Profil regionalny województwo opolskie

Profil regionalny województwo opolskie

Spis treści 1 Streszczenie oraz wnioski... 3 1.1 Tło i cel badań...3 1.2 Definicje i metodologia...3 1.3 Główne wnioski...5 2 Wprowadzenie... 7 3 Gospodarka regionu a przedsiębiorczość... 8 4 Podaż usług wspierających... 9 4.1 Organizacja usług wspierających...9 4.2 Grupy beneficjentów...11 4.3 Rodzaje usług wspierających...14 4.4 Promocja, jakość i ceny usług wspierających...16 4.5 Cele usług wspierających...18 5 Strona popytowa usług wsparcia... 20 5.1 Uczestnictwo w usługach wsparcia w województwie na tle kraju...20 5.2 Świadomość dostępności usług wsparcia...22 5.3 Zakres usług...24 5.4 Warunki dostarczania usług...26 5.5 Przyszły potencjał dla usług...27 6 Podsumowanie i wnioski... 31 Załącznik: Lista ośrodków województwa opolskiego dostarczających usługi wraz ze wskazaniem na programy, które są w nich realizowane... 32 Spis tabel... 33 Spis wykresów... 34 2

1 Streszczenie oraz wnioski 1.1 Tło i cel badań Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza podjęcie wyzwań rozwojowych przez nasz kraj oraz wprowadzenie zasad polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Narodowy Plan Rozwoju przyjęty przez Radę Ministrów w lutym 2003 roku oraz sektorowe programy operacyjne opublikowane przez Ministerstwo Gospodarki odnoszą się do wyzwań związanych z naszym członkostwem w UE. I tak w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Gospodarki w ramach wskazanych dwóch priorytetów mają być m.in. realizowane zadania zwiększenia dostępu małych i średnich firm do specjalistycznej pomocy doradczej oraz poprawy dostępu do wysokiej jakości usług wsparcia. Liczne instrumenty wsparcia sektora MSP zostały już wdrożone i są dostępne. Są one finansowane ze źródeł publicznych krajowych, ze środków UE oraz ze środków samorządowych. Rozwój MSP jest powszechnie uznany jako klucz do ograniczania różnic rozwojowych pomiędzy Polską, a krajami UE. Kraje Unii Europejskiej przyjęły 19 czerwca 2000 roku Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw. Polska przyjęła ją w kwietniu 2002 roku. Perspektywa wstąpienia Polski do Unii Europejskiej oznacza m.in., że unijna polityka regionalna wraz ze swoimi instrumentami będzie dostępna w kraju. Wsparcie sektora MSP stanowi znaczący udział w tej polityce. Stąd potrzeba oceny istniejących instrumentów wsparcia małych firm z punktu widzenia ich adekwatności do rzeczywistych potrzeb sektora. Ten ogólny cel przyświeca podejmowaniu niniejszego projektu. Inną ważną przesłanką podejmowania badań nad usługami wsparcia dla sektora małych firm jest przyjęcie przez Radę Ministrów w ostatnim okresie dwóch dokumentów: Kierunków działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku (luty 2003) oraz Przedsiębiorczość w Polsce (czerwiec 2003). Stwarzają one perspektywę rozszerzenia zakresu i dostępu do wspieranych przez państwo usług doradczych, szkoleniowych i konsultingowych dla sektora MSP. Jednocześnie ostatnie lata wskazują, że spowolnienie wzrostu gospodarczego odbiło się znacząco na sektorze MSP, który po okresie znacznego rozwoju w latach dziewięćdziesiątych poprzedniego wieku nie wykazuje już dynamiki i możliwości kreowania nowych miejsc pracy, a liczba przedsiębiorstw aktywnych maleje. Wreszcie należy zaznaczyć, że Komisja Europejska zleciła przeprowadzenie badań na temat usług wsparcia małych firm w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii, a celami podstawowymi podejmowanego badania jest poprawa krajowych i regionalnych systemów wsparcia MSP oraz pomoc w przygotowaniu do zastosowania w kraju najlepszych praktyk europejskich w zakresie usług dla MSP. Dlatego też zadaniami głównymi, które przeprowadzono w ramach badań i na które odpowiada opracowanie krajowe są: Analiza występujących na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym usług dla małych firm; Ocena potrzeb małych firm w zakresie usług wsparcia oraz określenie adekwatności tych ostatnich do rzeczywistych potrzeb; Dostarczenie spójnego zestawu narzędzi (rekomendacji), który poprawiałby sytuację w zakresie usług wsparcia dla małych przedsiębiorstw. 1.2 Definicje i metodologia Zgodnie z założeniami przyjętymi przy podejmowaniu badań przy ich prowadzeniu korzystano w znaczącym zakresie z wyżej wymienionych badań prowadzonych w okresie od grudnia 2000 do czerwca 2002 przez Austriacki Instytut Badania Małego Biznesu w piętnastu krajach UE oraz w Norwegii. Uwaga ta dotyczy również stosowanych metod badawczych oraz przyjętych podstawowych definicji. Ogólnie badaniami objęto usługi niefinansowe oferowane na zasadach niekomercyjnych dla przedsiębiorstw małych, mikro i samozatrudnionych. Badanie obejmowało pomoc publiczną nakierowaną na: 3

(a) mikroprzedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 9 pracowników; (b) małe przedsiębiorstwa, tj. przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników; (c) samozatrudnionych. Za pomoc publiczną uznano działania, które spełniają równocześnie następujące kryteria: A. kryteria dla usługodawców Usługa powstaje jako inicjatywa wynikająca z polityki publicznej. Dostawca usługi jest instytucją publiczną, a jeśli tak nie jest tzn. jest to instytucja lub firma prywatna to działa ona zgodnie z zatwierdzoną przez instytucję publiczną polityką; B. kryteria dla odbiorców Usługa jest przeznaczona dla firm jednoosobowych, firm mikro (1 9pracowników) lub małych firm (10 49 pracowników), gdzie charakter odbiorcy danej usługi wynika z jej przeznaczenia (określonego np. przedmiotem, strukturą, warunkami usługi) lub z jej praktycznego zastosowania. Usługa jest przeznaczona bezpośrednio dla przedsiębiorstw lub przedsiębiorców. C. kryteria dla przedmiotu usługi: Usługa jest oferowana na warunkach niekomercyjnych. Usługa ma na celu zapewnienie przedsiębiorstwom lub przedsiębiorcom pomocy w rozwijaniu działalności gospodarczej lub w uniknięciu błędów w prowadzeniu działalności gospodarczej. Przedmiot usługi obejmuje zapewnianie informacji, doradztwa lub szkoleń, lub też obejmuje usługi biznesowe (np. rachunkowe, prawne lub bankowe) świadczone na zasadach niekomercyjnych. Znaczna część usługi ma charakter niefinansowy. Oznacza to, że dla potrzeb tego badania nie uwzględnialiśmy usług ściśle finansowych, takich jak udzielanie pożyczek, gwarancji, czy kredytów. Natomiast uznajemy takie usługi, których głównym zadaniem jest np. wsparcie przedsiębiorców w przygotowaniu wniosku kredytowego, lub sporządzenie biznes planu (i to stanowi główny cel usługi), nawet jeśli prowadzi to do uzyskania wsparcia finansowego. Powyższa definicja jest oczywiście definicją wąską systemu wsparcia publicznego i nie obejmuje licznych innych działań publicznych wspierających sektor małych przedsiębiorstw, takich jak instrumenty ściśle finansowe, czy podatkowe, narzędzia nakierowane na zakładanie przedsiębiorstw, czy eliminację barier rozwojowych. Badanie obejmowało analizę strony podażowej usług wspierających oraz stronę popytową. Analiza strony podażowej była przeprowadzona w oparciu o dwa główne źródła informacji. Po pierwsze o informacje zgromadzone w bazie danych, obejmującej programy wsparcia oraz organizacje inicjujące (uruchamiające) i wdrażające. Drugim źródłem informacji były wywiady prowadzone wśród izb i stowarzyszeń przedsiębiorców oraz wśród agencji, firm i innych organizacji, świadczących usługi dla badanego sektora firm. Takich wywiadów autorzy przeprowadzili 64 w całym kraju. Oczywiście uzupełnieniem tych źródeł informacji była dostępna literatura i inne materiały z zakresu tego tematu. Ocena popytu na usługi wspierające została przeprowadzona przede wszystkim w oparciu o badania ankietowe 1200 przedsiębiorstw, wybranych z bazy GUS REGON. Badania były prowadzone na przełomie czerwca i lipca 2003 roku przez Pracownię Badań Społecznych w Sopocie metodą wywiadu telefonicznego. Badanie ankietowe prowadzono na próbie losowo-warstwowej przedsiębiorstw. Zastosowano trzy warstwy: wielkość firmy, sektor działalności i województwo. Badane firmy podzielono na trzy kategorie w zależności od liczby zatrudnionych: (a) małe przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 10 do 49 osób, (b) mikroprzedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych od 1 do 9 zatrudnionych, oraz (c) samozatrudnionych, które nie zatrudniają żadnych osób. Następną zastosowaną warstwą był rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa podzielono według tego kryterium na siedem grup. Trzecią stosowaną warstwą było województwo. Założono, że przeprowadzonych zostanie 75 ankiet w każdym województwie. Tabela 1.1 prezentuje rozkład badanych przedsiębiorstw według wielkości firmy oraz województwa. Więcej informacji na temat metodologii badań znajduje się w raporcie krajowym. 4

Tabela 1.1 Liczby przedsiębiorstw badanych według wielkości firmy oraz lokalizacji Województwo Liczba zbadanych przedsiębiorstw samozatrudnieni mikro małych Razem Dolnośląskie 24 24 27 75 Kujawsko-pomorskie 21 26 26 73 Lubelskie 27 23 25 75 Lubuskie 25 23 27 75 Łódzkie 22 23 29 74 Małopolskie 28 30 21 79 Mazowieckie 23 28 24 75 Opolskie 25 24 27 76 Podkarpackie 26 23 26 75 Podlaskie 23 20 25 68 Pomorskie 19 32 21 72 Śląskie 29 27 26 82 Świętokrzyskie 20 26 26 72 Warmińsko-mazurskie 27 26 25 78 Wielkopolskie 31 23 26 80 Zachodniopomorskie 22 27 24 73 Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003 1.3 Główne wnioski 1. Mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnieni korzystają z usług wsparcia stosunkowo często. Około 13% spośród badanych firm korzystało z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat. Z powodu problemów związanych z badaną próbą, grupa firm korzystających z usług wsparcia jest nadreprezentowana wśród badanych firm. Stąd też rzeczywisty współczynnik korzystania z usług wśród polskich mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw i samozatrudnionych jest niższy niż 13%. 2. Spośród badanych firm najczęściej korzystają firmy nieco większe (a więc małe) i dojrzałe. Przedsiębiorcy lepiej wykształceni znacznie chętniej korzystają z usług wsparcia i jest wyraźna zależność: im wykształcenie przedsiębiorcy niższe tym współczynniki korzystania z usług niższe. Częściej również korzystają firmy znajdujące się kłopotach (ograniczające zatrudnienie) niż firmy dynamicznie się rozwijające. Najrzadziej jednak korzystają firmy o stabilnej pozycji rynkowej. Do korzystania z usług skłania przedsiębiorców raczej negatywny impuls związany z rozwojem firmy, niż aktywna postawa szukania dalszej ekspansji przedsiębiorstwa. 3. Stosunkowo niewiele firm korzysta z usług wsparcia w sposób regularny. Zdecydowanie przeważają firmy, które korzystają z usług sporadycznie, co wskazuje, że kontakt z usługodawcą powodowany jest prawdopodobnie przez pojawienie konkretnej potrzeby, a nie wynika ze stałego dążenia firm do rozwoju. 4. Występuje stosunkowo wysokie zróżnicowanie regionalne korzystania z usług wsparcia. Nie występuje ścisła zależność obecnego nasycenia ośrodkami wsparcia w regionie a współczynnikami korzystania z usług. 5. Stosunkowo wiele firm niemal połowa nie widziało potrzeby wsparcia. Liczna jest również grupa firm (jedna trzecia), która nie posiadała wystarczającej informacji o występowaniu takich usług. 6. Zaledwie około jedna trzecia firm uważa się za dobrze poinformowane o usługach wsparcia. Nie występuje wyraźna zależność pomiędzy korzystaniem z usług a własną dobrą oceną 5

poinformowania o usługach wsparcia w grupach przedsiębiorstw. Ocena poinformowania o usługach wsparcia nie zależy od branży, a w znacznie większej mierze od regionu. Choć i w tym przypadku znaczne zróżnicowanie regionalne w ocenie poinformowania nie wpływa na stopień korzystania z usług wsparcia. 7. Przedsiębiorcy preferują bardziej usługi, które nakierowane są na rozwiązywanie ich konkretnych, najczęściej bieżących problemów niż na doskonalenie ich umiejętności związanych z kierowaniem i rozwojem firmy. I stąd najwyższe zapotrzebowanie zgłoszono na profesjonalne usługi informacyjne oraz na usługi finansowe. 8. Im większa firma tym średnie zapotrzebowanie na usługi wsparcia we wszystkich sferach działania firmy jest wyższe. Faza rozwoju firmy w znacznie mniejszym stopniu wpływa na zgłoszone zapotrzebowanie na usługi wsparcia w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy niż wielkość firmy. Zróżnicowane zapotrzebowanie na usługi zgłaszane przez firmy różnej wielkości czy w różnej fazie rozwoju nie wpływa na hierarchizowanie potrzeb na usługi w różnych dziedzinach funkcjonowania firmy. I tak zapotrzebowanie na usługi w zakresie zagadnień prawnych jest najwyższe, a na innowacje i zarządzanie najniższe. 9. Przedsiębiorstwa, które korzystały z usług wyrażają wysokie zadowolenie z usług wsparcia. Firmy najbardziej są zadowolone z samej jakości i zakresu usług. Warunki świadczenia usług takie jak polityka cenowa, czy dostęp do usług są oceniane nieco gorzej. 10. Występuje wysoki potencjalny popyt na usługi wsparcia. Wynika to z dwóch głównych przesłanek. Po pierwsze bardzo licznej grupy firm, które deklarują wysokie zapotrzebowanie na usługi wsparcia i uważają je za użyteczne. Grupa ta obejmuje w kraju ok. 64% wszystkich firm. Po drugie stosunkowo mało liczna grupa firm korzystających z usług 13% bardzo wysoko ocenia uzyskane usługi. Obie grupy firm stanowią grupę potencjalnych klientów usług wsparcia. 6

2 Wprowadzenie Niniejszy raport jest jednym z szesnastu profili regionalnych przygotowanych dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach projektu Usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa i samozatrudnionych. Celem każdego profilu wojewódzkiego jest porównanie usług wsparcia oferowanych na szczeblu regionalnym dla mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych (strona podażowa) z potrzebami tych firm, analizowanymi z punktu widzenia organizacji, promocji, zakresu i dostępności usług wsparcia (strona popytowa) oraz dostarczenie spójnych i odpowiadających na potrzeby mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych, rekomendacji zmian instrumentów wsparcia finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych. Każdy profil wojewódzki w dużym stopniu odzwierciedla układ treści raportu krajowego i składa się z czterech części: Wprowadzenia, podającego jednolity dla wszystkich regionów zestaw informacji, zawierający opis celu badań, metodykę oraz podstawowe dane odnoszące się do całego kraju, charakteryzujące sytuację MSP z uwagi na potrzebę usług i ich dostępność. Opisu strony podażowej, charakteryzującej dostępność usług wspierających dla mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych w każdym województwie. Część ta omawia wyniki badań charakteryzujące dane województwo w porównaniu z danym odnoszącymi się do całego kraju. Zebrane dane dotyczą takich zagadnień, jak: liczba i status instytucji świadczących usługi dla MSP w danym regionie, rodzaj usług, system ich promocji, ceny, itd. Opisu strony popytowej, charakteryzującej zapotrzebowanie na usługi wspierające, zgłaszane przez mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych. Rozdział omawia wyniki badań charakteryzujące region na tle kraju, w tym: udział firm, które korzystały z usług, poziom świadomości firm co do potrzeby i dostępności usług wspierających, rodzaje świadczonych usług, warunki na jakich są dostępne, potencjalne potrzeby. Części końcowej, zawierającej podsumowanie i wnioski oraz listę i dane instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych w regionie. 7

3 Gospodarka regionu a przedsiębiorczość Produkt krajowy brutto w województwie opolskim wyniósł w 2000 r. 16,5 mld złotych, co stanowiło 2,4% PKB Polski. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na mieszkańca w województwie opolskim wyniósł w 2000 r. ponad 15 tys. złotych. Wartość PKB per capita w województwie stanowiła 85% wartości PKB dla Polski. Tabela 3.1 PKB ogółem oraz per capita w województwie opolskim Rok 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ogółem (w mld zł) 8,6 10,3 12,2 13,8 14,5 16,5 Polska=100 2,8% 2,6% 2,6% 2,5% 2,4% 2,4% Per capita (zł) 7 878 9 391 11 191 12 635 13 320 15 146 Polska=100 98,7% 93,5% 91,6% 88,3% 83,7% 85,4% Źródło: www.stat.gov.pl Wartość PKB na jednego mieszkańca w województwie opolskim jest zbliżona do średniej krajowej i w 2000 r. wyniosła ponad 15 tys. złotych (85% średniej krajowej). Tabela 3.2 PKB per capita w podregionach województwa opolskiego w 2000 r. Podregion PKB per capita (zł) Polska=100 województwo opolskie = 100 Opolskie 15 146 85,5 100,0 Źródło: Rocznik statystyczny województw 2001, GUS, Warszawa, 2002 r. Tabela 3.3 Ilość i zmiana liczby podmiotów gospodarczych w Polsce i w regionie opolskim Liczba firm (stan na 31.12.2002) Polska Zmiana (w %, do stanu z 31.12.2001) Liczba firm (stan na 31.12.2002) Woj. opolskie Zmiana (w % do stanu z 31.12.2002) Ogółem 3 468 218 4,3 84 966 3,8 spółki prawa handlowego 196 681 11,1 3 896 11,4 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 2 775 469 4,4 64 401 3,8 Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2002 r., GUS, Warszawa, 2003 r. 8

4 Podaż usług wspierających Celem tej części raportu jest charakterystyka rynku usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych (strona podażowa), dokonana z punktu widzenia ich organizacji, podstawowych grup beneficjentów, rodzaju oferowanych usług, realizowanych przez nie celów, sposobów promocji oraz jakości i polityki cenowej. 4.1 Organizacja usług wspierających System instytucjonalnego wsparcia mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych zorganizowany jest podobnie we wszystkich województwach, i obejmuje poziom centralny, regionalny i lokalny. Na poziomie centralnym działają agendy rządowe, ustawowo zobowiązane do konkretnych działań na rzecz MSP. Funkcję jednostki wdrażającej działania adresowane do MSP pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która część swoich zadań deleguje do wyłanianych w drodze konkursu Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF). W województwie opolskim funkcję RIF pełni Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości. Część usług finansowanych ze środków publicznych realizowana jest przez pozarządowe organizacje non-profit, współpracujące w ramach działającego od 1996 r. Krajowego Systemu Usług (KSU). PARP koordynuje oraz wspiera system organizacyjnie i merytorycznie. Liczba ośrodków KSU ulega corocznym zmianom w wyniku kolejnych naborów. W ramach KSU działają m.in. Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD), Business Information Network (BIN), Centra Euro Info (EIC). W przyszłości w ramach KSU ma być wyodrębniona Krajowa Sieć Innowacji (KSI). W 2003 r. na terenie województwa opolskiego działa 5 ośrodków KSU (3% ogólnopolskiej liczby ośrodków KSU). Ich lista opublikowana jest na stronie internetowej PARP. Część usług dotowanych przez PARP realizowana jest przez instytucje spoza KSU, włączając organizacje prywatne. W tym ostatnim przypadku warunkiem jest najczęściej uzyskanie akredytacji. Lista akredytowanych firm publikowana jest na stronie internetowej PARP. W przyszłości planowane jest opracowanie zasad współpracy KSU z firmami komercyjnymi i dopuszczenie ich do uczestnictwa w systemie. Usługi wspierające małe firmy zapisane są także w innych programach rządowych związanych z polityką rynku pracy, polityką regionalną i polityką rozwoju obszarów wiejskich oraz z politykami sektorowymi. Poziom centralizacji/decentralizacji usług wynika z procedur przyjętych w każdym z tych programów (włączając zasady finansowania). Na poziomie regionalnym i lokalnym publiczny system usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych organizowany jest przez samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy i zawodowy oraz inne instytucje pozarządowe. Samorząd terytorialny ma do dyspozycji instrumenty promocyjno-organizacyjne, pozwalające na wdrożenie usług wspierających małe firmy. Należą do nich zarówno samodzielnie prowadzone usługi informacyjne i działania promocyjne, jak i usługi oferowane za pośrednictwem współtworzonych przez organa samorządu terytorialnego instytucji otoczenia biznesu. Wiele z tych instytucji wchodzi w skład KSU, oferując zwłaszcza usługi realizowane przez Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD). Do tego typu instytucji należą m.in.: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowodoradcze; inkubatory przedsiębiorczości i centra transferu technologii. W przypadku samorządu gospodarczego organizacja usług wsparcia wchodzi w zadania statutowe finansowane zarówno ze środków własnych, jak i zewnętrznych (inne środki krajowe i zagraniczne, włączając programy przedakcesyjne i środki innych donatorów). Na terenie województwa opolskiego działają izby przemysłowe i przemysłowo-handlowe (m.in. Izba Gospodarcza Śląsk ), organizacje rzemiosła (24 organizacje na czele z Izbą Rzemieślniczą) i organizacje samorządu zawodowego. Każda z tych organizacji oferuje usługi szkoleniowo-doradczo-informacyjne dla swoich członków. 9

Organizacja usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych leży także w gestii innych organizacji pozarządowych. Na terenie województwa opolskiego działa m.in. Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości i Stowarzyszenie Regionalny Ośrodek Inicjatyw Gospodarczych. Wiele z tych organizacji wchodzi w skład KSU. Większość instytucji świadczących usługi wspierające mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych koncentruje się w większych ośrodkach miejskich, i ma słabo rozwiniętą sieć agend terenowych. Dziesięć instytucji pełni rolę administratora programu, pozostałe zaś rolę wdrażającą poszczególne programy. Zarówno wśród instytucji administrujących programami, jak i wdrażających programy, organizacje publiczne lub publiczno-prywatne stanowią zdecydowaną większość (tabela 4.1). Podobną sytuację można obserwować we wszystkich pozostałych województwach. Tabela 4.1 Status organizacji świadczących usługi wspierające małe firmy w podziale na województwa Instytucja wiodąca (%) Instytucja wdrażająca (%) Wyszczególnienie Publicznoprywatnprywatna Publiczno- Publiczna Prywatna Publiczna Prywatna Polska 63 11 26 61 31 7 Dolnośląskie 36 18 45 59 33 8 Kujawsko-pomorskie 55 19 27 61 32 7 Lubelskie 50 20 30 60 33 7 Lubuskie 45 18 36 61 32 7 Łódzkie 50 20 30 59 34 7 Małopolskie 55 18 27 61 32 7 Mazowieckie 44 22 33 59 34 7 Opolskie 40 20 40 59 34 7 Podkarpackie 58 17 25 62 31 7 Podlaskie 44 22 33 60 33 7 Pomorskie 50 20 30 60 33 7 Śląskie 50 17 33 61 32 7 Świętokrzyskie 50 20 30 61 32 7 Warmińsko-mazurskie 50 20 30 61 32 7 Wielkopolskie 44 22 33 59 34 7 Zachodniopomorskie 45 18 36 61 32 7 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwagi: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100. Na łączną liczbę 24 programów realizowanych na terenie województwa opolskiego 23 programy mają zasięg ogólnokrajowy i 1 program ma zasięg międzyregionalny. Jeśli chodzi o organizację zarządzania poszczególnymi programami (typami) usług, to 6 programów (25%) jest scentralizowanych na poziomie międzynarodowym, 4 (17%) scentralizowane są na poziomie krajowym, 10 programów (42%) jest zdecentralizowanych na poziomie regionalnym i 4 programów (17%) są zdecentralizowanych na poziomie lokalnym (wykres 4.1). Są to proporcje zbliżone do obserwowanych w strukturze ogólnopolskiej, gdzie programy scentralizowane na poziomie międzynarodowym stanowią 19%, programy scentralizowane na poziomie krajowym 11%, programy zdecentralizowane na poziomie regionalnym 57% i programy zdecentralizowane na poziomie lokalnym 14%. 10

Wykres 4.1 Organizacja zarządzania programami/usługami 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 25 17 42 17 Scentralizowany na poziomie międzynarodowym Scentralizowany na poziomie krajowym Zdecentralizowany na poziomie regionalnym Zdecentralizowany na poziomie lokalnym Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. 4.2 Grupy beneficjentów Podobnie, jak na terenie całego kraju, i w województwie opolskim usługi adresowane do małych firm, mikroprzedsiębiorstw i samozatrudnionych nie wyodrębniają się z ogólnej puli usług adresowanych do regionalnych MSP (tabela 4.2). Tabela 4.2 Firmy, do których kierowane są usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie MSP w tym (w %) w tym usługi adresowane do: Samozatrudnionycsiębiorstw Mikroprzed- Małych firm Polska 39 85 2 2 9 2 Dolnośląskie 26 88 0 0 8 4 Kujawsko-pomorskie 27 78 4 4 11 4 Lubelskie 28 89 0 0 7 4 Lubuskie 28 79 3 3 11 3 Łódzkie 24 88 0 0 8 4 Małopolskie 27 78 4 4 11 4 Mazowieckie 23 87 0 0 9 4 Opolskie 24 88 0 0 8 4 Podkarpackie 32 81 3 3 9 3 Podlaskie 25 88 0 0 8 4 Pomorskie 24 88 0 0 8 4 Śląskie 30 90 0 0 7 3 Świętokrzyskie 26 77 4 4 12 4 Warmińsko-mazurskie 29 79 3 3 10 3 Wielkopolskie 23 87 0 0 9 4 Zachodniopomorskie 28 79 4 4 11 4 Średnich firm Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować usługi/instrumenty nakierowane na grupy różnych firm, stąd liczba wskazań może przekroczyć liczbę programów. 11

45% dostępnych usług adresowanych jest do firm znajdujących się w dowolnym etapie swojego rozwoju, i jest t sytuacja zbliżona d występującej w całym kraju (tabela 4.3). Pewne odstępstwo od tej zasady zauważa się w działalności istniejących na terenie całego kraju PKD, które adresują swoje usługi zarówno do aktualnych, jak i przyszłych przedsiębiorców. Tym ostatnim PKD oferują proste usługi doradcze oraz informację. Na terenie województwa opolskiego działają 4 PKD prowadzone przez: Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości ; Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości Cech Rzemiosła i Przedsiębiorczości; Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości Namysłowskie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych i Stowarzyszenie Promocja Przedsiębiorczości Stowarzyszenie Przedsiębiorców Nyskich. Tabela 4.3 Etap rozwoju firmy wspierany przez pozafinansowe usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie etapy w tym usługi adresowane do firm na etapie rozwoju (w %) Początek Wczesny rozwój Dojrzałość Kryzys Konsolidacja Przeniesienie własności Polska 60 48 5 13 13 12 3 5 Dolnośląskie 42 48 5 14 14 12 2 5 Kujawskopomorskie 38 53 3 13 13 13 0 5 Lubelskie 44 50 2 14 14 14 0 7 Lubuskie 39 54 3 13 13 13 0 5 Łódzkie 37 51 3 14 14 14 0 5 Małopolskie 42 45 5 14 14 14 2 5 Mazowieckie 36 50 3 14 14 14 0 5 Opolskie 40 45 5 15 15 13 2 5 Podkarpackie 47 51 4 13 13 13 2 4 Podlaskie 38 53 3 13 13 13 0 5 Pomorskie 41 44 5 15 15 15 2 5 Śląskie 50 46 6 14 14 12 4 4 Świętokrzyskie 37 51 3 14 14 14 0 5 Warmińskomazurskie 40 55 3 13 13 13 0 5 Wielkopolskie 36 50 3 14 14 14 0 6 Zachodniopomorskie 39 54 3 13 13 13 0 5 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne usługi/instrumenty nakierowane na różne etapy rozwoju firm, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Etap założenia firmy jest także eksponowany w: (i) przewidzianym w ramach PHARE 2001 SSG (Rozwój MSP) Programie rozwoju przedsiębiorstw internetowych, mającym zasięg ogólnokrajowy i wspierającym m.in. rozwój nowych firm w dziedzinach opartych na komercyjnym wykorzystaniu internetu; (ii) przewidzianym dla wszystkich 16 województw komponencie regionalnym programu Rozwój Zasobów Ludzkich, adresowanym do starterów i oferującym osobom chcącym założyć własną firmę podstawowe szkolenia i usługi doradcze (coaching). Również inne programy (np. mający ogólnopolski zasięg program Innovation Relay Centre, programy związane z polityką rynku pracy i polityką rozwoju obszarów wiejskich, niektóre programy sektorowe) oraz działania samorządu gospodarczego wspomagają przyszłych przedsiębiorców. 15% usług kieruje się do firm znajdujących się na wczesnym etapie swojego rozwoju. W tego typu usługach specjalizują się zwłaszcza inkubatory przedsiębiorczości, które udostępniają firmom zarówno bazę materialną (pomieszczenia, maszyny i urządzenia, infrastrukturę techniczno-biurową itd.), jak i usługi szkoleniowe, doradcze i informacyjne. 12

Do firm znajdujących się na wczesnym etapie rozwoju, firm dojrzałych i firm znajdujących się na etapie konsolidacji kierowana jest oferta dwóch programów o zasięgu ogólnokrajowym: Business Support Center JETRO (program koordynowany przez Japan External Trade Organization JETRO Biuro w Warszawie) i Innovation Relay Centre. Przy czym do firm dojrzałych adresowane są usługi specjalistyczne, zawierające bardziej złożone treści oraz specjalistyczne szkolenia, uwzględniające specyfikę poszczególnych branż. Tego typu wyprofilowanie oferty spotyka się także w usługach świadczonych przez organizacje przedsiębiorców. Tylko 2% istniejącej podaży adresowane jest do firm przeżywających kryzys, choć firmy te mogą korzystać z istniejącej, standardowej oferty. Jedną z instytucji oferujących usługi takim firmom Izba Gospodarcza Śląsk i jej szkolenia. Szkolenia te są organizowane przy wsparciu niemieckiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz przy współpracy organizacyjnej z Towarzystwem Międzynarodowej Współpracy Gospodarczej w Stuttgarcie. Służą one podnoszeniu kwalifikacji zawodowych właścicieli firm i ich pracowników w różnych branżach (piekarskiej, cukierniczej, mechaników samochodowych, stolarzy, fryzjerów, kucharzy, firm budowlanych itd.). Kolejną grupę beneficjentów usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych tworzą firmy zainteresowane innowacjami. Do nich swoją ofertę kierują takie ogólnokrajowe programy, jak: EUREKA (komponent informacyjny), Innovation Relay Centre, Projekt EMMA czy Program Innowacje i technologie dla rozwoju przedsiębiorstw (Krajowy Rozwój MSP). Wyraźnie wyodrębnioną grupą beneficjentów usług wspierających są także eksporterzy i potencjalni eksporterzy, będący adresatami Klubu Eksportera, programu o zasięgu ogólnokrajowym, realizowanego w ramach struktur Centrum Euro Info. Do eksporterów będzie skierowana oferta PHARE 2001 SSG (programu o zasięgu ogólnokrajowym), w ramach którego przedsiębiorcy będą mogli uzyskać dotacje na usługi doradcze, informacyjne i techniczne wspomagające eksport, na wyjazdy zagraniczne (włączając uczestnictwo w międzynarodowych imprezach targowych) i pomoc techniczną dotyczącą promocji produktów na rynkach międzynarodowych. Programy realizowane w województwie opolskim kierują swoją ofertę do wszystkich firm, niezależnie od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej. I tak jest także we wszystkich pozostałych województwach (tabela 4.4). Wyjątkiem są programy zorientowane branżowo, do których należy realizowana na terenie całego kraju rodzina programów JETRO (Business Support Center, Region to Region i Internetowa Baza Danych), adresująca swoją ofertę do firm produkcyjno-budowlanych i handlowych. 13

Tabela 4.4 Specyfika sektorowa firm, do których kierowane są pozafinansowe usługi wspierające Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Wszystkie sektory w tym (w %) Produkcja i budownictwo Sprzedaż hurtowa i detaliczna Polska 39 87 8 8 Dolnośląskie 28 79 11 11 Kujawsko-pomorskie 27 78 11 11 Lubelskie 30 80 10 10 Lubuskie 28 79 11 11 Łódzkie 26 77 12 12 Małopolskie 27 78 11 11 Mazowieckie 25 76 12 12 Opolskie 26 77 12 12 Podkarpackie 32 81 9 9 Podlaskie 27 78 11 11 Pomorskie 26 77 12 12 Śląskie 32 81 9 9 Świętokrzyskie 26 77 12 12 Warmińsko-mazurskie 29 79 10 10 Wielkopolskie 25 76 12 12 Zachodniopomorskie 28 79 11 11 Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100. Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. 4.3 Rodzaje usług wspierających Do najczęściej oferowanych w województwie opolskim usług należą: doradztwo i konsulting (24%) i podstawowe usługi informacyjne (20%). Na dalszych pozycjach znajdują się: specjalistyczne usługi informacyjne (17%), kojarzenie partnerów (15%) i dostęp do inkubatorów (9%). Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości występowania poszczególnych typów usług w każdym z województw (tabela 4.5) można powiedzieć, że opolska struktura pozafinansowych usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 14

Tabela 4.5 Rodzaje usług wspierających, świadczone mikroprzedsiębiorstwom, małym firmom i samozatrudnionym Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Szkolenia Podstawowa informacja w tym (w %) Specjalistyczna Doradztwo informacja Kojarzenie partnerów Usługi finansowe 68 18 15 18 24 9 16 1 71 20 15 17 25 8 14 1 Inkubatory /parki technologiczne Polska 91 21 14 15 25 8 14 2 Dolnośląskie 74 19 16 23 19 8 15 0 Kujawskopomorskie Lubelskie 71 20 15 15 25 10 14 0 Lubuskie 71 18 14 18 24 8 15 2 Łódzkie 66 20 15 17 23 9 17 0 Małopolskie 70 19 14 19 24 9 14 1 Mazowieckie 64 19 16 17 23 9 16 0 Opolskie 66 20 15 17 24 9 15 0 Podkarpackie 79 19 15 16 27 8 13 2 Podlaskie 68 21 16 16 24 9 15 0 Pomorskie 67 19 15 18 24 9 15 0 Śląskie 77 22 16 16 26 8 13 0 Świętokrzyskie 66 18 15 18 24 9 15 2 Warmińskomazurskie Wielkopolskie 64 19 16 17 23 9 16 0 Zachodniopomorskie 71 18 14 18 24 8 15 1 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą występować różne rodzaje usług/instrumentów, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Usługi doradczo-informacyjne i szkoleniowe obejmują całe spektrum zagadnień, poczynając od uruchomienia firmy i zarządzania nią (włączając certyfikację i zarządzanie jakością), poprzez przepisy (zwłaszcza podatkowe i związane z prawem pracy), po uzyskanie pieniędzy, zarówno na działalność bieżącą, jak i inwestycyjną (rozpoznanie oferty banków, informacje o programach pomocowych, procedury i dokumenty itd.). Programy szkoleniowe najczęściej obejmują: kształcenie w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem i jego zasobami wprowadzania technik informatycznych i nowoczesnych technologii; prawnych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej w Unii Europejskiej itd. Specjalnie dla eksporterów (zarówno aktualnych, jak i potencjalnych) oferuje się dodatkowo usługi związane z: przygotowaniem planów rozwoju eksportu (włącznie z pomocą w okresie jego wdrażania), z prowadzeniem eksportu przez internet, z badaniem rynków zagranicznych i promocją produktu. Obok usług typowo doradczych, eksporterzy mogą korzystać z wyjazdów (badanie rynku i znalezienie partnera) i uczestnictwa w międzynarodowych imprezach targowo-wystawienniczych. Udostępnianie pomieszczeń, wyposażenia i infrastruktury itd. to usługi charakterystyczne zwłaszcza dla inkubatorów przedsiębiorczości, parków technologicznych itp. Towarzyszą im zawsze usługi pomocnicze, zwłaszcza administrowanie nieruchomością, audyty, doradztwo, szkolenia itp. Kojarzenie partnerów i internetowe bazy danych to usługi oferowane najczęściej przez wyspecjalizowane programy/firmy. Z reguły są to programy o zasięgu ogólnokrajowym (np. System Informacji Ofertowej PARTNER, Trade Tie-up Promotion Program, projekt EMMA, oferta Polsko- Niemieckiego Towarzystwa Wspierania Gospodarki S.A.). Kojarzenie partnerów wzbogacane jest często dodatkowymi usługami w postaci: analizy produktów firmy pod kątem ich konkurencyjności na 15

rynkach zagranicznych; wyboru potencjalnych rynków eksportowych; określenia docelowej grupy potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania listy teleadresowej potencjalnych partnerów handlowych; wyselekcjonowania i sprawdzenia wiarygodności potencjalnych partnerów handlowych; przygotowania spotkań z potencjalnymi klientami; doradztwa podczas przygotowania propozycji współpracy i negocjacji handlowych; tłumaczenia dokumentów. Pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów handlowych to również istota działalności wszystkich organizacji przedsiębiorców, wykorzystujących do tego zarówno tradycyjne (targi, spotkania, wizyty studyjne itd.), jak i nowoczesne instrumenty (internet). Usługom tym również towarzyszy doradztwo w sprawach prawnych i celnych oraz pomoc w załatwianiu różnych formalności. Dodatkowym typem usług wspierających małe firmy są usługi biznesowe (biura rachunkowe, prawne, prowadzenie spraw kadrowych, audyty itd.). Usługi te jednak rzadko finansowane są ze środków publicznych (wyjątkiem jest tutaj część programów finansowanych ze środków PHARE, oferująca dotacje na uzyskanie certyfikatów, wprowadzenie systemów jakości itp.). Z reguły są one inicjatywą konkretnych organizacji przedsiębiorców, najczęściej izb rzemieślniczych, finansowaną ze środków własnych tych organizacji. Dla małych firm, zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw, są one jednak jednym z bardziej efektywnych instrumentów wsparcia. 4.4 Promocja, jakość i ceny usług wspierających W województwie opolskim najczęściej wykorzystywanym kanałem informacji o podaży usług dla mikroprzedsiębiorstw, małych firm i samozatrudnionych jest internet (34% wskazań) oraz targi, wystawy i seminaria (21%). Na dalszych pozycjach plasują się kontakty telefoniczne i listowne oraz bezpośrednie spotkania z przedsiębiorcami (po 13%). Najrzadziej wykorzystywanym kanałem informowania o istniejącej podaży są reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. (3%) oraz pośrednicy, np. stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp. (6%). Ze względu na nieistotne statystycznie różnice w częstotliwości wykorzystywania poszczególnych kanałów informacyjno-promocyjnych w każdym z województw (tabela 4.6) można powiedzieć, że opolska struktura instrumentów promocyjno-informacyjnych jest podobna do struktury usług obserwowanej w całej Polsce. 16

Tabela 4.6 Kanały informacyjno-promocyjne stosowane przez usługodawców Wyszczególnienie Ogólna liczba wskazań Bezpośrednie spotkania z przedsiębiorstwami Kampanie mailingowe, rozmowy telefoniczne Reklamy w prasie codziennej, periodykach technicznych, magazynach itp. w tym (w %) Internet Targi, wystawy, seminaria itp. Pośrednicy (stowarzyszenia biznesowe, dostawcy, itp.) 70 13 11 1 36 23 6 10 73 12 12 1 36 22 5 11 Polska 99 12 14 2 36 21 5 9 Dolnośląskie 75 13 15 3 35 20 5 9 Kujawskopomorskie Lubelskie 73 11 12 1 37 21 5 12 Lubuskie 73 14 14 1 36 21 5 10 Łódzkie 68 12 13 1 35 22 6 10 Małopolskie 71 14 11 1 35 23 6 10 Mazowieckie 65 12 12 2 35 22 6 11 Opolskie 70 13 13 3 34 21 6 10 Podkarpackie 80 13 11 1 36 23 5 11 Podlaskie 68 12 13 1 35 22 6 10 Pomorskie 68 13 12 1 35 22 6 10 Śląskie 83 12 13 2 35 20 6 11 Świętokrzyskie 68 13 12 1 35 22 6 10 Warmińskomazurskie Wielkopolskie 65 12 12 2 35 22 6 11 Zachodniopomorskie 73 14 14 1 36 21 5 10 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być wykorzystywane różne rodzaje kanałów informacyjno-promocyjnych, stąd liczba takich usług może być wyższa niż liczba programów. Z opinii usługodawców i organizacji przedsiębiorców wynika, że z istniejącej podaży korzysta około 30% przedsiębiorców. Poszczególne organizacje różnią się między sobą w opiniach, co jest podstawową przyczyną niepełnego wykorzystania przez przedsiębiorców istniejącej oferty. Namysłowskie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych stoi na stanowisku, że podstawową przyczyną jest niski poziom świadomości przedsiębiorców (a więc brak informacji o dostępnych usługach). Inne stanowisko reprezentują jednak organizacje przedsiębiorców, w opinii których poziom poinformowania przedsiębiorców można określić jako dość dobry lub niezbyt dobry, nie on jednak decyduje o intensywności wykorzystania przez nich usług wsparcia. Podstawowym problemem jest to, że przedsiębiorcy najczęściej nie widzą potrzeby wsparcia zewnętrznego o charakterze innym, niż finansowym. Faktem jest jednak, że usługodawcy bardzo słabo docierają z informacją o swojej ofercie do przedsiębiorcy. Najlepsze pod tym względem efekty mają organizacje przedsiębiorców, potrafiące dostosować formę przekazu o istniejącej ofercie do poziomu percepcji i potrzeb swoich członków. Jeśli chodzi o politykę cenową, to większość usług świadczona jest nieodpłatnie. I jest to sytuacja charakterystyczna nie tylko dla województwa opolskiego, lecz również dla wszystkich pozostałych województw (tabela 4.7). Sposób odpłatności budzi jednak kontrowersje. Wyraźnie podkreśla się brak szacunku dla usług oferowanych nieodpłatnie, traktując je jako usługi niepełnowartościowe. Przykładem racjonalnego rozwiązania odpłatności za usługi jest system przyjęty w Izbie Gospodarczej Śląsk w Opolu. Niektóre szkolenia finansowane są przez współpracujące organizację niemieckie Inne 17

(Instytut Wspierania Przedsiębiorczości). Koszt szkolenia pokrywają strona niemiecka 70 80% a polski uczestnik pozostałe 20 30%. Odpłatność dyscyplinuje uczestników kursów, tworzy poczucie przydatności zdobywanej wiedzy, pozytywnie nastawia ich do świadczonej usługi. Podobna jest sytuacja z opłatami za organizowane targi wyrobów. Tabela 4.7 Formy płatności za usługi w podziale na województwa Wyszczególnienie w tym (w %) Ogólna Cennik za liczba wskazań Nieodpłatnie Ryczałt za Stawka poszczególne Inne usługę godzinowa usługi Polska 50 52 14 10 10 14 Dolnośląskie 39 51 13 13 10 13 Kujawsko-pomorskie 35 54 11 11 9 14 Lubelskie 36 56 8 11 8 17 Lubuskie 39 54 13 10 10 13 Łódzkie 35 54 11 11 9 14 Małopolskie 35 54 9 11 9 17 Mazowieckie 33 54 9 12 9 15 Opolskie 34 53 9 15 9 15 Podkarpackie 39 54 8 10 10 18 Podlaskie 34 56 9 12 9 15 Pomorskie 34 53 9 12 9 18 Śląskie 38 53 8 13 8 18 Świętokrzyskie 34 56 9 12 9 15 Warmińsko-mazurskie 35 57 9 11 9 14 Wielkopolskie 33 55 9 12 9 15 Zachodniopomorskie 39 54 13 10 10 13 Źródło: Baza danych projektów MSP, czerwiec 2003. Uwaga: Po zaokrągleniu do pełnych procentów niektóre wiersze mogą się nie sumować do 100; w ramach jednego programu mogą być stosowane różne rodzaje form płatności. Znaczna część organizacji-usługodawców ma wdrożone systemy zapewnienia jakości, udokumentowane certyfikatem potwierdzającym akredytację w KSU. Jakość usług świadczonych przez jednostki certyfikacyjne (audyty certyfikujące systemy zarządzania jakością, zarządzania środowiskiem oraz systemy zarządzania bezpieczeństwem) udokumentowana jest akredytacją w systemie akredytacji (np. PCA, DAR, UKAS lub inne). Szkoły wyższe, zakłady kształcenia nauczycieli, placówki doskonalenia nauczycieli i inne placówki działające w systemie oświaty stosują systemy zabezpieczenia jakości zgodne z przyjętymi procedurami działania. 4.5 Cele usług wspierających Podstawowe cele usług wspierających mikroprzedsiębiorstwa, małe firmy i samozatrudnionych zawarte są w strategii gospodarczej rządu oraz w Kierunkach działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku. Zgodnie z zapisami Kierunków działań rządu, celem polityki rządu jest pobudzenie aktywności gospodarczej MSP zapewniającej wzrost zatrudnienia w tym sektorze oraz wzrost jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim. Osiągnięciu tego celu służy m.in. konstruowany system usług wsparcia MSP, w tym mikro i małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych. Kolejnym, istotnym celem jest pomoc w integracji firm i działalności na forum międzynarodowym. Dlatego znaczna część usług wspierających małe firmy stawia sobie za zadanie: zdecydowane podnoszenie 18

konkurencyjności firm; intensyfikowanie współpracy i kooperacji krajowej i międzynarodowej; promocję polskich firm i ich produktów za granicą oraz upowszechnianie polskich osiągnięć i doświadczeń na forum międzynarodowym. Bardziej szczegółowo, efektem realizowanych w województwie opolskim programów powinno być: upowszechnianie szeroko rozumianej wiedzy gospodarczej u przedsiębiorców (46% wskazań); zwiększenie dostępności finansowania dla MSP (5%); poprawa warunków dostępu MSP do nowoczesnych technologii (23%); poszerzenie dostępu do programów pomocowych dla MSP (15%); przyspieszenie tworzenia nowych miejsc pracy przez MSP (3%); usprawnienie procedur nawiązywania kontaktów gospodarczych (8%). 19

5 Strona popytowa usług wsparcia Celem tego rozdziału jest przeprowadzenie analizy popytowej strony rynku usług wsparcia dla małych i mikro firm oraz dla samozatrudnionych w regionie opolskim na tle kraju. Skupiono się na następujących zagadnieniach: stopień korzystania przez te firmy z usług oraz ocena ich przydatności, znajomość lub świadomość wśród przedsiębiorców występującej oferty usług, zgłaszane potrzeby na usługi oraz ocena na ile oferowane usługi zgodne są ze zgłaszanymi potrzebami. Rozdział zamyka dyskusja na temat potencjalnego, przewidywanego rynku usług wsparcia. 5.1 Uczestnictwo w usługach wsparcia w województwie na tle kraju Województwo opolskie jest regionem słabiej rozwiniętym w porównaniu z pozostałą częścią kraju, i od 1995 roku opolskie rozwijało się wolniej niż reszta kraju (por. rozdz. 3). Współczynnik korzystania z usług określony jako ilość firm korzystających z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat do wszystkich firm jest zdecydowanie niższy w regionie niż w kraju. Wykresy 5.1 i 5.2 przedstawiają główne dane o uczestnictwie sektora mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw oraz samozatrudnionych w usługach wsparcia w ciągu ostatnich pięciu latach. Wykres 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia 1 w województwie opolskim i w kraju (w %) 14 12 10 8 6 4 2 0 13 Polska 3 Opolskie Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003. Wykresy wskazują, że stosunkowo niewiele badanych firm korzystało z usług wsparcia 3%. Jest to bardzo niski współczynnik korzystania z usług. Te firmy, które deklarowały korzystanie z usług wsparcia wskazywały, że robiły to w sposób sporadyczny, kilka razy w ciągu ostatnich pięciu lat. Jest to sytuacja wskazujące na stosunkowo słabe powiązanie usługodawców z przedsiębiorcami. Taką sytuację należy jednak uznać za typową. Przeciętnie w kraju najczęściej firmy deklarują, że korzystają z usług wsparcia w sposób sporadyczny. Wydaje się, że wynikać to może z faktu, że najczęściej kontakt z usługodawcami jest wywołany konkretną potrzebą, a nie chęcią regularnego podnoszenia sprawności zarządzania firmą. Wydaje się, że taka sytuacja jest charakterystyczna dla działania małych firm. Przedsiębiorcy za względu na sposób funkcjonowania nie mają czasu i warunków dla stałego podnoszenia swoich umiejętności. 1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia dla danej grupy firm określa stosunek ilości przedsiębiorstw korzystających z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat z danej grupy do ilości wszystkich przedsiębiorstw z danej grupy firm. Należy zaznaczyć, że stosunkowo niska ilość badanych firm w województwie sprawia, że wyniki badań obarczone są znacznymi błędami, a stąd należy interpretować je ostrożnie. 20

Wykres 5.2 Częstotliwość korzystania z usług wsparcia w województwie opolskim (w % korzystających) 120 100 80 60 40 20 0 100 49 29 21 0 0 incydentalnie sporadycznie regularnie Polska Opolskie Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003. Na tle kraju sytuacja regionu opolskiego w zakresie korzystania z usług nie wypada więc najlepiej. Oznacza to, że w stosunku do ilości firm małych znacznie mniej firm korzysta z usług w regionie niż z przeciętnie w kraju. Ilustruje to tabela 5.1. Tabela 5.1 Współczynnik korzystania z usług wsparcia, według województw (w %) Województwo Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Dolnośląskie Pomorskie Lubelskie Zachodniopomorskie POLSKA Warmińsko-mazurskie Kujawsko-pomorskie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Świętokrzyskie Śląskie Wielkopolskie Opolskie Współczynnik korzystania z usług* Znacznie powyżej 21 średniej krajowej 19 19 18 15 14 14 13 13 11 11 10 9 9 8 Znacznie poniżej 7 średniej krajowej 3 Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003. Uwagi: * współczynnik korzystania z usług oznacza udział firm korzystających w usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat do wszystkich firm; Znacznie powyżej lub poniżej średniej oznacza wielkości oddalone od średniej więcej niż o jedno odchylenie standardowe. Dane z tabeli jednoznacznie wskazują, że w opolskim znacznie mniej firm korzystało z usług niż w kraju. Przyczyny mogą być różnorodne. Po pierwsze sama infrastruktura usług wsparcia, a więc jej zorganizowanie i przystosowanie usług do potrzeb małych firm może nie odpowiadać przedsiębiorcom. Ale również część przyczyn nie korzystania z usług może leżeć po stronie samych firm, np. brak potrzeby korzystania z usług. Ogólnie przyczyny braku uczestnictwa w usługach można podzielić na cztery grupy: brak potrzeby zewnętrznej pomocy, brak wiedzy o występowaniu niekomercyjnych usług wsparcia, niezadowalające warunki oferowanych usług, nieodpowiedni zakres oferowanych usług. 21

Wykres 5.3 Przyczyny nie korzystania z usług wsparcia w opolskim i w kraju (w %) 50 40 30 20 10 0 45 38 34 28 21 9 10 brak potrzeby brak wiedzy nieodpowiednie warunki Polska Opolskie 10 nieodpowiedni zakres Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003 Uwaga: Tylko przedsiębiorstwa nie korzystające z usług. Około 38% procent badanych firm w województwie opolskim spośród nie korzystających z usług wsparcia w ciągu ostatnich pięciu lat deklarowało, że nie miało potrzeby korzystania z usług wsparcia. Jest to wskaźnik niższy niż przeciętnie w kraju. Brak wiedzy o usługach wsparcia jako główną przyczynę nie korzystania z usług wsparcia wskazało 28% przedsiębiorców, którzy nie korzystali z usług wsparcia, co jest niższym wskaźnikiem niż przeciętnie w kraju. Na przyczyny leżące po stronie usługodawcy nieodpowiednie warunki usług lub nieodpowiedni zakres usług wskazało aż 31% badanych firm. Sugeruje to, że warunki i zakres usług wsparcia stanowią prawdopodobnie pewną barierę dostępu do usług. Przedsiębiorcy, którzy korzystali z usług wsparcia deklarowali, że nie napotkali na trudności związane z korzystaniem z usług wsparcia. Trudności takie jak problemy z dotarciem do informacji o usługach i z warunkami świadczenia usług wskazywali przedsiębiorcy w innych regionach kraju. Te informacja z regionu opolskiego od firm korzystających z usług wskazuje, że nie jest potwierdzona powyższa teza o tym, że usługi wsparcia w pewnym stopniu sprawiają trudności. 5.2 Świadomość dostępności usług wsparcia Brak wiedzy i świadomości występowania usług wsparcia lub wystarczających informacji o zakresie i warunkach tych usług stanowi jeden z głównych powodów zjawiska niskiego stopnia korzystania z tych usług tak w regionie jak i w kraju. Powyższe dane wskazują, że zjawisko to ogranicza również stopień korzystania z usług wsparcia w regionie opolskim. Wykres 5.4 Dobra lub bardzo dobra ocena stopnia poinformowania o usługach wsparcia w kraju i w regionie opolskim (w %) 35 30 25 20 15 10 5 0 34 Polska 30 Opolskie Źródło: Baza danych PBS Badanie mikro i małych firm oraz samozatrudnionych, Czerwiec lipiec 2003. 22