JAK ZROBIĆ DOBRĄ KISZONKĘ

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE JAK ZROBIĆ DOBRĄ KISZONKĘ Olsztyn, 2016 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie Marcin Gołębiewski JAK ZROBIĆ DOBRĄ KISZONKĘ Olsztyn, 2016 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax (89) 535 76 84, 526 44 39, 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. (87) 520 30 31, 520 30 32, fax (87) 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Damian Godziński Zastępca Dyrektora W-MODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 600 egz. Wydanie I

WSTĘP Pasze objętościowe są podstawowym składnikiem dawki w żywieniu przeżuwaczy. Stanowią one główne źródło energii, która otrzymywana poprzez reakcje biochemiczne dostarcza glukozy, służącej do syntezy laktozy wpływającej na ilość produkowanego mleka. Według definicji pasze objętościowe, to pasze które w 1 kg suchej masy zawierają mniej niż 4,1 MJ energii netto (EN) i więcej niż 18% włókna surowego. Za względu na ilość wody w paszy, dzielimy je na soczyste (>40% wody), np. zielonki, kiszonki, okopowe; oraz pasze objętościowe suche (<40% wody) np. siano. Opłacalność produkcji mleka czy też mięsa wołowego uzależniona jest od wysokości poniesionych kosztów. Zmniejszenie wysokości kosztów można uzyskać poprzez ograniczenie stosowania drogich pasz treściwych, a zwiększanie udziału wysokiej jakości pasz objętościowych. W dzisiejszej technologii produkcji bydła mlecznego czy też opasowego podstawową skarmianą paszą objętościową jest kiszonka. Kiszonka jest to produkt konserwacji materiału paszowego otrzymanego na skutek działania mikroorganizmów wytwarzających kwas mlekowy. Na pomyślnym przebiegu fermentacji wpływa: q Pojemność buforowa roślin - określana jest na podstawie ilości w komórkach roślin białek, aminokwasów oraz soli organicznych i ich soli. Wraz ze wzrostem pojemności buforowej rośliny maleje zdolność do jej zakiszania. Wysoką pojemnością buforową charakteryzują się rośliny o wysokiej zawartości białka, a niskiej cukru np. lucerna, koniczyna. Dużo łatwiej zakiszają się rośliny o niskiej pojemności buforowej, a dużej zawartości cukru np. kukurydza, zielonki zbóż, niektórych traw. Warto zaznaczyć, że wysokie nawożenie azotowe działa niekorzystnie na łatwość zakiszania surowca. q Zawartość cukrów w zakiszanym surowcu - w przypadku zakiszania roślin bez dodatku konserwantu jest to bardzo ważny aspekt. Cukry są pożywką dla bakterii fermentacyjnych oraz służą do produkcji kwasu mlekowego, który obniża ph kiszonki uniemożliwiając rozwój bakterii niepożądanych. Rośliną o najwyższej koncentracji cukrów jest kukurydza (250 g/kg s.m.), pośrednią trawy, a najniższą koncentracją cukru cechują się rośliny bobowate. q Zawartość suchej masy - najefektywniej zakiszają się rośliny o zawartości suchej masy na poziomie 30-35%. Rośliny zbyt wilgotne cechują się niższą koncentracją cukrów. Podczas procesu kiszenia roślin nadmiernie wilgotnych wytwarza się więcej kwasu octowego oraz następuje istotny odpływ soku kiszonkowego. Natomiast rośliny o zbyt wysokiej zawartości suchej masy >40% trudniej się ugniatają, w wyniku czego następuje niższe wyparcie tlenu z kiszonego surowca. q Obecność tlenu - proces kiszenia roślin zachodzi wyłącznie w warunkach beztlenowych, w których mogą rozwijać się bakterie fermentacji mlekowej odpowiedzialne za wytwarzanie kwasu mlekowego konserwującego surowiec. Obecność tlenu w sporządzanej kiszonce skutkuje rozwojem niepożądanych bakterii tlenowych, pleśni oraz grzybów, które psują kiszonkę. 4 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Stworzeniu warunków beztlenowych oprócz ograniczonej zawartości suchej masy ułatwia rozdrobnienie surowca na frakcje 0,5-2cm. Aby chronić kiszonkę przed dostępem tlenu należy ją szczelnie okryć folią. q Substancje konserwujące (zakiszacze) - środki te ułatwiają przebieg procesu fermentacji, poprawiają jakość oraz trwałość kiszonki. Wyróżnia się konserwanty chemiczne np. kwas mlekowy, kwas mrówkowy oraz konserwanty biologiczne, które zawierają szczepy bakterii mlekowych. Prawidłowo sporządzona kiszonka powinna charakteryzować się parametrami zbliżonymi do wartości zamieszczonych w tabeli 1. W niniejszej publikacji postaram się Państwu przedstawić co należy zrobić i jak należy postępować w procesie sporządzania dobrej jakości kiszonki aby uzyskać pożądane wartości. Tabela 1. Procentowa zawartość składników pokarmowych (g/100g) w suchej masie paszy Parametr Jednostka Kiszonka z kukurydzy lucerny traw motylkowych z trawami Sucha masa % 33-35 silos: 35-45 baloty: 40-55 silos: 30-45 baloty: 40-55 silos: 30-35 baloty: 35-50 Popiół surowy % poniżej 5 poniżej 11 poniżej 7 poniżej 8 Białko ogólne % 8-12 18-22 powyżej 15 powyżej 17 Włókno surowe % 17-20 29-35 23-27 poniżej 28 NDF % 36-41 40-45 40-44 max.41 ADF % 16-22 31-35 29-31 max.30 Skrobia % 34-45 -- -- -- Kwasowość paszy ph ok. 4,2 ok. 4,6 ok. 4,4 ok. 4,6 Źródło: Analiza pasz-polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 5

KISZONKA Z KUKURYDZY Kukurydza jest rośliną, która cechuje się niską zawartością białka, a wysoką zawartością cukrów. W związku z tym jest to pasza o wysokiej koncentracji energii. Ze względu na swoją energetyczność jest bardzo popularną paszą wśród gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka jak i mięsa. Niestety jest ona uboga w witaminy oraz składniki mineralne tj. wapń, fosfor, potas i sód. Chcąc sporządzić kiszonkę wysokiej jakości należy pamiętać, że oprócz prawidłowej agrotechniki, nawożenia, ochrony, przebiegu pogody ważnym aspektem jest dobranie odpowiedniej odmiany. Pierwszym kryterium doboru odmiany są wymagania glebowe oraz długość okresu wegetacji. Należy wybrać odmianę, która sprosta warunkom panujących w naszym gospodarstwie. Głównym wyznacznikiem doboru odmiany kukurydzy jest jej wczesność, czyli liczba FAO. W warunkach klimatu Polski wczesność odmiany rozkłada się następująco: q FAO 230-250 - dla północno-wschodniej części kraju, q FAO 250-270 - dla środkowej oraz południowej części kraju. Jednak doświadczenia przeprowadzone przez COBORU wykazują, że rośliny o średniopóźnej wczesności również dają sobie świetnie radę w województwie warmińsko-mazurskim (tabela 2). Oprócz kryterium wczesności przy doborze odmiany trzeba zwrócić uwagę na wysokość plonu ogólnego suchej masy kiszonki, udział plonu suchej masy kolb w ogólnym plonie suchej masy oraz zawartość suchej masy w roślinach w czasie zbioru, która powinna wynosić 30-35%. Za wysoką wartość energetyczną kiszonki odpowiada jej ziarno, a więc pożądane jest aby udział kolb w czasie zbioru stanowił 45-55% ogólnej masy rośliny. Termin zbioru Termin rozpoczęcia zbioru rośliny jest bardzo ważnym elementem technologii produkcji kiszonki z kukurydzy, gdyż od niego uzależniona jest jakość sporządzanej kiszonki. Wyznacznikiem rozpoczęcia zbioru kukurydzy jest zawartość suchej masy w roślinie. Uważa się, że dobra kiszonka powinna zawierać jak najwięcej ziarna przy odpowiedniej zawartości suchej masy. Ilość suchej masy w całej roślinie powinna wynosić 32-35%. Natomiast tak ważne z punktu energetycznego ziarno kukurydzy powinno się cechować dojrzałością mleczną o zawartością suchej masy na poziomie 50-55%. Wyznacznikiem danego stanu fizjologicznego kukurydzy jest tak zwana linia mleczna ziarniaka, określana po przełamaniu kolby w połowie jej długości (fot.1) Kiszonka sporządza z rośliny o takich parametrach zostanie dobrze wykorzystana przez krowy czy też młode bydło opasowe. Właściwy termin zbioru ma miejsce wtedy gdy lina mleczna znajduje się w połowie ziarniaka (fot. 1, fot. 2). 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Innym sposobem pomiaru zawartości suchej masy w roślinie jest wykorzystanie kuchenki mikrofalowej, wagi oraz kalkulatora. W metodzie tej pomiar dokonuje się gdy roślina jest w stadium dojrzałości woskowej ziarna. Wybieramy kilka całych roślin z różnych miejsc pola. Następnie tniemy je na sieczkę, mieszamy i odważamy 100g próbę. Tak sporządzoną próbę umieszczamy razem z naczyniem wypełnionym wodą w kuchence mikrofalowej ważąc co 2 minuty. Jeżeli waga próby z kilku pomiarów utrzymuje się na stałym poziomie, np. 28 g oznacza to, że zawartość suchej masy w roślinie wynosi 28%. Znając zawartość suchej masy w roślinie możemy precyzyjnie Tabela 2. Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (COBORU) kukurydzy uprawianej na kiszonkę w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2015 Odmiana Wczesność FAO Plon s.m. (dt/ha) Zawartość suchej masy (%) Plon ogólny świeżej masy (dt/ha) Ogólny Kolb Plon ogólny Plon kolb Odmiany wczesne Pirro 220 195,8 93,4 38,2 55,6 515 Ricardinio 230 189,1 94,6 36,5 53,3 518 Babexx CCA 220 204,8 106,7 38,9 52,4 528 Carolinio KWS 230-240 205,0 101,8 38,0 54,6 543 Ambrosini 220-230 202,7 103,8 37,0 53,1 548 Assano 230 209,1 102,6 37,7 56,0 555 Odmiany średniowczesne Ronaldinio 240-250 201,6 106,9 37,6 55,4 539 Touran 240 205,9 101,8 36,4 54,1 568 Geoxx 240 191,0 101,0 36,2 53,8 527 MAS 27L 250 19,6 96,6 34,3 53,0 557 Dynamite 240 201,5 99,5 35,2 51,6 572 Giancarlo 230 183,9 92,3 34,8 53,7 528 Arturo 240 188,3 89,5 35,9 51,9 528 ES Metronom 240 189,1 94,8 34,1 52,9 556 Juhas 240 196,0 93,0 34,9 55,9 558 MAS 20S 250 194,2 100,4 35,1 52,7 552 Perinio KWS 250-260 207,0 104,0 35,4 52,9 583 SY Gibuti 240 180,2 87,4 33,4 54,1 537 Sultixx CCA 260 198,1 87,8 35,9 50,8 549 Xxilo CCA 250 196,2 96,6 36,6 52,0 537 Odmiany średniopóźne DKC3623 280 191,6 97,6 32,9 50,8 585 Bogoria 250-260 197,3 96,0 34,9 54,9 562 Koneser 260 199,8 98,1 34,7 53,1 577 Podlasiak 260 199,3 85,3 32,5 51,5 610 Indexx CCA 260-280 193,8 99,2 35,0 53,0 556 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 7

Fot. 1 Linia mleczna ziarniaka Fot. 2 Właściwe stadium dojrzałości ziarniaka zaplanować termin zbioru wiedząc, że dziennie zawartość suchej masy w dni pochmurne wzrasta o 0,5%, natomiast w dni słoneczne o 0,75%. Wcześniejszy od zalecanego zbiór kukurydzy na kiszonkę - w stadium mlecznej lub mleczno - woskowej dojrzałości (20% s.m.) - nie jest wskazany z uwagi na niską koncentrację energii oraz podwyższoną ilość włókna surowego w suchej masie. Ponadto kiszonka sporządzona przed terminem optymalnym skutkuje wyciekiem soku kiszonkowego oraz wytwarza się więcej soku octowego powodującego zakwaszenie kiszonki. Wysokość cięcia oraz rozdrobnienie roślin Optymalna wysokość ścinania kukurydzy wynosi 20-30 cm. Ścinanie roślin na takiej wysokości pozwala zwiększyć udział kolb, a zmniejszyć udział frakcji zdrewniałej w ogólnej masie roślinnej. Zalecana wysokość cięcia pozwala uchronić masę rośliną przed zanieczyszczeniem ziemią oraz patogenami, np. grzybami. Zaleca się aby rozdrobnienie roślin mieściło się w granicach 0,5-1,0 cm. Dana długość cięcia zapewnia nam rozbicie 90% ziarniaków, dzięki czemu straty ziarna w kale są minimalne. Krótsze frakcje zielonki sprzyjają lepszemu ubiciu pryzmy, a tym samym stworzeniu warunków beztlenowych. 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

KISZONKA Z UŻYTKÓW ZIELONYCH Pasze z użytków zielonych są paszami uniwersalnymi ponieważ mogą być wykorzystywane do bezpośredniego skarmiania - wypas, jak i produkcji pasz konserwowanych - siano, susz oraz kiszonki i sianokiszonki. W warunkach klimatycznych Polski, gdzie w ostatnich latach mamy do czynienia z suszą prawidłowo prowadzona uprawa traw plonuje lepiej w porównaniu do upraw kukurydzy. W intensywnej produkcji bydła najefektywniejszą formą wykorzystania użytków zielonych jest produkcja kiszonek. Kiszonki z użytków zielonych są źródłem białka (ok. 17%). Dzięki nim możemy ograniczyć ilość śrut poekstrakcyjnych stosowanych w dawce pokarmowej. Poprzez zastosowanie mniejszych ilości śrut wysokobiałkowych przyczyniamy się do poprawy rentowności produkcji stada oraz minimalizujemy ryzyko wystąpienia chorób np. kwasica. W warunkach Polski w kiszeniu najczęściej wykorzystywane są życice, kostrzewy, a z roślin białkowych koniczyna czerwona oraz lucerny. Termin koszenia roślin Odpowiedni termin koszenia roślin jest bardzo ważnym elementem technologii zbioru traw na kiszonkę. Duża część rolników zwleka z terminem zbioru rekompensując to sobie wyższym plonem zielonki z hektara. Jest to częsty i poważny błąd ponieważ trawy skoszone zbyt późno charakteryzują się wyższą zawartością włókna oraz niższą koncentracją składników pokarmowych (tabela 3). Jakość kiszonki uzależniona jest od jej zawartości suchej masy. Należy dążyć aby kiszonka z traw lub ich mieszanek z roślinami bobowatymi cechowała się zawartością suchej masy na poziomie 30-35%. Podczas koszenia rośliny zawierają od 15 do 23% suchej masy. Przy bardzo dobrej pogodzie zielonka podsycha około 15%, a przy dobrej 10%. Wystarczy dzień słonecznej pogody aby surowiec osiągną pożądaną zawartość suchej masy. Krótki czas podsychania zielonki ogranicza straty cukrów oraz karotenu. określenie zawartości suchej masy w roślinie możemy przeprowadzić na polu za pomocą tzw. reguły praczki. Polega ona na tym, że jeżeli podczas wykręcania roślin nie wydobywa się z nich płyn, a ręce stają się wilgotne, zielonka ma pożądaną zawartość suchej masy na poziomie około 30%. Najodpowiedniejszy termin zbioru dla następujących roślin to: q Trawy - od początku do pełni kłoszenia, q Bobowate (lucerna, koniczyna czerwona) - faza pąkowania do początku kwitnienia (również w mieszankach z trawami), q Zielonki roślin strączkowych - w stadium płaskiego strąka, Zielonki koszone w tych stadiach rozwojowych charakteryzują się wyższą zawartością cukru co z kolei zwiększa ilość kwasu mlekowego niezbędnego w procesie kiszenia. Ponadto rośliny WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 9

Tabela 3. Zawartość składników pokarmowych w życicy wielokwiatowej i lucernie w zależności od stadium koszenia Rodzaj rośliny oraz faza rozwojowa Zawartość składników pokarmowych w 1 kg paszy Sucha masa (g) Białko ogólne (g) Włókno surowe (g) Popiół surowy (g) Tłuszcz surowy (g) Energia netto (w kg) Życica wielokwiatowa początek kłoszenia 156,5 27 34 16 6,2 0,16 0,15 50% kłoszenia 202,6 26 49 15 6,9 0,20 0,19 kłoszenie 219,0 25 65 17 7,0 0,19 0,18 JPM JPŻ początek kwitnienia 251,3 27 77 18 7,5 0,21 0,20 Lucerna pączkowanie 215,6 42 64 22 8,6 0,16 0,14 początek kwitnienia 216,7 35 75 18 8,5 0,14 0,12 koniec kwitnienia 258,2 38 95 20 8,8 0,16 0,13 Tabele składu chemicznego i wartości pokarmowej pasz krajowych - IŻ-PIB w danej fazie rozwoju cechują się najwyższą koncentracją białka ogólnego (tabela 3). Z opóźnieniem terminu koszenia wiąże się również strawność kiszonki, która maleje wraz z rozwojem roślin. Rośliny zaleca się kosić w porze południowej oraz popołudniowej ze względu na wyższą zawartość cukrów w roślinach. Poranne koszenie roślin wiąże się z obecnością rosy przez co trawa jest wilgotna i słabiej podsycha. Aby zielonka zbierana z kolejnych pokosów cechowała się zbliżonymi parametrami do zielonki z I pokosu należy następne pokosy wykonać w następujących odstępach czasowych: II pokos - 6-7 tyg. po zbiorze I pokosu, III pokos - 7-8 tyg. po zbiorze II pokosu. Podsumowując aspekt terminowości zboru należy pamiętać, że poprzez każdy dzień zwłoki z terminem koszenia roślin odpowiadamy spadkiem zawartości białka oraz cukrów rozpuszczalnych o średnio 2-3%, a wzrasta nam o 3-5% zawartość włókna surowego. Wysokość koszenia oraz rozdrobnienie roślin Kolejną ważną kwestią jest wysokość koszenia, której wpływ uwidacznia się przy następnym pokosie. Zaleca się kosić rośliny na wysokości nie mniejszej jak 5 cm. Rośliny nisko skoszone słabo odrastają, a wrażliwe odmiany wręcz w ogóle. Ponadto nisko skoszone rośliny są zanie- 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

czyszczone ziemią co sprzyja rozwojowi bakterii Clostridium oraz bakterii kwasu masłowego. Z kolei koszenie roślin na wysokości powyżej 7 cm również powoduje słabszy ich odrost oraz mamy niższy plon z jednostki powierzchni. Przewiędniętą zielonkę zaleca się rozdrobnić na frakcje o długości 20-30mm. Rozdrobnienie roślin na zalecane frakcje sprzyja lepszemu ugnieceniu pryzmy oraz ogranicza wybieranie paszy przez zwierzęta. Belowanie surowca W przypadku zielonek pozyskiwanych z użytków zielonych powszechne jest kiszenie surowca w belach cylindrycznych lub prostopadłościennych. Zalety technologii: q jakość kiszonek w belach może być porównywalna z jakością kiszonek sporządzanych w pryzmach lub silosach q jest to technologia dla mniejszych gospodarstw q łatwe gospodarowanie paszą q brak dostępu tlenu do kiszonki dzięki czemu straty na skutek działania bakterii tlenowych są niewielkie, q niższe straty suchej masy podczas produkcji i magazynowania w porównaniu z kiszeniem w pryzmie q niskie zanieczyszczenie surowca podczas zbioru q łatwe magazynowanie bele można magazynować na polu i transportować do gospodarstwa q świetnie sprawdza się w przypadku konserwowania nadwyżki zielonek, którą można sprzedać Wady technologii: q wysoki koszt jednostkowy oraz koszt utylizacji tworzyw sztucznych, q nie można zakiszać surowca nadmiernie uwilgotnionego q pracochłonność podczas skarmiania q podatność na uszkodzenia, WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 11

FORMOWANIE PRYZMY Zakiszanie w pryzmach lub silosach przy wysokiej ilości masy zielonki jest korzystniejsze z uwagi na niższy koszt w porównaniu do zakiszania w belach. Technika zakiszania w silosach i pryzmach jest taka samach dla różnych surowców. Formowanie pryzmy jest zabiegiem wymagającym wysokiej sprawności organizacyjnej ponieważ czas w jakim powinna być sporządzona kiszonka wynosi maksymalnie trzy dni. Zielonkę można formować w postaci pryzm jak i w silosach betonowych. Fot.2 Silos kiszonkarski Ważne jest aby świeżo przywieziony surowiec był starannie ubity. Z punktu widzenia równomierności ubicia zaleca się silosy o ścianach betonowych ponieważ można podjechać sprzętem do samej krawędzi ściany silosu bez obawy przewrócenia się maszyny. Natomiast w przypadku formowania pryzmy istnieje ryzyko większych powstawania strat składników pokarmowych w obrębie ścian bocznych z tytułu niedostatecznego ich ubicia. Dlatego też, zaleca się wydłużyć ściany boczne pryzmy w celu dokładniejszego ich ubicia. Pozwoli to na ubijanie masy poprzez przejeżdżanie wzdłuż jak i w poprzek pryzmy. Aby zapewnić odpowiedni stosunek powierzchni do objętości zaleca się formowanie pryzm o wymiarach: q 6 m szerokości q 1,5-1,8 m wysokości q 20-26 m długości Najlepiej ugniatają się warstwy o grubości 10-20 cm. Zbyt grube warstwy surowca o grubości 30 cm i więcej mimo zastosowania najcięższego sprzętu nie zostaną wystarczająco ubite. Dobrze ubita kiszonka powinna charakteryzować się masą objętościową 650 kg/m 3. Ważna jest 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

czystość zakiszonego surowca (brak zanieczyszczeń ziemią). Dlatego zaleca się aby zestawy transportowe nie wjeżdżały na zakiszaną masę lecz rozładowywały surowiec na betonową płytę przed wjazdem na pryzmę bądź silosu. Formowanie pryzmy czy też napełnianie silosu należy do ciągników wyposażonych w ładowacze czołowe lub ładowarek samojezdnych. Rozgarniają one równomiernie zielonkę jednocześnie ją ubijając. Fot. 3 Ciągnik rolniczy z wałem ugniatającym oraz pługiem śnieżnym służącym do rozgarniania surowca Zakiszaną zielonkę należy przemieszczać w głąb silosu zachowując spadek 30 O. Lepsze efekty ubicia zielonki można uzyskać poprzez zastosowanie wałów ugniatających na trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Po zakończeniu formowania pryzmy należy szczelnie okryć silos lub pryzmę folią kiszonkarską o grubości 0,2 mm. Zabezpiecza ona przed dostępem tlenu oraz chroni pryzmę przed opadami atmosferycznymi. Folię należy zabezpieczyć przed zerwaniem przez wiatr okrywając ją oponami lub kostkami słomy. Nieszczelne okrycie pryzmy oraz niedostateczne ubicie surowca będzie skutkowało jego zagrzewaniem się, co w konsekwencji obniży wartość pokarmową paszy. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 13

DODATKI KISZONKARSKIE O łatwości zakiszania się surowca świadczy jego stosunek zawartości cukrów do pojemności buforowej. Jeżeli wartość wskaźnika oscyluje na poziomie 4 to kiszonka sporządzona z takiego surowca dobrze się zakisi. Do łatwo kiszących się surowców z uwagi na wysoką zawartość cukrów zalicza się kukurydzę, której wartość wskaźnika to 7. Do roślin średnio kiszących zaliczmy trawy natomiast do trudno kiszących bobowate grubo i drobnonasienne. Trudność zakiszania roślin bobowatych wynika z ich wysokiej zawartości biała, a niskiej cukrów. W związku z tym do zakiszania zaleca się przeznaczać surowiec pochodzący z upraw mieszanych traw z bobowatymi. Jednak gdy warunki zbioru nie należą do korzystnych, a surowiec ma podwyższoną zawartość suchej masy czy też białka zaleca się stosować konserwanty wspomagające proces fermentacji. Powodują one obniżenie ph surowca potrzebnego do prawidłowego przebiegu fermentacji mlekowej oraz zahamowanie rozkładu cukrów. Dodatki kiszonkarskie zabezpieczają lub hamują rozwój niekorzystnych mikroorganizmów, tj. grzyby i pleśni powodujących obniżenie wartości pokarmowej paszy oraz straty podczas kiszenia. Wśród dodatków wspomagających proces kiszenia wyróżniamy dodatki: q Biologiczne - zaliczamy do nich inokulanty (Lactobacillus plantarum, Streptococcus Faecium, Lactobacillus Buchnarii delbricki) oraz enzymy, q Chemiczne - w tej grupie wyróżniamy kwasy organiczne i ich sole (mrówkowy, propionowy, octowy, sorbowy, benzoesowy), kwasy mineralne i ich sole (kwas fosforowy) oraz pirosiarczyn sodu, q Inne surowce i produkty roślinne wzbogacające w cukier lub suchą masę np. melasa, sieczka ze słomy zbożowej. 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

OCENA JAKOŚCI KISZONKI Szczegółową ocenę jakości kiszonki możemy przeprowadzić jedynie za pomocą badania laboratoryjnego. Własną ocenę aby przekonać się czy wyprodukowaliśmy dobrej jakości kiszonkę możemy oprzeć na ocenie organoleptycznej przy której uwzględniamy: q ph kiszonki - wraz ze wzrostem suchej masy surowca wzrasta wartość optymalnego ph, czyli: ph 3,9-4,2 dla kiszonek tzw. świeżych, np. kiszonka z kukurydzy, ph 4,4-4,7 dla kiszonek podwiędniętych, np. kiszonka z traw, ph 4,5-5,2 dla sianokiszonek, q strukturę - powinna być zbliżona do struktury surowca podczas zbioru. Struktura mazista nie przypominająca struktury surowca wyjściowego świadczy o złej jakości kiszonki, q zapach oraz barwę - kiszonka powinna cechować się przyjemnym, aromatycznym lekko kwaskowatym zapachem, zbliżonym do zapachu kwasu chlebowego lub kiszonej kapusty. Barwa kiszonki powinna być zbliżona do koloru zakiszanego surowca z lekko brązowym odcieniem. Barwy odbiegające od barwy surowca świadczą o wskazują na niepomyślny przebieg procesu fermentacji. Kiszonka nie powinna zawierać zanieczyszczeń ani pleśni. Kiszonkę sporządzoną według opisanych zasad możemy skarmiać po upływie 6-7 tygodni. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 15

Adresy Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego: Bartoszyce, ul. Hubalczyków 2, tel. (89) 762 22 05 Braniewo, ul. Kościuszki 118, tel. (55) 243 28 46 Działdowo, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, tel. (23) 696 19 75 Elbląg, ul. Grunwaldzka 2, tel. (55) 235 32 36 Pasłęk, ul. Bankowa 25, tel. (55) 248 55 04 Ełk, ul. Suwalska 84, tel. (87) 621 69 67 Giżycko, ul. Przemysłowa 2, tel. (87) 428 51 99 Gołdap, ul. Wolności 20, tel. (87) 615 19 57 Iława, ul. Lubawska 3, tel. (89) 649 37 73 Lubawa, ul. Gdańska 26, tel. (89) 645 24 22 Kętrzyn, ul. Powstańców Warszawy 1 (Budynek Społem), tel. (89) 751 30 93 Lidzbark Warmiński, ul. Krasickiego 1, tel. (89) 767 23 10 Mrągowo, ul. Kormoranów 1, tel. (89) 741 24 51 Nowe Miasto Lubawskie, ul. Jagiellońska 24d, tel. (56) 474 21 88 Nidzica, ul. Słowackiego 17, tel. (89) 625 26 50 Olecko, ul. Kolejowa 31, tel. (87) 520 22 17 Olsztyn Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, tel. (89) 715 22 59 Ostróda, ul. Składowa 2, tel. (89) 646 24 24 Morąg, ul. Dworcowa 13, tel. (89) 757 47 61 Pisz, ul. Wojska Polskiego 33, tel. (87) 423 20 33 Szczytno, ul. Kościuszki 1/6, tel. (89) 624 30 59 Węgorzewo, ul. Kraszewskiego 40, tel. (87) 427 12 21

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl