ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X V DOD. W AR SZA W A 1965 IZYDOR GUTMAŃSKI WPŁYW TORFU NATURALNEGO I FORMALINOWEGO NA WARTOŚĆ NAWOZOWĄ KRAJOW EJ MĄCZKI FOSFORYTOWEJ Pracownia Uprawy i Nawożenia Zakładu Buraka IHAR Bydgoszcz W artość nawozowa krajow ej mączki fosforytowej dość w yraźnie ustępuje w artości nawozowej innych nawozów fosforowych (Lityński 1956). Na podniesienie jej efektywści nawozowej wywierają pewien wpływ takie czynniki, jak stopień rozdrobnienia, wilgotść i odczyn gleby oraz wybiórcza zdolść samych roślin upraw nych. Powszechnie znany jest w literaturze i w praktyce rolniczej wpływ substancji organicznej na uruchamianie i stopień wykorzystania fosforu z różnych trud dostępnych dla roślin form związków fosforowych (Jurkowska [2], Maksimów [4]). W celu zwiększenia aktywści surowego wysokiego stosowane są takie zabiegi, jak amoniakowanie i parowanie oraz odkażanie środkami chemicznymi, 1,3 dwuchloropropanem, fumazonem, chloropikryną, bromkiem metylu, a także formaldehydem (Fine [1], M a - ciak [3]). W Zakładzie Nawożenia IUNG w 1959 r. bada wpływ naturalnego wysokiego i formaldehydowanego na stopień w ykorzystania ogólnej zawartości fosforu, znajdującego się w krajowej mączce fosforytowej. W tym celu przeprowadzo doświadczenie w wazonach Mitcherlicha w 4 powtórzeniach, na piasku słabo gliniastym o ph w KC1 5,8 i kwasowości hydrolitycznej yi = 4,3. Gleba ta zawierała 0,08% próchnicy, a także 1,9 mg P 20 5 i 0,6 mg K20 przyswajalnych oraz 28,8 mg P 20 5 ogółem na g gleby. Całkowita pojemść kapilarna gleby wysiła 24,3%. Zastosowany torf wysoki, mszysty, przechodzący po rozdrobnieniu w całości przez sito o średnicy oczek 1 mm, miał ph w KC1 2,65, ph w H20 3,45 oraz zawierał w przeliczeniu na suchą masę 11,29% popiołu surowego, 1,09% N, 0,22*% P 20 5, 0,10 K20 i 0,18% CaO ogółem.
392 I. G U T M A Ń SK I Dawki w stosunku do 7 kg powietrznie suchej gleby wysiły 0,5 i (35 i 70 g). Ponadto część naważek po 35 g traktowa rozcieńczoną formaliną 36% w ilości 2 ml i 20 ml na porcję uprzednio wymieszanego z nawozem fosforowym. Mączka fosforytowa użyta w doświadczeniu zawierała 18,71% P 20 5 ogółem, 7,40% P 20 5 rozpuszczalnego w 2% kwasie cytrywym oraz 29,95% CaO, supertomasyna zaś zawierała 3 P 20 5 ogółem, 23,21% P 20 5 rozpuszczalnego w 2% kwasie cytryw ym i 39,19% CaO. Nawożenie podstawowe na 7 kg gleby, poza odpowiednią ilością mikroelementów, wysiło: 0,1 g N lub 0,4 g N w formie NH4N 0 3, 0,8 g K 20 w formie KC1 i 0,4 g P 20 5 ogółem w supertomasynie lub mączce fosforytowej. Wagowe ilości wprowadzonego do gleby fosforu ogółem w formie supertom asyny lub mączki w stosunku do ilości wysiły Homö/cje nawozowe -Trecfment Rys. 1. Zawartość azotu amowego i azotawego w glebie 1 naw ożenie kontrolne, 2 0,5p/o naturalnego, 3 naturalnego, 4 form aliw ego, 5 z 10-krotnie wyższą dawką form a lin y niż w p. 4 Soil contents of ammonium nitrate and nitrogen from nitrates i control treatm ent, 2 0.5% natural, 3 1.0% natural, 4 0.5% treated with form alin Rys. 2. Pobranie azotu w plonie całkowitym owsa 1 supertom asyna (0,1 g N), 2 supertom asyna (0,4 g N), 3 supertom asyna (Од g N) drugi term in siew u, 4 m ączka fosforytow a (0,1 g IV), 5 mączka fosforytow a (0,4 g N), 6 mączka fosforytowa (0,1 g N) drugi termin siew u Nitrogen uptake in total oat crops 1 alkaline sintered rock phosphate (0.1 g N), 2 alkaline sintered rock phosphate (0.4 g N), 3 alkadine sintered rock phosphate (0.1 g N) second sow ing period, 4 phosphorite m eal (0.1 g N), 5 phosphorite m eal (0.4 g N), 6 phosphorite m eal (0,1 g N) second sow ing period
W PŁYW TORFU N A M ĄCZKĘ FOSFORYTOW Ą 393 jak 1 : 87,5 i 1 : 175. Ponadto kombinacje z niskim poziomem nawożenia azotowego (0,1 g N) podzielo na dwie części, zróżnicowane między sobą term inam i siewu owsa. Na części pierwszej owies wysia w trzecim dniu po napełnieniu wazonów, na drugiej zaś części 25 dni później od pierwszej. W ciągu tych 25 dni kompostowania przeprowadzo trzy krotnie oznaczenia azotu form y amowej i azotawej (rys. 1). W dziesiątym dniu (12.V) po napełnieniu wazonów stwierdzo wyraźny spadek ilości obu form azotu, po tym zaś terminie nastąpił powny wzrost formy amowej we wszystkich kombinacjach, zaś formy azotawej tylko w kombinacji kontrolnej. Wschody owsa na kombinacji z dużą dawką formaliny (20 ml) były opóźnione i bardzo słabe. W rezultacie rośliny te nabierały jasżółtego koloru i ginęły. Natomiast na pozostałych kombinacjach wschody oraz dalszy wzrost owsa był dobry, przy czym w dwudziestym dniu od daty wschodów nastąpiło wyraźne zróżnicowanie pomiędzy kombinacjami na korzyść wysokiej dawki azotu i oraz małej dawki formaliny. Różnice te utrzym ały się do sprzętu owsa. Z pierwszej części doświadczenia z wcześniejszym term inem siewu owies zebra po 49 dniach wzrostu w stadium kłoszenia, w drugiej zaś części po 74 dniach w stadium pełnej dojrzałości. Otrzymane plony owsa z części pierwszej zestawione są w tab. 1, plony zaś z części drugiej w tab. 2. Tabela 1 Całkowity plon owsa w g na wazon,i termin siewu - Total oat crop, g /p o t,i sowing period N - 0,1 N - 0,4 Nawożenie Treatment +formalina + formalin formalina + formalin Supertomasyna zwyżki w % Alkaline sintered rock phosphate 11,5 11,4 99,1 10,9 94,8 15,4 133,9 10,0 10,2 102,0 11,9 119,0 14,6 146,0 Mączka fosforytowa zwyżki w % Phosphorite meal 10,1 13,3 131,7 16,5 163,4 19,2 190,1 13,1 16,0 122,1 20,0 158,8 29,2 222,9 Średni plon Mean crop 10,9 12,3 13,7 17,3 11,6 13,1 16,4 21,9 A - t (P - 0.05) dla PO-Mr«rfoM 1,62 (11,97%) 2,85 (18,1%) ft? Uand*formaiin 1,15 t?,96%) 2-00 I11- ««fł? Sh 5fiÄ"ffi5r. M1 (7 5W i-42 I.»)
394 I. G U T M A ftsk I Tabela 2 Plon owsa w g na wazon N-0,1 g II termin siewu - Total oat crops, g/pot N-0.1 g, II sowing period Ziar - Seed Plon ogólny - Total crop Nawożenie Treatment + 2 ml. formal. + 2 ml formalin + 20 ml. formal. 0.5% + 20 ml formalin 2 ml. formal. + + 2 ml formalin + 20 ml formalin 20 ml. formal. + Supertomasyna 3,95 3,65 3,60 4,48 2,26 13,7 12,7 12,4 16,6 10,7 92 91 114 57 93 90 121 78 zwyżki w % Alkaline sintered rock phosphate Mączka fosforytowa 4,00 4,37 4,90 6,50 1,60 13,8 15,3 18,1 22,9 7,89 zwyżki w % 109 122 162 40 110 131 166 58 Phosphorite meal Średni plon Mean crops 3,97 4,01 4,25 5,49 1,93 13,75 14,00 15,25 19,75 9,30 и,. t (P - 0,05) dla powtórzeń - for replications 2,83 (19,64%) dla i formaliny - for and formalin 2,00 (13»72%) dla nawozów fosforowych - for phosphate fe rtiliz e rs 1,26 (9,16%) Działanie surowego, jak również formaliwanego na plon owsa było istotnie lepsze na mączce fosforytowej niż na supertomasynie, niezależnie od poziomu nawożenia azotowego. Najwyższe zwyżki uzyska pod wpływem z małą dawką formaliny. Dawka formaliny dziesięciokrotnie wyższa działała na owies toksycznie. W kombinacji z mączką fosforytową obie dawki obniżały procentową zawartość azotu i fosforu, w kombinacji zaś z supertomasyną obniżała ją tylko mała dawka. Obie dawki obniżyły również pobranie azotu w całkowitym plonie owsa (część nadziemna + korzenie) w kombinacji z supertomasyną (rys. 3). W kombinacji z mączką fosforytową torf surowy, a szczególnie torf z małą dawką form aliny gwałtownie zwiększał pobranie azotu. Natom iast torf form aliwany wyraźnie podsił procentową zawartość tych składników w roślinach z obu kombinacji z nawozami fosforowymi. Podobne tendencje utrzym ują się również w stosunku do całkowitego pobrania fosforu (rys. 3). Stopień wykorzystania fosforu jest również najwyższy z mączki fosforytowej w kombinacji z małą dawką form aliny (rys. 4). Wysoka dawka form aliny (z późnego term inu siewu) obniżała plon owsa oraz stopień pobrania i wykorzystania obu składników pokarmowych.
W PŁYW TORFU N A M ĄCZKĘ FOSFORYTOW Ą 395 30 20 10 1 2 3 V 5 Kombinacje nawozowe - Treatment Rys. 3. Pobranie fosforu w plonie całkowitym owsa 1 supertom asyna (0,1 g N), 2 supertom a- syna (0,4 g N), 3 supertom asyna (0,1 g N) drugi term in siew u, 4 m ączka fosforytow a (0,1 g N), 5 m ączka fosforytow a (0,4 g N), 6 m ączka fosforytow a (0,1 g N) drugi term in siew u Phosphorus uptake in total aoat crop 1 alkaline sintered rock phosphate (0.1 g N), 2 alkaline sintered rock phosphate (0.4 g N) 3 alkaline sintered rock phosphate (0.1 g N) second sow ing period, 4 phosphorite m eal (O.i g N), 5 phosphorite m eal (0.4 g N), 6 phosphorite m eal (0.1 g N) second sow ing period Rys. 4. Stopień wykorzystania fosforu z supertomasyny i mączki fosforytowej 1 supertom asyna (0Д g N), 2 supertom a syna (0,4 g N), 3 supertom asyna (0,1 g N) drugi term in siew u, 4 m ączka fosforytow a (0Д g N )f 5 m ączka fosforytow a (0,4 g N), 6 m ączka fosforytow a (0,1 g N) drugi term in siewu Degree of phosphorus utilization from sintered rock phosphate and from phosphorite meal 1 alkaline sintered rock phosphate (0.1 g N), 2 alkaline sintered rock phosphate (0.4 g N) 3 alkaline sintered rock phosphate (0.1 g N) second sow ing period, 4 phosphorite m eal (O.i g N), 5 phosphorite meall (0.4 g N), 6 phosphorite m eal (0.1 g N) second sow ing period Po sprzęcie roślin stwierdzo w glebie nieznaczny spadek ph z 5,8 w kombinacji kontrolnej do 4,95 5,3 w kombinacji z torfem i 5,35 do 5,50 z torfem formaliwanym. Natomiast stwierdzo wyraźny wzrost ilości fosforu przysw ajalnego po sprzęcie roślin w stosunku do stanu w yjściowego, wyszącego 1,9 mg/ g gleby. W kombinacji z supertomasyną ilość fosforu wysiła 2,6 mg P 20 5 w kombinacji z dawką, do 3,0 mg P 20 5 oraz w kombinacji z mączką fosforytową odpowiednio 4,5 i 7,4 mg P 20 5 przyswajalnego na g gleby.
396 I. GUTM ArtSKI LITERATURA [1] F i n с L. О.: The influence of nitrogen and potassium on the availability of fertilisier phosphorus. Agric. Exp. Bull., 453, 1955, B. 5. [2] Jurkowska H.: Efekt próchnicz-fosforowy. Cz. I. Zeszyty Naukowe WSR Kraków, Rolnictwo Z-2, 1957. [3] Maciak F.: Sterylizacja gleby czynnikiem przywrócenia jej produktywści. P.N.R., nr 4, 1959. [4] Maksimów A.: Torf i użytkowanie surowca torfowego w rolnictwie. Warszawa 1959, s. 285 317. И. ГУТМАНБСКИ ВЛИЯНИЕ ТОРФА ЕСТЕСТВЕННОГО И ОБРАБОТАННОГО ФОРМАЛЬДЕГИДОМ НА УДОБРИТЕЛЬНУЮ ЦЕННОСТЬ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ФОСФОРИТНОЙ МУКИ Лаборатория Агротехники и Удобрения, Отделение Свеклы Института Разведения и Акклиматизации Растений, Быдгощ Резюме В 1959 году проведен вегетационный опыт с овсом, в котором исследовали влияние высокого естественного торфа и обработанного формальдегидом на степень использования фосфора из фосфоритной муки. Дозы торфа и по соотношению к количеству почвы отчётливо повышали урожай овса и усвоение азота и фосфора, при чем прибавки урожая были выше в варианте с ф осфоритной мукой чем с супертомасином. Трактование дозы торфа 2 мл формальдегида резко повышало усвоение азота и фосфора, а также степень усвоения фосфора, особенно из фосфоритной муки. Десятикратно высшая доза формальдегида токсично влияла на растения. J. GUTM ANSKI INFLUENCE OF NATURAL AND FORMALIN-TREATED PEAT ON THE FERTILIZING VALUE OF POLISH PHOSPHORITE MEAL C ultivation and F ertilization Section, B eet In stitu te IHAR, Bydgoszcz Summary The influence of natural highmoor and treated with formalin on the degree of phosphorus utilization from phosphorite meal was tested in 1959 in pot experiments with oat. Peat doses corresponding to 0.5% and 1% of the soil quantity caused a distinct increase in crops and in plant-uptake of nitrogen and phosphorus, the increments being greater with dressings of phosphorite meal than with those of alkaline sintered rock phosphate. Treatment of a 0.5% dose with 2 ml form aldehyde produced a sharp rise in uptake of nitrogen and phosphorus and also in phosphorus utilization, tably from phosphorite meal. Tenfold increase of the formaldehyde dose had a toxic effect on the plants.