PORÓWNANIE WARTOŚCI NAWOZOWEJ TERMOFOSFATU MAGNEZOW EGO Z INNYM I NAW OZAM I FOSFOROW YM I

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W O Z E T. X II, W A R S Z A W A 196?. JANINA KRZYSZTOFOWICZ PORÓWNANIE WARTOŚCI NAWOZOWEJ TERMOFOSFATU MAGNEZOW EGO Z INNYM I NAW OZAM I FOSFOROW YM I Zakład Chemii Rolniczej SGGW Warszawa Kierownik prof. dr M. Górski W śród licznych i różnorodnych zagadnień naw ozow ych opracow yw a nych w latach pow ojennych w Z akładzie Chem ii Rolniczej SGGW W arszawa poważną pozycję stanow ią badania nad nawozami fosforowymi, zm ierzające do podniesienia ich działania nawozowego. Licznie wykonane doświadczenia wazonowe, polowe oraz laboratoryjne obejm ow ały w szystkie rodzaje nawozów fosforowych jak superfosfat, term ofosfaty, tom a- synę oraz surow e mączki fosforytowe. W grupie tych badań dużo uwagi poświęcono nowym form om nawozów, a przede w szystkim tzw. term o- fosfatowi magnezowemu, którego technologiczna produkcja opracow ana przez przem ysł opierała się na nisko procentow ych fosforytach pochodzenia krajow ego. Szereg dośw iadczeń na ten tem at zostało już opublikow anych [1 10]. Badania nad tego rodzaju nawozami fosforowymi były przeprowadzone w wielu placówkach chem ii rolniczej w Polsce [1, 2, 4, 5, 6, 10]. Przytoczone w niniejszej p rac y w yniki dośw iadczeń w azonow ych stanow ią dalszą dokum entację dotyczącą w artości nawozowej om a w ianych naw ozów fosforowych. Doświadczenia zostały przeprow adzone w 1955 r. w wazonach typu W agnera, przy czym 3 doświadczenia wykonano w hali wazonowej w Skierniew icach, jedno w W arszaw ie. Schem at dośw iadczeń obejm ow ał 5 następujących naw^ozów fosforowych: mączkę fosforytową, term ofosfat magnezowy, supertom asynę (term ofosfat sodowy), tom asynę i superfosfat oraz 2 poziomy nawożenia: 0,15 i 0,30 g na wazon P 2O5. Dokładny schem at podany jest w tablicach zaw ierających w yniki plonów m asy roślinnej oraz pobrania fosforu (tabl. 1 i 2). r

2 Nawożenie F e r tiliz e r Plony pow. suchej masy ro ś lin g/wazon. Średnie z 4 powtórzeń Air-dry plant m atter y ields in g /pot in experiments with d iffe re n t phosphate f e r tiliz e r s. Average of 4 rep licatio n s Dawka Rate p2o5 g grain Pszenica ja ra Spring wheat grain Jęczmień jary Spring barley strew g rain owies oats Owies z wykq Oats with vetsch nasiona seed wyki vetch o ats and vetch ogółem Owies - Oats Bez fosfo ru - No 3-1,5 25,2 36,7 17,0 23,0 40,0 1C,9 4,4 15,3 16,4 31,7 16,8 20,8 37,6 Fosforyt (13,1%) Bock pnosphote meal ^T'ermofosfat magnezowy (13%) Magnesium thermophosphate Supertomasyna (29,32%) Natrium thermophoephate Tomasyna (19%) Basic slag grain 0,15 11,9 27,1 39,0 18,2 23,7 41,9 11,3 4,9 16,2 21,4 37,6 18,7 23,7 42,4 Tt 13,8 29,2 43,0 20,2 26,3 46,5 12,0-5,5 17,5 23,2 40,7 18,3 22,7 41,0 12,5 30,4 42,9 19,5 25,7 45,2. 11,7 5,0 16,7 21,1 37,8 18,6 23, С 41,6 14,6 29,2 43,8 20,8 24,9 45,7 4 12,3 3,8 16,1 21,3 37,4 18,0 23,2 41,2 S uperfosfat (22,1%) Superphosphate ; M 14,3 32,3 46,6 21,6 29,6 51,2 12,4 5,7 18,1 25,0 43,1 18,0 25,0 43,0 230 J. Krzysztofowicz Fosforyt Rock phosphate Termofosfat magnezowy Magnesium thermophosphate j 0,30 12,4 27,6 40,0 18,6 24,5 43,1 11,3 6,7 18,0 21,1 39,1 18,8 24,6 43,4 «14,8 32,2 47,0 21,5 28,9 50,4 12,1 7,3 19И 24,8 44,2 19,5 24,7 44,2 Supertomasyna 1 * 14,8 33,2 48,0 20,8 28, j 11,8 6,7 18,5 24,9 43,4 19,3 Natrium thermophosphate 25,9 45,2 1 Tomasyna 1 M Basic elag, 13,9 32,6 46,5 22,0 29,2 11,8 7,1 18,9 24,8 43,7 19,1 25,1 44,2 51,2 1 Superfosfat м 14,4 33,8 48,2 22,2 31,5 53,7 12,8 7,1 19,9 27,1 47,0 19,1 26,0 45,1 Superphosphate P rzedziel ufności. Confidence in terv al 1,77 1,41 2,45 0,80 1,14 1, 0 6 1,31 1,96-1,65 2,51 0,68 0,84 1,18

3 Ilo śc i pobranego P2O5 w mg przos różne ro ślin y w doświadczeniach wazonowych z różnymi nawozami fosforowymi Abount of m6 taken ty d iffe re n t p lants in pot experiments with phosphate f e r tiliz e r s Nawożenie - F e r tiliz e r Dawka Dates 01 p2o5 8 grain pszenica ja ra Spring wheat g rain Jęczmied jary Spring barley nasiona łączn ie seed Owies z wyką Oats and vetch g rain Owies - Oats Bez fosforu - No P2O Fosforyt krajowy (13,1%) Bock phosphate meal Termofosfat magnezowy (13%) Magnesium thermophosphate Supertomasyna (23,32%) Natrium thermophosphate Tomasyna (19%) Basic slag Superfosfat (22,1%) Superphosphate F osforyt krajowy Rock phosphate Termofosfat magnezowy Magnesium thermophosphate strew C, it »» it , tt Wartość nawozowa termofosfatu magnezowego Supertomasyna Natrium thermophcsphate Tomasyna Basic slag ft и Superfosfat Superphosphate t I

4 232 J. Krzysztofowicz Doświadczenia z pszenicą jarą, jęczm ieniem jarym oraz m ieszanką owsa z w yką przeprowadzono na obojętnym piasku gliniastym m ocnym z Makowa (okolice Skierniewic), o pbh O 6,8 oraz niskiej zawartości przysw ajalnego fosforu 2 m g /l00 g gleby (według Egnera). Doświadczenie z owsem przeprowadzono na piasku próchnicznym o phh 0 6,2, zaw ierającym 5 mg/100 g g'leby P 2O5 (według Egnera) [10]. Nawożenie podstawowe pod rośliny zbożowe wynosiło 0,3 g K 20 w postaci K 2S 0 4 oraz 0,5 g N w postaci NH4NO3, zastosowane łącznie w połowie przedsiewnie, a reszta pogłównie po przeryw ce roślin. P rzy mieszance w yki z owsem ilość K 20 rów nała się 0,3 g na wazon, natom iast azotu dano po 0,2 g. Nawozy fosforowe m ieszano z 1/3 górną w arstw ą gleby, co wynosiło 2 bądź 2,5 kg. Doświadczenie z psizenicą i jęczmieniem założono i zasiano 16. IV, z m ieszanką owsa z w yką 27. IV, z owsem 7. V r. W schody roślin we wszystkich doświadczeniach były norm alne i nie w ykazyw ały różnic spowodowanych przez nawożenie różnym i nawozami fosforowymi. W okresie w zrostu u wszystkich badanych roślin widoczna była dodatnia reakcja na nawożenie fosforem, słabsza jednak niż w latach poprzednich na takiej samej glebie oraz w yraźnie gorsze działanie mączki fosforytow ej w porów naniu do innych form nawożenia fosforowego. Pozostałe nawozy fosforowe działały m niej więcej jednakowo i na ogół nie było w iększych różnic we w zroście roślin pom iędzy pojedynczą i podw ójną daw ką poszczególnych nawozów. D ziałanie naw ozów obserw ow ane w okresie w zrostu znalazło p o tw ierdzenie w końcow ych plonach roślin podanych w tabl. 1. R ozpatrując uzyskane plony ziarna i słom y w idzim y, że w dośw iadczeniu z pszenicą w ystąpiła stosunkow o bardzo słaba reak cja na naw o żenie fosforowe, przy czym fosforyt w ykazał najgorsze działanie naw o zowe, a pozostałe nawozy dały jednakow e zwyżki plonów. Nie w ystąpiły również w yraźniejsze różnice w plonach pod w pływ em zwiększenia daw ki poszczególnych nawozów. Jęczm ień zareagow ał w iększą zw yżką plonów m asy roślinnej na n a wożenie fosforowe. W pozostałych kom binacjach nawozowych jęczmień zachował się podobnie jak pszenica jara, nie reagując w yraźnie ani na rodzaj nawozów fosforowych (z w yjątkiem fosforytu) ani na podwojone ich daw ki. W doświadczeniu z m ieszanką owsa z w yką różnice w plonach nasion, łącznie z obu roślin, przy dawce 0,15 g P 20 5 na wazon są bardzo małe. N atom iast w yraźna reak cja w idoczna w w iększej zwyżce plonów w y stą piła na podwójnej dawce P 20 5 = 0,3 g na wazon. Nie było jednak różnic w działaniu poszczególnych rodzajów nawozów.

5 Wartość nawozowa termofosfatu magnezowego 233 W doświadczeniu z owsem na piasku próchnicznym, podobnie jak przy pszenicy jarej, otrzym ano słabą reakcję na nawożenie fosforowe. Podw ojenie daw ki P 20 5 podwyższyło nieco plony ziarna, a znacznie plony słomy. Nie było natom iast różnic w działaniu naw ozow ym porów nyw a nych form naw ozów fosforow ych. Podobny brak w pływ u różnych form nawozów stw ierdzono w wielu doświadczeniach przeprowadzonych w Zakładzie Chemii Rolniczej SGGW, a tak że w dośw iadczeniach innych zakładów. Tylko w n iektórych p rzy padkach w y stęp u je pew ne, nieznaczne zróżnicow anie na korzyść term o fosfatu magnezowego, co może być spow odow ane dodatkow ym działaniem m agnezu. Rozważając w yniki pobrania fosforu, podane w tabl. 2, widzimy, że różnice w ystępujące w ilościach ipobranego P 20 5 zgodne są na ogół ze słabą reak cją w plonach m asy roślinnej zarów no odnośnie form y naw o zów, jak i zwiększenia daw ki fosforu. Stosunkowo najm niejsze pobranie fosforu m iało m iejsce z mączki fosforytow ej. Pew ne różnice w ystępujące w pobieraniu fosforu z innych nawozów należy uznać za mieszczące się w granicach błędu doświadczalnego. P rzy większej dawce fosforu (0,3 g na wazon) nastąpił, przeciętnie biorąc, nieduży wzrost pobrania tego składnika przez plon nadziem ny roślin. W ykorzystanie fosforu z poszczególnych naw ozów i ich daw ek, obliczone w edług daw nej m etody (NPK NK) podane jest w tabl. 3. W ynika z niej, że w ykorzystanie to w ahało się w zależności od rośliny, form y nawozu oraz wysokości daw ki P 20 5 i wynosiło (w procentach): dla fosforytu termofosfatu magnezowego supertomasyny tomasyny superfosfatu przy 0,15 g 0,30 g P ,3 18,7 5,7 12, ,3 14,3 26, ,3 12,7 24, ,3 13,0 23, ,0 13,0 28,7 Przy podwójnej dawce fosforu najlepiej był on w ykorzystany przez m ieszankę owsa z wyką, najgorzej przez jęczmień. W ykorzystanie fosforu z term ofosfatu m agnezowego było rów nie wysokie jak z superfosfatu, tom asyny i supertom asyny. Obliczenie w wyżej podany sposób stopnia w ykorzystania składnika pokarm owego z dodanego nawozu, jak w iem y obecnie z badań m etodą znakowanych atomów, może być obarczone dużym błędem w skutek tego, że pod w pływ em nawożenia fosforowego może nastąpić równocześnie zw iększenie pobrania fosforu z gleby.

6 234 J. Krzysztofowicz Procentowe w y k o rz y s ta n ie TgC^ z nawozów io s fo ro w y c n przez nadziemny p lo n r o ó lin Percentage o f P20^ recovery from phosphate fe r t iliz e r s by p la n ts T8 b j ) с 8 3 Rodzaj nawożenia Fert j ] ir er j-ôsi o ry t Korb pftosphaw 'erm olc3iai magnesowy âgêsi^ci tnonuour.ospha^ Su;,e' Tuces^na & irju2i rreniioor.usj-nace i omasyna Les и s la t ъмоег i o s1ai Swiperjrr.ospnaie pszenica ja ra scrin é wneat jęczmień jary spring barley mieszanka owies* wyka o ats - vetch owies oals ; akke f - p?cb «,» Rate of ^ pszenica jęczmień wheel bar!ey mieszanka owies+ wyka oats «vetch owies o als 9,3 10, ; 14)7 18,7 9,3 Î),7 12, b, ,0 19*0 14,3 26,7 16,7 l b r? J ?4.0 12,? 23,) 17,7 29,3 J ,i 22 t 20, ,3 18,5 2«,0 18. Ż lb. 1 13,0 28, W w yniku zatem przeprow adzonych dośw iadczeń w azonow ych zarówno pod względem wysokości uzyskanych plonów m asy roślinnej, jak też ilości pobranego fosforu, term ofosfat m agnezowy w ykazał takie samo działanie nawozowe jak superfosfat, tom asyna i supertom asyna, a lepsze od m ączki fosforytow ej. LITERATURA [1] Birecką H., Tuchołka Z., Kuźmińska K., Woj tow ska R.: Badania wartości nawozowej termofosfatu magnezowego produkcji krajowej. Roczn. Nauk Roln., t. 72-A-2, s [2] Boratyński K., R o szyk S., Tur у na Z.: Porównanie wartości nawozowej termofosfatu serpentynowego i termofosfatu magnezowego z supertomasyną. Roczn. Nauk Roln., t. 70-A-4, 1955, s [3] Górski М., Wartość nawozowa termofosfatów magnezowych. Prace Działu Żywienia i Nawożenia IUNG, nr 1, 1956, s [4] Górski М., Barszczak T.: Termofosfaty magnezowe w porównaniu z innymi nawozami fosforowymi. Roczn. Nauk Roln., t. 5-A-2, 1955, s [5] Górski М., Wyszyńska K.: Porównanie działania termofosfatu magnezowego z innymi nawozami fosforowymi w doświadczeniach polowych IUNG ( ). Roczn. Nauk Roln., t. 80-A-2, 1959, s [6 ] Lityński T., Jurkowska H., Gorlach E.: O wartości nawozowej krajowego termofosfatu magnezowego. Przem ysł Chemiczny, 1954, s

7 Wartość nawozowa termofosfatu magnezowego [7] Lityński T., Jurkowska H., Gorlach E.: O wpływie rozdrobnienia termofosfatu magnezowego na jego efekt nawozowy. Przemysł Chemiczny, t. 10, 1954, s [8 ] Lityński T., Jurkowska H., Gorlach E.: Doświadczenia polowe nad w pływem rozdrobnienia termofosfatu magnezowego na rozwój i plon niektórych roślin uprawnych. Zeszyty Naukowe WSR Kraków, 1956, s [9] Kuryłowicz B., Gąsiorowski S., Kroczyński J.: Wyniki badań nad wartością nawozową termofosfatu magnezowego. Postępy Nauk Roln., 1957, s [10] Kuryłowicz B., Koper S., Szczurek J:. Badania nad wartością nawozową termofosfatu magnezowego. Roczn. Nauk Roln., t. 76-A -l, 1957, s Я. К Р Ж И Ш Т О Ф О В И Ч СРАВНЕНИЕ У ДОБРИТЕЛЬНОЙ ЦЕННОСТИ МАГНИЕВОГО ТЕРМОФОСФАТА С ДРУГИМИ ФОСФОРНЫМИ УДОБРЕНИЯМИ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы, В а р ш а в а Резюме В вегетационных опытах с яровой пшеницей, ячменем, овсом и смесью овса с викой исследовалась удобрительная ценность магниевого термофосфата при двух уровнях Р 2 О5 сравнительно с другими фосфорными удобрениями. На основании полученных урожаев растений и количества усвоенного ими фосфора установлено, что магниевый термофосфат действовал примерно также, как суперфосфат, томасшлак и супертомасшлак и определенно лучше, чем сырая фосфоритнал мука. J. K R Z Y S Z T O F O W IC Z FERTILIZING VALUE OF MAGNESIUM THERMOPHOSPHATE IN COMPARISON TO OTHER PHOSPHATE FERTILIZERS D e p t, o f A g ro c h e m is try, C e n tr a l S c h o o l o f A g ric u ltu r e, W a rsa w Summary In pot experim ents with spring wheat, barley, oats and a mixture of oats and vetch the fertilizing effect of magnesium thermophosphate at two P 2 O5 levels was compared with that of other phosphate fertilizers. Plant yields and prosphorus uptake indicate that the fertilizing effect of the magnesium thermophosphate was approximately similar to that of superphosphate, basic slag and natrium superphosphate, and significantly betted than rock phosphate meal.

8