Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w.

Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w.

1. Przyczyny ożywienia gospodarczego Stopniowa stabilizacja osadnictwa Wzrost zaludnienia Początek wymiany pieniężnej Przekształcanie podgrodzi w osady typu miejskiego Pojawianie się targów, na którymi kontrolę mieli książęta Upowszechnienie trójpolówki, żelaznych narzędzi rolniczych, zwiększenie liczby zwierząt hodowlanych Więcej jedzenia = więcej ludzi = więcej terenów potrzebnych do uprawy

Mimo tego w Polsce nadal słaby przyrost naturalny Właściciele ziemscy, by zachęcić do osiedlania się na ich terenach, zaczęli obniżać powinności Pojawia się grupa tzw. wolnych gości; osadnicyzbiegli z dotychczas uprawianych ziem

Immunitety Upowszechnienie się immunitetów; możnowładcy otrzymywali je w zamian za poparcie konkretnego księcia 1. Immunitety ekonomiczne zwalniały częściowo lub całkowicie dobra możnych z ciężarów 2. Immunitety prawne wyłączały spod jurysdykcji władcy mieszkańców danych posiadłości

2. Kolonizacja na prawie niemieckim Sprowadzanie osadników z Europy Zachodniej (głównie Niemiec) Umowy wzorowane na prawie niemieckim Początek tego procesu za panowania książąt dzielnicowych Nowoczesne narzędzia i metody uprawy Upieniężnienie gospodarki, Rozwój miast, rzemiosła, handlu, prawa osadniczego

Henryk Brodaty (dzielnica śląska) zapoczątkował akcję kolonizacyjną; nad Kaczawą i Bobrem ( ) odkryto złoto; zaczęto sprowadzać tam saksońskich górników, którzy założyli Złotoryję i Lwówek Śląski W XIV, XV wieku kolonizacja na prawie niemieckim objęła inne dzielnice Zmiana organizacji życia gospodarczego; rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, rozwój społeczeństwa stanowego

Głównie osiedlano się na terenie Śląska i Pomorze (bo dobre kontakty z książętami z Rzeszy) Osady wiejskie lokowano w pobliżu lokowanych miast i lokalnych centrów handlu, administracji, sądownictwa Umowa lokacyjna; w niej określano szczegółowe obowiązki osadników i panów feudalnych

1. Uzyskiwanie immunitetu przez właściciela ziemi na której miała zostać lokowana wieś

2. Wystawienie dokumentu pozwalającego na lokację wsi Tym zajmował się zasadźca; sprowadzał osadników, umieszczał ich w odpowiednich miejscach

3. Spisywanie umowy lokacyjnej Określało liczbę chłopów we wsi oraz wielkość ich działek

Chłopi/osadnicy Rodzina otrzymywała łan ziemi (17-25 ha) Pastwiska, lasy, łąki były do wspólnego użytkowania Osadnicy mięli wolniznę; od 2 do 24 lat byli zwolnieni ze świadczeń feudalnych Po okresie wolnizny płacą czynsze pieniężne, składać daniny w naturze, wykonywanie prac, płacą dziesięcinę na rzecz Kościoła, podatki nieobjęte immunitetem Można było odejść z ziem, ale po przepracowaniu okresu wolnizny, zrealizowaniu robocizny oraz przekazalniu daniny za dany rok Nie można ich było usunąć z ziemi bez powodu

Zasadźca/sołtys Zasadźca po przeprowadzeniu lokacji stawał się sołtysem Miał największe gospodarstwo Był zwolniony z płacenia danin Miał wyłączne prawa (np. do posiadania stawu, karczmy ) Zbierał podatki i część z nich mógł sobie zatrzymać Przewodniczył samorządowi oraz sądowi ławie wiejskiej Miał obowiązek służby wojskowej

4. Powstanie miast Wcześniej brak miast miasta polegały na ufortyfikowanych wsiach; kupcy i rzemieślnicy mieszkali na terenach podgrodzi Mała wymiana handlowa, wiele rzeczy wyrabiano na własny użytek Ludzie mają nadwyżki żywności mogą pozwolić sobie na zakup wyrobów rzemieślniczych - gospodarka towarowo-pieniężna;

Napływ osadników z zachodu doprowadza do powstawania miast 1. Zebranie osadników 2. Otrzymanie od księcia terenu do lokacji (często wcześniej podzielone między kościół i możnych; dlatego lepiej było lokować na nieużytkach) 1211 Złotoryja, 1217 Lwówek Śląski, 1242 Wrocław, 1253 Poznań, 1257 Kraków Najwięcej lokacji na Śląsku (128), Wielkopolsce (38), Małopolsce (29)

Prawo lokacyjne Zbiór przywilejów, które lokujący nadawał przyszłym mieszkańcom oraz statutów regulujących funkcjonowanie ośrodków Prawo magdeburskie; najczęściej wykorzystywane prawo lokacyjne miasta posiadały prostokątny rynek, w centrum ratusz, ulce przecinały się pod kątem prostym tworząc regularną siatkę Prawo lubeckie; głównie dla miast portowych brak rynku funkcje rynku spełniała szeroka, główna ulica Tworzono też lokalne prawa (np. prawo chełmińskie od Chełmna)

Zasadźca w miastach to wójt; reprezentował pana feudalnego Mieszczanie mieli działki pod zabudowę, okres wolnizny, czynsze Z czasem konflikty między właścicielem a mieszczanami Jeśli udało się wykupić miasto od właściciela ziemskiego likwidowano urząd wójta i zamiast niego powoływano radę miejską z burmistrzem na czele

5. Początki społeczeństwa stanowego Prawo niemieckie oraz upowszechnienie się immunitetów z czasem zastępowało prawo książęce

Stan duchowny rywalizacja między książętami dzielnicowymi wykorzystują duchowni domagając się praw i przywilejów 1180 r. przywilej w Łęczycy 1210 r. arcybiskup Gniezna Henryk Kietlicz na zjeździe w Borzykowej przywilej gwarantujący immunitet dla dóbr kościelnych, zwalniając poddanych żyjących na tych terenach od podatków i sądów książęcych XIII w. duchowieństwo miało swoje sądownictwo

Szlachta Coraz mniejsza zależność rycerstwa od prawa książęcego Ziemie rycerstwa stawały się alodiami (ziemiami niezależnymi od książąt) Brak podziału na stan wyższy i niższy Przywileje generalne z XIV i XV w. obejmowały całość szlachty Ważna rola rodów posiadających ten sam herb

Mieszczaństwo Ukształtował się dzięki lokacjom na prawie niemieckim Mają własne sądownictwo, wolność osobistą, Brak przywilejów generalnych spowodował, że polityczna rola miast i mieszczan była nikła

Chłopi 80 % ludności Prawo niemieckie ujednolica status społeczny; Mają swobodę osobistą Mają dziedziczność ziemi Mają stały wymiar czynszu Mają samorząd wiejski