1 WSTĘPNE ZAŁOŻENIA DO ARANŻACJI NOWEJ GALERII SZTUKI SOCREALIZMU W BUDYNKU DAWNEJ STAJNI Według przyjętej nowej strategii Muzeum Zamoyskich w Kozłówce podjęte zostały, jako priorytetowe, zadania remontu i adaptacji trzech historycznych budynków zespołu pałacowo-parkowego w Kozłówce, dwóch oficyn z głównego dziedzińca (północnej i południowej) i dawnej stajni (tzw. remontowej) przy głównym parkingu. Budynki te mają w przyszłości wzmacniać infrastrukturę Muzeum i wspomagać jej działania statutowe. Będą wykorzystane do profesjonalizacji obsługi ruchu turystycznego oraz realizacji nowych działań merytorycznych i wystawienniczych. Jednym z projektów wskazanych do realizacji jest przeniesienie i przygotowanie nowej ekspozycji Galerii Sztuki Socrealizmu w budynku dawnej stajni dla koni hodowanych na potrzeby wojska, tzw. remontów. 1. GALERIA SZTUKI SOCREALIZMU Obecnie Galeria Sztuki Socrealizmu, jedna z ekspozycji Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, od ponad 20 lat ulokowana jest w centralnej części pawilonu północnego i zajmuje powierzchnię ok. 110 m 2. Prezentowane są w niej, wg danych z końca marca 2015 roku, 262 obiekty zabytkowe, na które składa się: 81 obrazów, rysunków i grafik, 95 rzeźb, 4 tkaniny, 82 numizmaty (polskie monety po 1945 roku). Powyższe obiekty stanowią 10,97 % całości zbiorów sztuki współczesnej Muzeum. Ekspozycja w obecnym kształcie wydaje się prezentować formułę nieco archaiczną i zbyt barokową dla prezentacji zagadnień związanych ze sztuką socrealistyczną i współczesną powojenną historią Polski (po 1945 roku). Aranżacja Galerii pochodzi z 2004 roku, jej autorem jest dr hab. szt. Romuald Kołodziej, związany zawodowo z UMCS w Lublinie i Politechniką Radomską. Głównym założeniem aranżacji jest ukierunkowanie widza na odbiór podstawowych zagadnień (tematów) ówczesnej sytuacji społecznej, politycznej i gospodarczej w Polsce. Odbiorcy towarzyszy czytelny podział na tematykę wiejską,
2 miejską i wielkoprzemysłową, walkę z zachodnim imperializmem i kolonializmem, które przeplecione są wizerunkami przodowników pracy i działaczy komunistycznych. Prezentowanym tematom towarzyszą wielkoformatowe wydruki fotograficzne, reprodukcje plakatów propagandowych, montaż słowno-muzyczny o socrealizmie, prezentacje wybranych fragmentów polskich kronik filmowych z lat 40. i 50. XX wielu oraz filmu Andrzeja Trzos-Rastawieckiego Ballada o prawdziwym kłamstwie. W przedsionku Galerii umieszczone zostały reprodukcje zdjęć oraz przedmioty codziennego użytku, sprzęt i druki z okresu powojennego. W sąsiedztwie budynku znajduje się plenerowa ekspozycja pomników i popiersi z okresu PRL-u. Wymowa obecnej ekspozycji kładzie duży nacisk na zagadnienia o charakterze społeczno-politycznym, dając sztuce jedynie formę ilustracji wybranych zagadnień. W tej wersji ekspozycji stosunkowo duża ilość dzieł sztuki, bardzo malownicza i różnorodna, tworzy tło wyłącznie dla przekazu historycznego, zacierając jednak wymiar ówczesnej sztuki jako zjawiska artystycznego. 2. NOWA GALERIA ZAŁOŻENIA Przeniesienie Galerii Sztuki Socrealizmu w nowe miejsce, umożliwi stworzenie nowej aranżacji przestrzeni ekspozycyjnej, odpowiadającej zmieniającym się wymaganiom dla tego typu ekspozycji o charakterze historycznym, z możliwością lepszego wykorzystania multimediów. W porównaniu do obecnej Galerii, nowa aranżacja ekspozycji powinna położyć większy nacisk na zaprezentowanie dorobku polskich artystów plastyków po 1945 roku. Akcenty społeczno-polityczne, ważny element dopowiadający i wyjaśniający nurty artystyczne, powinny tworzyć tło dla prezentacji dzieł sztuki. Nowa Galeria Sztuki Socrealizmu, w wymiarze merytorycznym powinna mocniej akcentować zagadnienia dotyczące ówczesnej sztuki, jako wzorca dla właściwego kształtowania socjalistycznego społeczeństwa, elementu ściśle scentralizowanej i nadzorowanej nowej polityki społeczno-kulturalnej, m.in. realizowanego hasła powszechnej dostępności do kultury i sztuki przez szerokie masy społeczne. Należy przy tym podkreślić traktowanie twórczości artystycznej i kulturalnej, jako ważnego narzędzia propagandowego, wykorzystywanego przez władze komunistyczne po drugiej wojnie światowej.
3 Nowa ekspozycja polskiej sztuki socrealistycznej powinna rozpoczynać się tematami z ogólnopolskich wystaw przodowników pracy, z końca lat 40. XX wieku. Następnie powinien zostać zaprezentowany dorobek artystów plastyków z czterech ogólnopolskich wystaw plastyki, które odbyły się w Warszawie w pierwszej połowie lat 50. XX wieku. Wystawa w warszawskim ARSENALE (1955) i liczna reprezentacja sztuki polskiej drugiej połowy lat 50. XX wieku (i późniejszej) powinna symbolicznie zamykać temat ekspozycji. W celu zaprezentowania bogatych zbiorów sztuki współczesnej, znajdującej się w muzeum, wskazane jest także wyeksponowanie mało znanych zbiorów medalierstwa, numizmatyki, plakatu, tkaniny i fotografii współczesnej. Powinno się dołożyć wszelkich starań, aby ten trudny temat został zrealizowany w sposób maksymalnie zrozumiały dla widza, szczególnie wykorzystując do tego celu multimedia. Adaptacja budynku stajni na ekspozycję muzealną umożliwia szerokie wykorzystanie tego rodzaju urządzeń. Ten ważny element, spotykany w większości nowych ekspozycji muzealnych, daje nieograniczone wprost możliwości zaprezentowania treści uzupełniających do tematu oraz niewątpliwie wzmocni walor edukacyjny nowej Galerii Sztuki Socrealizmu. Ilość obiektów w nowej ekspozycji, powinna być zbliżona do obecnej. Bez wątpienia, odpowiednia aranżacja wnętrza nowej Galerii umożliwi lepsze zaprezentowanie muzealnych zbiorów polskiej rzeźby powojennej. Budynek stajni daje również możliwości przeniesienia na poddasze zaplecza dla Galerii, gdzie będzie możliwość przeprowadzenia kwerend, gromadzenia i udostępniania dokumentacji muzealnej i działowych pomocy naukowych oraz zorganizowanie właściwie wyposażonego przechowywania obiektów na podłożu papierowym (rysunków i grafik). Do dyspozycji pracowników będzie także zaplecze socjalne i sanitarne. 3. OPIS PROJEKTU ARANŻACJI NOWEJ GALERII SZTUKI SOCREALIZMU Aranżacja przestrzeni nowej Galerii Sztuki Socrealizmu bezpośrednio wiąże się z wykorzystaniem zarówno wielkości jak i istniejących podziałów architektonicznych wnętrza budynku stajni. Z tego względu nowa ekspozycja została podzielona chronologicznie na sektory, dotyczące określonych zagadnień kulturze i sztuce polskiej po
4 1945 roku, uzupełnionych przez dodanie tła historyczno-społecznego w przekazie multimedialnym Wejście główne Projekt aranżacji ekspozycji powinien przyjąć lokalizację wejścia głównego w miejscu jednych z istniejących wrót stajni. Wyboru tego miejsca należy dokonać w oparciu o relacje budynku stajni zarówno z otoczeniem zewnętrznym jak i przyjętym planem eksponowania zbiorów. W otworze wejścia głównego powinny być zastosowane drzwi przeszklone automatycznie otwierane, dodatkowo zamykane drewnianymi wrotami rozwieralnymi, nawiązującymi do wrót historycznych. Wejście główne musi spełniać wymóg dostępności dla osób niepełnosprawnych. W tej przestrzeni należy przewidzieć stanowisko dla obsługi/dozoru z urządzeniami monitorującymi bezpieczeństwo mienia i osób (m.in. telewizja przemysłowa), z centralą nagłośnienia i oświetlenia ekspozycji, z dostępem do internetu i komputerowej sieci muzealnej. Klatka schodowa (narożnik pd.-wsch.) Przestrzeń przeznaczona na umieszczenie klatki schodowej, prowadzącej na poddasze, do pomieszczeń zaplecza Galerii. Proponuje się wydzielenie klatki schodowej z użyciem materiału transparentnego, celem uczytelnienia jednoprzestrzenności wnętrza z rytmem istniejących filarów i sklepień. Ekspozycja obrazów, rzeźb i reprodukcji prac na papierze Przestrzeń ekspozycyjna, odnosząca się do zagadnień artystycznych, społecznych i politycznych drugiej połowy lat czterdziestych XX wieku. Będą w niej prezentowane zarówno obiekty ze zbiorów własnych, m.in. z ogólnopolskich wystaw przodowników pracy, jak i obce, wypożyczone z innych muzeów, odnoszące się do zagadnień wczesnopowojennego wystawiennictwa. W tej części ekspozycji powinien zostać zainstalowany rzutnik i ekran multimedialny, umożliwiający odtwarzanie filmów i innych materiałów filmowych oraz przynajmniej jeden monitor. Ponieważ w tej części ekspozycji odbywałyby się także działania edukacyjne prowadzone w Galerii, wskazane byłoby umieszczenie mobilnych siedzisk dla zwiedzających.
5 Wydaje się niezbędne, w celu zwiększenia przestrzeni ekspozycyjnej, zamontowanie ścianki modułowej np. ze szkła, na pilastrze ściany zewnętrznej. Ekspozycja rzeźby W tej części ekspozycji przewidziana jest ekspozycja wyłącznie rzeźb pochodzących ze zbiorów własnych, zarówno typowych dla socrealizmu, jak również wyłamujących się z tej formuły artystycznej. Umiejscowienie ekspozycji rzeźb w centralnej części budynku (z wyłączeniem osi komunikacyjnej w trakcie środkowym), daje możliwość zaprezentowania fragmentu ekspozycji również bez wchodzenia do wnętrza budynku. Sugeruje się, aby drzwi w elewacji północnej były przeszklone. Zamiast pierwotnych wrót drewnianych okiennice zewnętrzne. Ekspozycja obrazów, rzeźb i reprodukcji prac na papierze Zaprezentowany zostanie tutaj dorobek polskich artystów plastyków pochodzący z czterech ogólnopolskich wystaw plastyki (OWP). Będzie to największy i najistotniejszy element nowej ekspozycji. W celu zwiększenia przestrzeni ekspozycyjnej potrzebne będzie wprowadzenie transparentnych ścian modułowych. W tej przestrzeni przewidziane są do zamontowania monitory, zlokalizowane np. przy istniejących filarach. Ekspozycja obrazów, rzeźb, reprodukcji prac na papierze oraz medalierstwa, numizmatyki i tkaniny Schyłkowy czas dogmatycznej doktryny socrealistycznej w kulturze polskiej zaprezentują obiekty pochodzące z polskich wystaw z drugiej połowy lat 50. XX wieku. Dominować tutaj będą obiekty z wystawy w warszawskim Arsenale (1955) oraz późniejsze, jak również prace powstałe w nurcie oficjalnej sztuki PRL-u, do początku lat 90. XX wieku. Dla zwiększenia przestrzeni ekspozycyjnej przewiduje się wprowadzanie transparentnych ścian modułowych, wydzielających aneksy tematyczne ekspozycji. Planowane jest umieszczanie monitorów oraz specjalistycznych gablot na numizmaty i medalierstwo. Główny trakt ekspozycji
6 Główny trakt Galerii to środkowy trakt układu przestrzennego stajni, poprowadzony wzdłuż podłużnej osi środkowej budynku. Wykorzystując go dla celów ekspozycyjnych, można przy filarach sytuować monitory zwykłe i dotykowe. W górnej części filarów można także wyeksponować posiadane sztandary i reprodukcje plakatów socrealistycznych. Podstawowe wymagania dla ekspozycji. W związku z wyeksponowaniem dzieł sztuki potrzebne są niezbędne specjalistyczne systemy ekspozycyjne: zawieszenia dla obrazów, rysunków/grafik, plakatów, tkanin (zarówno na ścianach murowanych, jak i modułowych), kompleksowe oświetlanie całości ekspozycji, jak i punktowe doświetlenie wybranych eksponatów lub fragmentów ekspozycji, nagłośnienie całości ekspozycji (w różnych wariantach), dobór odpowiednich modułowych transparentnych ścian, większych i mniejszych, do podziałów ekspozycyjnych (np. ze szkła) do wyeksponowania rzeźb i płaskorzeźb (gabloty, podesty, podstawy, inne elementy), zintegrowana informacja wizualna, np. w postaci nadruku tekstów na ściankach modułowych, podpisów do obiektów itp., gabloty do wyeksponowania numizmatów i medalierstwa. Przygotował: Sławomir Grzechnik Kierownik Działu Zbiorów Sztuki Realizmu Socjalistycznego Muzeum Zamoyskich w Kozłówce marzec 2016