¹c wykroczenia w tak rozleg³ej dziedzinie, jak¹ jest bezpieczeñstwo i porz¹dek w komunikacji, ustawodawca w art a k.w. okreœli³ najistotniejsze wykroczenia przeciwko tej dziedzinie, po czym doda³ dope³niaj¹cy przepis art. 97 k.w., w którym za wykroczenia przeciwko innym przepisom o bezpieczeñstwie i porz¹dku ruchu przewi- 3 M. Mozgawa, M. Budyn-Kulik, P. Koz³owska-Kalisz, M. Kulik: Kodeks... op. cit., s R. A. Stefañski: Komentarz. Prawo o ruchu drogowym, Wolters Kluwer 2008, s PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)

3 Agnieszka Ksiê opolska-breœ dzia³ karê grzywny do 3000 z³ albo karê nagany. Wyraz inna nale y jak wskazano w doktrynie rozumieæ w ten sposób, e maj¹ to byæ przepisy inne ni okreœlone w art a. Musz¹ one przy tym dotyczyæ bezpieczeñstwa i porz¹dku ruchu drogowego, a nie innych zagadnieñ tak e regulowanych prawem o ruchu drogowym oraz odnosiæ siê do dróg publicznych. Przepis art. 97 pomyœlany zosta³ jako przepis dope³niaj¹cy, a nie zastêpczy 5. Powy szy wyrok jak najbardziej odnosi siê do poruszonego zagadnienia, stanowi¹c potwierdzenie wy ej wskazanej hipotezy. Przepis reguluj¹cy obowi¹zek w³aœciciela lub posiadacza pojazdu wskazania na ¹danie uprawnionego organu, komu w³aœciciel lub posiadacz samochodu powierzy³ pojazd do kierowania lub u ywania w oznaczonym czasie, okreœlony jest w art. 78 ust. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym. Przepis ten dotyczy porz¹dku ruchu drogowego na drogach publicznych. Poœrednio dotyczy tak e kwestii bezpieczeñstwa. Osoba, maj¹ca wiedzê o kierowcy nie przestrzegaj¹cym przepisów prawa o ruchu drogowym, któr¹ to informacjê nie podaje stosownym organom, przyczynia siê do bezkarnoœci takiej osoby, która nie czuj¹c respektu wobec prawa, nie zamierza zmieniæ swojego postêpowania. Odnosz¹c siê zaœ do przedmiotu ochrony wykroczenia z art. 97 k.w., to w doktrynie przyjmuje siê, e indywidualnym przedmiotem ochrony jest porz¹dek i bezpieczeñstwo ruchu na drogach publicznych 6. Organy œcigania nie mog¹ byæ bezsilne wobec sytuacji, gdy w³aœciciel pojazdu t³umacz¹c siê, chocia by jak w wy ej przytoczonym przyk³adzie, wzbrania siê od wskazania osoby, której u yczy³ pojazd zarejestrowany przez radary w momencie gdy jecha³ z niedozwolon¹ prêdkoœci¹. Trzeba bowiem zapobiec sytuacjom, w których kierowcy, chc¹c unikn¹æ odpowiedzialnoœci karnej, bêd¹ wyjaœniaæ, i nie pamiêtaj¹ komu w danym dniu po yczyli pojazd. Nie dotyczy to rzecz jasna sytuacji gdy w³aœciciel pojazdu odmawia podania ¹danych informacji, poniewa jego pojazd zosta³ u yty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznan¹ osobê, czemu nie móg³ zapobiec. Powy sze odnosi siê m.in. do nierzadkich przypadków kradzie y pojazdów lub zaboru w celu krótkotrwa³ego u ycia. Omawiany obowi¹zek powinien byæ spe³niony nie tylko gdy policjant lub stra nik miejski pyta o to w toku przes³uchania, ale tak e w czasie tzw. czynnoœci operacyjno-rozpoznawczej, z której sporz¹dzana jest notatka urzêdowa. Wykonaniem takiego obowi¹zku jest 5 Prok. i Pr. 2001/4/19. 6 M. Mozgawa, M. Budyn-Kulik, P. Koz³owska-Kalisz, M. Kulik: Kodeks..., op. cit., s

4 Obowi¹zek udzielenia informacji o osobie, która dysponowa³a pojazdem... tak e alternatywne wskazanie osób, które w chwili zdarzenia mog³y hipotetycznie kierowaæ pojazdem 7. Ponadto wskazaæ nale y, e w doktrynie podkreœla siê, i przez okreœlenie inne przepisy, które zosta³o u yte w przepisie art. 97 k.w. rozumieæ nale y takie naruszenia przepisów, które dotycz¹ wykroczeñ nie stypizowanych w przepisach art a k.w. 8. Nale y zauwa yæ, e omawiany stan faktyczny nie podpada pod aden z przepisów z wy ej wskazanej grupy. Inni przedstawiciele doktryny prezentuj¹ odmienne stanowisko. S. Michór twierdzi, i skoro w Kodeksie wykroczeñ znajduje siê przepis, który penalizuje zachowanie sprawcy polegaj¹ce na odmowie udzielenia informacji uprawnionemu organowi (art k.w.), to nie mo na dokonaæ subsumcji zachowania w³aœciciela pojazdu lub posiadacza - œwiadka odmawiaj¹cego udzielenia informacji o osobie kieruj¹cej pojazdem, jako wyczerpuj¹cego znamiona z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 u.p.r.d. 9. D. J. Babski prezentuje jeszcze bardziej skrajne stanowisko, a mianowicie uwa a, i skoro przepis art. 78 ust. 4 u.p.r.d. nie zawiera sankcji za nieujawnienie danych osoby, której pojazd zosta³ udostêpniony, oznacza to, e mo na bezkarnie odmówiæ podania tych informacji 10. Osobne zagadnienie stanowi ewentualne powo³anie siê osoby, która odmawia podania takich informacji na prawo do obrony w postêpowaniu wykroczeniowym poprzez odmowê sk³adania zeznañ. W uchwale z dnia 30 listopada 2004 r., w sprawie I KZP 26/04, S¹d Najwy szy stwierdzi³, i odpowiednie stosowanie z mocy art k.p.w. w postêpowaniu w sprawach o wykroczenia przepisu art k.p.k., w jego brzmieniu ustalonym przez ustawê z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks postêpowania karnego nie oznacza, aby osoba przes³uchiwana w charakterze œwiadka (sk³adaj¹ca oœwiadczenie dowodowe w tym charakterze) w sprawie o wykroczenie mog³a uchyliæ siê od odpowiedzi na pytanie, je eli jej udzielenie mog³oby naraziæ osobê dla niej najbli sz¹ na odpowiedzialnoœæ tylko za wykroczenie 11. W uzasadnieniu wskazanej uchwa³y s¹d wyjaœni³, i nowy kodeks postêpowania w sprawach o wykroczenia z 24 sierpnia 2001 r. 12 wszed³ w ycie 17 paÿdziernika 7 S. Michór: Realizacja prawa do obrony w postêpowaniu wykroczeniowym, a art. 78 ust. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym, Palestra 2009/1-2/99, s A. Kotowski: Kodeks wykroczeñ komentarz, Zakamycze 2004, s S. Michór, op. cit., s D. J. Babski: Rzeczpospolita 2008/7/8. 11 OSNKW 2004/11-12/ Dz. U. Nr 106, poz PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)

5 Agnieszka Ksiê opolska-breœ 1999 r. Obowi¹zuj¹cy wówczas przepis art k.p.s.w. stanowi³, i przy przeprowadzeniu dowodu z zeznañ œwiadka w sprawach o wykroczenia stosuje siê odpowiednio m.in. art. 183 k.p.k. Powo³any przepis k.p.k. w ówczesnym brzmieniu zak³ada³, e œwiadek ma prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie, gdy odpowiedÿ mog³aby naraziæ jego lub osobê mu najbli sz¹ na odpowiedzialnoœæ za przestêpstwo, przestêpstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe. Kodeks postêpowania karnego zosta³ jednak znowelizowanym m. in. ustaw¹ z dnia 10 stycznia 2003 r., wprowadzaj¹c¹ nowe brzmienie art. 183 k.p.k. Przepis ten w nowej wersji przewiduje mo liwoœæ uchylenia siê od odpowiedzi na pytanie gdy udzielenie jej mog³oby naraziæ œwiadka lub jego osobê najbli sz¹ na odpowiedzialnoœæ za przestêpstwo lub przestêpstwo skarbowe. Przepis nie wspomina wiêc o odpowiedzialnoœci za wykroczenie. Takie rozwi¹zanie funkcjonowa³o w okresie obowi¹zywania kodeksu postêpowania karnego z 1928 r. i rozporz¹dzenia Prezydenta RP o postêpowaniu karno-administracyjnym z 1928 r. 13, a nastêpnie ustawy o postêpowaniu karno-administracyjnym z 1951 r. 14 W tym czasie przepisy stanowi³y, i w postêpowaniu s¹dowym w sprawach o wykroczenia stosuje siê przepisy k.p.k. obowi¹zuj¹ce w postêpowaniu przed s¹dem pierwszej instancji. Zgodnie z tymi regu³ami œwiadek lub osoby dla niego najbli sze mia- ³y prawo odmówiæ odpowiedzi na pytanie wy³¹cznie w razie obawy nara enia siê na odpowiedzialnoœæ za przestêpstwo. Zdaniem R. Kmiecika omawiany obowi¹zek nie oznacza, e œwiadek, który wskaza³ osobê najbli sz¹ utraci prawo odmowy zeznañ gdy przeciwko tej osobie bêdzie wszczête postêpowanie w sprawie o wykroczenie. Zdaniem autora gdyby ów œwiadek skorzysta³ z prawa odmowy zeznañ, to wówczas z³o one na podstawie art. 78 ust. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym oœwiadczenie, w którym uprzednio wskaza³ sprawcê wykroczenia nie mog³oby stanowiæ dowodu. R. Kmiecik trafnie zauwa y³, i zagadnienie poruszone przez S¹d Najwy szy w omawianej uchwale odnosi siê wy³¹cznie do wyk³adni art k.p.k., zupe³nie pomijaj¹c przepis art k.p.k., który przecie tak e ma zastosowanie w postêpowaniu w sprawach o wykroczenia, a reguluje kwestiê prawa odmowy zeznañ Dz. U. Nr 38, poz Dz. U. Nr 66, poz R. Kmiecik: Glosa do uchwa³y SN z dnia 30 listopada 2004 r., I KZP 26/04. Teza 2, OSP 2005/10/117, s. 526,

6 Obowi¹zek udzielenia informacji o osobie, która dysponowa³a pojazdem... Uwa am, ze uwzglêdniaj¹c obecnie obowi¹zuj¹c¹ wersjê art k.p.s.w. w zw. z art. 183 k.p.k. stwierdziæ nale y, i powy sze odes³anie nie ekskulpuje od obowi¹zku udzielenia w³aœciwemu organowi pañstwowemu lub instytucji wiadomoœci lub dokumentów co do okolicznoœci okreœlonych w art k.w. dr Agnieszka Ksiê opolska-breœ asystentka sêdziego w S¹dzie Okrêgowym w Lublinie PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)